, qui Copemici stipendia merent,
virtutem magneticam , nonnulli virtutem
motricem indifterentem , aliiantipathiam
, sympathiam que , Lucretius
& Empedocles primorum corporum
cursitationes in meatibus, xliialiacommmifcuntur.
Cum ergo tam dubia pro
certis supponat philosophus , & conclulio
sequatur deteriorem partem , dim
camtttejus propefttionem parum veritatis
E a minus
100
minusquecertitudinis babere.
Hippocrates , ut aitGal. 1. I. de elementir,
C. g.videtur primus omnium na
ture elemnet a excogitaffe , atque quantum
satis cffipoflit demonstrate, GfipsezstristiteletexGzl.
il. de elem. c. 5- videtut
in fuarttm rationum forma Hippocratem
imitatum fuife. Divinus itaque
senex , I . de camibus , textu primo , ubi
ostendit, quomodo ex dementis quatuor
varie immixtis homo sitgeueratus
, hanc adducit ratwnem pro elementorum
numero. Datur corpus intelligentiæparticeps,
sive calidumimmortale
, quod vocant æthera i datur
quod occupat medium mundi locum,
insimum, & supra illud insimum,humidissimum
quid ac crassissimum ; ergo
sunt quatuor elementa ratione sui situs
satis distincta; hanc autem rationem
deduxit fuo modo Aristoteles , illique
fktissecimus. Verum in tenebris natus
Hipp, iis erroribus hie scatet , quo s Chri-
Jliani in admirabile lumen vocati deride-
»i»s,hominemscilicefexputri natum,
deindeanimam ,& ignem calidum esse,
quod Democritoetiam placuit, quare
sua sponteruitHipp. ratiocinatio.
Galenus , 1. 1. de dementis , c. 5. sic
argnmentaturex Hippoc. placitis. Cor
pora
101
poraquæ rerum universitatemcomponunt,
8c ex quibus omnia siunt, sunt
elementa : sed su nt quatuor hujusmodi,
regionibus , qualitatibusque distincta ,
ergo sunt qnatuor elementa , quæ 8c
ipse rccenset : terram, aquam , aertm^
ignem,omnium prima, & simplicissima.
Responderi potest ex Democriti placitis,
concedendo majorem , & negando
mi norem : nam licet dentur hxc quatuor
corpora , negabit tamen ex iis omnibus
propriemixta sieri,ut fusius explicabitur
inserius,& qualitates primas singulis inesse.
Avicenna,l. i.d.a. sicargumentatur
a causa sinal i. Non potest sieri corporis
naturalis generatio , quin adsit sixio
quædam , extensio, & dilutiopartium ,
permeatio, & subtilisatio , deinde mixtio
cum motu. Atqui sixionem terra
præstat ; extensionem &c dilutionem aqua
; permeabilitatem & tenuitatem '
aeri motum vero mixtionis ignis promovet
: ergo cum hæc quatuor adgenerationem
omnem concurrant , scquituresseelementa.
Hæc ratiocinatio doctissimi Arabis
plusapud meest,quam Aristotelis. Concedo
itaque requiri hæc omnia ad generationem
perfectam , concede* etiam ab
E j, quatuor
102
quatuor
istis corporibus aliquid horum
fieri , concede aeris benesicio poros
esse permeabiles , at negt attenuare aerem,
cum unus ignis ad hoc munus
sussiciat: aerenim nonsigitur, utdicemus
inserius , estque aliis elementis impcrmiscibilis
, ut voluitDemocritus.qui
ilium confudit cum inani; corpora enim
ex tribus elementis componi censuit,
quæfacerentmolemi meatus autem
ab ae're : quare licet optime Princeps
Avicennaprobet , dari quatuor cor
pora i quæ concurrant ad generationem
, non probat tamen satis , ilia esse
elementaproprie, & peripatetice dicta.
Quidam insuper ita probant , dari elementa
quatuor. Primo. Tot sunt elementa
, quot sunt anni tempora , sed
sunt quatuor anni tempora ; veri re
sponded aer, æstati ignis , autumnus
terrte , hyems aquæ : ergo sunt quatuor
elementa. 1. Adde, quod dantur qua
tuor signorum triplicitates in zodiaco.
