Ioan. De salas, gvmielensis, e provincia castellana, societatis iesv

verb. signif. qui duo etiam docẽt secundùm Iuris-

consultos, sæpe disiunctiuam cōponi ex partibus,

quarum altera effectum non sortitur: sed hos re-

iicit Madera, tum quia talis oratio ridicula esset,

tum quia nihil est, quod ad hoc nos moueat. Pri-

mò namque id aduersarij probant ex l. vbicunque

ff. de fideiuss. vbi in secunda parte disiunctiuam

verificari non posse affirmant. Rectius tamẽ pro-

fectò id negat ibidem Cuman. probans etiam in

secundo disiunctionis membro, legem illam esse

veram aliquando posse, allegans legem expres-

sam, quæ est penult. ff. de prætor. stipul. Secundò

probant ex l. quintus Mucius la 1. ff. de auro &

arg. lega. Sed ibi Pomponius nihil contra nos di-

cit: solùm ponit differentiam inter demonstra-

tionem, quę generali legato adiicitur, & quæ spe-

ciali, vt illa minuat legatum: hæc minimè.

  Alia sibi opponit Madera, quæ etiam soluit: sed

obscurè satis hæc, & alia de alternatiuis, seu dis-

iunctiuis, & de copulatiuis docet eod. c. & præce-

dẽti & sequentibus: quæ parum difficilia, & vtilia

mihi videntur, præsertim pro Theologis, ideò

ipsa omitto.

  Sed non est omittenda quæstio illa, quam tra-7

ctat ipse Madera, ca. 22. & Azor, tom. 1. lib. 5. c. 27.Quæstio.

q. 7. an particulę, Siue, seu, & ve, sint ne disiũctiuę, an

copulatiuæ. Quidam dicũt esse copulatiuas. Nam

l. si quis ita legauerit, 2. ff. de argento, & auro le-

gatis dicitur, cùm ita legatur, Titio vina, quæ in vrbe

habeo, seu in portu, do, lego, omnia deberi: hoc enim ver-

bum, seu, ampliandi legati gratia positum est. & in lege

apud Pamphilum, ff. de auro, & argento legatis,

Mulier ita legauerat, ornamenta lego, quæ mei causa

parata sunt, eruntve. Tamen communis opinio in-

terpretatur, vtraque deberi; & Cynus l. cum

quidam, ff. de verb. sign. ait, has particulas copula-

tiuè sumi, vt si quis ita legauerat, lego Titio vestem

meam, seu librum meum. Sed eas particulas disiun-

ctiuè sumi debere; colligitur ex l. si ita quis stipula

tus fuerit, & l. si ita quis stipuletur, ff. de verb. oblig.

  Bartol. verò in l. si quis ita legauerit, citata, do-Iniis quæfa-|uorem conti-|nent hæ par-|ticulæ, vel,|seu, &c. copu-|lant, in aliis|disiungunt.

cet, in iis, quæ ad fauorem, & gratiam spectant,

has particulas copulare, & coniungere: in aliis ve

rò disiungere: idem existimat Panorm. Glossa ve-

rò sentit, has particulas copulare, cùm præcedit

aliquid vniuersè dictum, vt si quis dicat, lego vi-

na, quæ habeo, siue in vrbe, siue in portu. Azor au-

tem illa qu. 7. ait, Certè particula siue, cùm ex dua-

bus si, & ve, composita sit, duorum generum vim

simul obtinet. Nam si, continuatiua est, & ve, dis-

iunctiua, ac propterea aliquando coniunctiua, ali-

quando disiunctiua est. Vt si quis dicat, siue rure

sim, plango, siue in vrbe, sensus est, & rure & in vrbe

plango.

  Mihi placet hæc sententia Azoris simul cum

illa distinctione glossæ, vt quando particula siue<-P>

@@0@

@@1@554 Quæst. XCVII. Tract. XIV.

