Ioan. De salas, gvmielensis, e provincia castellana, societatis iesv
Yüklə 18,48 Mb.
|
|
traria, & hoc arbitrium potest lex definire. Si au- tem prius erat taxata pœna per priores leges, vix potest augeri per posteriorem in ordine ad delicta iam commissa: quia contingeret bis eun- dem pro eodem delicto puniri. Propter aliquam tamen vrgentem causam boni communis id fieri posset à supremo Principe: quia nunquam sibi ab- stulit huiusmodi potestatem: eodemq́; modo sen-<-P>@@ <-P>tio de alio effectu legis, qui est irritatio. Rarò enim potest lex de nouo irritans ad actus iam factos ex- tendi: vnde Sa, verbo, lex, nu. 24. lex sequens non tollit actũ præteritum, etiāsi huius effectus pẽdeat ex futuro. Sed ex iusta causa id potest Princeps, vt & iudex aliquando per sententiam; Si tamen actus dissolubilis sit. Quod dico propter matrimoniũ, vel similes actus, si qui sunt natura sua, vel ex Christi institutione indissolubiles. Imò & in iis, qui ab hominibus irritari possunt, quidam ita va- lidè fiunt, vt sint omninò firmi ex se: quia videli- cet legitimè facti sunt, & iuxta omnes leges, quæ vigebant, cùm facti sunt. Et huiusmodi actus se- mel facti, nō possunt moraliter loquendo, sequen- ti lege irritari, nisi fortè in pœnam alicuius noui delicti, vel propter tantam necessitatẽ boni com- munis, vt ad subueniendum illi possit quis bonis suis priuari. Quia per talem actum est ius acqui- situm de se firmum, & stabile. Alij sunt actus, qui licet sint validi: sunt tamen infirmi aliquo modo; quia ex parte cōtra legem facti sunt, & hi possunt faciliùs sequenti lege irritari: nam in illis propriè habet locum ratio facta. Itaque lex potest se extendere ad pręterita, non præcipiendo, aut prohibendo, vel obligando: sed puniendo, & irritando: vt autem extensio ad pu- niendum, vel irritandum actum præteritum ad- mittatur, necesse est, in lege ipsa esse satis expres- sam, vt patet ex iuribus, & doctoribus citatis con- clus 2. vnde quādo lex antiquum ius renouat pœ- nis nouis irrogatis, eas pœnas non contrahunt ij, qui ante deliquerunt, vt docet Azor suprà, cum Panor. c. quoniā simoniaca, de simonia, ex Paulo, & Cardinalis, Clem. ex graui, de vsuris. Quod ma- ximè est verum, quando lex ponit particulam ali- quam, qua indicat, se loqui tantùm de futuris, vt in cap. vnico, de consuetud. in 6. vbi Glossa, verbo, de cætero. Vnde si dubium fuerit, potiùs lex coar- ctanda est; quia pœnæ, & odia sunt restringenda: & quia leges modo maximè cùm naturali inter- pretandæ sunt: extensio autem legis nouæ ad præ- teritum, quodammodo est præter naturam legis, quæ est regula futurorum.
Quæres, quid sit dicendum de eo, qui certum aliquid ex loco cœperit extrahere, & deinde sta- tuto, vel lege id extrahere prohibetur. Respondet Azor suprà, ea lege hominem minimè teneti, quia ante legem editam extrahere cœperat: lex autem est de non extrahendo; vnde in l. Cæsar, ff. de pu- blicanis, & vectigalibus, cùm lata esset Principis constitutio: Ne quis post Idus Martias Cotes ex In-
dam nauis onusta Cotibus ante Idus Martias ex portu Cretæ profecta, vento relata in portum in portu erat; Deinde post Idus Martias profecta fuit. Quærebatur, num contra legem Principis post Idus Martias Cotes ex Insula Creta exiisse viderentur. Responsum est, nihil contra legem factum esse, quia ante legem Principis Cotes ex Insula euectæ fuerant. Quærit ibidem Azor, an lex, vel statutum con- ditum per verba pręteriti temporis, & aliquid cō- cedens, ad futura trahatur. Respondet cum Pa- norm. cap. cognoscentes, de const. minimè, verbi gratia, sit statutum, Quilibet publicè proscriptus si soluat decem, liber existat: non intelligitur de iis, qui in posterum proscribentur: sed de iis, qui fuerant ante proscripti, ne detur occasio peccandi.
