Juviviscens



Yüklə 2,44 Mb.
səhifə20/20
tarix14.08.2018
ölçüsü2,44 Mb.
#70986
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   20

repr-oductio< veladmixtioalienicoipo*

ris, trgounica atomussine rarefactione

&c. potest occu pare maj ore m , & ma#

jorem locum in insinitum , cpioi. erat

demonslrandum.

Dices, ergo desinitio rarefactionis

non eft bona , cum sine rarefa-ctimie

major acquiratur extensioi aut occupi ,

tio majorisloci- Bjspondes,non acquiri

adequate Tnajorem extensionem,se*

cundum omnesdimensiones, debetenim

hujuscemodi incrementumlineis

perpendicularibus censeri, quæ in pa.

rallelogrammo A D sunt A C, A B, it

vero in parallelog'rammo CTT~q'iiain

exiguæ sunt, tuquceexcitabitur inbafl



puncto
415

T»r£igrv»iM, G.unde,cumobliquælinex

cum perpendicularium detrimento

crescant, nontst, quod ita

censeatur adæquata extensio , qua: in

corporibussolidis, cujusinodi suntea,

quæraresiunc , debetsumi, penes tres

diniensioncs , longitudinem , latitudi -

ncm , & prefunditatem ; prætereaest

occupatio majorisloci extrinseci, men

autemintrinseci, utrobique enim par

est area , subinæqualibustemiinis, atque

ita intelligendum est n.princi*

pium ab Euclidis tractatudelevi, 8c

ponderoso acceptum.

Propositio XLVII.

Quam'vis admitti dehtat aliquainmtura

rarefaBio improprie diBa , nuUa

tamen datur propria , & hgitima , fivt

e)twii rarefaEliofitptr intrufiomm <»-

tomorum,conden]atio per extrusuncm.

C Uppositis his principiis , tum darivacuum

, -non dart penetrationem corporum

, etiam inadæquatam , nan dari

reproductionem annihilationeniq; na»

turæviribus, & præterea quæ ad hanc

materiam spectant adductadisp. initio

principia : Sed pottfsimum prqppsitio-

S4-. n?
4l6 DlSPUTATIO III.

ne 44. quæ excmfhs consirmat , quod

hie ratiom sumus llabilituri.

Certum ell primo, dari aliquam rare^

factionem in natura, cum t'umus.vapores

, nubes , ebullitio cacabi, aliaquainnumera

eamadstruant: sed quomodo

siat, non conscntio 'cum Peripateticis,

eamque sieri dico per admixtionemalieni

corporis , utexplicuidesinit.7.

Gertum eftfecundi, rarefactionem

proprie dictam esse eam , qua corpus

nullo alio sibi admix to majorem locum

occupat, unicasuisubrhntiar <5c quan»

titate: sic cubus palmaris ceræ siet bi-

, palmariscubusceræpuræ , 8v hoc sieri

non pofle contendo in mea proposition

ne,quæ —

Probatur primo, quidquidexistit,de*

terminates habet extensionis limites ,

ultra quos non potest porrigi , infra

quos non potest adigi , ergo non datur

rarefactio , neque condensatio proprie

dicta : cmfeq. est certa, major sequitur

ex hoc principio , moiut exifiendifeqritur

modum efflndi.

Probatursecundo : vel inter primam

atomum , & secundamintermediatalii

quid , vel nihil , si nihil , »rgo datur va

cuum in rarefactione : si intermediata-

4jquid,«g0 eritcorpusexoticum , sive

miniCa
417

minimum iliac illapsum ; quod si rarefact*

duæ atomi A, B, dicantur se se

tangeremutuo, neque quidquam intermediarc,

sed cum eflent ambæ unius

grani, occupant nunc locum duorum

granorum, sicargumentabor ; nonpotestdilataji

materiaabaccidente, ergo

iuillusca-lor poteritatomum dilatare.

Probatur fnma antecedens, accidens

educituresublecto, ergo supponit subjectum

in suo esse, etiam extenso, nam

ad subjectandam actionem requiritur

extensioi si itaque calor sequitur riecessario

rationem existendi atomorum,

quomodo potest atomos dilatare '{ in

illo enim priori existentiæ intelligitur

atomus, cuisuperveniunt variicaloris

gradus , aut ordinei atomorum accidentaliurri

»sigo cum quidquid recipitur

per modum recipientis recipiatur, stquitur

c\uo& istiomnes gradus scquautur

modum existendi atomi, qutm ha*

bebatante illorum vcceptionem , atqui

ut Jti non erat rartfacta, ergo neque

postmodum rarcfiet proprie loquendo i

facienc autem intruia inter atomosae*

ris, ignisve corpuicula , utdispergantur,

ac proinde majorem locum vidcan*

tur occupare. Hæc dua rationes sunt a

ET'O"- _
418

Probatur tertio a posteriori , experientiis

scilicet, quibus adducor , utita

argumenter. Nulla datur condensatio,

ergo neque raresactio, consequensest

ex princ.16. Probatur^nV»oantecedens

experimentis. Primo, si pelvim aqua

plenam aeri hyemali objicias, glaciabituraqua,

ea tamen lege , ut quamvis

ad limbos pelvisque oras depressior

glacies, quam aqua fuerat , videatur,

tamen in medio videbis assurgere , &

quasi gibbam, ergoreparat ea moledispendra

depressionis in littoribus, ac

proinde conden/ata non est , cum tantumdem

spatii occupetquamvis in situ

diverso ; rath autem hujusconglomerationis

est , quia convoluta in globum

aqua plus resistit , est enim profundior, .

acproinde ut se ab extema vi tueatur,

itarecolligitsese , utetiam leges æqui*

facentiæ sibi adeo nativas violet : alia

deinde conjectura adducor , ut negem,

aquam glaciatam esse densiorem fluida,

quia scilicet glacies supematat , atqui

videretur ex ratione frigorisconstipata

magis debere fundum petere ,

non itaquecondensatur aqua; sed su

pematat, quia subtilior aqua subsidentibus

ia fundo terreis partibus , quæ

multum pleruoequeasieruntponderis,

k
419

& aereintransfugarum locum accito,

fit, ut minus ponderetglacies,quodautem

in glacie includatur aer, videbis , si

luci oppositam intuearis , tota enim est

ampullisdistincta. Nix prætereo , quæ

aqua est congelata , ampliorem locum

occupat, quamliquata, quia scilicet

immixtæsunt plurimæaerisatomi,qu^

itadelicatam , & vcluti concameratam

nivisstructuram implent : degrandine

idem eflo judicium. Tertio colliquata

metalla non plusoccupant loci, quam

solida concretave , quod patct in arte

fusoria,exprimunturenimminutissimi.

in sabulo pili , quod sieri non posset , si

condensatio daretur, pcrirentenim mi*

nutæ lineæ, neque illasmetallum reserret

concretum : at lujuefaBu, rarefd-

Bioni affinls , toncretio condaifaihni ,

cum itaque neutrum contingat , signum

est ncutram dari.

Equidem adversarii non possunt rueri

se, , autargumentissatisfaccre, velaliquid

intelligibile proserre , quin in absurda

incidant , concedantque , vel va

cuum , vel penetrationem partium,aut

aliquid aliud monstrosius.

Democritusvero rarefactionem per

intrusionem corpusculorum , < ondenfationem

vero per extrusionem sieri

pro
420 DlSPUTAT. T.

pronuntiat, quæ rarefactio est imprapric

dicta, 8tmille quoridianisexemplis

patet. Sed enim peripateticorum

nunc fundamenta videamusi quæ eo

sortiora vulgo exiilimantur , quod exr

perientijs constent.

O B J E C T I OIfc

multiplies experkntia,qua videtur.

condudi rarefactio , & condensatio.

X> Kjma, Cucurbitulæ medicæ, quibusaerinciusus,

igueextincto, ad

minorem locum coactus , attrahit carnem

spiritusque hominis , cum tamen, .

si nou daretur vera condensatio, facir

lius esset existentes in cucurbitula par*

tesdetinere, quonamenim abeuntilla

corpulcula, quæ cucurbitulam replebant

?

Seeunda Vaporum , fumi , flammæque



adeo visibilis accretio est , ut etiam

granum pulveris tormentarii in sphæram

adeo sui multiplicem porrtgatur,ut

dictum est cap. j.disput. r.

Tertia , Vasa obsignata igni'appli?

cata franguntur , non obsignata vero

perdurant , quia scilicet ob rarefactionem

, quæ calorem sequitur , his clau.

stris
421

stris coerceri non potest, vel aer, vel

aqua, at veroamoto operculo cvapo*

ratur,


Quarta,e& condensatioaeris in pilam

lusuriam viintrusi, quod autemdm*

susreddaturaer, probarurracili nt-gotio,

quia,quodplusingcritur , uterco

est gravioV : . deinde accept inquit GaliloeusQ.

lagenam vitream,iatisamplam,

cui osobturavi diligenter,pre.terquam

quod inserui digitale coriaceum , cui

junctaerat.stiictissime utris lusorii antmula,

quadeinde, instrumentoad id

apto, maximam aeris quantitatem in

trust , & quia facile condensatur , duæ

auttresaerislagen§intrudebantur,pre,.-

ter cum aerem , quo primum plena

erat.

