&c. potest occu pare maj ore m , & ma#
jorem locum in insinitum , cpioi. erat
puncto
415
T»r£igrv»iM, G.unde,cumobliquælinex
cum perpendicularium detrimento
crescant, nontst, quod ita
censeatur adæquata extensio , qua: in
corporibussolidis, cujusinodi suntea,
quæraresiunc , debetsumi, penes tres
diniensioncs , longitudinem , latitudi -
ncm , & prefunditatem ; prætereaest
occupatio majorisloci extrinseci, men
autemintrinseci, utrobique enim par
est area , subinæqualibustemiinis, atque
ita intelligendum est n.princi*
pium ab Euclidis tractatudelevi, 8c
ponderoso acceptum.
Propositio XLVII.
Quam'vis admitti dehtat aliquainmtura
rarefaBio improprie diBa , nuUa
tamen datur propria , & hgitima , fivt
e)twii rarefaEliofitptr intrufiomm <»-
tomorum,conden]atio per extrusuncm.
C Uppositis his principiis , tum darivacuum
, -non dart penetrationem corporum
, etiam inadæquatam , nan dari
reproductionem annihilationeniq; na»
turæviribus, & præterea quæ ad hanc
materiam spectant adductadisp. initio
principia : Sed pottfsimum prqppsitio-
S4-. n?
4l6 DlSPUTATIO III.
ne 44. quæ excmfhs consirmat , quod
hie ratiom sumus llabilituri.
Certum ell primo, dari aliquam rare^
factionem in natura, cum t'umus.vapores
, nubes , ebullitio cacabi, aliaquainnumera
eamadstruant: sed quomodo
siat, non conscntio 'cum Peripateticis,
eamque sieri dico per admixtionemalieni
corporis , utexplicuidesinit.7.
Gertum eftfecundi, rarefactionem
proprie dictam esse eam , qua corpus
nullo alio sibi admix to majorem locum
occupat, unicasuisubrhntiar <5c quan»
titate: sic cubus palmaris ceræ siet bi-
, palmariscubusceræpuræ , 8v hoc sieri
non pofle contendo in mea proposition
ne,quæ —
Probatur primo, quidquidexistit,de*
terminates habet extensionis limites ,
ultra quos non potest porrigi , infra
quos non potest adigi , ergo non datur
rarefactio , neque condensatio proprie
dicta : cmfeq. est certa, major sequitur
ex hoc principio , moiut exifiendifeqritur
modum efflndi.
Probatursecundo : vel inter primam
atomum , & secundamintermediatalii
quid , vel nihil , si nihil , »rgo datur va
cuum in rarefactione : si intermediata-
4jquid,«g0 eritcorpusexoticum , sive
miniCa
417
minimum iliac illapsum ; quod si rarefact*
duæ atomi A, B, dicantur se se
tangeremutuo, neque quidquam intermediarc,
sed cum eflent ambæ unius
grani, occupant nunc locum duorum
granorum, sicargumentabor ; nonpotestdilataji
materiaabaccidente, ergo
iuillusca-lor poteritatomum dilatare.
Probatur fnma antecedens, accidens
educituresublecto, ergo supponit subjectum
in suo esse, etiam extenso, nam
ad subjectandam actionem requiritur
extensioi si itaque calor sequitur riecessario
rationem existendi atomorum,
quomodo potest atomos dilatare '{ in
illo enim priori existentiæ intelligitur
atomus, cuisuperveniunt variicaloris
gradus , aut ordinei atomorum accidentaliurri
»sigo cum quidquid recipitur
per modum recipientis recipiatur, stquitur
c\uo& istiomnes gradus scquautur
modum existendi atomi, qutm ha*
bebatante illorum vcceptionem , atqui
ut Jti non erat rartfacta, ergo neque
postmodum rarcfiet proprie loquendo i
facienc autem intruia inter atomosae*
ris, ignisve corpuicula , utdispergantur,
ac proinde majorem locum vidcan*
tur occupare. Hæc dua rationes sunt a
ET'O"- _
418
Probatur tertio a posteriori , experientiis
scilicet, quibus adducor , utita
argumenter. Nulla datur condensatio,
ergo neque raresactio, consequensest
ex princ.16. Probatur^nV»oantecedens
experimentis. Primo, si pelvim aqua
plenam aeri hyemali objicias, glaciabituraqua,
ea tamen lege , ut quamvis
ad limbos pelvisque oras depressior
glacies, quam aqua fuerat , videatur,
tamen in medio videbis assurgere , &
quasi gibbam, ergoreparat ea moledispendra
depressionis in littoribus, ac
proinde conden/ata non est , cum tantumdem
spatii occupetquamvis in situ
diverso ; rath autem hujusconglomerationis
est , quia convoluta in globum
aqua plus resistit , est enim profundior, .
