II. BÖLÜM BOĞANIN EŞİ
1. TANRININ ANASI
Notre Dame de Chartres, Nuestra Senora de Guadalupe üe bir olabilir mi? Hiç bir Katolik, her ikisinin önünde diz çöküp dua etmekte tereddüt etmez. 'Kutsal Meryem, Allahın Anası, biz günahkarlar için, şimdi de, ölüm saatinde de dua et.' Fakat, yayılma kuramlarını aforoz etmiş ve kültür ilişkilerini karşılaştırmayı metodolojik olarak küçük görmüş olan sıradan antropolog, Mars'tan gelmiş gibi davrandığından, iki keskin biçimde ayn monograf karşısında saf düşünce gezegenine dönmekte zorlanabilir: Biri yerel Fransız, biri yerel Meksika tanrıçası, ikisi de işlev olrak bütünüyle farklı toplumsal düzenlere hizmet ediyorlar. Chartresli Hanımımız Gallo-Roma Venüs kutsallığının etkilerini taşırken, şimdiki (12-16: yüzyıl) katedralinin kemerlerinde görünen Kara Madonna kültünde izleri görünür. Guadalupelu Ha-nımımız ise, bilgi veren yerlilerin iddiasına göre, Montezuma'nm devrilişinden on yü sonra ortaya çıkmıştır. Açıkça Amerika kızılderili kökenlidir. Büyük olasılıkla ulu yılan-tanrıça Coatlicue'nin kutsallığını taşır. Hepsi de doğru olabilir, gene de yeterince doğru değil.
Soruyu daha zorlayalım: Bakire Meryem, Venüs-Afrodit veya Kı-bele, Hathor, İştar veya ötekilerle aynı olabilir nü? tikel Mitoloji'tan başındaki, İS. 150'de, Tanrıça İsis'in öğrencisine seslenişini düşünelim:
Ben her şeyin doğa anası, sahibesi ve tüm öğelerin yöneticisiyim, dünyalann ilk soyu, kutsal güçlerin başı, cehennemdeki her şeyin ecesi, cennette yaşıyanların özü, bütün tanrı ve tanrıçaların tek ba-
40
sına ve tek biçimde açıklayıasıyım. Befıim isteğimle gökyüzünün gezegenleri, denizlerin tüm .rüzgarları ve cehennemin ağlanası sessizliği düzenlenir. Benim adım, benim kutsallığım, tüm dünyada, çeşit çeşit biçimde, türlü geleneklerde ve bir çok ad altında sevilmektedir.
İnsanların ilki olan Frigler bana ana tanrıça Pessinus dediler. Kendi topraklarından çıkmış olan Atinalılar Cecropian Minerva, denizle sarılmış. Kıbrıslılar Paphian Venus, ok taşıyan Giritliler Dictynian Diana, üç dil konuşan Sicilyalılar melun Proserpine, Elevsisliler eski tanrıçaları- Ceres, bazıları Juna, ötekiler Bellona, başkaları Hecate, başkaları Ramnusie ve güneşin ilk ışınları ile aydınlanan doğuda o-turan her iki türdeki Etopyalılarla her tür eski kuramda mükemmel olan ve düzenli törenlerle bana tapman Mısırlılar bana gerçek adımla Kraliçe İsis dediler. 'W
Hiç bir iyi katolik bilerek Isis önünde diz çökmez. Fakat, şimdi tarihsel bir kişi olan Meryem'e dogmatik olarak bağlanan her mitsel motif, ayni zamanda ve kültünün gelişim döneminde ve yerinde, hem Meryem'in herif îsis'in yerel görünümleri olan her şeyin anası Tanrıçaya bağlıdırlar: ölmüş ve dirilen tanrının ana gelinine, bilinen ilk temsili I.Ö. 5500'e kadar giden Tannçaya.f*)
Tapınma ile ilgili kültlerde, sofu kimsenin tek bir yerel bildirimle sınırlandırılması gelenek olmuştur. Böylelikle ona, 'en gerçek' kutsallık biçiminin temsili olarak, ya da tek olduğundan ya da öncel olduğundan saygı gösterir. Hindistan'da bile, dinlerin birliğinin önderi Ramakrişna'nın (1836-1888) ağzından bir sofuya Öğütlerde okuyoruz: Bütün görünüşler karşısında kuşku duymadan eğilmelisin. Fakat bir ideale sapmaz biçimde tapınma denen bir şey vardır. Gerçekten, doğrudur, herkesi selamlamalısın. Fakat tüm ruhunla bir ideali sevmelisin. Sapmaz tapınma budur.' Ve Krişna ile Gopis® öyküsünden bir örnek verir: 'Gopis'in çoban Vrindavan Krişnasma öyle bağlılıkları vardır ki sarıklı Dwaraka Krişnasını görmediler bile.'^
Fakat bir kimse, tapınma ile bilim arasındaki sınırların anlamını, ayrımını bilmelidir, ikincisi ile ilgili genel formlardan tüketilmiş yerel
(*) ilkel Mitoloji'nin basımından bu yana Türkiye'de, güneybatı Anadolu'da Î.Ö. 7000'den kalma neolitik bir kasaba kültürü ortaya çıkarıldı: Hacılar. Ana tanrıçanın heykelciklerini içeren seramik eşyalar, İ.Ö. 5700-5400 tarihlerinde olduğu belirlenen bir tabakada bulundu. James Mellaart, Excavations at Hacılar, 4. yıl raporu, 1960, Anatolian Studies, c. 11 (1961) ve Mellaart, Hacılar. Neolithic Village Site. Scientific American, c. 205, No: 2. Ağustos 1961.
