Ioan. De salas, gvmielensis, e provincia castellana, societatis iesv

ferũtur leges: tum vt ne quisquam iniustè aliquid agat:

tum vt ij, qui ius violarunt, punitis aliis meliores red-

dantur: Et epist. 3. omnes leges propter æqualitatem, &

salutem bonorum, & frugi hominum feruntur. Plutar-

chus apud Stobæum, ser. de lege, tot tantorum́ bo-

norum & munerum, quæ dij largiuntur, nullus est fru-

ctus, aut vsus rectus sine lege, iure & principe. Hera-

clius Ephesius, non minus ciues pro legibus pugnare

debent, quam pro mœnibus ciuitatis: quòd absque legi-

bus nullo modo ciuitas incolumis esse possit. Et Titus

Liuius lib. 1. multitudo coalescere in populi vnius cor-Multitudo nō|potest coalesce|re in vnũ cor-|pus sine legi-|bus.

pus nulla re, præter quàm legibus potest. Vida. 2. de

Reip. dignit. Leges ad conseruandam Remp. non so-

lùm vtiles sunt, sed necessariæ omninò: Et ibidem: ne

magistratus, & qui populos regunt, in prohibendis, ac

vetandis rebus errarent, néve quicquam agerent ex li-

bidine, conditæ sunt mira omnium gentium consensione

leges sapientissimorum omnium cogitata, atque inuenta:

quibus iura, ac iudicia describuntur: Et paulò pòst:

Hinc dicimus, conditas fuisse leges ad salutem ciuium,

vitámque omnium quietam ac beatam: ad compescen-

dámque improborum licentiam, vt oderint iniustitiam:

iusti autem naturam diligant, atque vt homines ab in-

iuria inter se attemperent, vt suum cuique tenere liceat.

Ioan. 22. extraua. vt quos, inter cōmunes, de offic.

Iud. ait, se sancire, vt quos virtutis amor à vitio

nō absterreret, eos seueritate disciplinæ cogat: vn-

de Seneca lex, ait, est virtus armata: & Machiauel

1. dist. cap. 3. Qui sponte sua rectè agunt, ijs lege opus

non est: sed vbi desinunt sponte officium facere, hîc legi-

bus opus est, vt cogantur, Horatius lib. 1. satyra 3.


Iura inuenta metu iniustè fateare, necesse est,

Tempora si, fastósque voles euoluere mundi:

Nec natura potest iusto secernere iniquum.

Diuidit, vt bona diuersis fugienda petendis.

Ouidius 3. fastorum.

Inde datæ leges, ne fortior omnia posset,

  Cæptáque sunt puri tradita sacra coll.

Aristides oratione Platonica 1. Arque id quidem<-P>

@@0@

@@1@Disput. VI. Sectio II. 99

<-P>fatebũtur omnes, nullam ad rẽ aliā legibus opus fuisse,

nisi vt nihil à nobis inuicem dāni pateremur, nec mali:

& audaces probis potiores essent; verùm iis iure cederẽt.

------------------------------------------------------------

SECTIO II.

De vtilitate legum humanarum, & in quem finem

conditæ sint.


EX his patet, quam vtiles sint huma-5

næ leges, & in quem finem conditæLeges huma-|næ sunt vtiles|& in quem fi-|nem conditæ|sint.