acproinde ut se ab extema vi tueatur,
itarecolligitsese , utetiam leges æqui*
facentiæ sibi adeo nativas violet : alia
deinde conjectura adducor , ut negem,
aquam glaciatam esse densiorem fluida,
quia scilicet glacies supematat , atqui
videretur ex ratione frigorisconstipata
magis debere fundum petere ,
non itaquecondensatur aqua; sed su
pematat, quia subtilior aqua subsidentibus
ia fundo terreis partibus , quæ
multum pleruoequeasieruntponderis,
k
419
& aereintransfugarum locum accito,
fit, ut minus ponderetglacies,quodautem
in glacie includatur aer, videbis , si
luci oppositam intuearis , tota enim est
ampullisdistincta. Nix prætereo , quæ
aqua est congelata , ampliorem locum
occupat, quamliquata, quia scilicet
immixtæsunt plurimæaerisatomi,qu^
itadelicatam , & vcluti concameratam
nivisstructuram implent : degrandine
idem eflo judicium. Tertio colliquata
metalla non plusoccupant loci, quam
solida concretave , quod patct in arte
fusoria,exprimunturenimminutissimi.
in sabulo pili , quod sieri non posset , si
condensatio daretur, pcrirentenim mi*
nutæ lineæ, neque illasmetallum reserret
concretum : at lujuefaBu, rarefd-
Bioni affinls , toncretio condaifaihni ,
cum itaque neutrum contingat , signum
est ncutram dari.
Equidem adversarii non possunt rueri
se, , autargumentissatisfaccre, velaliquid
intelligibile proserre , quin in absurda
incidant , concedantque , vel va
cuum , vel penetrationem partium,aut
aliquid aliud monstrosius.
Democritusvero rarefactionem per
intrusionem corpusculorum , < ondenfationem
vero per extrusionem sieri
pro
420 DlSPUTAT. T.
pronuntiat, quæ rarefactio est imprapric
dicta, 8tmille quoridianisexemplis
patet. Sed enim peripateticorum
nunc fundamenta videamusi quæ eo
sortiora vulgo exiilimantur , quod exr
perientijs constent.
O B J E C T I OIfc
multiplies experkntia,qua videtur.
condudi rarefactio , & condensatio.
X> Kjma, Cucurbitulæ medicæ, quibusaerinciusus,
igueextincto, ad
minorem locum coactus , attrahit carnem
spiritusque hominis , cum tamen, .
si nou daretur vera condensatio, facir
lius esset existentes in cucurbitula par*
tesdetinere, quonamenim abeuntilla
corpulcula, quæ cucurbitulam replebant
?
Seeunda Vaporum , fumi , flammæque
adeo visibilis accretio est , ut etiam
granum pulveris tormentarii in sphæram
adeo sui multiplicem porrtgatur,ut
dictum est cap. j.disput. r.
Tertia , Vasa obsignata igni'appli?
cata franguntur , non obsignata vero
perdurant , quia scilicet ob rarefactionem
, quæ calorem sequitur , his clau.
stris
421
stris coerceri non potest, vel aer, vel
aqua, at veroamoto operculo cvapo*
ratur,
Quarta,e& condensatioaeris in pilam
lusuriam viintrusi, quod autemdm*
susreddaturaer, probarurracili nt-gotio,
quia,quodplusingcritur , uterco
est gravioV : . deinde accept inquit GaliloeusQ.
lagenam vitream,iatisamplam,
cui osobturavi diligenter,pre.terquam
quod inserui digitale coriaceum , cui
junctaerat.stiictissime utris lusorii antmula,
quadeinde, instrumentoad id
apto, maximam aeris quantitatem in
trust , & quia facile condensatur , duæ
auttresaerislagen§intrudebantur,pre,.-
ter cum aerem , quo primum plena
erat.
Hoc utitur experiment© , ad investigandam
aerisgravitatem, itaenim con
gest us aer ponderosiorem facit lage
nam , 8c aperto aditu fublevatur pon>
dus : sed enim , sicuti a se fa/lum , ait,
pro aeris pondere experimentum illud
pro c'ondensatione accipio ; nam indicat
experiendi medium, ut possimus
scire, quantum etiam aeris intrusum
est , præter priorem qui inerat.