<-P>sequitur, vel adiungitur post aliquid vniuersè, seu

indefinitè, aut pluraliter pronunciatum habeat

vim ampliandi, & copulandi: vt in illo exemplo

subiecto ab Azor: & cùm dico, siue veneris, siue non

veneris, proficiscar: hæc siue rectè siue peruersè facta fue-

rint, fateor me fecisse. Quando verò particula hæc

ad nullum sic pronuntiatum sequitur, aut iungi-

tur, sensum reddit disiunctiuum, vt lego tibi librum

meum, siue vestem meam, iste siue ensis, siue gladius rectè

scindit. Idem est de particula, seu, idẽ est de particu-

la, ve, nam copulatiuè accipitur, vt cum dico, lego

tibi libros, quos mihi paraui, parabove, donec moriar:

disiunctiuè autem, cùm dico, Hoc in mari, terra ve

genitum est. Sed in particulis, siue & seu, sensus co-

pulatiuus, & ampliatiuus frequentior est. Vnde

l. siquis ita. ff. de auro & arg. legat. & l. si is, qui du-

centa §. vtrum, ff. de reb. dub. & in rubri. C. de na-

uiculariis, lib. 11. generaliter docet, esse copulati-

uas, & ampliatiuas: quod ipsum, & multos alios

tenere affirmat Madera lib. illo animaduersionum

iuris, c. 22. à quibus sine causa recedit, & conatur

respondere ad l. siquis ita legauerit: sed nihil effi-

cit: & pro se producit l. 1. §. sublata, ff. ad Senatusc.

Trebel. & l. generaliter, C. de instit. & substitut. &

l. Iulianus verum debitorem, ff. de condict. indeb.

in quibus putat, has particulas disiunctiuè sumi:

quod falsum est, & licet admitteretur, non inde

fieret, semper disiunctiuè sumi. Meritò tamen re-

prehendit Nicolaum Valla, de reb. dub. tract. 1. n. 9.

cum Alex. ab Alex. lib. 2. dier. genial. c. 5. docentẽ,

cùm quis fundum, seu ædes filiæ legat, omnia de-

beri. In simili errauit Cynus suprà relatus. Rectè

etiam eod. c. & 20. ait, cum inter voces synonimas

hæ particulæ ponuntur, disiungere; vt cùm dico,

hic est gladius, siue ensis, lego tibi vestes meas, seu vesti-

menta mea. Vide alia apud Azorem, tom. 1. lib. 5. c.

27. & 28. & Sa, verbo lex, vbi & verbo interpreta-

tio, Tabien. Syluest. Angelus, & alij summistæ.

------------------------------------------------------------

SECTIO IIII.

Quæ specialiter in restrictiua, seu limitatiua legis

generalis interpretatione obseruanda sint.


PRima regula, quando vna consti-9

tutio aliam limitat: & eius auctorPrima reg.

id potest efficere, non est dubium,

quin restricta, & limitata censeri de-

beat. Bart. & Bald. ad l. non est nouũ,

C. de legibus. Sed inferior sine superioris facultate

non potest eius dispositionem limitare. Item hoc,

non est limitatè, & restrictè interpretati: sed re-

strictionem, & limitationem ab alia lege factam

intelligere.

  Secunda regula; lex generaliter loquens, debet

restringi ad casum, in quo eius ratio locum habet,

iuxta legem adigere, §. quamuis, ff. de iure patro-

natus. Affertur exemplum ex l. milites agrum, ad

initium, ff. de re militari, quæ vetat milites emere

prædia, in ea prouincia, in qua militant, ne occa-

sione culturæ opera bellica deserant; non verò in

aliis. Sed exemplum non est ad rem: cùm consti-

tutio illa generaliter non loquatur: sed expressè

dicat, in vna prouincia milites non posse, in aliis

verò posse agros emere. Vt autem ratio legisla-

toris intelligatur, legendum est eius proœmium:

quia in proœmio ratio assignari solet. Interdum

tamen non est ex fine, & ratione in lege expressis

limitanda lex: vt si in ea caueatur, vt iacet, & verba<-P>@@

<-P>sonant, obseruari debere: tunc enim propter ratio-

nem in ea expressam restringenda non erit: iuxta

l. prospexit, ff. qui & à quibus. Sæpe enim non

omnes: sed aliquæ tantùm rationes in legibus ex-

primuntur. Item non sufficit, quòd ratio legis ces-

set in aliquo particulari casu, vel persona, si expe-

dit bono communi, neque illam personam, neque

casum illum excipi.