@@0@ @@1@ quid perperam factum esse; nihilominus illud su- stinet, vel declarando fuisse validum, & nolendo illud irritare, vel illud ratificando: sic in cap. aqua, de consecrat. Ecclesiæ, Pontifex declarat, violatam Ecclesiam non posse per simplicem Sacerdotem etiam ex commissione Episcopi reconciliari: ta- men ait, se reconciliationem sic factam miseri- corditer tolerare. Ad idem est l. fin. C. de donat. inter virum & vxor. & l. imperialis, C. de nupt. Nota etiam, aliquando legem declaratoriam habere aliquid admixtum legis cōstitutiuæ ex po- testate legislatoris declarantis. Et tunc quantùm ad id, quod addit declarationi nudæ, non exten- ditur ad præterita, sed ad futura tantùm: vt in cap. quanto, de sent. excom. per verbum, interpreta- mur, declarat Panorm. sub excussoribus Episcopi comprehendi non solùm, qui positiuè cooperan- tur: sed etiam qui non obstant, cùm possunt. Quæ declaratio non est pura, & merè doctrinalis, sed per potestatem aliquid addit, ideò quantùm ad id non extenditur ad præterita, sicut è contra- rio aliquando fit declaratio per potestatem con- dendi legem, potiùs quàm per puram interpreta- tionem, & nihilominus solet extendi ad præteri- tum ex peculiari voluntate Principis satis expres- sa, vt in declaratione Sixti V. circa suum motum proprium de illegitimis, & de receptione religio- sorum. Vbi distingue de tribus effectibus legis iam commemoratis, qui sunt obligare, punire, & ir- ritare. Quantùm ad declarationem, si declaratio est pura, non potest non extendi ad præterita, nec fieri potest, vt non fuerit culpa contra legem sic declaratam fecisse, nisi ex ignorātia, vel inaduer- tentia inculpabili; & hinc etiam fieri potest, vt lex declarata non extendatur ad præteritos actus quoad pœnam: posteà verò extendatur: quia ante declarationem excusabatur actus à culpa propter ignorantiam, posteà verò potest non excusari: qui autem excusatur à culpa, excusatur à pœna propriè dicta. Nam si sit sola indecentia, vt aliquando ir- regularitas, non excusabitur homo ab illa. Idem dicendum de irritatione. Hæc enim non impe- ditur propter ignorantiam legis: quia non est pro- priè pœna, nec pendet ex culpa: sed lex per se ha- bet efficaciam ad impediendum valorem actus: ideò quoties lex declarat nullitatem actus, decla- ratio locum habet in actu præterito similiter fa- cto, etiamsi fortasse ignorantia interuenerit. Nul- lus autem aliquando est ex defectu conditionis iure diuino necessariæ; vt si lex declaret sacra- mentum Confirmationis datum sine balsamo non valuisse; & ita lex declarans sic extenditur ad præ- terita, vt non possit per se supplere defectum, nec reualidare actum: quia pendet ex iure diuino. Ali- quando oritur ex iure humano, actus verò est ta- lis, vt pendeat ex efficaci consensu operantis, seu contrahentis, vt matrimonium contractum inter consanguineos in quarto gradu, est nullum solo iure Ecclesiastico. Et hic etiam actus non potest reualidari per legem declaratoriam, aut Princi- pem: sed necesse est, vt consensus adsit, & eo præ- stito reualidetur. Interdum verò valor actus pen- det ex iure positiuo, & non ex consensu alterius: & tunc quamuis lex declarans nullitatem actus comprehendat præteritos, tamen Legislator po- test auctoritate sua illum defectum supplere, di- spensando, vel per se talem defectum supplendo,<-P>@@ <-P>& hunc dicunt aliqui esse casum illius cap. aqua, de consecr. Eccles. Nam benedictio, & purificatio Templi institutio est humana, & forma, vel neces- sitas eius potuit per Pontificem dispẽsari, vel sup- pleri.