Hoc utitur experiment© , ad investigandam



aerisgravitatem, itaenim con

gest us aer ponderosiorem facit lage

nam , 8c aperto aditu fublevatur pon>

dus : sed enim , sicuti a se fa/lum , ait,

pro aeris pondere experimentum illud

pro c'ondensatione accipio ; nam indicat

experiendi medium, ut possimus

scire, quantum etiam aeris intrusum

est , præter priorem qui inerat.

Igitur , ut ostendat aerem efise condensatum

, & ut investiget , quantum

ac>
422

aeris præter solitum adit, alligat Iag«

nam alteram primæ , quæ in rundo ira

apte perforata sit , ut aditus posiit com

mode aperiri, itaque firmejuncto hoc

vase cum superiori, datoque aeri condensato

in suHjectam aqua plenam a*

diru , tantum effluet aquæ , quantum

aeris violentercongestumeraf, & condensatum

, apparebitque hacexperientia,

quænamaeris quantitas in Iagena

præter primum aderat; quantitas enim

aquæ expulsa æqualis est moli aeris ,

quæ inlagenam intrufaerar.

gluinta experientia condensations s est:

ista. Præpavetur Iagena vitrea cum animula

utris , ut fuperius dictum est , 8c

violenterintrudaturaqua, absque ae*

ris exitu, qui ut irruenti aquæ locum

det ,necessariodebetcomprimi, & fa

ne poterit etiam plusquam dimidium

aquæ insufflari in lagenam : quod autem

major sit aeris quantitas , quara ut

libere medium Iagenæoccupet ,pohat

tur , quia si exacte ponderetur cum are*

tix granulis ; levior est cum locus datus

eflfaeri, quam dum compressus erat

illeacr. .

Hac funtpracipwt experiment a, nam

quod d» vase objicitur cintribus pleno ,

quod tantumdem pene aquæ sit capax,

quam
423

quam vacuum , de n 11 mm is in 1'cyphum

injectis, qui plenum omnino il-

Irbatumque nullo effusoliquore, ma

gna quantitate demissi servant, ita ut

aliquando miserim in exiguum satis

ciathum, quantum sieri poterat aqua

cumulatissimum,KiummosaureosPhilippicos

,quos vulgo^»/>/<#vocant 45-.

nullo efHuenteliquore, flectiturenim

convexaque sit in vitri limbis aqua ,

quam si vel acicula tangas, facile per

madidum , 8cveluti signatumiter de*

cidet : Quæinquam, hujusmodi vulgo

afseruntur experiment* dissicultate carent,

ideoque operæ pretium no» s/? in

iisimmorari,

Adsolvendas vero dissicultates,suppono

primo, corpus humanum summopereefle

porosum, experimento est,

& conjectural, sudor, furfures, aliæque

transpirationes innumeræ , de,iuibus libtUofir.

gulari egit infiatica medica Sanflorins

a S

Suppono/ecundo, inter ea , quæ tractamus

corporaivix inveniri minus po

rosum, quam sittitrn: ratio est , quia

frequenti fusione itadepuratum est.sicquepartes

partibus hærent ob viscosi*

tatem , ut sint valdeconstipati conrortique

huj uscemodi pori , unde etiam

dirsicilij


414

difficilis est, cuivis etiam subtilissimo

corpori,exitus:

Suppono tert'io , maximum visibile

,cetera obruere , & cum plures colores

mmutimpermixtisunt,resultareDnam

speciem ntutram , guædi utroquetamen

extremo particip.tt : sic magnum

lumen minores luces absorbet , & dis

versi colorisarenulx mixtæ, unicum

intermedium confhsumque repræscntantleucopheumpItTumque

, qui de


albo , nigro , & intermediis coleribus

participat.

Suppono quarto, quod satis in Jiac

materia inculcari non fbtc&,prhicipium

15 corpora enim.pro vatiasuicontenv- »

peratione , aliter exiguntcsseinloco,

6c quidquid tandem molitionum sit in*

ter accidental , itlud porro secundum

naturx præcipuam deiignationem tendit

ad generationem, quæ si non consequatur,

datur tamen quædam commotio.

quæil'am intendit inchoare,

Suppono quinto , iraesse immixtum

vaporibus,exhahtionibus, aliisquecorpusculis

aerem, ut nespirantes quidem

possimusab hujuscemodi impurorum

attractione satis cavere , id ponoadsolisradios

satis videtur, palpatur nebu-

Jis terram obruentibus, & tandem ma*

nifeste
425

nifestecrepusculoru doctrina convin<-

citur , crepuscula enim idco si unt.quod

vaporibus , aliisque crassioribus fumis

immixtusaer, folis radios refringat,

unde&sol, cum est sub horizonte,supraconspicitur,

sicutiargenteum rummum

in pelvirepositum , sexpasiuum

distantia non videbis, adjecta vero in

pel vim aqua , videbis : idem pariter refractionis

arcanum in crepusculis at

gnoscunt decti omnes.

Respondee ad primam ob]tBionem , negando

comprimi aerem in cucurbitulis

mediis , si enim condensaretur præcise

aer, curetiam applicatæ ligno cucurbitulæ

illud nondiveliunt , cum nature

tantus sit vacui horror ? causa itaque

hujuscemodiattractionis,cstquia com

mon spiritusignei,quapoflunt irruunt,

abcuntque , unde natura facilincgotio,

succcdentecame, locum repleti:

quo sit, utetiamad illam tractionem

humoresconfluant : neque mede via

quaabcuntroges, funt enim' tam lati

humanipori, adeo subsiles ignei spiritus

, ut ab aliis corporibus secreti , quavis

facilime penetrent , evadantque

ctiam perporosstrictistimos, &multo

dissicilius est igneos spiritus detinere,

quam mollissimam camem vellicarei

quare
426

quare natura) quæ simper faciliori via

sua facit , camem trahit, dimittitspilitus

: at ti applices cucurbitulam ligno

, nihil attrahet, quia facilius est detinere

spiritus igneos aliquantisper ,

quam lignum trahere.

t^li [ecundum, fumi , vaporis , ignis,

grani pulveris tormentarii , nihil novi

dictum volo , quam quod proposit. 44.

supposit. 4. & princip. ly.adduxi , ista

enim tantum abest , ut adversarium

juvent, quin potius pro me faciunt,

prescrtim 6 suppositiones,etiam ttrtic.ni

ab optieorum principiis petitam , illis

experiments adiptes, est enim huic

experientiaruni ordini consecrata. Vide

dis. 1. c. 3.

Ad tertiam , quod vasa obslgnata

frangantur applicita igni, facile rcipon*

deoex princip. if.siquidem id, quod

inciusum est corpus, calore ad veniente

stimulatur ad mixtionem,& generanos

nem ambit, unde & suaspartesvult

hinc,&inde.adaliarum unionem quærendain

dispergi , ejus autem, quod

hiante est ore vasis , corpuscula facile

avolant , & suæ libertati relicta, stimu-

Ios caloris nullo negotiosequuntur.

Quarta, tequinta experientiaejusdem

omninosuntgenetis, quibus satisfacia
427

tisfacio per suppositionem qinntam, sit

enim ut intrudantur vaporcs aliaque

corpuscula locoaeris, qui insensibiliter

difrlatur, neque veroquidquamMs/wrmenti

a se facti audet depromereadversarius,

sed tantum modum illius explo

rationis ingeniosum indicat, quod facere

sepius tentavi, neque quidquam

ex his potui deprehendere, imo , etiam

lagenam capacissimam omniope aere

insercii,deinde magnaviaquam immi*

si»&reserato orisicio, appositoque tenuissimosiloaccenso.

exploiabam,num

saltem ab erumpente violenter aere

fluitaret flamma, sed omnia manserunt

æque imperceptibilia, atque si suoaere

primo plenanvreliquissem:quod autera

ponderosior siat, id propter corpuscula,

& vapores continget.

Imo ab his experientiis , & præcipue

ab ea vacui fuga , quæ apudomnes decantata

est , contendo nullam dari rares

factionem neque condenfationem.

Si enim datur rarefactio , & condensatio,

equidem nihilfaciliusest , quam

hxcduo , nullo enim negotio ad alia*

rum rerum exporrectionem , & amplitudinem

stringitur aer , nullo negotio

dilatatur , acl quid ergo siphonibus tubisque

tractoriis elevabitur aqua ad ul-

* nas
428

nas 1 8. (nam vacui fuga nihil plus in

artefactis potestisive angustus si ve latus

aquæ cyliudrus) potest enim aerraresieri,

aquastatimcondeniari, unoque

seris haliru siphonem fubeunte , totus

oppleri sipho tubusque/acilius enim est

aeri raresieri , quana aquæ ascendere,

cum tot machinisilIudarsmoliatur,illud

vero ad fumi , vaporum, motuunv

que quorumvis arbitrium siat: si ergo

datur fuga vacui , scquitur non dari ra<-

refactionem , neque condensationem ,

quam quidem popularem , & impropriam,

hoc est, eie aliorum corpufculorum

admixtione admisimus, proprfam

autem,& strictedictam, qualem admit*

tunt vulgoomnes Aristotelis Sectatores

dari non posse probaresumus conati,

quod Qimocrho pkcucrat in fropojttiont

nohs imperare.