  Tertia quorundam regula est; Non solùm per

rationem in ea expressam lex debet strictè, & li-

mitatè declarari: sed etiam per aliam similem ra-

tionem: proferũt exemplum ex Clem. 1. de electo.

Vbi dicitur, non debere eligi prælatum diuersæ

professionis, & habitus ad aliquod monasterium

gubernandum: quia non debent homines diuersæNon debent|homines di-|uersæ profes-|sionis asso-|ciari.

professionis associari. Vbi gloss. ait, idem statutum

procedere in monialibus, ne regātur per pręsides,

vel vicarios diuersæ professionis; quæ est alia si-

milis ratio: nempe quòd non rectè per personas

alterius professionis gubernabuntur: cùm nec ser-

uent, nec bene intelligant earum mores, & insti-

tutum. Sed hoc exemplum magis pertinet ad in.

terpretationem extensiuam propter similitudi-

nem rationis.

  Quarta regula, quoties lex esset iniqua, vel ab-

surda, si generaliter intelligeretur, restringi de-

bet, vt si dicat, omnis qui occiderit homninem, capite

puniatur; restringenda est ad occidentem iniustè:

vt locum non habeat in occidente defendendo se

cum moderamine inculpatæ tutelæ. Patet ex di-

ctis sect. præced. Sic etiam beneficia principum

latè, & plenissimè interpretāda sunt, c. cùm dilecti

de donat. l. beneficium, ff. de consti. principum: ta-

men ita sunt interpretanda, vt non lædatur ius

tertij: ex l. 2. §. meritò, & §. si quis à principe ff. ne

quis in loco publico, & ex iis, quæ diximus de in-

terpretatione priuilegiorum, & dispensationum.

  Quinta regula, quando per particularem con-

stitutionem disponitur aliquid, quod etiam habe-

tur in iure communi, restringenda secundum dis-

positionem iuris communis, l. 2. C. de noxal. Bald.

& alij ibi.

  Sexta regula, quando lex vnicam tantùm habe-

re potest rationem, licet lege non exprimatur, pro

expressa habenda est, & iuxta ipsam restringenda

est lex, Bald. l. maximum vitium, C. de legib.

  Septima regula, quando in lege nulla exprimi-

tur causa, & dubium est, quæ legislatorem moue-

rit, non erit recedendum à verbis legis, nisi ab-

surditas sequatur: facit l. 1. §. si is, qui nauem, ff. de

exercitoria: cōsentit Bald. dicta l. maximũ vitium.

  Octaua regula, Quando cedit in publicam vti-

litatem, legem non restringere, restringenda non

erit: ex l. siquis graui. §. vtrum autem 15. ff. ad

Syllanum.

  Has omnes regulas tradit Rebellus de oblig.

iustitiæ & char. p. 1. q. 6. sect.

  Nona regula sumitur ex iis, quæ diximus Sect.

præced. lex pœnalis, vel odiosa strictè interpre-

tanda est. Huic regulæ consentit Sa, verbo inter-

pretatio, nu. 1. dicens, interpretatio in pœnis fa-

cienda mitior: in fauoribus amplianda: in dubio

facienda, vt potius valeat res: quàm pereat: & qui-

dem dubia interpretanda in partem meliorem,

& benigniorem, & probabiliorem, & ea profe-

renti vtiliorem, & secundum antecedentia, & se-

quentia, & præsumendo bonam fidem, vt in fa-

cto, vel possessione. Hæc Sa.

@@0@

@@1@Disput. XXI. Sectio V. 555

  Sed dubium est, quādo lex fauorabilis, vel odio-10

fa dicatur. Respondeo, fauorabilis dici poteritDubitatio.

alicui, vel aliquibus; licet secundariò in damnum

aliorum redundet: & odiosa, si sit pœnalis, licèt

fecundariò prosit aliis. Itaque ex primario fine

colligendum erit, an lex sit odiosa, vel fauorabilis.