------------------------------------------------------------ An lex quæ certum aliquod non prohibet, id eoncedere videatur. actio. duo dicuntur: primum est, nũquam intelligi prohibitum, quod non est concessum. Secundum, con- cessa creduntur omnia, quæ non sunt prohibita. Huius textus varias expositiones adducit Syluest. verbo lex, quæst. 21. Gloss. ibi, ait, Primum habere locum in iudiciis, & contractibus stricti iuris, vt in arbitriis, priuilegiis, & rescriptis. Secundum verò in contractibus, vel aliis rebus bonæ fidei, in beneficiis, absolutionibus, & simili- bus. Hostien. ait, quando constitutio aliquid ge- neraliter concedit, nihil excluditur, nisi id quod fuerit alioqui iure prohibitum: quoniam, qui to- tum dicit, nihil excludit: & ita lex aliquid in vni- uersum prohibens, omnes comprehendit, nisi sint alioqui exempti. Quæ doctrina vera est: quia cùm in Legislatore sit potestas, & ex alia parte genera- liter disponat, omnes personas comprehendit, nisi iure eximantur expressè. Neque credendum est ipsi exemptioni derogare principem, nisi ipse ex- primat. Ita docet Azor tom. 1. lib. 5. cap. 16. quæst. 12. exempla subiungens; lege omnibus conceditur matrimonium contrahere: tunc potest quilibet, nisi alioqui sit per aliam legem exclusus. Pari mo- do, si lex quippiam in vniuersum prohibeat, id omnibus intelligitur esse interdictum, nisi alioqui sint lege exempti, vt tametsi lege in vniuersum vetetur, non esse furandum, nō esse occidendum: attamen lege naturali excepti sunt, qui vim vi re- pellendo occidunt, qui in bello iusto interficiunt: ergo alium licet occidere, vt nos ipsos tueamur: & in bello iusto similiter licet alios necare. In ex- trema etiam necessitate furari licet, &c. vide ali- qua alia de hoc in sect. 11.
------------------------------------------------------------ Quomodo accipienda sint, & quam vim habeant verba in literis commendatitijs posita. quis dicat, esse virum probum, fide di- gnum, idoneum, cui sua negotia, & se- creta committant, vel diuitem, vel fi- delem, cui res suas possint tradere, vel mutuò da- re, &c. Respondeo primò cum Rebello 1. de oblig. iustitiæ. quæst. 6. nu. 47. 48. & 49. Prudentia, & charitas sub mortali obligat scribentes litteras commendatitias, ne ij, ad quos scribunt, suo can- dido animo, vel simplicitate decepti detrimen- tum graue patiantur, & si periculum in se susci- perent, tenerentur de iustitia ad restitutionem damni, & cōtra eos daretur actio mandati, per l. si verò non remunerandi, §. si quis mandauerit, ff. mandati, Glossa ibi, Doctores communiter. Secundò, si post commendationẽ ante factam<-P> @@0@ @@1@ amicus auctoritate tua confisus, eidem à te com- mendato, res suas committat, antequam improbi- tatem, & infidelitatem eius, & furta, rerúmque ia- cturam deprehendat, non orietur inde obligatio iustitiæ commutatiuæ, nec ad restitutionem tene- beris, iuxta l. & eleganter, §. vltimo, ff. de dolo, & l. vlt. vers. nec. C. quòd cum eo, & Glos. ibi, Ang. Bart. Salicet. Sibi enim damnum imputare debet, quòd leuiter suas res generaliter laudato commi- serit. Secus, si dolo feceris, iuxta eandem l. elegan- ter, eod. §. vltimo, & Glossa, ac Doctores commu- niter, vide Anton. Gomez. 2. vari. cap. 13. de fideius- soribus, num. 5. dabitur enim tunc læso actio con- tra te, & in foro conscientiæ resarcire damna te- neberis, etiam antequam actio iudicialis inten- tetur. Tertiò, si verba commendatitia adiicias, vt li- ber, vel equus illi tradatur, vel cum eo contractus vel societas ineatur, aliqui volunt, te inde de iusti- tia obligari ad damna licèt sine tuo dolo secuta, iuxta l. Lucius, citatam; & ibidem Bart. Angelum, Paulum, & Doctores communiter, & l. si litteras, C. mandati, Glossa, & Doctores ibi, Gomez suprà. Oppositum verisimilius aliquibus meritò videtur saltem in foro conscientiæ, si consulere, & non fi- deiubere, nec mandare intendisti, nec periculum in te suscipere, maximè si potiùs significes, vel supponas alterius periculo rem esse gerendam, tunc enim nullum pactum, nullúsve cōtractus est, vnde obligatio iustitiæ resultet: tum, quia, vt ha- bet reg. 62. iuris, in 6. Nemo ex consilio, nisi fraudu- lentè sit, obligatur. quæ regula à ciuili iure sumpta est. & aduersarij