Igitur , ut ostendat aerem efise condensatum
, & ut investiget , quantum
ac>
422
aeris præter solitum adit, alligat Iag«
nam alteram primæ , quæ in rundo ira
apte perforata sit , ut aditus posiit com
mode aperiri, itaque firmejuncto hoc
vase cum superiori, datoque aeri condensato
in suHjectam aqua plenam a*
diru , tantum effluet aquæ , quantum
aeris violentercongestumeraf, & condensatum
, apparebitque hacexperientia,
quænamaeris quantitas in Iagena
præter primum aderat; quantitas enim
aquæ expulsa æqualis est moli aeris ,
quæ inlagenam intrufaerar.
gluinta experientia condensations s est:
ista. Præpavetur Iagena vitrea cum animula
utris , ut fuperius dictum est , 8c
violenterintrudaturaqua, absque ae*
ris exitu, qui ut irruenti aquæ locum
det ,necessariodebetcomprimi, & fa
ne poterit etiam plusquam dimidium
aquæ insufflari in lagenam : quod autem
major sit aeris quantitas , quara ut
libere medium Iagenæoccupet ,pohat
tur , quia si exacte ponderetur cum are*
tix granulis ; levior est cum locus datus
eflfaeri, quam dum compressus erat
illeacr. .
Hac funtpracipwt experiment a, nam
quod d» vase objicitur cintribus pleno ,
quod tantumdem pene aquæ sit capax,
quam
423
quam vacuum , de n 11 mm is in 1'cyphum
injectis, qui plenum omnino il-
Irbatumque nullo effusoliquore, ma
gna quantitate demissi servant, ita ut
aliquando miserim in exiguum satis
ciathum, quantum sieri poterat aqua
cumulatissimum,KiummosaureosPhilippicos
,quos vulgo^»/>/<#vocant 45-.
nullo efHuenteliquore, flectiturenim
convexaque sit in vitri limbis aqua ,
quam si vel acicula tangas, facile per
madidum , 8cveluti signatumiter de*
cidet : Quæinquam, hujusmodi vulgo
afseruntur experiment* dissicultate carent,
ideoque operæ pretium no» s/? in
iisimmorari,
Adsolvendas vero dissicultates,suppono
primo, corpus humanum summopereefle
porosum, experimento est,
& conjectural, sudor, furfures, aliæque
transpirationes innumeræ , de,iuibus libtUofir.
gulari egit infiatica medica Sanflorins
a S
Suppono/ecundo, inter ea , quæ tractamus
corporaivix inveniri minus po
rosum, quam sittitrn: ratio est , quia
frequenti fusione itadepuratum est.sicquepartes
partibus hærent ob viscosi*
tatem , ut sint valdeconstipati conrortique
huj uscemodi pori , unde etiam
dirsicilij
414
difficilis est, cuivis etiam subtilissimo
corpori,exitus:
Suppono tert'io , maximum visibile
,cetera obruere , & cum plures colores
mmutimpermixtisunt,resultareDnam
speciem ntutram , guædi utroquetamen
extremo particip.tt : sic magnum
lumen minores luces absorbet , & dis
versi colorisarenulx mixtæ, unicum
intermedium confhsumque repræscntantleucopheumpItTumque
, qui de
albo , nigro , & intermediis coleribus
participat.
Suppono quarto, quod satis in Jiac
materia inculcari non fbtc&,prhicipium
15 corpora enim.pro vatiasuicontenv- »
peratione , aliter exiguntcsseinloco,
6c quidquid tandem molitionum sit in*
ter accidental , itlud porro secundum
naturx præcipuam deiignationem tendit
ad generationem, quæ si non consequatur,
datur tamen quædam commotio.
quæil'am intendit inchoare,
Suppono quinto , iraesse immixtum
vaporibus,exhahtionibus, aliisquecorpusculis
aerem, ut nespirantes quidem
possimusab hujuscemodi impurorum
attractione satis cavere , id ponoadsolisradios
satis videtur, palpatur nebu-
Jis terram obruentibus, & tandem ma*
nifeste
425
nifestecrepusculoru doctrina convin<-
citur , crepuscula enim idco si unt.quod
vaporibus , aliisque crassioribus fumis
immixtusaer, folis radios refringat,
unde&sol, cum est sub horizonte,supraconspicitur,
sicutiargenteum rummum
in pelvirepositum , sexpasiuum
distantia non videbis, adjecta vero in
pel vim aqua , videbis : idem pariter refractionis
arcanum in crepusculis at
gnoscunt decti omnes.
