Əli Kərim üslubu, yaxud

Səhərdə gül üzün şaha, çü gülşəndə gülab oynar,

Onu görsə səfasından, fələkdə afitab oynar.
Əcəb zati-mütəhhərsən, nəzrin yoxdur, ey dilbər,

Vücudun nuri bərqindən, cəmalında niqab oynar.
Çü gördü ğəbəbin eynim, dedi əqlim: tamaşadır

Ki, ləlin höqqə altından mütəlləq durmuş, ab oynar.
Qurulmuş şahivar məclis ki, cəngü dəf, neyi qanun,

Tərənnümlər qılır mütrüb ki, cəngində rübab oynar.
Fələk əksinə dövr eylər, məgər axırzaman oldu?

Qəfəsdə tütiyu bülbül, çəmənlərdə ğürab oynar.
Fərəhdən cümlə üşşaqın niyazi köğlərə çıxdı,

Həsəddən zahidi-xuşkin, qabağında şərab oynar.
Nəsimi uş bu ənvarın şüaindən münəvvərdir,

Ki, nabü nərdü, şətrəncü odü yel, su, türab oynar¹³.

Sözlərdə dilin yaddaşı huşsuzluq hesabına oyanır, “oynar” sözünün hər dəfə təkrarlanması da məhz bunun sübutudur. Hər şey təmiz, heç bir qatışığın bulaşmadığı andan təkan götürür, məna oyunu ilə sözün işarə etdiyi elə qatlar açılır ki, söz “əşyalaşır”. (Əcəb zati-mütəhhərsən, nəzrin yoxdur, ey dilbər//vücudun nuri bərqindən, cəmalında niqab oynar - zatın o qədər saf, oq ədər təmizdir ki, bənzərin yoxdur, vücudunun nurundan cəmalındakı niqab oynar). Bütün şeir boyu bu “oynayan nəsnələr” - günəşin, niqabın, suyun, şərabın oynaması fərqlidir. Dəyişən mühit, dəyişən iqlim – bütün bu kəskin dəyişmələr dünyada hər şeyin yerini dəyişdirib. “Axirzəman” gəlib – çəmənlərdə ğürab oynar. Və pozulan sahmana hər bir fərqli baxış fərqli nüansların meydana çıxmasına səbəb olur. Polyar məna sərhədində yerləşən söz mövqeyini diktə edir. Dra bir məkanda söz özünə qarşı durur. Əli Kərimin ən gözəl şeirlərindən biri “Kürə yağış yağırdı” şeirində də təqribən eyni obraz və metafora mexanizmini görürük. Yuxarıdakı şeirdə gözlə ürəyin (əqlin-!) eyni anda üz-üzə gəlməsi və ayrılması, səssizlik və sükut içində sözlərin bir-birinə nüfuzu hardasa axan suları qabardır, ləlin çıxarıldığı dəryanın yaddaşını oyadır. Ən müxtəlif rənglərin, ən fərqli məqamların ifrat dəqiqliklə üzə çıxarılması, qarşılaşdırılması hardasa onların yoxluğuna işarədir, “oynamaq” həm də sükutun çökmə anını bildirir. Əli Kərimdən baxdıqda Nəsimidə görünən ayrıntı filoloji fikirdə “söz problemi” ilə sıx bağlıdır və bu barədə filoloqlar, xüsusən professor Tofiq Hacıyev çox maraqlı mülahizələr irəli sürüb. Yəni: ən müxtəlif mənaları ifadə edən kontekstlərin birləşməsi, sözün (“oynar”) mənasının genişlənməsi fərqli mənaların təzyiqlə yaranması, birləşməyən vahidlərin bir araya gəlməsi və ən əsası sözün daim özünə qarşı durması... prosesində baş verir. Bir kontekstdə (qəzəldə, yaxud Əli Kərimin şeirində - “Kürə yağış yağırdı”) sözün özü-özü ilə bu qədər polemika doğurmasına və bəhsləşmənin belə qabarıq olmasına az-az rast gəlmək mümkündür. Yeri gəlmişkən deyək ki, qərb ədəbiyyatında bu hal XX əsrin ortalarında, xüsusən Coysun yaradıcılığında özünü göstərdi. Bu yaradıcılıqda sözün özü-özü ilə polemikaya girməsi parodiya formasında ifadə edilirdi. Coysun bir sıra son əsərləri başdan-ayağa parodiya ilə aşılanıb. Coysda istənilən mədəni formaya parodiya münasibəti hətta dil təfəkkürünün parodiyalaşdırlması səviyyəsinə qədər gedir. Elə bu məqamda Nəsimiyə münasibətdə səhv yanaşma özünü göstərir. Yuxarıdakı qəzəldən də göründüyü kimi, Nəsimi nə fəlsəfi, nə də mistik baxımdan deyil, məhz bədii cəhətdən sözün “sərhəd situasiyasını” hiss etdirir. Söz daxildən, semantika baxımından o qədər sıxılır ki, bir məqamda hər şeyi - fəlsəfi, mistik (sufi, hürufi...) ideyaların poetik ifadəsinə “çevrilir”. Sərhəd vəziyyəti o deməkdir ki, söz fikir və hissin ən müxtəlif ovqatlarını açmaq baxımından məna ilə mənasızlığın çox incə sərhədində yerləşir, bundan başqa bütün insan yaddaşının bədii obrazın çəmbərinə sığışmasına şərait yaradır. “Onun (Coysun-C.Y.) çoxmənalılığa qarşısıalınmaz ehtirası bütün insan yaddaşının, dinin, elm və sənətin bir yerə cəm olduğu obrazın məğzini açaraq tam mənasında sözü morfem və fonemlərə parçalayır. Bunun nəticəsində də çox zaman eybəcər hala salınmış, əcaib və absurd obrazlar, sözlər və kontekstlər meydana gəlir”¹⁴ (Svetlana Şeina. “Ceyms Coys: söz və musiqi” – müəllifin “Ceyms Coysun poeziyası” dissertasiyasından götürülüb).

Yuxarıda irəli sürülən nəzəri ayrıntı hər iki şeirdə parlaq əksini tapıb - elə bir ortam yaranır ki, insan öz yanından səssizcə ötüşüb keçir, - Samux meşələrinin qara kölgəliyində yağış görünmür gözə, - suda rəngli bir yağış, - açıq düzlər tərəfdə yağış yağır gümüşü, - bu rənglər harda görüşür, şübhəsiz ki, rəngin, sözün, pıçıltının belə olmadığı yerdə. Ona görə də şairin qənaəti: burda olmamışam, Kürə yağış yağmamış, - təbii və məntiqlidir.