Ioan. De salas, gvmielensis, e provincia castellana, societatis iesv

etiam de fine proprio illius operis omnes intelli-

gunt, non potest princeps siue secularis, siue Ec-

clesiasticus præcipere, vt dem eleemosynam affe-

ctu misericordiæ, vt restituam affectu iustitiæ, vt

pugnem in bello affectu fortitudinis, vt sacrum

dicam, vel audiam affectu religionis propter pro-

priam veritatem diuini cultus, quamquam Suarez

suprà nu. 28. dicat intẽtionem honestam primam,

& substantialem, à qua pendet actus exterior, vt

est materia talis præcepti, posse præcipi eodem

præcepto, & de extrinseca, ait, non esse improba-

bile; quod loquendo de vera intentione, nescio

quo pacto defendi possit, nisi tenendo posse præ-

cipi actus internos: nam moraliter idem est præ-

cipere, vt dem eleemosynam affectu misericordię,

& præcipere ipsum affectum, & qui potest vnum

præcipere, potest aliud. Sed non sic videtur sume-

re intentionem: nam addit, voluntatem orandi es-

se intentionem: quæ tamen non dicit intentio-

nem: sed quod commune ad intentionem, & ele-

ctionem, quocumque fine fiat: neque ergo verum

est, nec de mente Suarez, veram intentionem re-

ligionis, vel alicuius alterius virtutis cadere, aut

posse cadere sub humano præcepto orandi, vel

aliud opus honestum faciendi. Sed si ita est, sequi-

tur, quòd si quis attentè legeret vocaliter Breuia-

rium nō sola intentione sciendi, reuerà oraret vo-

caliter, & satisfaceret præcepto: quia ille attentè

recitaret, licet non intentione diuini cultus, seu

religiosa: de ratione autem recitationis seu ora-

tionis vocalis non est intentio religiosa, sed ad

summum attentio: ergo ille reuerà satisfaceret

præcepto Ecclesiæ, imò & diuino. Confirmatur;

nam Suarez fatetur, quando intentio est extrin-

seca operi externo, ita vt sine illa posset esse hu-

manus, & studiosus, & virtutis actus, non cadere

sub præcepto, nec propter omissionem illius in-

tentionis esset omissio illicita, incurri posse cen-

suram Ecclesiæ. Sed omnis intentio est extrinseca

operi externo, & circumstantia accidentaria respe-

ctu illius, vt nos docuimus, & omnes docent

agentes de bonitate, & malitia humanorũ actuum:

ergo nulla intentio propriè sumpta cadit sub præ-

cepto, nec ab Ecclesia præcipi, prohiberi, aut pu-

niri potest. Declaratur magis, nā totum quod est

externum in illo opere, posset fieri etiam volunta-

riè, liberè, laudabiliter & meritoriè ob alios fines,

qui non essent cultus Dei: ergo talis intentio: &

idem est de quacunque alia in particulari, quæ est

extrinseca, & accidentaria actui. De attentione au-

tem posset dici includi intrinsecè in oratione vo-

cali, aut saltem carentia distractionis voluntariæ:

& quamuis id diceretur (quod tamen non credo,

quia Doctores distinguunt orationem vocalem à

mentali, & mixta) sic autem omnis orationis at-

tentionem cadere posse sub præcepto Ecclesiæ,

sed id quod est externum in oratione vocali, &

ideò per solam positionem illius satisfacere ho-

minem præcepto metè Ecclesiastico orationis.

Prætereà quidquid sit de attentione, tamen con-<-P>@@

<-P>stat, deuotionem internam distinctam ab atten-

tione, & propriè dictam, non esse de essentia, vel

substantia orationis, nam propriè deuotio, vt pa-

tet ex D. Thoma. 2. 2. qu. 82. est promptitudo ani-Deuotio quid|s$unclear

mi seu, paratum te offerre ad diuinũ obsequium:

quæ non est de ratione orationis, & ideò fatetur

Suarez sic sumptam non posse cadere sub præce-

pto Ecclesiæ, sed sub consilio, & his modis posse

exponi illud c. dolentes: cur ergo non poterimus

illud interpretari de attentione propriè dicta, seu

interiori cadente tantùm sub consilio, vel de at-

tentione impropriè dicta, seu exteriori cadente

sub pręcepto; maximè cum ipse dicat admitti pos-

se, quòd attentio exterior ibi præcipiatur, modò

non excludatur interior? Hæ sunt difficultates hu-

ius primæ solutionis.