Respondee ad primam ob]tBionem , negando
comprimi aerem in cucurbitulis
mediis , si enim condensaretur præcise
aer, curetiam applicatæ ligno cucurbitulæ
illud nondiveliunt , cum nature
tantus sit vacui horror ? causa itaque
hujuscemodiattractionis,cstquia com
mon spiritusignei,quapoflunt irruunt,
abcuntque , unde natura facilincgotio,
succcdentecame, locum repleti:
quo sit, utetiamad illam tractionem
humoresconfluant : neque mede via
quaabcuntroges, funt enim' tam lati
humanipori, adeo subsiles ignei spiritus
, ut ab aliis corporibus secreti , quavis
facilime penetrent , evadantque
ctiam perporosstrictistimos, &multo
dissicilius est igneos spiritus detinere,
quam mollissimam camem vellicarei
quare
426
quare natura) quæ simper faciliori via
sua facit , camem trahit, dimittitspilitus
: at ti applices cucurbitulam ligno
, nihil attrahet, quia facilius est detinere
spiritus igneos aliquantisper ,
quam lignum trahere.
t^li [ecundum, fumi , vaporis , ignis,
grani pulveris tormentarii , nihil novi
dictum volo , quam quod proposit. 44.
supposit. 4. & princip. ly.adduxi , ista
enim tantum abest , ut adversarium
juvent, quin potius pro me faciunt,
prescrtim 6 suppositiones,etiam ttrtic.ni
ab optieorum principiis petitam , illis
experiments adiptes, est enim huic
experientiaruni ordini consecrata. Vide
dis. 1. c. 3.
Ad tertiam , quod vasa obslgnata
frangantur applicita igni, facile rcipon*
deoex princip. if.siquidem id, quod
inciusum est corpus, calore ad veniente
stimulatur ad mixtionem,& generanos
nem ambit, unde & suaspartesvult
hinc,&inde.adaliarum unionem quærendain
dispergi , ejus autem, quod
hiante est ore vasis , corpuscula facile
avolant , & suæ libertati relicta, stimu-
Ios caloris nullo negotiosequuntur.
Quarta, tequinta experientiaejusdem
omninosuntgenetis, quibus satisfacia
427
tisfacio per suppositionem qinntam, sit
enim ut intrudantur vaporcs aliaque
corpuscula locoaeris, qui insensibiliter
difrlatur, neque veroquidquamMs/wrmenti
a se facti audet depromereadversarius,
sed tantum modum illius explo
rationis ingeniosum indicat, quod facere
sepius tentavi, neque quidquam
ex his potui deprehendere, imo , etiam
lagenam capacissimam omniope aere
insercii,deinde magnaviaquam immi*
si»&reserato orisicio, appositoque tenuissimosiloaccenso.
exploiabam,num
saltem ab erumpente violenter aere
fluitaret flamma, sed omnia manserunt
æque imperceptibilia, atque si suoaere
primo plenanvreliquissem:quod autera
ponderosior siat, id propter corpuscula,
& vapores continget.
Imo ab his experientiis , & præcipue
ab ea vacui fuga , quæ apudomnes decantata
est , contendo nullam dari rares
factionem neque condenfationem.
Si enim datur rarefactio , & condensatio,
equidem nihilfaciliusest , quam
hxcduo , nullo enim negotio ad alia*
rum rerum exporrectionem , & amplitudinem
stringitur aer , nullo negotio
dilatatur , acl quid ergo siphonibus tubisque
tractoriis elevabitur aqua ad ul-
* nas
428
nas 1 8. (nam vacui fuga nihil plus in
artefactis potestisive angustus si ve latus
aquæ cyliudrus) potest enim aerraresieri,
aquastatimcondeniari, unoque
seris haliru siphonem fubeunte , totus
oppleri sipho tubusque/acilius enim est
aeri raresieri , quana aquæ ascendere,
cum tot machinisilIudarsmoliatur,illud
vero ad fumi , vaporum, motuunv
que quorumvis arbitrium siat: si ergo
datur fuga vacui , scquitur non dari ra<-
refactionem , neque condensationem ,
quam quidem popularem , & impropriam,
hoc est, eie aliorum corpufculorum
admixtione admisimus, proprfam
autem,& strictedictam, qualem admit*
tunt vulgoomnes Aristotelis Sectatores
dari non posse probaresumus conati,
quod Qimocrho pkcucrat in fropojttiont
nohs imperare.
C A P U T HI.
De alterations, intensiene , & remissione
qualitatum , juxta Democritum.
Uoniam a vadis , 8c scopulis
jam nostraevasit philosophia,
facillimus nobis reliquus cur*
sus ostenditur, totum itaque
hoc
429
lioc caput umca propositions expedio,
modum enim agendi atomorum superi
us attigi,prop. 3 3 . & 3 ,. & est apud A -
ristotelem Iib. 1. de gen. t. f6.fj. apud
Danielem Sennertum , quem superius
Iaudavi.