C A P U T HI.

De alterations, intensiene , & remissione

qualitatum , juxta Democritum.

Uoniam a vadis , 8c scopulis

jam nostraevasit philosophia,

facillimus nobis reliquus cur*

sus ostenditur, totum itaque

hoc
429

lioc caput umca propositions expedio,

modum enim agendi atomorum superi

us attigi,prop. 3 3 . & 3 ,. & est apud A -

ristotelem Iib. 1. de gen. t. f6.fj. apud

Danielem Sennertum , quem superius

Iaudavi.


Propositio XLVIII.

Potissima corpommdteratio fit per

meatus insatfibilts, hum/toper ordtncm,

& positionem multifile em atomo

rum, nm :£io persohttionem erdinit.

piy»»Ærapropositionispartem proba*

vimuspropos. 33. disp. i. Sicunda

pars, quod intensio per ordinationem

atomorum siat, probatur. Omnia con

stant ex atomis i tum accidentia cbrporea,

tum etiam substantial, nam dejpir'n

tuahbus non dispute , atqui intensio sit

cum in eadem partesubjecti suntplure*

gradus qualitatis,ergo tune subjectum

intensiore habet qualitatem, cumpluressubjectatatomos

: Sitinatomo aquæ

A,atomus una frigoris , in atomo

B, frigidiori erunt duæ aut tres hujus

accidentis atomiindivisibiles, tumsecundum

intensionem , tumsecundum

extensionem: quam autem multiplex sit

hujuscemodiordo, ea assequi licet con

jecture,
430

jectura, quæadparvitatematomorura

suspicandam nos deduxit: si enimaer

noster impurus se habet in pondere ad

aquam ut looooad unum , quanta erit

proportioignexatomi vividæ , cumatomoaerea,

cui insita erit unica caloris

atomus ? eafortequæ 1000000 ad i.

Ex hacphilosophia facile explicamus,

quomodo intendantur , propagenturi

& siniant sphæræ activitatis, dum ea

proportione decrescunt, ut ultima tan

dem, quæ unica est atomus, inextrema

sphæræcircumscriptione sit sterilis,alie.

autem quæ multæ sunt , in eodem subjectoi

scecundæ lint, &parem numerum,

unitate excepta, generent in pro

ximo sibi subjecto. Sintenimconses

quentes atomi substantiales , A,B, C,

D,E. Sitque A, qirnque atomorum or*

dinatione calidum , procreabit in B 4.

atomos; B autem degenerans educet

trtsex C i C autem duai patturiet in

D, quæ penultimasphæræ atomuscælibem

unam atomum , eamque inseecundyn

, generabit in E , ubi sphæræ

activitatis novisiimus erit terminus ,

non est tamen quod hxc rtgala exacte

servetur , sedpaucismultacomplector

myileru, dum dicosphæræ activitatis

radios propagari ut angulos pyramidum,
431

dum , quarum basis in agente sit , apex

in sphæræ termino, ticutergo modo

clauduntur anguslisspatiislineæ,modo

polt grandem hiatum brevi coeunt , ut

sit in obtusisangulis, modo late £wnduntur,

ut in acutissimis angulis, qui

ab exigua sui origine modicaque bast

lineas propagant longissime, pari etiam

propoitioneiphæram activitatis, vario

ordine, multipliciquedispositione,uniformiter

, ad sensum produci est existimandum:

Refractionibus autem, re»

flectionibusque varia oontingunt , quæ

ex his possumus etiam explicare, nam

Democritus ad #WK»Jomnino difficultates

principiaponit,'v:detuique,ut ait Aristoteles

) omnia carafe.

Tenia pars sequitur maniseste ex secunda

, perit enim una calorisatomus,

diverfuique manet ordo , quippe qui

totam immutatsphæram activitatis : si

pereat in ejuscentro, seu fonte, & in

particulars suosubjtcto, aliam facitdisposirionem,

quænumerisaliisefserrt

debet.


Unum superest argumentum Hippocratis,

lib. de natura humana,quod

fuse deducit Galenus, lib. i . de demen

tis , cap. i.ubi ostenditexatomorum

admissadoctrinasequiimpossibilem al

teration
432

terationem dolorem præscrtim. Scd

concludit tantum ex hypothesi contra

eos, qui unicum admittunt elementum

, aut atomos unius tantum rationis

, quart ( inquit ) nequaquamsumus

ex una simplki unifirmique substant'M

coufittttii : quod' conctdit Democritas, cum

eltmenta d.iri tria staler aerem exifiimet

, ut patet ex Aristotele citato in synopli

doctrinæ Democritiæ : deinde

sensusnonsit, nisiexatomissecundariis

, quod dicO , utdiluam qux subdit

Galenus eodem in loco.

Quæres primo, cur densitas subjecti

juvet actionem.

Resp. quia m.igis uniuntur atoms,

sitqueordosirmiorcollectiorque , neque

itaa centro vigoris distant parted,

virtus autem unita fortior : densitas

vero nonagit, quia non intendit assimilare

sibi passum, hoc est , facere illud

densum; verus autem agentium chara

ctei est am milatio.

Quæresfecundo , an quatuor atomi

caloris in atomo A , possint producere

totidem in atomo B,

Resp. non posse immediate, sed tan

tum mediante forma substantiali,quam

ad ultimum intensions complimentum

stimulabunt.

Qua;-
433

Quæres 'tertio , an atomi omnes caloris

lint ejusdem speciei ?

Resp. esse, neque enim ulla ratia

cogit hancinutilem multiplicationem

specierum admittere.

Quæres quarto , an in atomo , quæ

octo, vtrbi gratia, caloris grad us habet,

sit quidam primus rationealiqua,

Ut situ , prioritate, dignirate, &c.

Respondeo, posse esseprimum aliquem,

alium secundum, rationetemporis,

quosunteducti, a'.teratioenim

sit successive.

Quæres quinto, quomodo intereant

illæ atomi , 8c quo ordine: cum enim

nulla sit differentia , nisi individuals,

cur A, peribit potius , quamB, aut

B,quamC?

Respondeo, modum interims sumi

in sphæraactivitatisa prima: instrationeminuenteangulum,

quideindehac

serie imminutus , eadem manentebasi,

seddiminutapropagatione restat ; ia

atomoautem slngulariter siidquæras,

Respondelo , sequitur analogice hanc

sphærædestructionem , & penes centrt

fluxus, angulorumquemathematicorum

dimensiones , sigurationesque varias

interims ordinem sumi.

Quæres fexto, an sphæra activitatis

T pro43+
434

propagetur in instanti ?

Resp.plurima quidem agentia incredibili

velocitateeampropagare, ut sol

quiab densitate sibi innata , sirmissimaque

parti um conipaginatione , qua

fortasseunicumorbis est corpus, quod

poris careat.quodque ex elementorum.

deliciis compactum tantum ex solidioribus,

aqua, terra, & igne hausit, ut

nihil aeris habeas , ideoque ob sirrmssimam,

& æquabili tenore difpositam

seriematomorum»longissime, 8c pene

in instanti lumen fundit ad nos , sed

imperceptibili successione -id sieri necesseest,

com nullasit ratio , cur de calore

id potius , quam de luce dicamus,

videmusque in nubibus frequentes lucisfontes,

dum nubes vivaciori radio

sol pervadit : cæterum ratio ordinisdispositionisque

Democriticæ id exigere

videtur, cum pars vicinior agenti , dc

ipso plus citiusque participet ,. quam

remota.

Quæres/e&*/»M , quomodo siat antiperistalis.



Resp. sieri , quia ambiens contrarium

coercetdispersionem corpusculorum,

impeditque nediflluant , quarc

uniuntur magis, virtus autem unita vividior.

QuæCap
435

Quæres vllavo, , an Democritus admiftrit

qualitates diversas a primis,

cum Galenus,lib.i,deelementis,cap.i.

sicexmente ipsiusloquatur. Legeemm

( diceb&t Democritus i color ejl, lege amarum,

lege dulce -, at emut vero , & vacuum

veretfii //,/*Ets. is disk i Credtd.t

mit;i iUi s

illonim corpufculorum convttitu ,

perfolamadnos qui sentimus coUationcm

gigni , iifa vero ndtura nihil efe album

am nigrum , flavum ant rubrum , amas

rum attt dulce , qmppe hoc illi lege , feu

'Nouofigmficabat , ex noflra nimirum

cxislimatioM) non ex ipfa rerum natura :

ita etiam illi Etheh, ab Eteon

deduBttmej], quod verumstgnificat : ut

univerjiferments illiusfenslx fit : iArb:-

trantur quidem homints q'uipfiam ejfe

album , vdwgrum, velduke,vel amarum

, fed re sera onmiafunt unum , &

nihil: nam & Me boemodo loquitur , qui

atomosvocat unum, vacuum autem nit

bil; hæc Galenus, qui i'ubdit atomos

omni qualitate carere , fid ex illarum

Jynodo omnes oriri , &agitari atomos per

omnem utemitatcm , quem integrum

Galeni locum.etsi satis seliciter verterit

Trincavellius , aliqua nihilominus addita,

alia imminutæ signisicationis vo-

T % cabula


436

cabuk reperi , cum ad græci exemplar'is

fidem testimonium pro Democntidoctrina

adeoluculentumrevocavi/tst

enim mihi integer Galenus græcus ,

quod opus nuspiam reperiri existimant

aliqui viri doctissimi, Aldi characteribus

editum est , ah Andrea Torrcsanoi

Venetiis anno, 1515.