  Secundò responderi potest ad tertium argu-17

mentum, Ecclesiam eo. c. dolentes non præcipere2. Solutio.

directè, vt cum attentione, & deuotione interiori

recitetur officium, sed directè pręcipere externam

attentionem & deuotionem, quæ consistit in hoc,

quòd interim non faciat homo aliqua externa, ex

quibus distractio interna oriatur, & sit cum qua-

dam decenti corporis compositione, & cum ea

modestia, habitu, & modo, quem verè attenti, &

deuoti habere solent, & deuotionem internam

non impediat, sed iuuet: vnde præceptum Ec-

clesiæ violaret, qui inter recitandum horas, lege-

ret, aut alia scriberet, aut misceret colloquia, &

confabulationes cum aliis, &c.

  Indirectè autem præcipere attentionem inte-

riorem, quia qui orat ex præcepto diuino, tene-

tur saltem sub veniali attentè orare, & ideò qui

pręcipit orationem, virtute pręcipit attentionem,

sine qua licèt orare posset: non tamen licitè.

  Hanc sententiam tenet Vazquez disp. 160. cap.

5. nu. 15. & sequentibus, citans pro ea Paludanum

4. dist. 15. q. 5. art. 2. cons. 4. Durandum quæs. 12. nu.

6. Gabrielem lect. 62. in can. lit. K. Syluestrũ verb.

hora, qu. 11. Angelum num. 27. idem tenet Ioan-

nes Medina c. de oratione quæst. 15. ex supposi-

tione, quòd Ecclesia non possit præcipere, nec

prohibere, nec punire internos actus in se ipsis:

idem absolutè tenent Antoninus 3. parte, titu-

lo 13. capitulo 4. §. 3. & 8. Gerson 3. parte, lect. 4.

de vita spirituali, coroll. 2. Ioannes Andreas, ca-

pitulo dolentes, de celebrat. Missar. si obiicias,

ergo qui oraret sine attentione interna cum sola

externa, non peccaret mortaliter, sed venialiter

tantùm: Respondent auctores huius sententiæ, vt

refert Vazquez, peccare mortaliter; quia, licèt cō-

cedatur orare sine attentione, quando non est

orandi præceptum, dumtaxat esse peccatum ve-

niale, tamen quando est præceptum orandi ab Ec-

clesia impositum, Deus sub mortali præcipit at-

tentionem. In qua opinione siquis oraret sine at-

tentione, non faceret propriè contra præceptum

humanum, sed cōtra diuinum annexum humano:

vt si Ecclesia præcipiat alicui, vt profiteatur in re-

ligione, sicut promisit, & ille posteà violet pau-

pertatem, non dicitur propriè peccare cōtra præ-

ceptum Ecclesiæ: sed contra diuinum, quod fuit

consequens ad præceptum Ecclesiæ, seu eius im-18

pletionem. Ex quo insurgit difficultas contra hācDifficultates|2. solutionis.

secundam solutionem, quia ad præcipiendam hoc

modo indirecto attentionem, non oportebat Ec-

clesiam iniungere, vt orarent attẽtè: sed satis esset

præcipere vt orarent: ergo alio modo & directè<-P>

@@0@

@@1@202 Quæst. XCV. Tract. XIV.