Propositio XLVIII.
Potissima corpommdteratio fit per
meatus insatfibilts, hum/toper ordtncm,
& positionem multifile em atomo
rum, nm :£io persohttionem erdinit.
piy»»Ærapropositionispartem proba*
vimuspropos. 33. disp. i. Sicunda
pars, quod intensio per ordinationem
atomorum siat, probatur. Omnia con
stant ex atomis i tum accidentia cbrporea,
tum etiam substantial, nam dejpir'n
tuahbus non dispute , atqui intensio sit
cum in eadem partesubjecti suntplure*
gradus qualitatis,ergo tune subjectum
intensiore habet qualitatem, cumpluressubjectatatomos
: Sitinatomo aquæ
A,atomus una frigoris , in atomo
B, frigidiori erunt duæ aut tres hujus
accidentis atomiindivisibiles, tumsecundum
intensionem , tumsecundum
extensionem: quam autem multiplex sit
hujuscemodiordo, ea assequi licet con
jecture,
430
jectura, quæadparvitatematomorura
suspicandam nos deduxit: si enimaer
noster impurus se habet in pondere ad
aquam ut looooad unum , quanta erit
proportioignexatomi vividæ , cumatomoaerea,
cui insita erit unica caloris
atomus ? eafortequæ 1000000 ad i.
Ex hacphilosophia facile explicamus,
quomodo intendantur , propagenturi
& siniant sphæræ activitatis, dum ea
proportione decrescunt, ut ultima tan
dem, quæ unica est atomus, inextrema
sphæræcircumscriptione sit sterilis,alie.
autem quæ multæ sunt , in eodem subjectoi
scecundæ lint, &parem numerum,
unitate excepta, generent in pro
ximo sibi subjecto. Sintenimconses
quentes atomi substantiales , A,B, C,
D,E. Sitque A, qirnque atomorum or*
dinatione calidum , procreabit in B 4.
atomos; B autem degenerans educet
trtsex C i C autem duai patturiet in
D, quæ penultimasphæræ atomuscælibem
unam atomum , eamque inseecundyn
, generabit in E , ubi sphæræ
activitatis novisiimus erit terminus ,
non est tamen quod hxc rtgala exacte
servetur , sedpaucismultacomplector
myileru, dum dicosphæræ activitatis
radios propagari ut angulos pyramidum,
431
dum , quarum basis in agente sit , apex
in sphæræ termino, ticutergo modo
clauduntur anguslisspatiislineæ,modo
polt grandem hiatum brevi coeunt , ut
sit in obtusisangulis, modo late £wnduntur,
ut in acutissimis angulis, qui
ab exigua sui origine modicaque bast
lineas propagant longissime, pari etiam
propoitioneiphæram activitatis, vario
ordine, multipliciquedispositione,uniformiter
, ad sensum produci est existimandum:
Refractionibus autem, re»
flectionibusque varia oontingunt , quæ
ex his possumus etiam explicare, nam
Democritus ad #WK»Jomnino difficultates
principiaponit,'v:detuique,ut ait Aristoteles
) omnia carafe.
Tenia pars sequitur maniseste ex secunda
, perit enim una calorisatomus,
diverfuique manet ordo , quippe qui
totam immutatsphæram activitatis : si
pereat in ejuscentro, seu fonte, & in
particulars suosubjtcto, aliam facitdisposirionem,
quænumerisaliisefserrt
debet.
Unum superest argumentum Hippocratis,
lib. de natura humana,quod
fuse deducit Galenus, lib. i . de demen
tis , cap. i.ubi ostenditexatomorum
admissadoctrinasequiimpossibilem al
teration
432
terationem dolorem præscrtim. Scd
concludit tantum ex hypothesi contra
eos, qui unicum admittunt elementum
, aut atomos unius tantum rationis
, quart ( inquit ) nequaquamsumus
ex una simplki unifirmique substant'M
coufittttii : quod' conctdit Democritas, cum
eltmenta d.iri tria staler aerem exifiimet
, ut patet ex Aristotele citato in synopli
doctrinæ Democritiæ : deinde
sensusnonsit, nisiexatomissecundariis
, quod dicO , utdiluam qux subdit
Galenus eodem in loco.
Quæres primo, cur densitas subjecti
juvet actionem.