exponi possunt de literis ratio- nem mandati continentibus, vel fideiussionem, vel vt scribentis periculo res geratur, vel dolo scriptis. Accedit, quòd si in foro externo posset fieri compulsio, hoc esset per actionem mandati, vt Gomezius, & cæteri aiunt: at ex simplici atte- statione, l. consilio actio mandati non competit in neutro, ergo foro est restituendi obligatio; imò addunt quidam, etiamsi verba non essent genera- lia, sed specialia, ac de re peculiari, & ita obscura, vt æquale maneret dubium, num significare velles tuo periculo rem gerendam, non contrahi inde obligationem iustitiæ ad restituenda damna, si ni- hil promittere voluisti, nec dolo malo ita obscurè locutus fuisti, cùm nec ex contractu aliquo tunc, nec ex pacto iniustitiæ tenearis, quamuis sub mor- tali charitate obligeris ad pręcauendum damnum, ne alteri ex verbis, vel literis tuis detur occasio in- currendi damnum notabile, vt diximus. ------------------------------------------------------------ Vtrùm subdito licitum sit præter verba legis agere. sect. 7. de epiikia dicta sunt, & disp. de obligatione legis, an in dubio teneatur quis legem interpretari, vt obliget. Est modò difficultas, prima; an interpretatio à quoli- bet subdito adhiberi queat, Sotus 1. iust. q. 6. 8. di- cit, primò, legem in eo casu non obligare, in quo aduersatur bono cōmuni, vt si lex sit ne aperian- tur portæ ciuitatis tempore obsidionis, & magna pars militũ æquè ad defensionẽ ciuitatis necessa-<-P>@@ <-P>ria, fugiat hostium incursus cũ periculo vitæ ape- riendæ sunt portæ. Secundò dicit, si subitum sit periculum, nec possit adiri superior, vt declaret le- gem, & manifestum sit tunc non obligari propter aliquam circumstantiam, subditus potest ita in- terpretari, & contra illam agere. Tertiò, si sit dubium, & non possit adiri superior, & sit peri- culum, idem potest subditus, secus si commodè adiri potest. Caiet. quæst. 96. art. 6. in manifestis non esse ne- cessariam interpretationem superioris: in dubiis, si prudens iudicaret Legislatorem præsentem de- claraturum, se nolle in eo casu obligare, si non possit adiri superior, quemlibet posse interpretari, & contra verba legis agere; secus si adiri possit. Si verò adhuc maneat dubium, ita vt prudenter non possit iudicari, an Legislator id probarit, non pos- sit subditus præter verba legis agere. Iuniores eod. art. Caiet. sequuntur, sic interpretantes verba diui Thomæ cōtra sententiā, &c. Idem verò Caiet. 2. 2. q. 120. ar. 1. ait, in dubio non posse præteriri verba legis. Secundò, legem posse deficere dupliciter, primò negatiuè, vt quando obseruare legem non esset peccatum, secundò contrariè, vt quando esset peccatum. In secundo casu locum habet epiikia, in secundo seruanda est lex, quia lex non indiget correctione, quia non corrigeretur iustè, quod est contra rationem æquitatis, quæ iustitia quædam est 2. 2. q. 120. art. 6. Item aliâs cessante sine legis in aliquo casu fornicatio esset licita, vt si possit rectè proles educari, &c. Item ex D. Thom. 3. 37. q. 1. a. 4. Dico primò, in manifestis locum habet epiikia contra verba legis, siue quia cessat omninò finis, siue quia esset nociua, Caiet. 2. 2. quæst. 120. art. 1. D. Thom. exemplo depositi, & 2. q. 96. art. 6. exem- plo apertionis portarum. Vide etiam D. Tho. eod. art. 6. ad 2. quando est dubium propter varietatem opinionum, an lex possit, vel non possit in eo casu obligare locum habet epicheia. Hæc enim nō tam est interpretatio mentis legislatoris, quæ in casu dubio ad ipsum pertinet, quàm potestatis, de qua quisque doctus iudicare potest, iuxta regulas Theologiæ, Philosophiæ moralis, & Iurispruden- tiæ, vt si probabilior opinio ait in tali casu cum periculo vitæ obligari non posse. Hāc opinionem in praxi sequi possumus, licèt alij contrariam te- neant. Quando verò solùm est dubium de volun- tate legislatoris, & hoc dupliciter, vel enim diffi- cultas consurgit ex significatione verborum, an sub illis talis casus comprehendatur, & tunc si pro- babile sit non comprehendi, licitum est eam sequi opinionem, vt in Trident. sess. 21. cap. 2. de reform. est dubium, qualem pœnam incurrat, qui ordinat sine patrimonio, quia ex verbis antiquorum ca- nonum, quos renouat, non satis constat an