41
bir delil korkusu olmasına gerek yoktur. Basitçe gerçektir. Nasıl isterseniz öyle yapın. Ölmüş ve dirilmiş tanrının annesi, Levant'ta neolitik ve neolitik sonrası dönemde, mitolojik olarak binlerce yıldır biliniyordu. Mamut avı dönemindeki paleolitik çıplak tanrıça kültü ile olan ilişkisi açık değildir, fakat çekirdek Yalan Doğuda l.ö. 5500'den, Gua-dalupe'da İ.S. 1531'e bir sürekliliğinin olduğundan kuşku yoktur.'4' Tüm antik dünya, Küçük Asya'dan Nil'e, Yunanistan'dan İndüs Vadi-si'ne kadar çıplak dişi formun türlü biçimlerini barındırır: Hepsi, herşeyi besleyen göğüslerini sunan; sol eliyle cinsel organını tutup, sağ eliyle sol memesini kollarını uzatmış bir erkek çocuğa veren, onu emziren, şefkat gösteren şekillerdir. Çocuk yabanıllar arasındadır, sap, çiçek, yılan, kuş v.b. işaretler tutar. Bu tür şekiller iyi bilinen Tunç Çağının bir çok adlarla bilinen ulu tannçasına ve kültlerine aittir. En kutsandığı tapınaklardan biri, Efes'te, İ.S. 431'de konsülce Theoto-kos Meryemi olarak ilan edilmişti. Bu zaman boyunca Roma İmparatorları pagan dinleri korkunç baskılara uğrattılar. Tapınaklar kapatıldı, kahinler, filozoflar, öğretmenler sürüldü, idam edildi. Zaman geçti, sonuçta, günümüzde, Batı dünyasında, Meryem, Şehitler Kraliçesi, bütün adların, formların, üzüntülerin, neşelerin ve tesellilerin ana tanrıçası oldu; tek kalıtçısı: Akıl Mevkii, Onur Mek im. Mistik Gül, Altın Evi, Cennet Kapısı, Sabah Yıldızı, Günahkarların Koruyucusu, Meleklerin Kralilçesi, Barış Kraliçesi.*5'
2. İlâ KRALİÇE
Şekil 12'deki tanrıça görüntüsü, Sir Arthur Evans tarafından Knos-sos'un labirent sarayında yıkıntılar ortasında bulunmuş Girit mühü-ründen. Girit'in eski uygarlık çalışmalarında özel bir önemi var. Avrupa çevresindeki en eski Tunç Çağı uygarlığının gelişme merkezini gösteriyor. Ada, Frobenius'un belirttiği gibi, Levanten etki .çemberinde yer alır. 3LÖ. 2500-1250 döneminin görkemli saraylan İndüs Vadisinin Harappa ve Mohenjodaro kentleri ile çakışır.^6'
Mühürde tanrıça, mızrak elde, aslanlarla çevrilmiş bir dağın üstündedir. Arkada bütün Girit türelerinin karakteristiği olan kirişlerin üstünde yapı boynuzlan ile bir bina görünmektedir. Önünde, başka imgelerden tapınmayı gösterdiğini bildiğimiz bir duruşla, genç bir erkek vardır. Erkek bir olasılıkla tanrıdır (ölmüş ve dirilmiş oğul-eş). Veya genç Girit kralıdır (Eğer Frazer haklıysa™ her Venüs yıldö-
42
Dostları ilə paylaş: |