Resp. Democritum adraisisse has

omncs qualitates , de quibus hie est

sermo , sednihilominus tamen ita esse

Voluit in natura, ut cuipiam unum dub

ce esset, alteri veroamarum.quisenim

nescit cervos serpentibus, capias cicuta.

pinguescere,utaitLucretius,at nobis est

venenum. Nonnullis rose suntexoGc,

usque ad animi deliquium , aliis sunt

deliciæ :cotumices vescuntur helleboro,

gallinæaraneis : paritermuliercm

vidi, quæ moschum magis, quam sectorem

cadaveris horrebat , & saccharo

dulcibusque vexabatur. hoc itaque vo»

luit indicareDemocritus,certa quadam

lege, & proportione inter agens, & patiens,

aliud alteri dulce esse, quod amarum

est alteri ; Cirus nunquam voluptuosiusbibit

, quamaquam turbidam,

nomoergodulcis eratiæger saccharum,

ob impuros succos , amaru pronuntiat,

Homo ergo laccharum est amarum 8cc.

Si
437

Si cai vero id paruna probabile videatur,

lcgat Masieum, ubi dejaponum

moribusagit, illisnostra musics

absurdissima est, insipidæ sunt cpulæ

nostro modo apparatæ , Europæana

ditetainutilisxgrotis, quibuspkces exhibent

crudos, quossani coctoseomedunt.

Europaii nullam injaponum mu

sica harmoniam , nullum insuis epuiis

saporem offendunt, hæc omnia ergo

nomo , si ve proportione sunt harmoni »

ca , sapida , & sana : nostros odores ,

quibus delicatissimi quivis in Europa

rtcreanmr , ut foetores quosdam ab

horrent, sui veronobis non arrident,

nomo ergo odoratum est moschum,

odora ambara, & zibetum : revera cum

inter agens, &passum debeatirtercedereproportio,

si illaddit, nonsequetur

effectus : at primas elementorum

qualitates non ea voluit proportione

probari , neque dixit Galenus , nomo

ignem e^sse cajidum , 8ec. Di tshribut

»Burifumus cap.s«f, vacuum autem,8c

atomum,vere dixit esse,hoc estunivers

saliintellectusacceptatione, quia non

requirituradhæc eaproportio,quæ in

qualitatibusnon rarodesideratur, sunt

enim forte quidamodores , quos percipitcanis,

quorum homo non est cm

Tj pax»
438 Disputat. 111.

pax, E r eo n focabulum ell poeucum,

derivatum abE o, sum,

C A P U T IV.

DE COLORUM GENERATIONE

, IUXTA


DEMOCRITUM.

SsJ?^^, Uisquis in naturae adyta fa

s' W&Ptse V miliartus se se ingessit, nihil

I'lÆfeS p peneab intellectus vi , de

SkJSl^'^ lumine,coloribuique videri

reV—<=— ^ se potuifse consessus est,

funt enim quatuor quoestiones , quæ hua

manum captum videntursuperare : de

compositione continui, de motu, de

specierum intellectualium iniaginationisq;

oeconomia, & de colorum causis :

nihilominustamen, ut imaginationis

vires, specierumq; naturam,doctilIime

probavit Democritus 5 ita etiam de

coloribus sanissime , certe faciilime

pronuntiavir.

Propositio XLIX.

Color, est lumm imtmum corporum ah

atomis igneis difufum , & per alias

/Homes refraclam.

Quis
439

Q.!


|Uis fuerit author libelli de colors

»bus , qui v ulgo Atistotelis cperifcusadnectitur,

quamvis8t Stagiritæ,

8c Thcophrasti ingenio, principiilquc

adversetur, & utriusquesublimi mente

sitindignus, satis disputatur interdoctos-

Sed enim in primo capite, primaque

serelinea, hocabsurdumpronuntht:

aer& aqua per se stint natura alia ,

ignis autem ©, soiflavt , terra zero ttstu.

ra alba est , & infra , niger autem color

tonfequitur elermnia, cum in scimiclm

mutantur : Sed quam id mereatur audiri.

quemlibetfaciojudicem :cum originales

»« colores faciat, album 8c

flavum , reliquosque omnes ex his ortos

, quanam autem rationesiet niger?

tinlsura enim nulla est nisi ab element

tis , quæ flavafunt & Candida , unde si

eximiumalb'edinisgradum ,qualem in

nive prima videmus, ad exquisitam flavedinem

, quam habentgenistæ stores,

per omnes omnino colorum intermediorumgradusdeiucas,

omnes colores

postibiles, secundum istam sententiam

attiigerenecesseerit,quamvis nee pur*

pureus, neccceruleus, nee viridis , nee

niger ,eorumqueassines sintlibati.

Eleganter omnino Coltæu',1. i.de

stirpium natura, cap. 44. Si color per-


440

ipicuiterminatiq;' corporis extremum

est, quod admittunt omnes, ergoaer,

aqua , ignis , qui alienis terminis centi<

nentur.coiore carent, cum non sint terminata,

terra autem colore carcbir,cum

non sitperspicua, nulio igitur .colore

pura elementa t ingi necessar i u m est. Sed

enim , an Claudiano assentiri debemus ,

qui ita in Manlii paneg.

Shnecolorproprlus rerum, focisnerepulsu

Eludantacitm?

An Lucretii sententiæ,qui vult colores.

frogigm luminit iRu ?

An aliii,qui-a quatuer primarum quali-

'tatum tiominio, omnes oriri colores

crediderunt?

Suppositis autem his primipiis , ele

menta carere omni colore , cum sunt

defæcata, &aborrinimixtioneimmunia

; Et ex mistione perspicui , & opaci,

varios enasci colores ( quos apparentes

vocant , melius tamen dicerentur

transeuntes, alii vero, quos veros dicunt,

aptiuspermanentesappellarent)

fictxplko [entmtmm Demcctili.

Ad corporis cujuscunquecompositionem

concurrunt ekmenrales atomi

, hoc est tesræ , aquæ , ignisque par

ticulæ , terra quidemcubossuos con

fers , dequibusegimusinitio, eosque

perCa
441

perspicuos , & diaphanos , secundum

qitid,hoceft, cum secundum latcra lu

men excipiunti ignisque radios per aquæ

atomos non hebetatos haununt ;

aqua vero versatiles suasatomos, omnilquesiguræcapaces,

ignisque, tanquam

nobiliormixti pars, lumine suo

pertusus, mixtionem ingrediiur, 8c hoc

quidcm lumen cum atomi laxitate non

excedat, videriseorsimmipotest , nili

plurimis ignearum particulars cumu*

iusadsit.utinfl.immamixtisqueomnibus

contingit, itaquc aqua absolute quide

diafhana efl, terra vero fecundii quid.

Quodautem hæc iraseha!-eant,/,rimo

quidem lumen inesse igni dubium

csse rien potest , turn experientia, tum

ctiam omnium pene philosophorum

authorhate , Sc rationibus. Videmus

enim focum, candelas, lampadesque

lucerc , 8c hoc instrumento vicarios

soles quotidic astraque domestica faci»

mus:at causa aliqua proxima lum'nh

istius est assignanda.quæ r.ulla singi po- -

test, quam ignis : lllequidem licet in'

se ipso sit lucidus, nihilominus effe*

ctiim suum nonpromit, nisi in humido

pinguidominetur , raliozti , quiahumidum

pingue videtur compactarum.

partium, viscosarumque esse,dissicilius

T j trgo
442

ergo abhislaqueissc seexpediunt ignei

spiritus, unde & pluressimulcatervatim

in flamma morantur, factaq; multitudinc

conspicui siunt, lucentque : ea

de causa quæ pinguiorasunt , & viscidiora,

diutius flammam pascunt, ut cera,

quæglutem baber immixtum, utait

Aputtl Gesarumque Poeta Virgilius,

Collegium h.ec ipfa admnntraglujtn

E* liseo, & phrygt.t sertant pictfrmhts

ld*.


Oblentametiam, viscofamque humiditatcm

pinguem, diutissime lampades

vivunt, minussevuni, modico vero

tempore lignum, minusrifcofa, minus

ferd:trant, pinguiaplus flammælucentis

edunt, ut pi nus, quæ pinguis est, sed

visco caret, flammam reddit hilarem,

sednulliuspenecustodiæ, quercus viscidior

est, quam pinguior, subtristi er

go est flamma, quamvisdiutuma, 8c

ceconomicæutili •. frixinus, quodviscida

pinguisque sit, focorum prxcipuusest

honor. Lumenitaquepuro defosculoqut

ignis eUmonto mef).