3. quatuor humores in corpore,qui qua
tuor elementis respondent , 4. quatuor
humorum motus, s. quatuor indie
naturali differentiæ, 6 quatuor morborum
tempora, 7. quatuor qualitatum
ordines , 8. quatuor in extractionibus
sjiymicis rerum differential , p. qua
tuor.
103
tuor in rebus quæ subsident reigfones:-
ergo debent admitti elementa quatuor.
Respondet ridms Democritus ad primuro,
recteproponi hanc objectionem
in Europa , sub zona temperata , Peruanorum
Yneas , Malabarum Brachima-
~nes, Sumatræ Jognes : minorem negabunt,
quod patet ex cursu solis: his enim
provinciis sub zona æquidiali 6.
mensium estæstas,6.mensium hyems,
utroque duplex, eoquod sphæram habeant
rectam . In Brasiliæ tractibusquibusdam
ver estperpetuum, ex Beretario.
Cur non dixit potius , dantur 1 1.
menses , ergo & totidem elementa; sunt
enim qualitatum sensibiliter diversarum:
aut cum Hungaro, de quo supra,
dantur 7. planetæ, ergo & 7. elementa?
Ad i. de signorum triplicitatibus quatuor,
concedo eas dari, at ncgo ex iis
probari elementa quatuor; imosupponunt
probanda. Ad 3. Respondeo , pri
mo solvendum esseS. Thoma, &Stoicit ,.
qui negant aerem esse calidum & humidum
, Vallefio qui nobiscum est, aliisque
ideinde negabitur absolute conse
quential cur enim non dixit potius ,
dantur tres principes hominis partes,
cerebro respondet aqua ob humidita-
E4 tem,.
104
tem, namutait Hipp. 1. de camibus,
t. 4. Cerebrum , est metropolis frigidi , &
glutinofi. Cordi ignis ob, calorem i calidummim,
ut ait ibid. Hipp, pmgu'usem
des eft; pingue autemigni dat pabulum.
Hepati respondet terra i in eo enim ve
næ arborum , & herbarum instar implantantur.
Ad 4. nego ab vitalibus motibus
ad elementales esse argumentandum.
Ad f 6. diconiiul iilis concludi.
Ad 7. concede has qualitatum differentias
ex Galeno , (imp!, med. sac. 1. {.
Sed nego oriri ab elementis : ut satis a
meprobatumest, l.de manna, cap. 13.
de tabaco , exercit. 3 . & ex prosesso, 1.x.-
de purgantibus, prælectione 7. Ad 8. dico,'
plurimos chymicos admittere tres
tantum differentias rerum , alios quirr
sue, ques vocant fæces , phlegma, o»
leum.essentiam , æthera ; qui vero tres,
dicuntessesalem,sulphur, mercurium,
Ad 9. Nego in iis quæ subsident quatuor
apparere regiones , sed aliquando
quinque, aliquando tres , pro variorum
corporum differentia.
Mihi arrisisset magis argumentum a
Timæo Platonis sumptum , Corpora
propter ignem videri ait , dr propter ttrram
tavgi : addo propter aquam gu-
£ari, vehkuium enim laporum est hu-x
midum,
105
midum , quod diluit salium differentias
,ex qui bus oritur sapor : sonum
edere propter aerem : ergo propter
elementum qu'mtum odoratui suntproportionata
i dabuntur ergo quinqut
eleinenta. Verum his minus severis
omissis, alias perpendamus ratiocinationes.
Tres aliæ supersunt viæ investigandi
numerum elementorum : prima per
qualitates primas , ftcunda ex natura
mixtionis, tertia a motu locali mixtorum.
Pro prima sic sit argumentum. Tot
flint elementa , quot sunt possibiles primarum
qualitatum combinationes ; sed
sunt quatuor, ergo totidem elementa;
major probatur , quia a positione proprietatis
diverse , scquitur positio na
turæ diverse : ergo cum denturhx qua
litates , ut patet experientia , scquitur
earum combinationes reperiri. Sunt
autem quatuor tantum possibiles , calidum
& siccum , calidum & humidum,
humidum,8cfrigidum,frigidum, &siccum:
ergo sunt quatuor elementa.