<-P>voluit præcipere attentionem. Maximè cùm iste

modus præcipiendi indirectè attentionem sit im-

propriissimus: propriè enim loquendo cum indi-

rectè aliquid ab aliquo præcipitur, si id non fiat,

violat eius præceptum: siquis autem oret sine at-

tentione, non violat præceptum Ecclesiæ: ergo

propriè, nec indirectè ei attentio ab Ecclesia præ-

cipitur. Item eodem modo præcipitur deuotio,

& attentio: sed deuotio non præcipitur indirectè,

cùm non teneamur ex diuino iure, quando ora-

mus, habere deuotionem: ergo intentio Ecclesiæ

non fuit attentionem internam præcipere indire-

ctè modo dicto, sed alio modo, nempe directè:

Nam explicare de sola attentione, & deuotione

exteriori, est improprium modum loquendi Ec-

clesiæ simpliciter loquenti adscribere, quoniam

id non esset præcipere attentionem, & deuotio-

nem: sed signa externa ipsius: & quando illa non

haberet clericus, peccaret mortaliter, etiam si ha-

beret internam attentionem; quod est absurdum.

Vnde Suarez suprà ait iuxta veram, & sanam do-

ctrinam, qui voluntariè distrahitur, etiam si ha-

beret signa attentionis, & deuotionis, non imple-

re præceptum Missæ vel horarum.

  Deinde difficile creditu est, quòd sit præce-

ptum naturale, diuinum ad attentionem obligans

sub veniali, quando non est præceptum huma-

num: & sub mortali, quando est præceptum hu-

manum recitandi: quia præceptum diuinum non

obligat magis, vel minus ratione humani, sed ra-

tione irreuerentiæ, quæ est alloqui Deum sine at-

tentione: ad eum autem irreuerentia est sic loqui,

quando teneor loqui, & quando non teneor lo-

qui: ergo si in vno casu est veniale vel mortale,

erit etiam in alio.

  Deinde quod addit Paludanus, quem sequitur

Adrianus citatus, nu. 1. & Vazquez illo cap. 5. Ec-

clesiam non præcipere simpliciter recitationem:

sed modificare, & determinare præceptum diui-

num de orando, & attentè orando: quod habent

clerici, ad tale genus, taléque tempus orationis at-Præcepta di-|uina de acti-|bus internis|modificari nō|possunt ab Ec-|clesia.

tentæ, difficultatem etiam habet: nam præcepta

diuina de actibus internis non possunt modificari

ab Ecclesia, designando, verbi gratia, tempora in

quibus homo teneatur credcre, sperare, amare,

conteri, &c. quomodò ergo poterit modificare,

& determinare præceptum diuinum de attentio-

ne habenda in recitatione? cùm, qua parte iniun-

git attentionem, sit de opere interno. Confirma-

tur, quia præceptum diuinum de confessione non

potest ita modificare Ecclesia: vt peccata, quæ se-

mel iure diuino tenemur confiteri, ipsa præcipiat,

eadem pluries confiteri, & repetere. Ergo simili-

ter cùm clerici, & alij Christiani ex iure diuino

non pluries teneantur orare cum attentione, non

poterit Ecclesia sola potestate præceptum diui-

num modificandi, & determinandi, præcipere, vt

toties sic orent: sed ex potestate directa, quam

habet in tali materia, ad superaddendam longè di-

uersam, aut longè maiorem obligationem ad

ius diuinum. Confirmatur etiam, quia si Ecclesia

potest modificare, & determinare præceptum di-

uinum de habenda attentione in oratione: ergo

si esset præceptum diuinum de confessione fidei

cũ actu interno seu de actu interno, cùm confite-

mur fidem, etiā posset illud determinare ad certa

tempora, & punire censuris, & aliis pœnis nō ha-

bentes tũc actum internum, quod videtur falsum.