A quam diaphanam esse.dubium non

est, cum siteadem ratio totiushomogenei,

singularumque ejus paitium,&

istud sane elementum videtur prise*

primævæquesuæ piiritatis vestigia pul*

chr&
443

chra retinere in iis duabut qualitatibus,

quas inaquaomnipercipimos , fersftcurtate

, &flttiditate. Cæteras enim, ob

necessariumcumaliiscorporibuscommercium

, corrumpit., etiam foedus illud,

quod levioradebet supematantia

ferre, nam in Peruvia , ut inquit Yticas

GarciUajjo de la Vega, nobilis Peruanus,

qui commentaria Regum Peruanorum

edidit , Lacus est TiticacaqS. ulnis altus,

circumfususveropermi!liariaplusi

quam ducenta, qui omneomnino li

gnum absorbet, ncque vellevissima navicula

potestnavigari ; cum itaque aqua

omnibus fere qualitatibus alns

idemtidem variisque in locis privetur,

8c maneant ubique gentium ill* du* ,

transparentia , & fluiditas, quæ frigoris

vi tamen prapeditur, fatendum eH,primigeniam

Wam andquam que eft aqua

dot em.

Terræ vero atomos peilpicuas esse



secundum quid co\\'\°\m\\s a posteriori,

quia si nunquam essent lumini perviæ ,

omnia corpora essent diaphana, &, si

semper essent adiaphanæ , nullis corpo -

ribus mixtis perspicuitas competeret,

quam videmus in vitris , cryflallo ,adarrante,

smaragdo, aliifque tum solidis,

tumliquidiscorp'oribus: præterea sal,


444' D i s r o t a t. III.

in quo terræ dominiumagnoscuntplurimi

, Diaphanum est cryltaJli instar iin

HispaniaTarraconensi.

Annotanda præterea est differentia

interlumenpurum.&impurum. Put

rum illud est , quodomni alieno carets

desiniturque forma accidentalis, quæ

facit actualiter vilibile perspicuum ,

quod alieno colore terminatum in po?

tentiaerattantum vilibile; hæcestexs

planatio ejus obscuræ desinirionis ,

quam Aristoteles tradidit, actus perspi*

cuumest, 1. i. dean. t. 69.

Lumen vetow.purum est illud, quod

aliquam aterminante tinBurxm habet,

nihilq; al iud est, quam color quispiam,

lumen insiciens, vel quod istius radii

Jintrefracti , vel quod in corpus aliquod

impingant terminati . Vel ut nitidius

ait A quillonius,lib 1 .prop, i 8. & 4 1 .suæ

opticæ, lumen impumm est lumen in

corporealiquo varie refractum, vel a

lumine sic refracto propagitum.

Lumen vero furum rijeri mntofe,

facile convinci potest ratitr.e; ©' exits

rientia i patient quidem , quia in omni

visione requiritur terminus, actior.es

enimdebentlimirari, atqui lumen pus

rum run potest esse terminatum , ergo

sps potest videri; Exftrievtia vero quo*

tiaiana
445

tidiana eil , quod enim lumen in pariete

illapsum vides , inaereoculum ctiam

explorabundum fallit, neque illuminai

tusaervidetur, nisirationecorporum

opacorum : ratio est, quia aer nullb

modoterminat lumen, crystallus autem,

quamvis nullius eflecoloris videatur

, tamen ob variatam refractamque

radiorum admissionem, lumen ttrminutstcundum

quid. Unde & ea ratio

ne sit , utdef'axatispiiitus igneiqui per

aerem volitant , nullomodovideantur,

quia nonest tcrm'm&tum ecrum lumen,

Ecnimis exiguum abunafunditurato*

mo, quam ut possit species excitare.

Hispræsuppositis, accedamus propius

adfontem cokrum , probabiturque

TpoUsaafetih. Cum in mixtionem Veniunt

ista tria quatuorve , ignis, aer ,

aqua, terra, neceflirium est, ignis lucem

peraerem propagatam in aqua re»

frir.gi , Se in terram impingcre n.o.it,

moio vero reflecti ; modo cum diaphanaest,

aliam pati refractionem i præterea,

cum non a luce solum 8c corpore

obviopetamr ratio refractionis, verum

ctiam multomagisi sigura; crystallus

enim sub prismatis formaaliter lumen

resiingit, quam sub sphæra.eylindrive

typo , imo ; mixtam uir.brjs lucem


446

Disputat. III.

profunditex omphaloptra crystallina,

ej us er.im illuminate limbisunt soli ils

luminati,cæterisobscuri5, nisi fortasse,

pro rat ioneconvexitatis, circa centrum

modica pars illullretur, at murantur

in diversas figuras aqueæ atomi , ergo

etiam varias , immo & omnimodas

pene facient refractiones; terreæ vero

pro situ vano di versimode excipient lu

men, iliudque coercebunt. Ex quibtts

Vrobaturpr'me sententiaDemocriti,

qui coluremdixit csse limen ignis in

corporibus mixtis varie refractuminon

potdt sieri mixtio sinemultiplici refractione

luminis & proportione perspicui

, opaci dmsi , rarive ,ergo ( etiam

ex supposttione , quod nulla sit alia

causa colorum ) ifla ratione unica multiplices,

imo inftniti, generabunturi

antecedens est probatum superius, consirmaturque

variis experimentis, ut si

diversi generis immisceas corpuscula

diaphana, varieque lucem applices ,

variæ rssulrabunt refractiones opaci,

& illuminati: sic animadvertit ingenioseSanctorius

inartemparvam Galeni,

quæst. 48. sphærulasvitreas aqua pienas

opacare lumen, tenebrafque pro

luce reddere , atvero si vacuæ fuerint,

albedinem habebunt, quod quidem

-expeCa
447

experimentum sic ipse præscribit : dimittijubetpurissimæ

materiæ vitream

phialam,vitreas pariter sphærulas compluresvacuas,

& album oculisexhiberi

colorem assent ; si compleantur aqua,

nigruin facient ; non ergo poterunt

complura corpora adhiberi lumini,

quin variasfaciant refractiones, probaturitaqueconscquentia.

Colores iridisoriuntur ab opacationeluminis,

sedin mixtisestopacatio,

^rgoetiam in iisoriri poterunt colores ,

nam eadem causa posira, cur non eosde

efrcctusexpectabimus ? cum ergo ilia

opacatio variaque refractio sit constans

in mixtis, constantes etiam permanentesque

colores exhibet. Itaque etianisi

nullainventa esset alia colorumgenei:

ratio, hac unicaratiene omnes evplicari

facile possent i fruflraigiturquascunq;

alias somniabis, cum natura hoc iplb

quod misceai, cokrct.

Si enim refractio transiens facit colores

transeuntes, refractio permanens

debet facere permanentes, sed daturin

mixtis refractio luminis permanens ,

ergo debet in iis facere colores perma

nentes. him autcm reflexos efft in bumii

dis nubilusradios definivit Zeno Cittii

cas, &ut alt Pcflidonius in meteo, olcgka,

de lartio
448

declaraiio fcijjuroe radiorum foils i ant

lnnoe in nube rofcida concava at que cor. ti,

mia,M

oflitidit coloratam. Ira

Lacrtiuslib. 7.

Probatur/» ctmdo: videmus in nubibus

omnes omninocolores, lacteum,

ntgrum , viridem, rubrum, sliasqte

innumeras difserentia!, sed earum causa

timcaejiluwem refraBum, ergo a pari

in corporibus mixtis, ubi lumen variis

modis refringitur, idem contingerc debet

: & revera , quod in nubibus vide

mus, a radi is fobs sieri, idetiam deprehendimus

in variis flammis:Ignis enini

varios colores dat flammis : lie chartæ

crassiorisflammacoeruleaest,cerei Can

dida, sulphuris cianea , picisnigra obscurave.

subflavaolei, rubicundain bu»

xo, pallida in foeno ; fumus pariter variutesti

promaterioe varietate: sic lignorum

siccorum leucopheusest , ob.

icurior eft viridium , fumus rr.ercurii

fulphure mixti ruber, albeseitstibii fu

mus , vireseit ortus ab are fuso vapor,

aliaque aliis corporibus, ob refractiontm

luminis ignis, in subjecto raro vel

denso, perspicuovtl opaco, profundo

vel parum alto, aliter aliterque sigurato,

unde exprefle Democritus nigredi
449

nem abasperitate; a lævitate veroalbedinemoriri

voluit; quod scilicet multiplici

refractione umbraque, quæin

asperis sit , necessario major sit opacitas

, 8c consequenter, nigredo; lævia vero

, cum umbram opacumve non faciant,

sed æquali ratione lumenexcipiant

i album repræsentant ; quod si a»

lios colores singular im velis a refractionibus

opacitateque rimari , oportct

in Iridis cfl/w'£»;refractionum momen

ta perpendere ; statuere siguram , derw

sitatem,profunditatem,terminum,lumenque

iatqueexbis deveniesin multorum

notitiam. Sienim refractioic>

graduum virorem facit ; refractio vero

if. graduum repræsentetrubedinem,

fatendum est , quod in intermediis refractionis

radiis , intermedii colores poterunt

reperiri.