Pro fecunda. Sublato quolibet ex elementis
, sequitur inæqualitas miscebil
ium ,quæ mixtioni contraria est : duo
enim frigida vincent unum calidum , 8c
E|f duo
106
duo calida,unumfrigidum; ergo supercst
, ut sin t duo calida , & duo frigi da , ad
mixtionis persectionem , quæ ratio eliciturabAvicenna,
loc. cit.
Pro rer»w . Mixta . ut ait Arist. i. de
gen. text. 40. moventur ad motum
elementi prævalentis : cum ergo qua
druple* motus depræhendatur in mixtis
, erunt quatuer elementa : sic ignea
fursum seruntur, terrea deorsum , aerea,
aquis innatant , fluida terminantur
alienis terminis , & expanduntur ut
aqua : - quod patet in flamma , plumbo, .
lignis , 8c liquorihus : ergo cum illi
motus silt quadruplices; & pendeanr
ab elemento prædominante , sequitur.
dart quatuor elementa. , .
Responderi potest ad primum , solvendam
esse ' eam dissicultatem , S. .
Thomæ, Senecæ , Valletio , Stoicis
omnibus, ipsique Galeno, quiomnes
aerem calidum else negant. Seneca
certe, 1.i. nat q.c. 10. aer frigidui per
se ejl , & ehscurtu , lumen illi calorque.
aliunde sunt , in sine cap. Natura emm
Merit gelidae/i. Quæ assertioStoicorum
etiam est : Valles. in 4. meteor. Galenus
8. deusupartium, c, s.falsam vocat
Aristotelis aflertionem. aerem effe
calidum. Deinde quid probat contra.
ilium*.
107
ilium , qui diceret dari tantum tres qualitates
frimas : calorem , humiditatem ,
frigns ? ficcitas enim frivatio eft, cum
vix ulla ejus actio deprehendi possir,
quæ solo calore non possit explicari ,
dissipante humorem , at vero frigus
sensibile est. Præterea negabunt hasce
combinationes , sed corpori simplici ,
iimplicem, 8c unicamqualitatem activam
assignabunt ; quare ignem calidum,
terram frigidam , aquam humidam
faciunt , ponuntque humiditatem
tanquam medium , contraria duo fri
gus & calorem connectens ; cum utroque
enim sibi bene convenit , ignem'
frigesieri, terram calesieri , aquam humiditate
carere posse negant : sed horumactiones
velretundi, vel admixtis*
confundi , ita ad sensum terram appa»
rere calidam, cum id spiritibus igneis
tribuendum sit. Cum ergo hacpr.ma
wVrmulta supponat, aut valdecontroversa,
aut falsa de numero , & combinatione
elementorum, & qualitatum i,
nihil per eam consici posse necessarium'
est. Et revera Valles. in 4: meteor.
Arist. c. i.hancrationem vocatlevissimam.
Adsecundam rationem , Respondeo,
et iamsi • siot tantum tria elementa > ni
hil
108
hilimpedit, quo minus earationepossint
dispensari, ne alterius copia aliorum
numerum excedat. Sic enim cor
pus , cui necessaria sit humiditas , ut
j.caloruty. nonne ita dispensabuntur
elementa , ut sint ignis portionis s.
aquæ 3. terrætres, illudque corpus etiamsi
unoconstetcalido , tamen calidis
in primo anumerandum erit?
Ad»»-?<»wargumentum, responderi
potest^riwo ut supra: dtinde retorqueo
argumentum. Nullum enim mixtum
sursum sertur » ergo vel in nullo prævalet
ignis , quod adversarius non dicet
; vel ignis non movetur sursum naturaliter,
& per se , sed tantum per
accidens : imo videmusmixta, cujuscunque
sint levitatis, centrum petere,
inetalla, foffilia quævis, ligna omnis
generis, liquores , fructus , &etiamagaricum
, suber , ipongias &c. Qnæ
autem aquisinnatant , non alia id ra
tions faciunt , quam quod porosa sint
corpora, molto ae're tumida ; quare
non ita innatant, utsolasui supersicies
aquam tangat, sed tantumdem in aquam
deprimuntur , quantum aquae
necessarium esset æquiponderando suo
corpori. Sic navis centum millium pondo,
cum sibi in aquadefodit locum,
&
109
&eo usque deprimitur, dum hinc,&
inde centum millia Hbrarum aquæ extruserit,
unde & arsnauticasibisumpsit
fundamentum , & regulam , quæ
onera navibus certa proportione præ -
scribit imponenda. Et hac inductus
experientia, non existimo improbabilem
eam esse sententiam , quæ omnia
corpora mixta æqualis esse gravitatis
existimavit, differreautero rationepororumseu
meatuum , quos insercitaer,
Si ergoratione elementi prædominantis
corpora quædaminnatant, ut vu!t
adversarius , quare in navi aurea, &
argentea tuto navigari potest , ut norunt
hi, qui libros Archimedis,. de *
his quoevehuntur in aqua, falutarunte
limine , aut qui hydraulicæ , staticæ,
nauticæque principia delibarunt? Orontius
Finæus in hydraulko horologio
regio, 1. i. hprol.p, 17. navim cupream
adhibuit , & integram machinam
Hentico II- Galliarum Regi obtulir,
eaqueaquis innatabat. ergo non ratio- .
ne elementi prædominantis , fed rationepotiusaeris,
in poris vel sinubus
inclusi vel positi , innatant aut mergu ntur
mixta. Idem quod in aliis videre
poteris 5 inoleo, quod si in vasto effuderis
vase , tantum in aquam deprimetut
110
tur, quantum moles ejus habet cum
mole aquæ in ratione ponderis proportionem
; quod si nimia sit olei copia,
nequevia sit extrusioni, tune instaroperamentisuperincumbet,
qua ra
tione succos in phialis asservant phar.
macopolæ . Ex quibus patet , non probarisussicienteraphilosophis,
diiiquaswrelementa,
quod erat oflendendum :
nunc audiamus in re tam gravi Democritum.
t
Propositio XI
isftrnon est Elementum.
•p Robatur primo. Quod caret qualitatibus
primis , illud non est Elementum
; sed aer caret qualitatibus pri
mis, ergo non est elementum: major
est evidens , & si a quopiam negetur ,
quæstio erit de nomine; riant, si ele
mentum efl'evelit corpus simplex, cum
reliquis rrrum universitaUm constituens
, eoncedam inco sensu , aerem ejfe
elementumSedipR rationes alias demen
tis essentiales ineste nego : probatur
itaque minor. Si aer haberet qualitates
primas, ineptus esset adid munus,
cui destinatus elt a natura, quæ ilium
constituit mediatorem , inter cælum ,&
terC
111
terram , vehiculum specierum , actionum
, influxuum, & accidenti um transportatoremi
locum ubi sphæræ activitatis
non mutilantur ; sensilium
cognitionem , & imaginum intentionalium
sincerum side)ussorem ; quarc
.,»«b motus locales secit facile divisibilem,
ob species intentionales purissimum,
& sinecrasstsiediaphanum;propter
oculum sine colore, & aliorum
sensuum gratia sine sono , sapore , odore,
&tangibilitate, quodinaerequieto
sinceroque patet ; ut actiones propaget
: cujusvis extem* impressionis
est susceptibilis , atqueut aitTrismegistus
in Asclepio ; Atr est organum
macbina omnium , per cptam ommafiunt ...
Quæ qualitates , 8e ossicial cum in a -
qua , terra , igni ve non reperiantur, videtur
nobis anfa porrigi , aliterde aSre,
quam dealiisphilosophandi. Cujus
insuperfluidifasvacuoimpediendo, tenuitas
potis subeundis , iubtilttas dilatandis
vaporibus crassis , rarefactionique
corporum ob calorem adjuvandæ
aptissima est , 8c ubique non tam sua,
quam naturæ totius negotia pertractare
aptus natus est aer. Vnde sic argumentor.
Medium naturale , 8c proprium
inter agens, Scpatiens, de neutro par
ticipate.
112
ticipare debet, sed air est hujusmodi;
ffrgo de nullius agentis patientisve qualitatibus
participat. sit enim aer frigidus,
utvolunt Stoici, sic licebit ratiocinari.
Sicut non potest ignis activitas per-
Tenire ad passum, cum intermediat glacies
, ita neque ignis calor peiscntiri potist
intermedianteaere: quanamenim
ratione pura actio calidi,ut 6- vel $ . perveniet
ad nos, per medium frigidum
ut 7?
Ijt£ Dices raritate aeris ejus reactionem
præpediri.
Std contra, intensio qualitatit etiam
in subjecto raro resistit subjectationi
contrarix: itaflamma stuparum , & palearum:
sic ignis aqus vitæ , quamvis
sit rarus,numquam tamen frigori cedet;
ita ut frigus in eadem parte lui sit cum
calore : parker si aer dicatur calidus
humidusve, corrumpet ,retundet , &
adultcrabitactiones frigidas & siccas:
ergo neceflario concludendum est, ob
illud universale aeris ofHcium mediandi,
nullam ipsi qualitatem activam inesse :
neque enim concipi potest , quanam
tandem ratione minoris virtutis agentium
vis,in medio sibi penitus contrario
nonpessumdetur.
113
Consirm atu rex ossicio aeris replendi
locum , & pores subeundi ; natura enim
debuic hujusmodi corpus omnino
innoxium creare, nesuasubtilitate, 8c
quovis tendendi licentia , aliis corporibusossiceret.
Unde VaUefius in 4.. me
teor Aristotel. c. l.commentario primo,
cum ostendisset , quam parum probasset
fuam , de primarum qualitatum com
binations, sententiam Dux Peripateticorum
i zAn non melior ( inquit ) rat it
est airem ,aquo hommes , & perfeBiJJima
animantia erant perpetuo perpefura , in
agentium qualttatum nuUa ,• mediocritatem
excedere , fed temperatum efe , ut
ilia mediocriter afficeret? Ego quidem arbitror,
At que proinde sentio , quod in controverfiis
tonfirmavi , aeremneque calidum
nequefrigidum esse, fed in hac op
position temperatum. Nam prater dtBa,
quod aliqua qualitatt eft natura proeditum,
difficile trahitur ad contrariam ; Jed
airenihilest quod citius mutetur, de calore
ad frigus , & contra desrigor e adcalerem,
usque adeo , ut eadem die calidut
& frigidus , & utrumque impense fre
quenter fit , ergoneque cahdus nequefrigidus
est. Hæc viri extra omnem doctrinæaleam
positiscntentia , quamvis
nostræ faveat , tamcn noblscum non est,
114 DlSPUTAT. I.
in eo quod temperatum aerem faciat,
hoc est de frigore, caloreque moderate
partidpantem. Sed etiam si haberet
quatuor graduscaloris tantum, & totidem
frigoris , dissicile rrahereturady*-
ftem, quia resisterent alii gradus: erga
nequt ca'udui neque frigidw est natura
sui.
Consirmatur/^Knio , quia nihil certi
a sensibus haurire possemus , si agentium
qualitates in medio , vel favorabili
, vel vires addente , ad versante, & imminuente
perciperemus.
Vrobztm secundo propositio. Ilia non
est qualitas insita , & effluens a corpore
, cujus licet causam ab extrinseco
assignare: sed in ae're nulla est qualitas
frima, cujus causa non sit extrinseca ;
nam calescita/ok,frigescit aterra,h\iniesitab
aqua , lacubus , uligine, paludibus,
fossis , nubibus insicitur, non respuit
fodinarumhalitus, pestilentes va.
pores, cadaverum fætorem, mutatur
ventis, mflnxibut fidtrum , & tanquam
Trcteus omnium agentium imprestionibus
versatilis est : ergomellam babet qualitat
evi innatam.
Consirmatur i. quia omnibus de
mentis aliis iesitam ubique eandem
primariamqualitatemyidemus.-ita^rr*
115
t vbiquejrigrdaell, aqua bumida ignis
nullibi cahdus non est, aer tamen nusphm
sibi in qualitate prima similis,
nam varietatur, tum a cæli aspectibus,8c
certis plagis , tum abvicinia ignis subterranei,
qui ubique maxima portione
terræiminixtusest, ex Hipp. 1. de carnibust-
t.& subeodemæquatoretorretur
in Monomotapa, rigetin Peruviæ
montibus , temperatutest in Brasilia,
mutaturventis, marisvicinia, orientis
meridieique afflatu , & insinitis aliis
varietatibus , a causa cxtrinseca ortis ,
fubjacet : ergo nullam habit qualitatem
inJttamJtbL
Dices, has omnes mutationes sieri
successive , continue ubique ae'rem esse
humidum ; 8c a tribus tantum rebus
ae'rem immutariininstanti, ex Gal- 1.
deoculis, particula secunda, c 6. Hai
tfva.sant quæ aeremfine ullt temporis sp&-
tio immutimt: lumensolit ,fulgidui coltr ,
t*r lumen vifibiYu spiritus. Quod autem
aer ubique hum id us sit, patct ex ejus
consistencia, & humididesinitione, nam
facile alienis terminis continetur , successio
vero alterations ostendit resistentiam
insitæqualitatis.
Std contra. Ilia mutatio non sit con
tinue successive-, nisi quod prxexistat in
acre
116 DlSPUTAT. I.
acre contraria qualitas ; si enim aer nullaadventitia
re esses præalteratus, sed
sincerus esset, calesieret in instanti: at
vero cum a terra noctu sit fngidus factus
, a sole paulatim sensimquecalesit.
Ad rationem autem humidi , verum
quidem est , aerem ubique liquidum
esse , humidumvero nequaquam; hæc
enim dcsinitio liquid] est, ut vidcbimus
prop. xx.
Consirmatur fecundo, quia mutatio
omnis , quæ formæ inclination! con
traria est, transit, &momeutodurat,
ingenita nativaque qualitate redeunte:
atqui nulla qualitas abaerereparatur;
ergo nulla ipsi estinsita.
Probatur tertio eadem propositio.
Illud non est elementum quod non potest
venire in compositionem mixti.
Sed aer non potest venire in composi
tionem mixti, ergo aer non est elemen
tum. Major est etna i cum enim elementa
sintadmixtum faciendum, ssquitur,
quod quæ adeumscopum minime
attingerepossunt, non suntelementa,
cumnaturanihil frustra faciat.
Probatur itaque minor; Illud non po
test venire in compositionem mixti,
quod refugit unionem cum aliis; sed
aer refugit unionem , nam neque in
aqua
117
ttqua, neque in terra, aut igne sigitur
hæretve: vidcmuseniminglobulumse
se colligere ut maria dividat, liquores
ab eodem secari , &si a visciditate impediatur
, tam diu sine adhæsione in illis
carceribusmanebit,dumavoIandiIocus
detur. Contraria vero ratione se se habent
alia elementa , ignea enim corpuscuk
terra miscentur , quod patet in sictilibus
, & serro candente ; aqua vero,
& terra quam facile , quam subtiliter in
limum coalescunt : ignis etiam intrudit
ipiritus in mediam aquam i Ergo
cum neque aer cum aliis dementis uniatur,
neque ipsi conveniant qualitates
ullæex primis,/^ai/»r illi elementi
nomen »o»convenire, quod erat ostendendum.
Pr'opositio XI.
Dantur tria tantum Elementa; Terra,
e^fqua , Ignis.
SEquitur hæc propositio tanquam
Coro//sln'»wpræccdentis)nihilominus
tamen ulterius :
Probatur/,r<7»o. Tot suntelemenra,
quotreperiuntur in corporum dissolutionei
sed tria tantum reperiuntur, ut
Chymicisest manisestum ,qui sulphur,
118
mercurium , & salem , in omnibus rnixtis
reperiunt, agnosce in sulphure ignem
Dostları ilə paylaş: |