@@

  Præterea ex doctrina adducta de modificatio-19

tione præcepti diuini duo colligit Vazquez, quæ1. Corol. VaZ.

difficultatem habent. Primum est, si attentio ho-

rarum requiritur solùm ex præcepto diuino pro-

hibente distractionem animi, Sacerdotem qui re-

citat sine attentione, peccare solùm peccato com-

missionis, non omissionis, quia præceptum affir-

matiuum solùm est recitandi exteriùs: attentio

autem non est præcepta per se, nisi quatenus præ-

cepto negatiuo prohibetur distractio: si verò

præceptum orandi est diuinũ affirmatiuum, quia

Sacerdos, aut beneficiarius ratione ordinis, vel be-

neficij debet pro populo orare, & Ecclesia solùm

determinauit hoc genus orationis: dicendum est,

sacerdotem peccare peccato omissionis non reci-

tando cum attentione, & si Sacerdos solùm pec-

caret peccato cōmissionis, quia irreuerenter ora-

ret, non deberet repetere horas: sed accusare se di-

stractionis: nec deberet restituere quicquam ex

fructibus, quia hæc pœna punitur ab Ecclesia pro

omissione officij, ad quod præcepto tenebatur: si

autem obligatio attentionis est præcepti affirma-

tiui determinati ab Ecclesia: beneficiarius, qui re-Beneficiarius|qui recitauit|horas sine at-|tentione, tene-|tur eas repe-|tere.

citauit horas sine attentione, tenetur eas repetere,

& nisi repetat, tenetur fructus restituere: quia non

implet officium, propter quod datur beneficium.

Et hoc mihi probabilius fit, quia nullus damna-

tur peccati mortalis, qui recitauit sine attentione,

modò repetat horas cum attentione: quod verum

non esset, si defectus attentionis solùm esset pec-

catum commissionis: hoc enim tunc committere-

tur, cùm recitaretur sine attentione, & deinceps

nihil esset repetendum. Quocirca existimo in hac

re duo esse præcepta diuina: alterum negatiuum

non recitandi sine attentione propter irreueren-

tiam, & contra hoc solùm peccari peccato com-

missionis: quod numquam est nisi veniale, etiam

si oratio sit ex præcepto: alterum affirmatiuum

nempè recitandi cum attentione, & hoc posse esse

mortale, quando omittitur notabilis aliqua mate-

ria orationis præceptæ. Et de præcepto negatiuo

constat, quia aliqua irreuerentia est alloqui Deum

sine attentione. De affirmatiuo verò, quia alioquiIrreuerentia|est alloqui|Deum sine at-|tentione.

non deberet officium repetere, quod semel distra-

ctus recitauit. Peccatum autem commissionis cō-

tra præceptum affirmatiuum, solùm esse venia-

le, etiam si oratio sit in præcepto, constat; quia is

qui recitaret vt impleret præceptum, distractus

voluntariè, si posteà repeteret officium, nullius

motralis reus esset: nisi eo animo sic recitaret, vt

decerneret nihil repetere: tunc autem peccatum

mortale non esset commissionis, sed omissionis.

Et in Missa idem in omnibus dicendum est.

  Secundum, quod ex dictis colligitur, est, bene-20

ficiarium, qui non recitat cum attentione, nō fa-2. Corol.

cere fructus suos nouo iure Ecclesiastico Conci-Beneficiarius|qui non reci-|tat cum attẽ-|tione non fa-|cit fructus|suos.

lij Lateranẽsis, & Bullæ Pij V. quatenus merè Ec-

clesiasticum est: sed iure diuino, ac proinde pœ-

nam hanc non esse purè Ecclesiasticam: quia hoc

ipso, quòd alicui datur beneficium, iure naturali

incumbit ei onus orandi populo: qui enim de al-

tari viuit, & metit temporalia, tribuere debet spi-

ritualia, & altari seruire. Quocirca nisi hoc expleat

officium, carebit fructibus. Cúmque Ecclesia hāc

obligationẽ determinauerit ad horas canonicas,

efficitur, vt qui eas non recitat cum attentione,

non expleat officium debitum, ac proinde nec

fructibus frui debeat.