ExSphærulis, ut supra dixi ,vacuis

emergerealbedinem , dixitSanctorius,

eique favet experientia spuma?,quætotaiphærulis

vacuis censtat, & Candida

est : Sednecessariaestomninolævita»,

utanimadvertit Derr.ocritus in fhysicis

oculaiifimus , quam insuis etiam globulis

vult Sanctorius , & rever* ea spumx

inest persectifllma : Si autem hæc

lævitas desir, nequaquam albedo r.esul»

tabit,
450 D ISP UT AT. III.

tabit.obfaci<-rummu

variecatem cimiani esiimdenti se ft lumini

ir.duttt.

Atque ex hacphilosophandi retime,

problemata, quæ circa colores siunt,

facillime solventur , tum qux de multiplicitate,

tum quæ dc mutatione , aut

efFusione lumiois , specierumque a corporibus,

disputant ur.

Hanc de coloribus fententiam adoravit

Plato in Timæo, sedcuminomnes

efll-t implacidus , ex Athen*o,1. 1 1 .

c. »i. Democritum non laudavir. Color

tst flawmula qu

, ajingulis corporib»s imicaits^partes

haions vifui ad sensum accommodatas;

idemque divinus philosophus,authore

Laerrio, lib. 3 . sic existimabat, Constart

mundum tx igne > a,/ua , aere , & terra.

Ex igne quidem st vifirtisfit, ex terra

vtjoliiut , ex aqua j*i- aere ttt p, oportione

nonvacet, ^rc.Et inTimoro Loni asseruit;

cotftra prcpier ignemvidtri , &

propter terramtatgi, Convenit itaque

cum Democrito , quod Cohrem urerque

cenleat esse lumen intemum corporum

, unde roto coe'o abelt utirque

ab ea scntentia, quam mu'ti scquuti

sunt vets rum, a solo lumine extrinseco

Aium unicuique corpori .afferri colorem,


451

rem,quamvitenim luxextrinsecaaddi

se deb&tt ad species acorporibusrefles

ctione, medioclueilllultratodevchendas,

nihilominusselicibus etiam constibusexerunt

nonnunquam vires suas

corpuscula , & ignis sui intemi beneticio

se se produnt , ut carbunculi, sap*

phjri crystalloeidei,aliaq; : cujus etiam

rei li ad manum habere velis expirimmtum,

a.ccipe purpuram , autviridequidpiam

, & eo supra mundam chartam

linteumve inclinato, videbis virore nitidissimo

, vel purpura delicatissima

chartam perfundi, quasi ipsa etiam umbratingeretur.

OBJECTIONES.

Dices primo , si hoc ita se se habcrer,

omnes colores ejusdem essent speciei,

riam omnes sunt lumen.

Resp. negando sequelam,adprobationem

dico,non concludereargumen*

tum , quia a specie ad genus non valet

consequentia , sive a minus universal!

ad magisuniversale : lumen aurem /»-

ttmum est genus pro desiniendis singu*

liscoloribus , differentia verosumi debet

a ratione refractionis , & opacitatis.

rAcctfetundo , si lumen est per se

visibile , deberent colores sine lues

extrinseca videri,suntenim lumen,

Resp.
452

Resp. lumen opacatum non poffevideri

, nisi excitentur ejus specksalu.

mine non opacat J.quia radius refractus

eft debilior, quam utpossit se se expro*

mere, & imagines adoculum prepagare.

Dices tsnit , si nihilest coloratum,

nisi ratione ignis , sequitur nullam esse

sensibilem terr? particulam,in qua non

sint spiritus ignei , cum nulla sic adeo

modica ,quæ non videatur colorata, se

quela est paradoxumridiculum , deinde

quæramex suppositione, quod si detur

aliqua ignis expers,an videbitur.?

Respondeo , id non esl'e incredibile,

imo id ita se habere argumento sunt

generationes, quæ ubique siunt, succi,

alimentaque berbarum , arborumque,

& revera ad universi commoda permit

x ta sunt isthæc elementa , aqua, terra ,

ignis; ad suppositionem respondebo, si

ineositsitu,utdiaphaoanonsit , tune

erit visibilis improprie, per lurren scili

cet quod terminabir, sicut enim corpus

diapnanum, visibile est per lumen quod

recipit, ita corpus opacum , & non co

loratum videri poteltper lumm , quod

terminat; Si vero sit di2phanum, appa

rent, ut cæteradiaphana, quæcolore

carent.


Dices
453

Dices quarto, inauditumesseterram

posse essediaphanam.

Respondeo,magis inauditum csset,si

quispiaid negaret,cum insa'ccrystalio,

aliisqueinsinirisiint terres portiones ,

imo & omnia corpora diaphana esse,

secundum quid rationibus opticis probatur,

8c experientia, optici enim me;

tallica,lignea, saxcaque faciunt specula,

at neceflc est recipi speciem in speculo,

secundum aliquam profunditatem , ut

possit sieri commodarcflectio, eigonet

cesse est secundum aUquam sui portionem

singula tsll- diaphana; & revera ita

contingit in usu , ligneæ enim tæniolæ,

qualesnonnunquamiiabscindunt, qui

asserespoliunt,lumennonarcent,sicuti

neque charta , quæ certa quadam

mixtioneperuncta , sit transparens, ita

ut manus etiam ab una facie applicata,

ab akera appareat i non obscure modo,

verum.etiam coloratai comu opacum

est, cum pluresadsunt supersicies, sed

ductuminlaminastenues , est purissiini

luminiscapax : atque ita desinguhs

naturoe corporibus ptteris philo/ophari,

undeabsurdumnonest, terram certis

quibusdam situbus , modo diaphanam,

modo vero opacam , 8c terminatam.

pronuntiare.

Dices*
454

Dices quint o , si a rautatione mixtionis,

variaqueatomorumopacitate, 8c

refractione sierent colons , sequeretur

quod attritu colorum, & infusione olei

in marmore , prætertim lamlsimo,

deberet sieri eorum aliqua mutatio,

contra picturæ commoda.

Respondeo, ita exiguas ciTe atomoi,

ut nunquam ea attritions deveniatur

ad ultimam divisionem minimi, quod

loooooatomorumcomponitur ; nihis

lominus tamen remittuntur aliquando,

intendunturque colores, nonnunquam

vero in aliam speciem transeunt , unde

etiam aliquid artti est in atterendo.-si in

infusum violarumguttam olei ex tertaroinjeceris

siet viridis color ex puniceo:

gallarum , & calchanti diluta

seorsim spectata diaphana sunt, instar

aquæ , si vero misceantur , nigerrima

sient, quodatomi inea mixtionesiguras

mutent , & ex lxvibus reddantur

asperæ, unde nigredo resultat.

Diees/mo,duo croci silamenfa integrumaquæ

cyarhum tingent flavo; ut

qui potuerunt tot esse ibi spiritusignti

ad totam illam aquæ quantitatem pervadendam

?

Resp. dissolvi hujuscemodi silamens



ta i & sane dispersionis atomorum corpuscus
456

pusculorumque miracula perpendenti

istud nullo modo rarum videbitur, Iialitusfubtiliores

incroci filamentis eos

cflcquiaquaEphialamtingant, ut una

aquæ vitæ gutta odorem , & aliquem

gustum singulis ejus parriculis dispersa

dabit.


Dices septimo »debere videri atomoi

igneas, cum sint luminosæ ,atnonvidentur

, ergo , ratio majoris est , quia nihil

est frequentius iis-in aere , cum sint

in perpetuo seremotu.sintquespiritus,

quem descripsit Virgilius agitantem

univerfi.

Spiritiu iatus alit totamqueir

artus

Metis aghat tr.okm: neque dicas , non



terminan eorura lumen , quia toties

ipsis aliaoccurruntcorpuscula, caque

contiugunt, aut ita vicina sunt , ut faci

le effusos radios possint excipere , quod

cum adeersetur experientU.fignum est,

lucidosnon esse spiritus igneos , quo

sublato fundamento, tota hæcdecoloribus

ingeniosa Democriti sententia

ruit.

Respondeo primo, quod jam supra



dixi , nimis exiles esse radios , quam ut

eos percipiamus, atomus enim adeo est

exigua, ut ne mille quidem sirriul posit*
457

sit* acutHsimum sensum seriat , quanto

magis , si de una procedat argumentum,

scdsihæcresponsiophysica, quæ

certam proportionem requirit inter agens,

8cpiflum, tunsatisfacit, affer*

rcfponficnen mathmttUam , deductim

exprincipioi7.Resenim omnes visibilesab

oculo percipiuntur secundum

angulos, quotemissisaseradiis inipso

oculo constituunt, unde ,qu*sub i?ia]»-

rilus angulu viientur, ut ait Euchdes

inopticis, mtjtnti qu*sab *qualibus ,

mmoribus,minora; qua fib aqudibus,

aqualia: nthilqueomnino cemi potest

nisi angulo , , cuj us basis sit in obj ecto ;

ergo objestum debet esse capax plurium

radiorum , (nam a radiis physicis

componiturangulusvisorius, non autema

mathematicis, sunt vero radii

lineæ physicæ ) ut possit facerenon angulum

mqdo,verumpotiusconum,vel

pyramidem , cuj us vertex est in oculo,

basis in obj ecto ; at atomus ignea non

fussicit ad id , quia atomus est pnncipium

lineæ physicæ, ergo, si aliquid pos

set, facerectantumlineam physicam,

quæ ut oculum seriat , necessario estinvisibilis,

caret enim latitudine, longitudine,

& profunditate,cum secundum

extremamsuiatomum* eamque uni-

: cam,
457

C a put, IV. 4^7

cam, oculum seriat;cum itaque fiib nula

lo angulophysico, & sub nullis radiis

possit comprehendi atomus, sequitur

eam Jive lucida Cn.f.vc opaca, esse invisibilem.