Sumitur ex gloss. ca. si propter, de rescrip. vbi con-

stitutionem ibi positam reseruantem fructus va-

caturæ Episcopo, vocat fauorabilem, licèt redun-

det in damnum successorum. Hāc verò doctrinam

ita intelligit Ioan. Andr. c. 1. de locato, nu. 5. vt cō-

stitutio redundans principaliter in fauorem, si

pœnam, & odium simul contineat, ex hac parte

restringenda sit: quod etiā sentit Panor. ibi nu. 10.

& alij, quos citat, & sequitur Sanchez 1. de ma-

trim. disp. 1. nu. 4. Alij verò dicunt, doctrinam il-

lam esse vniuersaliter intelligendam, quando

odium, & fauor disiungi nequeunt: tunc enim ex

principali siue fauoris, aut odij iudicanda est dis-

positio fauorabilis, vel odiosa. Quādo verò fauorRestringenda|est lex, quate-|nus ex fine se-|cundario est|odiosa, exten-|denda, quate-|nus ex fine pri|mario est fauo|rabilis.

& odium distingui commodè possunt, verā cen-

sent sententiam Ioan. Andr. vt restringẽda sit lex,

quatenus ex fine secundario est odiosa: extendẽda

verò, quatenus ex fine primario est fauorabilis. Sic

Couar. 1. vari. ca. 11. num. 5. Ex qua doctrina va-

rios casus declarat Sanch. suprà, nu. 5. & seqq. vi-

de illum. An verò lex pœnalis, & odiosa propter

similitudinem rationis ad alios casus ea non com-

prehensos extendenda sit, sect. seq. disputabo.

  Decima regula; quàm ponit Sa, verbo interpre-

tatio, num. 2. Vbi tractatur de obligatione, strictè

interpretandum: qui etiam verbo, lex. num. 2. po-

nit vndecimam regulam: cùm lex cōdemnat alio-

qui illicitum, intelligenda est in foro exteriori. In-

tellige, quòd nullam adducit nouam obligatio-

nem, nisi pro foro externo. Et nu. 7. ponit duode-

cimam reg. cùm in lege sunt multæ pœnæ, non

habet, nisi in iis, in quibus omnes possunt verifi-

cari, & nu. 8. ponit decimam tertiā regulam. Cùm

in lege excipiuntur aliqui casus, intelliguntur

excepti etiam, qui aliàs iure excipiuntur, & si ma-

teria est fauorabilis, etiam omnes similes: & quot

excipi, æquitas postulat, & nu. 10. ponit decimam

quartam reg. Lex prohibens nō est extendenda ad

casum, in quo non est tanta ratio: lex enim tātùm

extenditur ad suæ rationis limitationes. Itaque

vbi eadem apertè ratio, idem ius. Quod, inquit,

intellige, cùm lex ratione vtitur: secus enim est, si

sola voluntate legislatoris: & nu. 27. ponit decimā

quintam reg. cùm imponitur pœna mittenti epi-

stolā, intelligitur, si perueniat. Eodem verbo po-

nit alias regulas, quæ in ipso videri possunt, &

partim relatæ sunt suprà: partim referentur infrà.

------------------------------------------------------------

SECTIO V.

Quæ speciatim in interpretatione extensiua

seruanda sint.


DE hac re vide Rebellum, 1. lib. de obli-11

gationibus iustitiæ & charit. quæst. 6.

sectione 4.

  Prima regula, si lex est generalis, &1. Regula.

in omnibus eadem est ratio, certum est, in omni-

bus esse eandem dispositionem: & tunc non dici,

extendi legem, sed intelligi, vt iacet, cum sua am-

plitudine, & generalitate, siue lex sit pœnalis, &

exorbitans; siue secus.