@@0@

@@1@Disput. IX. Sectio I. 203


  Et hanc pœnam non esse putè Ecclesiasticam

probatur, quia iure Ecclesiastico ea non potestHæc pœna nō|est purè Ec-|clesiastica.

imponi propter defectum interioris attentionis:

attentio enim non subditur præcepto Ecclesiæ, vt

probatum est, ac proinde nec defectus attentionis

prohibitioni, & pœnæ illius. Est igitur pœna, quæ

ex natura rei sequitur obligationem iuris natura-

lis. Nam cùm redditus dentur propter officium

iure naturali, debebat beneficiarius orare attentè

pro populo, quod nisi faceret, non faceret fructus

suos: id quod eodem modo seruandum est nunc,

postquam Ecclesia determinauit genus officij: vn-

de beneficiarius, qui recitauit sine attentione, si

non habeat aliud officium annexũ beneficio, præ-

ter horarum recitationem, debet omnes fructus

restituere, quia non est officium, propter quod

partem illorum iure naturali retinere possit: si

verò habeat aliud officium, aut institutum, vt ad-

ministrationem sacramentorum, &c. non omnes

fructus restituere debet, sed partem aliquam con-

gruæ respondentem recitationi retenta alia parte,

quæ respondet aliis ministeriis. Neque refert,

quòd Ecclesia decreuerit restitui omnes fructus,

etiamsi debeantur ob alia ministeria, quādo præ-

termissa fuit horarum recitatio: hæc enim pœna,

cùm sit humana, solùm potest habere locũ in reci-

tatione, & omissione exteriori, quæ subditur Ec-

clesiæ iudicio & legi: non autẽ in attentione, quæ

solo diuino iure naturali præcipitur, aut in distra-

ctione, quæ solo naturali iure prohibetur, de quo

latius suo loco. Hæc totidẽ ferè verbis Vazquez,

quæ licet subtiliter dicta sint, difficultatẽ habent.

  Primam, quia distractio non videtur prohibita21

per se, seu præcepto directè negatiuo, cùm solùm1. diffi. huius|doctrinæ.

prohibeatur propter attentionem, quam in ora-

tione exigit Deus, vt circumstantiam sine qua

ei non placet. Vnde quotiescunque quis orat, vi-

detur violare pręceptum affirmatiuum habẽdi at-

tentionem, supposito quòd oret, licet vltra hoc

sit aliud præceptum orandi aliquando, ac proinde

cum attentione, seu orandi cum attentione, quod

tamen sic debet intelligi, vt non procedat, quando

orauit sine attentione, inculpabiliter tamen, eò

quòd fuerit inuoluntaria: tunc enim non tenetur

iure diuino, vel humano repetere orationem cum

attentione: imò siquis cum distractione veniali

officium dixit, non tenetur posteà repetere illud,

nec amittit fructus, si non repetat. Vnde Sa verboQui orauit|sine attentio-|ne inuolunta-|ria non tene-|tur repetere|officium.

horæ in fine, Vagari mente ex negligentia in of-

ficio, veniale solùm peccatum est, nisi ex proposi-

to id fiat, nam tunc etiam officium repetendum:

et si quidam negẽt: sed quæstio est de nomine, &

parui momenti, an hîc sit admittendum aliquod

præceptum merè negatiuum: an verò loco illius

negatiui, quod ponit Vazquez de non habenda

distractione, sit ponendum cum aliis præceptum

affirmatiuum habendi attentionem, supposito

quòd quis oret.

  Secunda tamen est difficultas, cur cùm eiusmo-

di præceptum solùm obliget sub veniali, præce-

ptum tamen orandi aliquando attentè in quoli-

bet Christiano, & orādi attentè pro populo in be-

neficiario, aut habente sacrum ordinem, obligetCur præceptũ|orandi cũ at-|tentione obli-|get sub mor-|tali aliquādo.

sub mortali? Ad quam difficultatem respondere

possumus, id esse, quia non est notabilis indecen-

tia alloqui Deum distractè, numquam verò illum

orare, vt decet, pro se, aut pro aliis, à quibus, vel

pro quibus recipit fructus, aut est minister, ma-<-P>@@

<-P>gna indecentia videtur, ac proinde mortalis.