Sicutenim in puncto mathematico

non potest statui bads pyramidis

mathematics: ,ne quidem per aberrante

i»c/w^wvwintellectum, itaneq; in atomo,

quæpunctum est physicum, potest

erigi vcl singi pyramis,aut conns physicus

, quali» necejjario intenenhe dclet ad

vifiomm. Omitto plures alias implicantias

hujus rei,cum hac redargutiojit demonflrativa.

Etstatuamus, post tot pro*

bationes ^solutosque dissicultatum nodos

, Colorem esfe lumen intemum corpot

rum varie refraBum, & opacatum^uod

erat nobis pro Democrito evincendunw

Setjumtes objeBiones'K.V , & ~X.Vl.pag*

360. rejlipuantur,antedecimam

septimam.

Object 10 XV.

Ds indivifihlibusfimuljunSisl

INdivibile luuctum indivifibili , non facit

majus, quia tangtt secundum se totum, fed

avomus est indivisibilis, ergo atomus j uncta

etomo : nonfacir majus .

^/fioiK/»o,majoredepunctis mathematicis

eslt i,vidente,Q5 ame de aliis indivisibilibus •


458

aL su« habentdimensiones,sccundum quas

jungi unitique cum extensions increment

^'"object io XV I.

jlrgumentum ZjmotiK.

MOtus non potest sieri per spatiu quodvis,

prius mobile perttanscat minus, quam

Ws, fed quamcunque alsignes pattem, alia

est minor, & alia minor, in infimtum , ergo

non potest sieri motus,nunqua enim incipiet.

poffefnisi admissis in cotinuo indivifibihbus,

& id contendebat Zeno,deducendo ad aolurdum.

neque enim motum negabat. Rfsponda

itaque,aliam esse minors mathemauce con

cede, realiter nego, mows autem considers

tur ab adversorio penes rcalem^erum existentiam.

Respondebat Empedocles, puncta

mathematica transiri tota simul,& qmet.bus

interpoltis motuum velocitatem, 8c tardttatem

distingui. Cater* qu* a motu petuntur,

aut rarefactione objections, non possum diluinisidisput.

3.

CONCLUSIO.



L3 Æc proDemocritcsubscisivis specuniationibus,&

vigiliis , quærmhiiomnogratioressunt,

conscnpta ,si quos

habentdesectus,ingenioper tot occupatiooes

distracto, concedendi, ubi aute

• aliquid elimati accuratique occurret,

Vrbane hBor, Ex c el le n t 1 s s 1 Mi

Senatus Me diolan ensis

auspiciavenerare:-

FINIS.
INDEX.

Return memorab'ilmm. .

A.

BduBio Hippocratts. Pag.



Æneai in Elyfiis. j i j

Æ olipylm Vhruvij. i j ^

AtR,(si imancDmocriti 37

. i^fjngenerabilii &incorruptibilis, 7 1 .

nonefiElementum.i lo.camquasuatilus

primis.apag. iil.ad 117. 'aeris infeEiio.

II 4, demon unitur aliis Elemmtis. 1 16.

j aeris grtritai qua? 141. in acre anpojpt

j navigarii 1 4 1 . 1 4 J .'4»r caretgraxitatt &

levitate, i\$.\^f),aeris extenfo. 2iQ.fi-

: gura.n$.aertspondets, 411. aeris impnritai.

424.


Agms'mhrumentaUi&principalemqMo

differant ? 139.

Alc'moi error in Matbest. $ £7,

jinalogismeu in abditis adhibendm.l6i:

Angulus. Angulifigur

angulut Atomi.2^% angulus contaiJus,

iff angulm acutw. 3 4 1 .ftpbijma de angulocontaRus.

34$.


tAtitiperiftasis.jfi 4.

i/t/«raiicnis modu».4. 19 .

Aqua, incorruptibilis eft. 70-

\\9.aquanonpsteftcalefieri.ii%filUf

raaqH*

INDEX.'


propr\etatts aqua. 1 5 1 .Rtgula Hydraulicorum.

25 1. aqu,t fttpei'fidesJpherica.

2$2. aqua quomodo cakfiat i2.S1.diaphanaeft.^

qi,


Aristotele s.Dcmocriti litres com*-

busfit- 23. indicium de Democrito* 28.

iy.drijloiclisccmmendafio.itf.48.ejus

inventa , & errata.^. •;$. error infignis

in Malhematicis. 227-367.

Atomis omnia constant a fag, ly^ad

1 i%.atom Element ales. tf(,- iy/.ato;

rnorum creatio, 1J9, unio. 180. mixiio,

183 184. iSf.covgregatio. 184,^

Brina atomorumfacilis.l%6-lfy'. <7»»»

fttatomus ? 189. atomorum categsria.

Kfa.proprictates.xqi.mobilitas triplex.

lgq-Sympatbia atomorum: 196. 2oz.

atomorum ratio non cj! fita infolafigura.

i03. partitai. 204- numerus- 207.

uniones vdrioe. 2o8. i09. 2 lo. dfomw

,ft* me st /zgari, 1 1 5' .fguratio.lfV.z 5 9

inquieJ(udo.f]?- Z76.atomoruin remjto,

•refraHioq; 2.82. 2$i- atomi materiala,

Atomi Aereæ. »»?»» »'»* tr fe , neque

cum aliis uniuntur.ZoS. 2 1 2. 2s6.

Spb»erica: funtfigur»e mutabililis. if 7-

Atomi Aqueæ. Sunt spharica.

249. zff.figuram mutant, if*;.

Atom i Igneæ, uniri ntftttmt,zi^fi'

INDEX;


gurd Jpharica igneis atomis convents.

a 3 i»Pguram mutant. 2 3 8 .sum lucid*,

tff.invifibiltstamen.456.

Atomi Qualitates. Earum

fcccunditas,intenfio, species, ordt, 4$ 2,

433.fo1Ww.433. .

Atomi Tesbeæ. Cubicct junt,

ii9.nonmutant figuram.itf,

Awi,Ramentamartoribusreper*a.<;9Z

C.

C^kulorumgeneratie.191,



Cardinals mfantidomm.Z^O.

Cerebrum.io^.

Chymici:Eorsw obscuritai in hqut*,%±.

principiapro Elements. I 18»

Chirurgia curtorum, 1 97.

Circulus.Ejw^»»^"'" duplex, 1 J».e»r»

cularisfigu'ra nature mica-Zl j,ctrcuz

li concentrici comparati. 3 23- urculi

quadraturanon eft impossibilis , apag,

32+^3*0.


Circuit miracula in motu.l^iii

Coelorum cteatio.Zjo.adr-jyinf.UXUi.

iSf.Contattusglobi & plant. 336.

Color . Colorum consufio-Hl.quidsit en

.Democritd>M»%.ex Planned tfo.Ubeb

htsde coloribus ArijloteHs.^ } 9. Colorum

generathi 440 cploris explicate 44-JT'v

,color! s albi & nigrigintratio>& natura-

447,coUrtsIridis Nubiuma^B .«»■

" V 3 »»»#

I-N D E X.'

Miisgmeratio. 449, colorim mutatio

454.

Continuum. Cur ignota cominui nAturat



fo.coMinttitasJuppmitmattriam. si.

tton con flat putiBis Mathematics, 164.

tieque ex panibus (3' pemBis. 16j. nequt

exfimplici ewitattindi8in$a.i6%< nee

tx partibus infinitis. 16$.tx partibm ut

tiumeris, 170. continuum & tempus

analoga.^^S.

Corpus natural* skid Jit ? 88, corpora

Platonica. ZlQ- corpwum gonermi*

exPythagora.243.

Corruption : Ejtn (xpUcatio per Atomos,

298, 7,01. cormptioniswde^o^.

Gubiproprietates oBe, Z44.

Circurbitulæ Midica.^Zo.^i^.Cyathus

in vaUe,tp»aminrmmH capacior,25$-

B; . • ,. > ••.

T^iAriiItt&#sf1£,'.,':.; v,,,-

Democritus. E/»* nolilitasreducatio,

2r. pMeepibrii. J» diviti*. 5 .

peregrinatiiSMe». .3 .Rudium.4.. pauperta'

tit amor, <*ft8a< 5 ,mfaisia.6.»ccitpatio,

6,solertia,y .ehqttentia. 8. confolat'10.9.

cafiitM, S , (t»nhi . rffus. 1 0 .

mors. r r„ pfyjlognomia. 1 i . dotti. 1 J .

feriptavnrihiVf i'*W,*ip.ig. i^.adn.

,^"^sfa^,±^-!itd^ i-itivmta. 32. Dtus-

• .,..:,;»• **•«/*,

INDEX,


'41. op'mio dt »itomis apag.14.adtf.