sit su- spensio, vel irregularitas interpretari possumus se- cundùm varias opiniones, verba autem quæ ha- bent difficultatem, habentur 70. d. cap. neminem, & sequentib. vbi dicitur irritā esse ordinationem eius, qui sine altari ordinatur, & est difficultas, an nomine illo irrita intelligatur suspensio vel irre- gularitas, quòd si verba adeo duplicia sint, vt non constet de mente Legislatoris, neque ratione pro- babili ad superiorem recurrendum, & interim tu- tior pars eligenda. Secundò potest esse difficultas in lege circa ca- sum particularem, an verbis ipsis ex mente legisla- toris, cōprehendatur, quẽ verba absolutè sumpta<-P> @@0@ @@1@ bus circumstantiis præsumi potest de legislatore non voluisse illum comprehendere, tunc si res non sit euidens, seruanda est lex, siue recurri possit ad superiorem ante tempus obligationis, siue non: cùm enim cōstet obseruationem esse licitam, non est, cur verba legis suam obligandi vim non ha- beant. Secundò, tunc lex non peccat, ergo non de- bet epicheia emendari. Tertiò, aliàs verba legis mille fraudibus paterent, & falsis interpretationi- bus. Malè ergo Caiet. & alij relati dicebant in re dubia, si superior ante tempus obligationis cōsuli non possit licitum esse à verbis legis recedere: cùm verò D. Thom. illo art. 6. ait, si sit subitum pericu- lum nō patiens moras, vt superior adeatur locum esse epiichiæ. Si verò non est subitum periculum non esse locum epiichiæ, sed consulendum supe- riorem, nō loquitur vtrobique in casu dubio quo- modocumque, sed primum loquitur de periculo imminẽti, in quo obseruare legem esset iniustum, & in hoc casu meritò ait, non obligare legem, quia subitum periculum facit cessare legem: hic autem non est casus dubius, sed certus. Secundò loquitur de casu, in quo nō est subitum periculum, hoc est, non est euidens damnum in quo obseruari potest lex sine periculo, & in hoc casu rectè inquit, recur- rendum esse ad superiorem, vt legem explicet. Placet ergo sententia Caiet. 2. 2. supr. cùm dis- serit epiikiam solùm habere locum in casu eui- denti: intellige quando aliàs constat euidenter de potestate legislatoris ad obligandum, nam quando est varietas opinionum circa potestatem, etiam in casu non euidenti locum habet epiichia. Secundò sequitur, id quod idem Caiet. optimè docuit, tunc epiichiam locũ habere supra legem, quando lex deficit in casu particulari, cōtrariè, non quando deficit motiuum legis in casu particulari negatiuè: nam tunc non dicitur lex peccare, tum quia obseruari potest sine peccato, tum quia defi- ciente motiuo legis in vniuersum non deficit ipsa vis legis, cùm verò deficit cōtrariè lex, tunc locum habet epiichia, quia in casu illo particulari sine peccato obseruari non potest. Tertiò, colligitur sensus duarum legum Codi- cis, quæ videntur contrariæ. Prima est lex, placuit, C. de iudiciis, vbi dicitur, placuit in omnibus rebus præcipuā esse iustitiæ, æquitatisq́ue scriptæ quàm stricti iuris rationem. Secunda est, C. de legib. Primò vbi dicitur, inter æquitatem iusq́ue inter- positam interpretationem nobis solis, & oportet & licet inspicere: inquantum legum conciliatione aliqui dicunt, æquitatem scriptam præferri iuri scripto, & secundùm illam iudicandum, si verò æquitas scripta non sit, hoc est, non explicata ab ipso legislatore, præferendam non esse, & ita dicũt l. placuit, loqui de æquitate scripta, & meritò præ- ferendam iuri scripto, legem autem 1. C. de legib. loqui de æquitate non scripta, & de hac meritò dixisse non esse amplectendam à iudice relicto iu- re scripto. Ita docent Accursius, Bart. & Bald. Alex. Iason & Fortun. Garsia, l. 1. ff. de iustit. & iure qui reprobantur, quia epiichia non tantùm à legisla- tore, sed etiam à priuata persona adhiberi potest: etiamsi scripta non sit, vt constat ex Arist. dicen- te epiichiam adhiberi in casu, quem legislator prę- cauere non potuit. Respondeo ergo, vt notauit Anton. Aug. 4. emend. iuris, c. 8. & Franciscus Dua- renus 2. disputationum cap. 18. verbum illud, scri-<-P>@@ <-P>ptæ, non haberi in l. illa placuit, in emendatiorib. codicib. & ita faciliori ratione conciliari possunt prædictæ leges, vt l. placuit, loquatur de æquitate, Yüklə 18,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|