sint: idem tamen vberiùs tractare, &

euidentiùs confirmare placuit. Præ-

clarè Cicero 2. de officiis. Eadem con-

stituendarum legum fuit causa, quæ & regum: Ius enim

semper quæsitum est æquale: nec enim aliter esset ius, id si

ab vno iusto, & bono viro consequebantur, eo erant

contenti: cùm id minùs contingeret, leges sunt inuentæ:

quæ cùm omnibus vna, eadémque voce loqueren-

tur. Et in Vatinium: à maioribus nostris nulla alia

de causa leges sunt inuentæ, nisi vt suos ciues incolumes

cōseruarent, & 1. de inuentione: ea virtute, & sapien-

tia maiores nostri fuerunt, vt in legibus scribendis nihil

sibi, nisi salutem, atque vtilitatem Reip. proponerent, &

1. de legibus non procul à fine: Legem oportet esse

vitiorum emendatricem, commendatricem́ virtutum,

& 2. de legibus ad salutem ciui úmque incolumitatẽ,

vitamque hominum & quietam, & beatam conditæ

sunt leges. Lactan. in epitome diuin. instit. lib. 2. Ex

eo tempore, quo multi dij ab hominibus coli cœperunt,

fugata est, sicut Poëtæ aiunt, iustitia: sic diremptum est

omne fœdus, dirempta societas generis humani: cùm sibi

quisque consulere, ius in viribus computare, nocere in-

uicem, fraudibus aggredi, dolis circumscribere, commo-

da sua aliorum incōmodis adaugere, non cognatis, non

liberis, non parentibus parcere, ad necem hominum po-

cula temperare, obsidere cum ferro vias, maria infesta-

re, libidini autẽ, quò furor eduxerit, fræna laxare: nihil

denique sancti habere, quod cupiditas nefanda non vio-

laret. Cùm hæc fuerint, tunc sibi leges homines condide-

runt pro vtilitate communi, vt se interim tutos ab in-

iuriis facerent. Vide quæ disp. 1. sect. 8. attulimus ad

probandum, legem debere ad bonum commune

conducere, & Aug. tractatu 6. in Ioan. vbi ait, ipsaSublatis iuri-|bus Imperato-|rũ, nullus quie|quā suum di-|cere potest.

iura humana per imperatores & Reges sæculi Deus di-

stribuit generi humano: tolle iura imperatorum, & quis

audet dicere, mea est illa villa, aut meus est ille seruus,

aut domus hæc mea est? Et 3. contra Crescon ca. 51.

Omnia flagitia iustis legibus comprimi vtilissimum, ac

saluberrimum est. Solon versibus elegiacis:


-----Heu quantas legum violatio clades,

  At iustæ leges commoda quanta ferunt?

Compedibus stringunt sceleratos, ordinis æqui

  Conseruatrices, nil nisi recta sinunt.

Aspera complanant, sedant fastidia, frænant

  Indomitos, abigunt semina quæque mali.

Iura regunt, mansuefaciunt turgentia corda,

  Compescunt miseræ seditionis opus.

Lites, bilem atram reprimunt, aut denique vitam

  Humanam erudiunt, vt sapienter eat.

  Eadem carmina duobus aliis modis reddita, in-

uenies apud Simancas 4. de rep. cap. 3. Luisius Vi-

ues tract. qui Ædes legũ inscribitur, hos in supe-

riori domus limine versus inscriptos memorat:


Crescite virtutes, fœcunda́ floreat ætas,

Ingeniis patuit campus, certus́ morandi

Stat fauor, ornatur propriis industria donis,

Surgite sopitæ, quas obruit ambitus artes.@@

Nil licet inuidiæ, domus hæc dum præsidet orbi.

  Iornandes lib. de regnor. ac tempor. successione

inquit, Romani, vt ait Iamblichus, armis, & legibusRoman ar-|mis, & legi-|bus orbem ter|ræ suum fece-|runt.

orbem terræ suum fecerunt: armis siquidem constrinxe-

runt, legibus autem conseruauerunt. Theodoricus rex

apud Cassiodo. lib. 5. variar. Decet prouincias regno

nostro subiectas, legibus, & bonis moribus ordinari: quia

illa vita verè hominis est, quæ iuris ordine continetur:

nam belluarũ ritus est sub casu viuere: Et apud eum-

dem lib. 3. Exuite barbariem, recipite paulatim iuri-

dicos mores: non sit nouitas molesta, quæ proba est: quid

enim potest esse fœlicius, quàm homines de solis legibus

confidere, & casus reliquos non timere? Iura publica cer-

tissima sunt humanæ vitæ solatiæ, infirmorum auxilia,

potentiorum fræna. Greg. 9. in proæmio decretaliũ:

Effrænata cupiditas, sui prodiga, pacis æmula, materCupiditas|quot mala ge-|neret.

litium, materia iurgiorum tot quotidie noua litigia ge-

nerat, vt nisi iustitia conatus eius sua virtute reprime-

ret, & quæstiones ipsius implicitas explicaret: ius huma-

ni fœderis litigatorum abusus extingueret, & dato li-

bello repudij, concordia extra mundi terminos exularet:

ideo́ lex proditur, vt appetitus noxius sub iuris regula

limitetur: per quam genus humanum, vt honestè viuat,

alterum non lædat, ius suum vnicuique tribuat, infor-

matur. Diony sius Halicarnas. lib. 2. ait, intellexit Ro-

mulus rectis legibus, honestorum́ studiorum æmulatio-

ne piam, temperantem, iustam, bello́ fortem ciuitatem

fieri. Et lib. 7. libertas aufertur ablato iure, & legibus:

nam ex quacumque ciuitate ius, leges́ exulant, in eam

seditio, bellum́ solent ingruere. Demosthenes aduer-

sus Midiam; Robur corporis paucorum, leges robur sunt

vniuersorum: legum præsidio vnusquis vestrũ saluus

est: quidquid bonorum habetis, legum beneficio habetis:

Et contra Timocratem, ad fœlicitatem Reip. & po-

puli libertatem in nulla re alia plus virium, & momẽ-

ti est, quàm in legum auctoritate, & apud Rebuffum

in proœmio constit. regal. glossa. 1 numero 1. Lex

est commune bonum, sine quo nihil vmquam boni fieriLes est inuen-|tum Dei, &|donum.

possit, in l. 2. ff. de legib. lex dicitur inuentum & do-

num Dei, propter eximiam eius vtilitatem. Vide

Aug. epist. 50. & 54. Osorium 5. de regis institutio-

ne, Manutium lib. de legibus Romanorum. Plato-

nem 9. de legib. Valentiam disput. 7. cap. 5. puncto

3. Sebastian. Medicis, repeti. cap. erit autem lex d. 4.

num. 1. & sequentibus, Sotum 1. iust. quæst. 5. ar. 1.

D. Thom. hac quęst. 95. ar. 1. Biesium libris de Rep.

vbi ait, legibus tāquam neruis omnia sunt Reip. mem-

bra in vnum corpus arctissimè deuincta, sine quibus va-

riis opinionum, & morum dissidiis confestim dissoluerẽ-

tur. Euripides in supplicibus ait, nihil est in ciuitateIn ciuitate|nihil est præ-|stantius quàm|leges rectè po-|sitæ.

præstantius quàm leges rectè positæ: nam inferioris homo

sortis, & qui ditior est, æquale ius experiuntur: vincit

autem minor maiorem, si iustam causam habeat. Leo

Imperator in proœmio constitutionum nouella-

rum, sunt leges tamquam custodes vitæ nostræ & medi-

ci, dum mala, ne oriantur, impediũt, & quæ irrepserint,

corrigunt, & euellunt. Idem const. 19. ait, qui leges,

Reip. oculos esse dixerit, is profectò nihil indecens pro-

nunciauerit: quẽadmodum enim res maximè necessa-

ria est animali non titubans oculus: ita & Reip. legum

æquus, & rectus status. Iustinianus Imperator, de cō-

ceptione digestorũ, nihil tā studiosum in omnibus re-

bus inuenitur, quàm legũ auctoritas, quæ & diuinas, &

humanas res bene disponit, & omnem iniquitatem ex-

pellit & l. vni. in princ. 137. C. de iustinianæo codi-

ce confirman. ait: summa Reip. tuitio de stirpe dua-

rum rerum, armorum scilicet, atque legum veniens, &c.

