İmge Kitabevi Yayınları: 41 Joseph Campbell

Şekilli. Erotlarla Afrodit.

28

Okuyucu, İlkel Mitoloji'deki Orfik efsaneyi anımsayacaktır.^ Ba­kire tanrıça barış içinde evreni simgeleyen örtüyü örerken, annesi,

Zeus'un onun varlığını öğrenebileceğini anladı. Zeus koca bir yılan •biçiminde yaklaştı. Bakire, ekmek ve şarabın ezeli-ebedi tanrısına, bu mağarada doğan ve büyüyen, bebek olarak ölüme giden ve dinlen Di-onysos'a gebe kaldı.

Koşut biçimde Hıristiyan inanışında, aynı geçmişten türetilerek/ Kutsal Ruh'un Bakire Meryem'e kuş biçiminde -kulağından yak­laştığına ve onu Oğul Tanrı'ya gebe bıraktığına inanılır. Ölmüş ve di-rilmiş olan oğul, mağarada doğmuştur ve özünde, halen ekmek ve şarap da vardır. Kuş ise, Homeros öncesi, Musa öncesi dönemde Ulu Tanrıçanın yılandan aşağı kalmayan arkadaşı ve niteliğidir. Şekil 11'de Afrodit biçiminde, kendisine tapınan Erotlarla çevrilmiş bi­çimde, sol elinde kuş tutarken görülmektedir. (³⁰' Böylece, dünya mi­toloji panoramasında, Hıristiyan üçlemesinin Tann Babası, Meryem'in Yaratıcı-Babası, Kutsal Ruh, onun eşi ve Oğul Tann, onun öldürülüşü ve çocuğunun dirilişi, daha sonraki bir zamanda, Orfik giz olan Ze­us'un kendi kızına yılan biçiminde yaklaşmasını ve Persephone'den Dionysos'un doğmasını üretmektedir.

Ataerkil tanrıların daha önceki anaerkil tanrılar üzerindeki zaferi Greko-Roman dünyasında Eski Ahit'te olduğu kadar belirleyici değil­dir. Jane Harrison'un gösterdiği gibi, eski tanrılar yalnız çevrenin sap­kın inanışları olarak Zeus Meilichios örneğindeki gibi değil, Hıristi­yanlığa kalıtının birçok öğeleri geçen Demeter Orfik gizlerde, kadın kültlerinde, halk inanışlarının mitoslarında da yaşamıştır. En açık bi­çimde de Bakire ve Ruh mitos ve ritlerinde. Yunanistan'da ataerkil tan­rılar ülkenin tanrıçalarını yok edememiş, onlarla evlenmişlerdir. Bun­lar da giderek etki kazanacak biçimlerde yaşamışlardır. Oysa Kutsal Kitap mitolojisinde bütün tanrıçalar yok edilmiştir. En azmdan öyle oldukları varsayılmıştır.

Fakat Samuel ve Krallar kitaplarının her bölümünde okuduğumuz gibi, eski verimlilik kültleri, hem halk hem yöneticilerin çoğu tara­fından İsrail'de saygın tutulmaya devam edilmişlerdir. Eski Ahit'in ilk beş kitabmda eski toprak ananm bilgeliği ve yılan eşinin simgeleri sessizce izlerini bırakmıştır.

'Ve Rab Allah kadına dedi: Bu yaptığın nedir? Ve kadın dedi: Yılan beni aldattı ve yedim. Ve Rab Allah yılana dedi: Bunu yaptığın için, bütün sığırlardan, ve bütün kır hayvanlarından daha lanetlisin, karnın üzerinde yürüyeceksin ve ömrünün bütün günlerinde toprak yiyecek­sin. Ve seninle kadın arasına ve senin zürriyetinle onun zürriyeti

29

arasına düşmanlık koyacağım, o senin başına saldıracak ve sen onun topuğuna saldıracaksın.'

Yehova kadını böyle lanetledi, yeni çağa ataerkilliğin damgasını vurarak ona acıyla doğum ve kocasına tabi olma lanetini verdi. Ağaca gelip kadının sunduğu meyvadan yiyen erkeği de lanetledi: 'toprağa dönünceye kadar, alnının teri ile ekmek yiyeceksin, çünkü ondan alındın, çünkü topraksın ve toprağa döneceksin.' (Tekvin 3:13-19).