  Nam id tacitè videtur inesse, in quo eadem ra-<-P>@@

<-P>tio reperitur, l. his solis ibi, satis tacitè cautum, C. de

reuocand. donat. quæ verè loquitur in lege pœna-

li, & exorbitante: vnde Azor tom. 1. lib. 5. cap. 16.

quæst. 11. ait, in delictis, & pœnis legem ad similia

quoque trahi, quando est eadem omnino in simi-

libus ratio legis, & citat Panorm. Ioann. Andr. &

alios: alioqui, inquit, illud seruetur, quod habetur,

l. interpretatione, ff. de pœnis, interpretatione legisInterpretatio-|ne legis pœnæ|molliendæ po-|tius, quàm as-|perandæ.

pœna molliendæ potiùs, quàm asperandæ.

  Quòd si de vno tantùm fiat mẽtio in lege, cen-

sendum erit positum gratia exempli, seu exempla-

riter, & non restrictiuè: quia leges non agunt de

vna singulari persona: & quāuis in aliis nō proce-

dat eadẽ ratio in specie, si procedit alia ad ipsas ex-

tendenda est lex ex eadem l. his solis. Quod etiā in

pœnalib. & aliis odiosis procedit, saltẽ non nimis

grauibus. An verò idem sit dicendũ in correctoriis

legibus, videbimus postea. In tota huius regulæ

doctrina cōsentiunt post Bar. Bal. Pan. & alios, Ti-

raq. l. si vnquam, verb. libertas, à n. 45. li. 8. tit. 56. l. 8.

Menoch. remed. 4. de recip. poss. n. 20. & Reb. supr.

  Restringere videntur aliqui hanc doctrinam,

vt locum non habeat in pœnalibus, & aliis odio-

sis, gloss. 1. cap. constitutio, de elect. in 6. Imola, &

Gemin. cap. si postquam eodem titul. in 6. Petrus

Duennas, de regulis vtriusque iuris reg. 287. alios

referens. Duplicem enim distinguunt legis men-Duplex mens|legis, altera|comprehensi-|ua, extensiua|altera.

tem; alteram comprehensiuam, alterā extensiuam:

comprehensiuam dicunt comparatione casuum,

qui in lege comprehenduntur, & de quibus lex

agit: extensiuam autem respectu similium, de qui-

bus lex non loquitur. Dicunt ergo secũdùm men-

tem comprehensiuam extensionem ficri de vno

casu ad alium, etiam in pœnalibus: sed hanc non

esse propriè extensionem. At verò in pœnalibus,

& aliis odiosis non fieri extensionem secundùm

mentem extensiuam, seu extensionem propriè di-

ctam. Rebellus suprà ait, contrariam doctrinam

superius positā verisimiliorem videri, & grauio-

ribus niti rationibus, & doctoribus, quamuis

hæc quoque probabilis sit, & defendi rectè possit.

Ego credo, has opiniones non esse inter se cōtra-

rias, & facilè posse conciliari. Nam si verba legis

propriè sumpta casum, vel personam aliquā com-

prehendunt, dicere quòd in illo casu, vel persona

locum habeat, non est illa extendere: secus si illum

casum, vel personā propriè sumpta minimè com-

prehendant. Cùm ergo lex est pœnalis, & odiosa,

de persona ad personā debet fierivera extẽsio: quia

persona determinata nō ponitur in lege nisi gratia

exempli. Sed de casu ad casum etiamsi in eo pro-

cedat eadem ratio, vel etiam maior, non debet fie-

ri extensio propriè dicta: quia contingit, legislato-

rem pœnam, vel aliquid odiosum statuisse in vno

crimine, & non in alio, vel quia alterius non me-

minit, vel quia ob aliquam rationem, quæ mouere

ipsum non debuit, motus est ad non statuendum

illud in alio crimine: nisi quando moraliter lo-

quendo crimina sunt æquiualentia, & eiusdem ra-

tionis, & vnum illorum censetur positum gratia

exempli tantùm: vt si lex dicat, qui furatus fuerit

centum aureos, suspendatur: idem erit, si furetur

rem eiusdem valoris; quia aurei solùm sunt positi

gratia exempli. Iuxta hoc intelligendum, vel mo-

derandum est, quod ex Syluest. verbo, lex, quæst.