& in proœmio instit. Imperatoriam maiestatem, ait.<-P>

@@0@

@@1@100 Quæst. XCV. Tract. XIV.

<-P>non solùm armis decoratam, verùm etiam legibus opor-

tet esse armatam. Aphricanus apud August. 2. ciuit.

cap. 21. populum definit, cœtum multuudinis, iurisQuid sit po-|pulus ex M.|T.

consensu, & vtilitatis communione sociatum: Ergo vt

necessarium est in populo esse: ita easdem leges

habere. Ciuitas æterna esse debet, vt docet Cicero

3. de Rep. apud August. 22. ciuit. cap. 6. ergo & mā-

datis perpetuis, quales sunt leges, gubernari de-

bet. Vazquez disp. 152. cap. 3. nu. 34. & seq. sic ferè6

vtilitatem legum Ecclesiasticarum probat: cùm in

vita humana mille se offerant occasiones, & varij

rerum euentus, nimia etiam sit occupatio in rebus

temporalibus; quo pacto cognitio veri Dei in Ec-

clesia Dei posset conseruari, nisi statutis diebus re-

ligioso Dei cultui esset vacandum? Si enim in ar-

bittium cuiusque relinqueretur, quanta obsecro

in populo Dei inolesceret obliuio? Et de aliis eo-

dem modo Deinde si in iudiciis, & in contracti-

bus omnia relinquerentur in arbitrium iudicum,

& contrahentium, vt secundùm ius solùm naturæ

tot, tamq́ue varia negotia fierent, & iudicarentur,

quot quæso incommoda, vel ex ignorantia, vel

humana fragilitate sequerentur? cum igitur dif-

ficile sit de rebus speciatim iudicare, & multa se

offerant, quibus meliùs conseruari, aut in peius

ire possit Christiana vita, & religio, aut pax totius

Reip. iure optimo principes leges sanxerunt, ne

singulorum hominũ iudicio periculosè iudicanda

relinquerẽtur. Id quod Dominus cum populo iu-

daico obseruauit: nam præter leges naturales, quas

in decalogo expressit, tulit etiam plures alias cæ-

remoniales, & iudiciales. Confirmare hoc possu-

mus, quoniam obligatio naturalis à multis igno-

ratur, ab aliis dissimulatur, aut etiam contra pro-

priam mentem negatur: Ergo etiam constituta le-

ge naturæ debuere humana lege statui: alioquin

non possent homines viuere in societate aliorum:

qua tamen maximè indigẽt, & ad quam magnam

habent propensionem, vt patet ex Aristot. 1. polit.

cap. 2. & Cicero 3. de officiis.

  Dices, satiùs & conducibiliùs videri Remp. sa-7

pientium, & proborum iudicum, & magistratuumAn melius|Sapientiũ iu-|dicum præce|ptis, quam le-|gibus respab.|gubernari pos|sit.

præceptis gubernari, quàm legibus, vt Iustinus 1.

histor. dicit, Olim populos sine vllis legibus solo Prin-

cipum arbitrio gubernari solitos. Vnde verbũ, νόμος,

apud antiquos poëtas Orpheum, Musęum & Ho-

merum non reperitur, & Romana Resp. ad annos

300. sine legibus gubernata fuit, auctore Liuio

3. lib. suæ histotiæ, illamq́ue viuendi rationem iu-

uenes patricij Romani optimam putant apud Li-

uium lib. 2. Suadetur primò, quoniam, vt ait Ari-

stoteles 5. ethic. cap. 4. Magistratus siue Iudex est

iustum ipsum animatum, seu iustitia viuens: meliusMagistratus|est iustum ani|matum, siue iu|stitia viuens.

autem esse videtur gubernari à iustitia animata, &

viuente, quàm à mortua, qualis est lex. Secundò,

quoniam leges disponunr de rebus vniuersè, & in

genere, nimirum respicientes ad ea, quæ plerũq́;

accidunt, l. iura, l. neque, l. non possunt, ff. de legib.

