Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət Ġdarəçilik

 
LEKSĠKOLOGĠYA 
Müasir Azərbaycan sözlərinin mənaca qrupları. 
Omonim, sinonim, antonimlər. 
Omonimlər 
Deyilişi və yazılışı eyni olan, leksik mənaca isə tamamilə 
fərqlənən sözlərə omonimlər deyilir. Omonimlər bir-biri ilə mə-
naca heç bir əlaqəsi olmayan sözlərdən ibarət olur.
Məsələn:
Bağ – meyvə ağacları əkilmiş sahə;
bağ – bir şeyi bağlamaq üçün ip. 
Omonimlər bəzi cəhətlərinə gorə çoxmənalı sözlərə bən-
zəyir. Əsas fərq budur ki, çoxmənalı sözlərdə mənalar bağlı olur, 
əsas mənadan tam uzaqlaşmır. Omonimlərdə isə tamam fərqli, 
uzaq mənalar olur. Omonimlər həm eyni, həm də müxtəlif nitq 
hissələrinə aid ola bilər. Dilimizdə əsasən müxtəlif nitq hissələ-
rinə aid omonimlər daha çoxdur. Omonim sözlərə aid nümunələr: 

---

 
71 
don, yaz, qaz, qan, yağ, gül, yaş, çal, bal, xal, at, çat, daş, yol, sol, 
dan, min, biz, çən, yal, it, şam, düz, kök, sarı, hava, yan, zindan, 
aşıq, çay, bel, bar, yar, dolu, qol, ov, göy, top və s.
Omonimlər 2 formada olur:
1.Leksik omonimlər. Belə omonimlər müxtəlif leksik mə-
naları ifadə edir, ayrı-ayrı məfhumları bildirir. Yuxarıda haq-
qında danışılanlar leksik omonimlərdir 
2.Qrammatik omonimlər. Bunlar da eyni cür yazılır, tələffüz 
olunur. Lakin mənalardan biri əsas nitq hissəsi, digəri köməkçi 
nitq hissəsi olur. Məsələn: Sarı – nitq hissəsi kimi sifət, Sarı – fel, 
Sarı –nitq hissəsi kimi qoşma; Görəsən – nitq hissəsi kimi fel,
Görəsən – nitq hissəsi kimi modal söz.
Köməkçi nitq hissələrinin özlərinin də daxilində qrammatik 
omonimlik ola bilir; məsələn: tək qoşma və ədat kimi, ilə 
bağlayıcı və qoşma kimi fərqli mənalar da daşıyırlar. 
Omonimlər kimi götürülə bilməz: 
1)Vurğusu dəyişməklə mənası dəyişən sözlər həm xüsusi, 
həm də ümumi ad kimi işlənə bilən sözlər 
2)Şəkilçi qoşulduqdan sonra deyilişi və yazılışı eyniləşən 
sözlər, Məsələn: qazan-isim – qazan-feli sifət (quyu qazan) 
Dilimizdəki bəzi sözlər həm omonim, həm də çoxmənalı ola 
bilir. Məsələn: kök, qol, dolu, yay, tut, üz, düz, az, bel və s. 
Omonim sözün hər məna tayı bir leksik vahid sayılır, çox-
mənalı söz isə bütün məna çalarları ilə birlikdə eyni söz sayılır və 
eyni nitq hissəsinə aid olur. 
Omonim xarakterli sözlərdən bədii üslubda, aşıq poezi-
yasında cinas qafiyələr yaratmaq üçün istifadə edilir.