Resp. quia m.igis uniuntur atoms,
sitqueordosirmiorcollectiorque , neque
itaa centro vigoris distant parted,
virtus autem unita fortior : densitas
vero nonagit, quia non intendit assimilare
sibi passum, hoc est , facere illud
densum; verus autem agentium chara
ctei est am milatio.
Quæresfecundo , an quatuor atomi
caloris in atomo A , possint producere
totidem in atomo B,
Resp. non posse immediate, sed tan
tum mediante forma substantiali,quam
ad ultimum intensions complimentum
stimulabunt.
Qua;-
433
Quæres 'tertio , an atomi omnes caloris
lint ejusdem speciei ?
Resp. esse, neque enim ulla ratia
cogit hancinutilem multiplicationem
specierum admittere.
Quæres quarto , an in atomo , quæ
octo, vtrbi gratia, caloris grad us habet,
sit quidam primus rationealiqua,
Ut situ , prioritate, dignirate, &c.
Respondeo, posse esseprimum aliquem,
alium secundum, rationetemporis,
quosunteducti, a'.teratioenim
sit successive.
Quæres quinto, quomodo intereant
illæ atomi , 8c quo ordine: cum enim
nulla sit differentia , nisi individuals,
cur A, peribit potius , quamB, aut
B,quamC?
Respondeo, modum interims sumi
in sphæraactivitatisa prima: instrationeminuenteangulum,
quideindehac
serie imminutus , eadem manentebasi,
seddiminutapropagatione restat ; ia
atomoautem slngulariter siidquæras,
Respondelo , sequitur analogice hanc
sphærædestructionem , & penes centrt
fluxus, angulorumquemathematicorum
dimensiones , sigurationesque varias
interims ordinem sumi.
Quæres fexto, an sphæra activitatis
T pro43+
434
propagetur in instanti ?
Resp.plurima quidem agentia incredibili
velocitateeampropagare, ut sol
quiab densitate sibi innata , sirmissimaque
parti um conipaginatione , qua
fortasseunicumorbis est corpus, quod
poris careat.quodque ex elementorum.
deliciis compactum tantum ex solidioribus,
aqua, terra, & igne hausit, ut
nihil aeris habeas , ideoque ob sirrmssimam,
& æquabili tenore difpositam
seriematomorum»longissime, 8c pene
in instanti lumen fundit ad nos , sed
imperceptibili successione -id sieri necesseest,
com nullasit ratio , cur de calore
id potius , quam de luce dicamus,
videmusque in nubibus frequentes lucisfontes,
dum nubes vivaciori radio
sol pervadit : cæterum ratio ordinisdispositionisque
Democriticæ id exigere
videtur, cum pars vicinior agenti , dc
ipso plus citiusque participet ,. quam
remota.
Quæres/e&*/»M , quomodo siat antiperistalis.
Resp. sieri , quia ambiens contrarium
coercetdispersionem corpusculorum,
impeditque nediflluant , quarc
uniuntur magis, virtus autem unita vividior.
QuæCap
435
Quæres vllavo, , an Democritus admiftrit
qualitates diversas a primis,
cum Galenus,lib.i,deelementis,cap.i.
sicexmente ipsiusloquatur. Legeemm
( diceb&t Democritus i color ejl, lege amarum,
lege dulce -, at emut vero , & vacuum
veretfii //,/*Ets. is disk i Credtd.t
mit;i iUi s
illonim corpufculorum convttitu ,
perfolamadnos qui sentimus coUationcm
gigni , iifa vero ndtura nihil efe album
am nigrum , flavum ant rubrum , amas
rum attt dulce , qmppe hoc illi lege , feu
'Nouofigmficabat , ex noflra nimirum
cxislimatioM) non ex ipfa rerum natura :
ita etiam illi Etheh, ab Eteon
deduBttmej], quod verumstgnificat : ut
univerjiferments illiusfenslx fit : iArb:-
trantur quidem homints q'uipfiam ejfe
album , vdwgrum, velduke,vel amarum
, fed re sera onmiafunt unum , &
nihil: nam & Me boemodo loquitur , qui
atomosvocat unum, vacuum autem nit
bil; hæc Galenus, qui i'ubdit atomos
omni qualitate carere , fid ex illarum
Jynodo omnes oriri , &agitari atomos per
omnem utemitatcm , quem integrum
Galeni locum.etsi satis seliciter verterit
Trincavellius , aliqua nihilominus addita,
alia imminutæ signisicationis vo-
T % cabula
436
cabuk reperi , cum ad græci exemplar'is
fidem testimonium pro Democntidoctrina
adeoluculentumrevocavi/tst
enim mihi integer Galenus græcus ,
quod opus nuspiam reperiri existimant
aliqui viri doctissimi, Aldi characteribus
editum est , ah Andrea Torrcsanoi
Venetiis anno, 1515.