Plato dialogo 4. de legibus. Arist. 2. polit. cap. 6. &

sæpe occurrunt circumstantiæ, propter quas vel

debeat, vel possit subditus à verbis legis discedere:

ergomelius esset, vt omnia iudicio Principum, &

Magistratuũ pro re nata, & attentis omnibus cir-

cumstantiis disponerentur. Tertiò, quia Marsilius

Ficinus argumento in dialogum Platonis, qui di-

citur Laches, seu de fortitudine, ait, sæpenumerò

Platonem magistratus optimos legibus antepo-

nere: quòd leges absque magistratibus omninò vi-<-P>@@

<-P>deantur inutiles: eas enim seruauit nullus: magi-

stratus autem optimi, ipsi sunt leges. Cui sententięMagistratus|optimi ipsi sũt|leges.

subscripsit Ficinus ipse argumento in 6. dialogum

Platonis de iustitia vel Rep. ait enim: Leges omnes

vel optimas absque magistratibus probatissimis mor-

tuas esse, magistratus autem optimos vel absque legibus

scriptis viuas esse leges. Quartò, quia optimum gu-

bernationis genus est, quod suauius, & efficacius:

quippè conformius Dei gubernationi, qui attingit

à fine vsque ad finem, fortiter, & disponit omnia suaui-

ter, Sap. 8. sed suauiùs, & efficaciùs homines à ma-

gistratibus gubernantur, quàm à legibus: hæ enim

aliquādo sunt durissimæ, & seruatu difficiles: quia

casus particulares non respiciunt: debiles etiam

sunt: non enim statim pœnam inferunt transgres-

soribus: sunt veluti aranearum telæ minutulas be-Leges quasi te|læ aranearum|sunt.

stiolas, muscas, formicas, & id genus alia irretita

cassibus illis detinent: maiora verò, vt canes, equi,

& similia tenui rupta structura indemnia euadũt,

sic leges miseram plebem cohibent, à potentiori-

bus verò conculcantur: ideò Solon & Cato apud

Viuem in lib. Ædes legum, leges aranearum telis

compararunt, vt & Pierius lib. 26. cap. de Araneo,

melius est in infirmitate medicis vti, quàm libris

medicinæ, 10. ethic. cap. 9. 3. polit. ca. 12. leges sunt,

vt libri medicinæ; magistratus vt Medici: ergo le-

ges sine magistratibus non seruabuntur; vnde va-

næ erunt, & inutiles: vnde Horatius lib. 3. carmi-

num, Ode 24. Quid leges sine moribus vanæ, proficiũt?

id est, sine vsu, vt explicat Mancinellus ibi, & se-

cundùm Arist. 1. Rhet. ad Theodectem cap. 15. Non

differt vel nullas esse leges, vel non vti. Respondeo,Melius est le-|gibus remp.|gubernari,|quā regibus.

melius esse legibus Rẽp. regi, quàm solis arbitriis,

& iudiciis Principum pro re nata, vt expressè do-

cet Arist. 3. politic. cap. 11. & 12. 5. ethic. cap. 6. & 1.

Rhetor. ad Theodectem cap. 1. D. Thomas hac

quæst. 95. art. 1. ad secundum & tertium: Conradus

& Medina ibi. Vazquez disp. 152. cap. 3. num. 36.

Valentia disp. 7. quæst. 5. puncto 3. Cardinalis Bel-

larmin. 3. de laicis cap. 10. Simancas 4. de Rep. c. 18.

Sotus 1. iust. quæst. 5. art. 1. Antoninus 1. part. tit. 17.