Ama, çiftin ceza olarak gelmiş oldukları ve dönecekleri toprak el­bette Toprak Ana idi, insanbiçimli görünüşünden edilse bile, yeni eşi Yehova'nm çocuğunun yaşamına üflediği özü besleme işlevi ile te­mel anlamını koruyordu. Ve ölümde onlar babaya değil, ona döne­ceklerdi Ondan alınmışlardı ve ona döneceklerdi.

Eski inancın Titanları gibi, Adem ve Havva, ana tanrıça Toprak'm çocuklarıdırlar. Önce Adem olarak tek kişi idiler, sonra Adem ve Hav­va olarak ikiye bölündüler. Ve erkek, azarlandığında, Yehova'nm sor­gusuna tam Titan kişiliğine uygun yanıt verdi. "Ve adam karısının adım Havva koydu, çünkü bütün yaşıyanlarm anası oldu' diye okuyoruz. Bütün yaşıyanlarm anası olarak Havva'nın kendisi ana tanrıçanın yokolan insanbiçimli yönü olarak tanınmalıdır. Bu nedenle, Adem, onun eşi olduğu kadar oğlu olarak da anlaşılmalıdı . Kaburga efsanesi açıkça ataerkil bir çeşitlemedir, önceliği erkeğe verir. Tekrar doğmak için doğduğu ana tanrıçaya dönen eski kahraman mitosunun değiştirilmesidir. Tekrar 6 ve 7. şekillere bakın.

Dahası, tik Tunç Çağı mühürlerindeki Ningizzida ve onun yılan bekçisi gibi, Kitabı Mukaddes metni boyunca Yehova'nm kendisinin de yılan gücün bir yönü olduğuna ve Toprak Ana'nın Caduceus'u yılan tanrıçanın yılan eşi olduğuna ilişkin açık ve yeterli kanıt vardır. Önce, Musa'nın Firavun'u korkuttuğu mucizevi' yılan asayı anımsa­yalım. "Ve Rab ona dedi: Bu senin elindeki nedir? Ve (Musa) dedi: Değnek. Ve dedi: Onu yere at. Ve onu yere attı, ve yılan oldu, ve Musa onun önünden kaçtı. Ve Rab Musa'ya dedi: elini uzat, ve onu kuy­ruğundan tut. Elini uzatıp onu ruftu ve elinde gene değnek oldu/³¹' Aynı asa daha sonra çöldeki kayadan su fışkırttı/³²' Çöldeki insanlar Yehova'dan şikayetçi olduklarında, "Ve kavm Allah'a ve Musa'ya karşı söyledi: Çölde ölelim diye bizi niçin Mısır'dan çıkardınız?'. Okuyoruz: "Ve Rab kavm araşma yakıcı yılanlar gönderdi ve kavmi ısırdılar, ve İsrail'den bir çok halk öldü... Ve Musa kavm için yalvardı. Ve Rab Musa'ya dedi: Kendine yakıcı bir yılan yap, ve onu bîr sırık

30

üzerine koy, ve vaki olacak ki, her ışınlan ona bakınca yaşıyacakhr. Ve Musa tunçtan bir yılan yaptı, ve onu sırık üzerine koydu, ve vaki oldu ki, yılanın ısırdığı bir adam tunç yüana bakarsa yaşardı.'⁽³³⁾

II. Krallar Kitabından, halkın Hezekiah (İ.Ö. 719-691) zamanına kadar Kudüs'te bu tunç yüan idole saygı gösterdiğini öğreniyoruz. Hezekiah, 'Musa'nın yapmış olduğu tunç yılanı parçaladı, çünkü İsrailoğullan o günlere kadar ona buhur yakıyorlardı ve onun adını Nehuştan koydu.'⁽³⁴⁾

Yehova'nın başta gelen kahramanı, kahinler kabilesi Levi'lerin adının Leviathan'la aynı kökten gelen bir sözcük olduğunu öğren­mek, öyleyse, şaşırtıcı mı? Veya resmi yapılamaz tanrının resmi so­nunda göründüğünde, biçiminin yrian bacaklı olduğunu gördüğü­müzde şaşıracak mıyız?(*)