Resp. Democritum adraisisse has
omncs qualitates , de quibus hie est
sermo , sednihilominus tamen ita esse
Voluit in natura, ut cuipiam unum dub
ce esset, alteri veroamarum.quisenim
nescit cervos serpentibus, capias cicuta.
pinguescere,utaitLucretius,at nobis est
venenum. Nonnullis rose suntexoGc,
usque ad animi deliquium , aliis sunt
deliciæ :cotumices vescuntur helleboro,
gallinæaraneis : paritermuliercm
vidi, quæ moschum magis, quam sectorem
cadaveris horrebat , & saccharo
dulcibusque vexabatur. hoc itaque vo»
luit indicareDemocritus,certa quadam
lege, & proportione inter agens, & patiens,
aliud alteri dulce esse, quod amarum
est alteri ; Cirus nunquam voluptuosiusbibit
, quamaquam turbidam,
nomoergodulcis eratiæger saccharum,
ob impuros succos , amaru pronuntiat,
Homo ergo laccharum est amarum 8cc.
Si
437
Si cai vero id paruna probabile videatur,
lcgat Masieum, ubi dejaponum
moribusagit, illisnostra musics
absurdissima est, insipidæ sunt cpulæ
nostro modo apparatæ , Europæana
ditetainutilisxgrotis, quibuspkces exhibent
crudos, quossani coctoseomedunt.
Europaii nullam injaponum mu
sica harmoniam , nullum insuis epuiis
saporem offendunt, hæc omnia ergo
nomo , si ve proportione sunt harmoni »
ca , sapida , & sana : nostros odores ,
quibus delicatissimi quivis in Europa
rtcreanmr , ut foetores quosdam ab
horrent, sui veronobis non arrident,
nomo ergo odoratum est moschum,
odora ambara, & zibetum : revera cum
inter agens, &passum debeatirtercedereproportio,
si illaddit, nonsequetur
effectus : at primas elementorum
qualitates non ea voluit proportione
probari , neque dixit Galenus , nomo
ignem e^sse cajidum , 8ec. Di tshribut
»Burifumus cap.s«f, vacuum autem,8c
atomum,vere dixit esse,hoc estunivers
saliintellectusacceptatione, quia non
requirituradhæc eaproportio,quæ in
qualitatibusnon rarodesideratur, sunt
enim forte quidamodores , quos percipitcanis,
quorum homo non est cm
Tj pax»
438 Disputat. 111.
pax, E r eo n focabulum ell poeucum,
derivatum abE o, sum,
C A P U T IV.
DE COLORUM GENERATIONE
, IUXTA
DEMOCRITUM.
SsJ?^^, Uisquis in naturae adyta fa
s' W&Ptse V miliartus se se ingessit, nihil
I'lÆfeS p peneab intellectus vi , de
SkJSl^'^ lumine,coloribuique videri
reV—<=— ^ se potuifse consessus est,
funt enim quatuor quoestiones , quæ hua
manum captum videntursuperare : de
compositione continui, de motu, de
specierum intellectualium iniaginationisq;
oeconomia, & de colorum causis :
nihilominustamen, ut imaginationis
vires, specierumq; naturam,doctilIime
probavit Democritus 5 ita etiam de
coloribus sanissime , certe faciilime
pronuntiavir.
Propositio XLIX.
Color, est lumm imtmum corporum ah
atomis igneis difufum , & per alias
/Homes refraclam.
Quis
439
Q.!
|Uis fuerit author libelli de colors
»bus , qui v ulgo Atistotelis cperifcusadnectitur,
quamvis8t Stagiritæ,
8c Thcophrasti ingenio, principiilquc
adversetur, & utriusquesublimi mente
sitindignus, satis disputatur interdoctos-
Sed enim in primo capite, primaque
serelinea, hocabsurdumpronuntht:
aer& aqua per se stint natura alia ,
ignis autem ©, soiflavt , terra zero ttstu.
ra alba est , & infra , niger autem color
tonfequitur elermnia, cum in scimiclm
mutantur : Sed quam id mereatur audiri.
quemlibetfaciojudicem :cum originales
»« colores faciat, album 8c
flavum , reliquosque omnes ex his ortos
, quanam autem rationesiet niger?
tinlsura enim nulla est nisi ab element
tis , quæ flavafunt & Candida , unde si
eximiumalb'edinisgradum ,qualem in
nive prima videmus, ad exquisitam flavedinem
, quam habentgenistæ stores,
per omnes omnino colorum intermediorumgradusdeiucas,
omnes colores
postibiles, secundum istam sententiam
attiigerenecesseerit,quamvis nee pur*
pureus, neccceruleus, nee viridis , nee
niger ,eorumqueassines sintlibati.
