Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət Ġdarəçilik

 
56 
MÜASĠR AZƏRBAYCAN DĠLĠ 
ORFOEPĠYASININ ƏSAS QAYDALARI 
Müasir Azərbaycan dili tarixən sabitləşmiş və fikrin ədəbi 
ifadə olunmasına xidmət edən bir sıra vahid tələffüz qaydalarına 
malikdir. Bu qaydalar həm sait, həm də samit səslərə, həm qram-
matik formalara, həm də başqa dillərdən keçmiş və tələffüzündə 
fərqli cəhətlər olan sözlərə aiddir. Dilimizdəki ədəbi tələffüz 
normalarının xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq Ə.Əfəndizadə onları 
3 səkildə qruplaşdırmışdır: 
1. Saitlərin tələffüzünə aid qaydalar. 
2. Samitlərin tələffüzünə aid qaydalar. 
3. Bəzi qrammatik formaların tələffüzünə aid qaydalar.
Saitlərin tələffüzünə aid qaydalar 
 
Saitlərin tələffüzünə dair ən ümumi və xarakterik qaydalar 
aşağıdakılardır: 
A saitinin tələffüzü. Sözdəki yerindən və düşdüyü şəraitdən 
asılı olaraq a saiti bir çox hallarda uzun tələffüz edilir. Azərbaycan 
ədəbi dilində a saiti aşağıdakı qrup sözlərdə uzun tələffüz olunur: 
1. Ahəng qanununa tabe olmayan sözlərdəki a saitli hecadan 
sonra incə saitli heca işlənən sözlərdə. Məsələn: 
Yazılır:
— 
 
Tələffüz olunur: 
 
Nadir 
—
N[a]dir] 
Sakit 
—
s[a]kit 
qiraət 
—
qir[a ]ət 
mane 
—
m [a ]ne 
2. Fars dilindən keçmiş və əslində müvafiq tələffüz olunması 
tələb edilən sözlərdə: 

---

 
57 
Qanun 
— 
q[a]nun 
asudə
— 
[a]sudə 
zalım 
—
z[a]lım
razı
—
r[a]zı 
3.Sözün əvvəlində gələn fars mənşəli –na şəkilçisində: 
namərd
—
n[a]mərd
narazı
—
[ na]razı
narahat
— 
[ na]rahat
4. Sual məqsədi ilə işlədilən cümlələrin xəbərindəki son a 
səsi uzun tələffüz edilir. Məsələn: 
O baxar?
—
[ O bax[a]r ?]
Bu yazar?
— 
[ Bu yaz[a]r ?] 
Rus dilindən və rus dili vasitəsilə başqa dillərdən alınmış bə-
zi sözlər [o] ilə yazılır, [a] kimi tələffüz olunur. Məsələn: 
Samovar
—
sam [ a]var
Moskva
—
M[a]skva
professor
—
pr[a]fessor
protokol
— 
pr[a]takol
apostrof
—
ap[a]strof
proqram
— 
pr[a]qram
I saitinin tələffüzü. Bu sait aşağıdakı hallarda uzun tələffüz 
edilir: 
1. Sadalama zamanı sözün sonuncu [ı] səsi uzun deyilir. Mə-
sələn: arı, sarı, barı, yağı və s. 
2. Sual məqsədi ilə işlədilən cümlələrin xəbərindəki son [ı] 
səsi uzadılır. 
Mən danışım? — 
Mən [danış[ı]m ?