Densitas juvat a&ionem. 43 1,

Diameter , C cofla quadrati sunt incommensuraliles.

246. 3i0. 338.

Dignitasrerum expenja regulis quatuor

, 72.-71- , , '

Divisibility triplex, jf 7. 358.

Jjodecaedron mensura cali ex \Alcinto,

368. 369.

E.

'^Effluvia Corporum. I2

in Elementis? iZtjjnmixhsi 2.77.27s,

311.


JLUraentesfmbola,diJsyml/ela, ^inctrruptibilitai

Elanentonem a fag, 61. ad

f. 79. ujque,suntformaliter in mixtt.

y6. junt materia prima. 78. 79'-

Ekmcntcrum definithnes vay'ne a pa. Siadp.

S6,tria inElemeniis ccvfideranda*

Meles. Qualhoe. & Molilits. 91.' )

Eorum off.cia in mixtione. 9 2 i i,o 1 . Dar'1.4

Elementa cerium ncnejla. pag,y6.ttsquc

ad 1 10. Danturtria Ehmenta, 1 17.

Eltmen'topurt Nil alitur. .291.

Elementa puracolorecarent- 440. yin*

Emfe'dod^pmro-de Matu. 360.457.

EmpyreUm tf Cubic* fig"'-*- Z46.

V 4 E»-

-* .,» "


,*8W

INDEX.


Euclidismethodusad Atomos traduila.

52- • s c

Ecceniricosquis mvenent ? 95.

F.

,ClgurxMUoe locum rephantl 127. 240.



** \ci\ pmtagma nonreplem locum,

me tetraedra. 242. figuratio quid ?

^a.fipur* Ifeperimn*. 411.

Flamraa ?oo. ?oj. Thmmxluxundei

441. colons varu.44.Z- _

Formarum mptmm in miXto,t 99,.

Fumus, lOi *

G.

(~c

^Generatio difficilior conservations,

69, ineipit abexterioribus-ljZ.gentratio

mixti, 184,

GIacies frwor & rarier quam aqua.150

.glacieicon/zdcratio.^xS*

Clobi &pl

ruinations4,

Gothorumtuguria ex ojstbuslaloenarum,

3°JTGranumpulverisnitrati

accensum } t)US

fyboerd, 130. , " _''': ' -

Gravitas. Gravia omnia aque'cifo ptf

Aerimdefcmdunt,\J»C).i$l. '-.',-.'

GrAvitas & Ltvitm nondantur, 296-.

H.

INDEX.


H.

tJEdera proprieties, 296.

Hippocrates amkus Demscriti.e).

Hippoiratis de Dimocrito Teilimoriia. 14

15.26. 17.28.

Wppecrates primus omnium Element a

agnovit.df eorum qualitates. IOO.

Horologium Orontii. 109 ,

Humiditas :bumedi

449»fc»»aoi oinnitsphoericus , liquorque

»wnff-*49' humidi triplex genus. %\%.

I.

rjponum fen/us dijferunt A nojlris.4 3 7



'"ignis ingmerabilit tft»&ittcorruptil'ilis.

by.y^. e]usdotes.6%. Cur tama copi'avideaturl

I jo. Lux. 1 J2.§4 -ignis

tum potejlfrigefieri, 1 38. cur ignem s*rvan

nequeamm? 2 1 He.igimfiguYa.zlj .

aBivitas.lOl.igms tstlueidus.^x .

Impetum coHigunt Arporaindefcenfu.

281. quibus determinetur impetus7.

184. atomorum impetus generatio ,

species,efsicacia,interitus.jc)i.

Inanimatafteriliafunt. 75'.

Infinitiiin magnitudinenonimplicat 33s

Ininani omnia oequtmetentur, 144.

\n\tftor.um exiguitdt.z o f.

Insomnia Ebriorum, 30?,

. Jrisptrpema.^xo.

Iridiscolores-447, L

INDEX.


L.

¥ lAchs in Vcmyia ntm nayigabilis.^l

^-'Lampat Cardani. *57-

WapiUi ^ilphabetici Strad*. 1 96.

~La\at*t yitrj ycrax, & lapillorum epulo. 191.

JAoeiftrpiniicular'u omnium metisura. 83.338

limtt Pbystcn.nl. fit ex cubit. 143 . line* insicabili

«.z

».rt.333.

Xumbricorum gcneratio. 192.

lumiait diffuse, &figur*tit. 35 I.

Lumen purum, & impurum. 444.

Luna. 173,

, M. .


^H^itcrix prim* proprieties qnaiuor. 5 8 .

™*Materiaprimx.^4risti,teliiestcbimArica,&

inutilit.yg,

Hatheinaticarum natura ap,\1$.ad$lQ. pnpwfitiones

quomodo yera. 350»

Methodus gtnerali 1. $i. particulars*. 3 II.

Mr/ Democrttooratum. 1 1. meHeconditacadayera.

iS^.meUafaxea.l^o.

MimmiElementalia.yy. 160. minimum quii

fit f 19L yari*min0norumelaborationes.z%t)

Mixtio quomodo ex ^Atomis fiat 5 184- 185.

mixlacalidaquxi 186: mixtionum variigradm.

1% %.mixta omnia moymtur dcorfrm. 383

Motus perpendicularis Iriplictter accept**. 194.

»»»/«r r»rf. 348. motus perfeBefuccefsiym cum

^Atomorum doBrina darinonpotest. 3 78 .mem/,

duratio,dimenfio, nume>us,funt analog*. 387.

motus perfeBe fuceefsiyus est impos< ibilii. 388.

»/»(»,, »>&<»/ tardifsimus. in motu non dantus

quietes, neque faltus. a par. 394.*/^; ad 407 .

Mundus incormptibilis. 63 . mundi crtatio ex

I N D E X.

Platme. 216. ix Democrito. 268. tx»Annx*~

gora. 278.

N.

^7 fyuiafugit Inpnttum. 176. nature eeeent-



^* mi

Hixjiellijormis Ticini.i^S.nivistiatura. 419.

P.

FEstis. 280. _ s



Philosophi hodiemi. 47. borumfeBatriplex.^^.

yariaprincipia.%1. 84.

. Plato mult combmcrt libros Dsmccriti, 2 2 .

Platmis doBrina dcfiguris Elcmenttrum, a pag.

216. '1/i30 Plate suit i» omnts implacidni.

450.


Pororum »,<»">. 280. ICfj.poribtmani. 423.

yitripori qu'les 5423.

Proportiones Eltmentotum. 154. ijj.proportionalitatummirac

»la. 3 ^^.PunBumMatbematicnm.

l6.\, punBainflata. 161.

'

. ^



QVddratomm circumscriptorum motusjlupeu-

Qualitates prim*. 107. Earum Definil fonts noyx,

rtyBis jdriflotelicis. 122. 1i3. Earnm

fpbxra aBiyitatis, & arcndi modus. 1 16.

habent. ait quid potentl alitatis. 286

qttalitat

tantum risptnBivt. 43 6,

Quamitatum comparative 5 o. quantitatisEsscntia.^%.

R.

j> ^snayaga. 292.



** Rarefactionis,

407. 4G8. rartfaBioproprie diBa , n

rta

riasmt. 427.

I N D E X.

Refractio i» atbomfphera. 154. 156. in aqua,

4i ^.rtfraBionis gradus .449.

Kc/piratio quare fiat) ijs>.RosttPol

• ' ' S. »-

Q^ipimtiarigU qualis)l% .zCficcitas dilium

^ anfit Privatio ) ug.

Solis defcenfus. 55. partitai apparent. 264.

creath, volutatio,zj^ . compaBio. 274.

Sd/» motus,& illttminatiQ , qumsdo different)

356. Radiorum Solis rifled™ quanta fit) pag.

184. Spbxra diverse. it), spar* aSivttatir.

126. 353. ft'frietatts fphara vi^inti. 232-

^,6rfM i»W Ifiperimetroes fgHraijst majeris

ares. 254. prapagatio fph

264. Species vifibiles. 264. z6 5. earumTin-

Bura. 452. Speculum parabolicmn. ^60. Spe- _

sli-Hiw. 359. Sou<7K<

279.' SzÆ» ;V, Mundi centra formats. 276.

Sublcstum primaritim,fecundarium,inbafionis,

denominations, qnid) 54. Sjmpathiajex

modis fumpta. 196.

T ,

TErræ , C> S»'» ratines. 118. <»,r'< »»



49»d»» /,»»

219.223. immobiliiai. 329. quantum trrra

illuminctur a Sole ? 354. JOT* Diapbana ejl.

445-453 • •

Tetracdramnrcplent locum. 364.

Triangulum Scalenum.i 18. aquiUtemm.l 19-

Instrument* D s 1 crcantis ex Platone. 216.

construBio trianguli. 3 19.

V.

VAeuum Demtcriti. 145- 370. V«*» /*I'i



qua« babet vires ) 427.

. pifiofucmodefiatlW;-

r 1 n 1 s.

' .'3


<

•.♦' f


• n

>

•-£- f



.:.

\ /«


__

Yüklə 2,44 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   20




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin