Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət Ġdarəçilik
Yüklə 1,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Antonimlər
Leksik mənalarına görə bir-birinin əksi olan sözlərə anto- nimlər deyilir. Antonim qarşılıqlar köklərinə görə fərqli olma- 74 lıdır. Əsl antonimlik müxtəlif köklü sözlərin əksliyi şəklində təzahür edən leksik antonimlərdir. Məsələn: ağ-qara, dost-düş- mən, gülmək-ağlamaq. Antonimlər də leksik və qrammatik olmaqla 2 yerə bölünür. Leksik antonimlər əksmənalı köklərdən formalaşdığı halda, qrammatik antonimlər şəkilçilərin vasitəsilə yaranır, yaxud kö- məkçi nitq hissələrinin əksmənalılığı əsasında meydana çıxır. Be- ləliklə, şəkilçilərin də antonimliyi olur. Məsələn: -lı 4 , -sız 4 şəkil- çilərinin antonimliyi: dadlı-dadsız, duzlu-duzsuz və s. Leksikologiya hər cür antonimliyi yox, leksik antonimliyi öyrənir. Antonimlər də sinonimlər kimi eyni nitq hissəsinə aid olur. Nitq prosesində təzadlı, ziddiyyətli hadisə və əşyaları qaba- rıq, obrazlı bir şəkildə təsvir etmək, qiymətləndirmək, nəzərə carpdırmaq məqsədilə də antonimlərdən istifadə olunur. Bədii təsvir vasitəsi kimi antonimlər nitqdə lakoniklik, konkretlik, ob- razlılıq yaradır. Antonimlərdən dilin bütün üslublarında istifadə olunsa da, onlar üslubi vasitə kimi bədii ədəbiyyatda, poeziyada daha geniş şəkildə işlədilir: Mən yaşıd qardaşam qocayla, gənclə, Sirli bir aləməm bütün aləmdə. Nifrət məhəbbətlə, sevinc kədərlə, Baş-başa uyuyur mənim sinəmdə. Verilmiş nümunədə fərqləndirilmiş sözlər bir-biri ilə an- tonimlik təşkil edir. Natiqlik təcrübəsində danışan bəhs etdiyi əşya və hadisələrin kəmiyyət, keyfiyyət, zaman və məkan məzmunlarının əks və ziddiyyətli cəhətlərini ifadə edərkən daha uyarlı və təsirli anto- nim sözlərdən istifadə etməyi bacarmalıdır. Bu məqsədlə anto- nimlər məntiqi vurğu ilə, nəzərə çarpacaq bir tərzdə tələffüz olunmalıdır. |