Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət Ġdarəçilik

 
63 
Bəzi qrammatik formaların tələffüzünə aid qaydalar 
 
Azərbaycan ədəbi dilində qrammatik formalara aid müəy-
yənləşdirilmiş qaydalar əsasən aşağıdakılardır: 
İsmə aid. İsmin çıxışlıq hal şəkilçisi sonu n və m samiti ilə 
bitən sözlərə qoşulduqda -dan, -dən əvəzinə -nan, -nən kimi tə-
ləffüz olunur: 
atamdan
—
atam[nan ] 
maşından
—
maşın[nan ] 
Felə aid. Nəqli kecmiş zaman və II şəxs tək, yaxud cəm 
şəkilçiləri qəbul etmiş fellərdə ş samiti tələffüz olunmur: 
gəlmişsən
—
[ gəlmisən ] 
gəlmişsiniz
—
[ gəlmisiniz ] 
Müəyyən gələcək zaman və I şəxs təkinin şəkilçisini qəbul 
etmiş fellər 2 formada tələffüz olunur. Məsələn: 
baxacağam
—
[baxacam] 
deyəcəyəm
—
[deyəcəm] 
gələcəyəm
—
[gələcəm] 

---

 
64 
AZƏRBAYCAN DĠLĠNĠN YAZISI 
Yazı haqqında məlumat 
 
Görmə vasitəsi ilə dərk edilən fikrin ifadəsində əsas ün-
siyyət vasitəsinə köməkçi olan işarələr sisteminə yazı deyilir. 
Yazı insan cəmiyyətinin inkişafında xüsusi rol oynamış, 
onun ibtidai dövrdən bugünkü yüksək səviyyəyə qədər ucalma-
sına müəyyən dərəcədə xidmət etmişdir. İnsanların mədəni inki-
şafında yazı çox mühüm rola malikdir. Belə ki, yazı mədəniyyə-
tin inkişaf etdirmək üçün əsas və qüdrətli vasitədir. Əsrlər boyu 
insanların əldə etdiyi mədəni misraların tarix səhifələrində əks 
olunmasında və qorunub saxlanmasında yazı başlıca rol oynamış-
dır. Cəmiyyətin bütün inkişaf prosesində yaradılmış nailiyyətlər 
yazı vasitəsilə bizə gəlib çatmışdır. Yazının köməyi ilə biz bugün 
ən qədim xalqların tarixini öyrənirik, onların adət-ənənələri, ya-
şayışları, ictimai quruluşları və s.cəhətləri ilə tanış oluruq, həm-
çinin müasir xalqların tarixi və o cümlədən çox qədim keçmişə 
malik olan Azərbaycan xalqının və bu xalqın yaşadığı yerdə əv-
vəl kimlərin və necə həyat sürdüyü haqqında məlumat ala bilirik. 
Keçmişdəki bilik və təcrübələri öyrənmək və əldə olunmuş 
bilik vəbacarıqları gələcək nəslə vermək üçün yazı həmişə xüsusi 
rol oynamışdır. 
Yazı müasir insanların dünyagörüşlərinin formalaşmasında, 
onların tarixi şəxiyyətlərin nəzəriyyələri ilə silahlanmasında, hər-
tərəfli inkişaf etməsində xüsusi əhəmiyyətə malikdir. 
Dərin bilik üçün də yazı vacibdir. Belə ki, insan hər şeyi 
yadda saxlaya bilmir, xüsusən müasir dövrdə elmin, sənayenin, 
texnikanın və başqa sahələrin sürətlə inkişaf etdiyi bir şəraitdə 
hər bir yeniliyi tez dərk etmək və yadda saxlamaq mümkün deyil. 
Lakin yazı bu və ya başqa məsələni əks etdirərək onu istənilən 
zamanda təsəvvürdə canlandırmağa yenidən xatırlamağa kömək 
edir. Belə yada salma nəticəsində isə insanlarda bilik daha da 

---

 
65 
dərinləşir və möhkəmlənir. Bununla yanaşı yazı fikri daha da 
inkişaf etdirməyə imkan verir. 
Nəhayət, yazı hər hansı bir ədəbi dilin inkişaf etməsinə, onun 
ifadə tərzi və üslubu cəhətdən zənginləşməsinə böyük kömək 
edir. Hər bir ədəbi dil yazı vasitəsilə öz yüksək inkişaf mər-
hələsinə ucala bilir. 
Yazının əmələ gəlməsinin çox qədim bir tarixi vardır. Yazı 
onlarca əsrlərin məhsuludur. Lap qədimlərdə insanlar ayrı-ayrı 
qruplar şəklində yaşamışlar. 
Həmin dövrdə bu qruplar arasında əlaqə ya zəif olmuş, ya da 
tamamilə olmamışdır. Lakin son dövrlərdə insan qrupları arasın-
da iqtisadi-siyasi əlaqələr yaranmağa başlamışdır. İnsan tayfaları 
bir-biri ilə müəyyən məqsədlər üçün müqavilə bağlamalı olmuş-
lar. Həmçinin insanlar öz duyğu, düşüncə, bilik və bacarıqlarını 
başqasına aydınlaşdırmaq istəmişlər. Belə bir tələbatı təkcə şifahi 
ünsiyyət edə bilməmişdir. Çünki şifahi yolla müəyyən fikri 
istənilən məsafədə çatdırmaq mümkün olmurdu. Elə buna görə 
də, ünsiyyət məqsədilə öz dillərini yaratmış olan insanlar bu sa-
hədə də ehtiyaclarını ödəmək üçün ünsiyyətə köməkçi olan ikinci 
bir vasitəni - yazını yaratmağa başlamışlar. Yazının yaranması 
heç bir xüsusi plan və sair üzrə deyil, sadəcə olaraq tədrici yolla 
olmuşdur. Buna görə də belə bir fikrə əsaslanmaq olar ki, yazı 
məkanla əlaqədar olaraq insanların səsli ünsiyyət saxlamadığı 
zaman çox tədrici şəkildə zəruri tələbat əsasında əmələ gəlmişdir. 
Dilin əmələ gəlməsində olduğu kimi yazı da ayrı-ayrı şəxslər 
tərəfindən deyil demək olar ki, bütün kollektivin vasitəsilə mey-
dana çıxmışdı. 
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, ümumiyyətlə, yazı birdən-birə 
meydana gəlməmişdir. Hələ yazının kəşfinə qədər olan bir dövr-
də ibtidai insanlar öz fikir və düşüncəsini xüsusən hadisə və mə-
lumatları uzaq yerə çatdırmaq üçün müxtəlif əşyalardan istifadə 
etmişlər. Əşya vasitəsilə fikri ifadə etməklə yanaşı, insanlar ağac 

---

 
66 
və daşları çapmış, ibtidai xətlər çəkməyi öyrənmişlər. Bu va-
sitələrin hamısı yazının əmələ gəlməsində xüsusi rol oynamışdır. 
Yazının inkişafı tarixində onun dörd əsas tipi yaranmışdır.