  Tertia autem, & maior difficultas est, Quomo-

do Ecclesia, si non habet directam potestatem in

actus interiores præceptũ de attentione aliquan-

do habenda in oratione potuerit determinare ad

habẽdam eam toties: nam est imponere magnum

onus vltra impositum iure naturæ, & in actibus

internis, qui non subduntur eius potestati, etiam

cum coniunguntur externis secundum Vazquez,

& ideò affirmat defectum attentionis in horis,

non posse puniri ab Ecclesia in priuatione omniũ

fructuum, sed solùm puniri à Deo iure naturæ in

priuatione fructuũ respondentium defectui attẽ-

tionis, cōcessis aliis fructibus propter alia officia,

& ministeria. Sanè si Ecclesia potest præceptum

diuinum attentionis habendæ determinare, etiam

poterit condignè punire eius violationem, ac

proinde priuatione omnium fructuum. Maximè

quòd priuatio respondens soli attentioni, non po-

test dici propriè pœna, quia Deus non punit sem-

per peccata in hac vita pœnis temporalibus: hæc

autem priuatio fructuum iuxta hanc opinionem

semper iure naturali est annexa omissioni debitæDeus non pu-|nit semper pec|cata in hac|vita pœna|temporali.

attentionis, & à simili res est nota conuenire cum

aliquo de faciẽda realiqua pro certo pretio, quam

si non facio, priuor pretio: hoc non est pœna,

sed effectus, vel natura contractus, vt qui non fa-

cit obsequium, non possit retinere pretium.

  Quarta difficultas est, quia licèt fideles tenean-

tur iure naturæ sub graui culpa orare aliquando

attentè pro se ipsis, & clerici in Sacris, ac benefi-

ciarij pro aliis: tamen huic præcepto satisfacerent

per puram orationem mentalem; ac proinde iure

diuino nō tenentur ad vocalem: ergo præceptum

absolutum de oratione vocali cum attentione ha-

benda nō tam est determinatio iuris diuini, quàm

additio noui præcepti.

  Quinta, quia si stando in iure diuino fructus

dantur pro recitatione horarum externa cum at-

tentione interna, ergo pars fructuum debet re-

spondere recitationi externæ, & pars attentioni

internæ. Vnde etiam si beneficiarius nullum ha-

beret aliud ministerium, deberetur ei pars fru-

ctuum, recitando merè externè, aut merè internè.

Imò videtur quòd stando in iure naturæ posset

omnes fructus percipere pro sola recitatione, aut

alia oratione omninò mentali, & interna: hac e-

nim satisfit diuino iuri, ac proinde ante Conci-

lium Lateranẽse, & Pium V. quando Ecclesia nul-

lam imposuerat pœnam omittentibus officium,

poterant beneficiarij omnes fructus, vel partem

eorum retinere orando merè internè, aut merè

externè, quantùm satis esset ad merendum omnes

fructus, vel partem aliquam ipsorum. Nec valetOratio exter-|na sine atten-|tione est ali-|cuius valoris.

dicere orationem merè externam nullius esse va-

loris, ideò ex illa nihil recipere posse: tum quia

saltem merè interna est alicuius valoris, tum quia

externa, vt fit nomine Ecclesiæ, etiam si minister

sit distractus, est alicuius valoris apud Deum, &

simpliciter est alicuius momẽti apud homines: &

licèt nullius dicatur esse valoris, illa tamen sola est

nullius valoris, quæ fit praua intentione, vel à mi-

nistro existente in mortali, quatenus nomine pro-

prio orat, tamen nec iure diuino nec humano est

priuatus fructibus: ergo idem esset de oratione

facta sine attentione, si Ecclesia pœnam priuatio-

nes fructuum non apposuisset.

  Sexta, si omissio debiti cuiuscunque officij iure<-P>

@@0@

@@1@204 Quæst. XCV. Tract. XIV.

<-P>diuino annexam habet priuationem fructuum illi

proportionatorum: ergo quamuis clerici in sacris