Rubrius, de lege canon. §. 2. Adrianus quodlib. 6.

art. 3. versicul propter quod præcepit, Rebuffus in

proœmio reg. const. gloss. 1. num. 13. ex quibus hæ

rationes colliguntur. Primò, quia faciliùs possuntProbatur hæc|sententia.

inueniri pauci sapientes, & probi, à quibus rectè,

& prudenter leges condantur, quàm possint inue-

niri multi iudices, seu magistratus præditi suffi-

cienti prudentia ad imperandum in omnibus sine

vlla lege: sicut essent multi tales necessarij, si absq;

legibus gubernanda esset Resp. Secundò, quia le-

ges vniuersalia, & futura respiciunt, circa quæ mi-

norem locum habet affectio inordinata: iudices

verò de particularibus, & præsentibus determinā-

tes, quibus sua, vel suorum vtilitas connexa esse

solet, & hostium ruina, & calamitas: vnde facilè

amor, vel odium se inserit, voluptásque, & dolor

iudicia obumbrat: cap. quatuor modis, 11. quæst. 3.

vnde satiùs est, vt paucissima, & quam minima iu-

dicio magistratuum relinquantur, vt docent Arist.

1. Rhetor. cap. 1. & alij citati: vnde Plato 9. de legi-

bus dixit, Legislator minimas dumtaxat multas iudi-

cibus committat, plurima verò & maxima quæque

in ferendis legibus ipse declaret. Cōfirmatur quia

in legibus cōdendis, minus est periculum alicuius

praui affectus quo detorqueatur homo à bono, &

recto: siquidem statuit in genere, & de futuro, in

particulari autem casu, quem iudex respicit, facilè<-P>

@@0@

@@1@Disput. VI. Sectio III. 101

<-P>potest prauus affectus excitari à conditione per-

sonarum, vel temporis, quo flectatur homo ad in-

iustitiam. Melius ergo est aliqua legibus dispone-

re, quàm omnia iudicum arbitrio relinquere. Ter-

tiò, quia leges accuratiori, & maturiori conside-

ratione, & maiori consultatione, & oratione con-

di possunt, & solent, & debent: quoniam sicut

bonus vir non est sine Deo: ita lex bona non est

sine Deo: Baldus l. in ambigua. ff. de legibus, &Bonus vir non|est sine Deo,|nec lex bona.

Rebuffus in proœmio constitutionum regum

gloss. 1. num. 21. & Alexander Seuerus numquam

legem tulit, quin prius consuluisset saltem viginti

Iurisperitos, & quinquaginta disertissimos, vt te-

statur Rebuffus suprà, num. 11. & olim Romanæ

leges in tribus nundinis proponebantur populo,

& posteà, si placuissent, promulgabantur: vt refert

Alexander 6. genialium cap. 23. vnde Kyriacus

Stroza li. 7. de Rep. qui adiectus est politicis Ari-

stotelis, §. id circa, sic loquitur: Qui igitur ad feren-

das leges animum adiecit, necesse habet Minois institu-

tum tenere: ferunt enim Minoem annis nouem GnossioMinos vbi le-|ges didicerit.

in antro latuisse, ibique legum ferendarum rationem à

Ioue sumpsisse. Alij singulis quibusque nouem an-

nis exactis, illuc inuadentem leges de consilio, &

sententia patris corrigere solitum, atque easdem

interpolare: nam ancipiti sensu locum hunc de

poëta interpretantur:


Illic, vbi Minos nouenis latitans legum

Primordia sumpsit, ac summi præcepta Patris.

Verò nihil ibi aliud Homerus voluit innuere,

quàm hoc. Iam cùm hominis natura suis opibus

nitens, opus hoc per se nequeat perficere, diuinam

ei esse implorandam opem, qui leges condere cu-

pit, &c. Itaque lex matura consideratione & con-

sultatione etiam Dei fieri potest, solet, ac debet:

Iudices autem non possunt, nec solent res ita con-