18. subiungit Rebellus suprà, vnde ipsemet Rebel-

lus tandem optimè dicit. Vnde quando pœna grauis

legi apponitur, vt pœna capitalis, omnium bonorum<-P>

@@0@

@@1@556 Quæst. XCVII. Tract. XIV.

<-P>amissio, &c. vel ipso facto. vel ipso iure incurrẽda, cuius-

modi est excommunicatio, irregularitas, & aliæ similes,

non admitterem extensionem legis de vno casu ad alium

propter similitudinem rationum, nisi legitimo iam vsu

recepta fuerit talis extensio: quia non ita facilè præsume-

re debemus, legislatorem omnes alios similes casus subIn dubio ex-|tensio pœnæ|facienda non|est.

tam graui, talive pœna voluisse comprehendere. In du-

bio autem extensio pœnæ facienda non est: præsertim si

pœna secum afferat sui executionem.

  Secunda regula, propter identitatem, vel maio-12

ritatem rationis extensio legis fit ad rem latiùs,

vel minùs propriè aliqua voce significatam: vt di-

spositio excludens filiam à successione existenti-

bus masculis extenditur ad neptem, quæ impro-

priè dicitur filia; quia in ea maior est ratio, vt ex-

cludatur. Hanc tenet Rebell. suprà, cum Bald. l. ma-

ximum vitium, C. de liber. præteritis, Butrio, cap.

fin. de consuetud. Lanfranco suprà, §. venio ad 4.

concl. 2.

  Tertia regula, Aliquando propter identitatem

rationis, quòd dicitur de vno correlatiuo, extendi-

tur ad aliud. Rebell. suprà, ex l. 8. C. de indicta vi-

duitate: & ita statutum de marito interdum exten-

ditur ad vxorem consentit Bald. lege liberorum ff.

de his, qui notantur infamia. vnde infert Rebellus

si ferretur lex, vt maritus succederet, vel non suc-

cederet vxori in suis bonis, idem quoque intelli-

gendum esse de vxore, vt succederet, vel non suc-

cederet in bonis mariti, etiamsi de ea nihil lex de-

clararet: similiter de patre, filio, auo, & nepote

mutuò compatatis. Hoc intellige quando ex simi-

litudine rationis, & aliis adiunctis perspiceretur,

mentem dispon entis ad vtrumque correlatiuum

se extẽdere, licèt in vno tantũ posuerit exemplum.

  Quarta regula, quando duo casus secundùm ius13

æquiparantur in aliqua materia, quòd de nouo

additur vni, extenditur ad alium in eadem mate-

ria, Bart. l. Marcellus, §. quod autem, ff. ad Trebell.

l. si quis seruo. C. de furtis, & Angel. ibi, Rebell. su-

prà, verbi gratia, quia regula recepta habet, vbi

cessat Falcidia, cessare debere Trebellianicam: ex dict. §.

quod autem fit, vt si quid disponitur in Falcidia,

habere debeat locũ in Trebellianica. Secus quoad

materiam, in qua non æquiparantur, quamuis in

aliis cerneretur æquiparatio. Quia enim minor, &

Ecclesia non æquiparantur, quoad præscribendi

tempus, non sequitur, vt quod in Ecclesia de nouo

fuerit dispositum, quoad præscriptionem, debeat

habere locum in minore, vel vice versa, quantum-

uis in beneficio restitutionis in integrum, vel in

aliis forent æquales.

  Quinta regula, quando vnum alio mensuratur,

quod in mensurante fuerit mutatum, in mensura-

to mutatum censebitur; vt quia tutela legitima de-

fertur instar successionis ab intestato, si per statu-

tum agnati præferantur cognatis in successione,

præferri etiam debebunt in tutela, vt docet Bart.

l. 1. ff. de legitima tutela. Item: si lege permissum sit

donare certam quantitatem laico sine insinuatio-

ne, verbi gratia, centum, & duplo maiorem, verbi

gratia, ducenta, Ecclesiæ vbi per nouam constitu-

tionẽ facta fuerit facultas donandi ampliorẽ laico,

verbi gratia, ducenta, censebitur extensa facultas

donandi Ecclesiæ ad quadringenta, Rebell. suprà.