Eleganter omnino Coltæu',1. i.de
stirpium natura, cap. 44. Si color per-
440
ipicuiterminatiq;' corporis extremum
est, quod admittunt omnes, ergoaer,
aqua , ignis , qui alienis terminis centi<
nentur.coiore carent, cum non sint terminata,
terra autem colore carcbir,cum
non sitperspicua, nulio igitur .colore
pura elementa t ingi necessar i u m est. Sed
enim , an Claudiano assentiri debemus ,
qui ita in Manlii paneg.
Shnecolorproprlus rerum, focisnerepulsu
Eludantacitm?
An Lucretii sententiæ,qui vult colores.
frogigm luminit iRu ?
An aliii,qui-a quatuer primarum quali-
'tatum tiominio, omnes oriri colores
crediderunt?
Suppositis autem his primipiis , ele
menta carere omni colore , cum sunt
defæcata, &aborrinimixtioneimmunia
; Et ex mistione perspicui , & opaci,
varios enasci colores ( quos apparentes
vocant , melius tamen dicerentur
transeuntes, alii vero, quos veros dicunt,
aptiuspermanentesappellarent)
fictxplko [entmtmm Demcctili.
Ad corporis cujuscunquecompositionem
concurrunt ekmenrales atomi
, hoc est tesræ , aquæ , ignisque par
ticulæ , terra quidemcubossuos con
fers , dequibusegimusinitio, eosque
perCa
441
perspicuos , & diaphanos , secundum
qitid,hoceft, cum secundum latcra lu
men excipiunti ignisque radios per aquæ
atomos non hebetatos haununt ;
aqua vero versatiles suasatomos, omnilquesiguræcapaces,
ignisque, tanquam
nobiliormixti pars, lumine suo
pertusus, mixtionem ingrediiur, 8c hoc
quidcm lumen cum atomi laxitate non
excedat, videriseorsimmipotest , nili
plurimis ignearum particulars cumu*
iusadsit.utinfl.immamixtisqueomnibus
contingit, itaquc aqua absolute quide
diafhana efl, terra vero fecundii quid.
Quodautem hæc iraseha!-eant,/,rimo
quidem lumen inesse igni dubium
csse rien potest , turn experientia, tum
ctiam omnium pene philosophorum
authorhate , Sc rationibus. Videmus
enim focum, candelas, lampadesque
lucerc , 8c hoc instrumento vicarios
soles quotidic astraque domestica faci»
mus:at causa aliqua proxima lum'nh
istius est assignanda.quæ r.ulla singi po- -
test, quam ignis : lllequidem licet in'
se ipso sit lucidus, nihilominus effe*
ctiim suum nonpromit, nisi in humido
pinguidominetur , raliozti , quiahumidum
pingue videtur compactarum.
partium, viscosarumque esse,dissicilius
T j trgo
442
ergo abhislaqueissc seexpediunt ignei
spiritus, unde & pluressimulcatervatim
in flamma morantur, factaq; multitudinc
conspicui siunt, lucentque : ea
de causa quæ pinguiorasunt , & viscidiora,
diutius flammam pascunt, ut cera,
quæglutem baber immixtum, utait
Aputtl Gesarumque Poeta Virgilius,
Collegium h.ec ipfa admnntraglujtn
E* liseo, & phrygt.t sertant pictfrmhts
ld*.
Oblentametiam, viscofamque humiditatcm
pinguem, diutissime lampades
vivunt, minussevuni, modico vero
tempore lignum, minusrifcofa, minus
ferd:trant, pinguiaplus flammælucentis
edunt, ut pi nus, quæ pinguis est, sed
visco caret, flammam reddit hilarem,
sednulliuspenecustodiæ, quercus viscidior
est, quam pinguior, subtristi er
go est flamma, quamvisdiutuma, 8c
ceconomicæutili •. frixinus, quodviscida
pinguisque sit, focorum prxcipuusest
honor. Lumenitaquepuro defosculoqut
ignis eUmonto mef).
A quam diaphanam esse.dubium non
est, cum siteadem ratio totiushomogenei,
singularumque ejus paitium,&
istud sane elementum videtur prise*
primævæquesuæ piiritatis vestigia pul*
chr&
443
chra retinere in iis duabut qualitatibus,
quas inaquaomnipercipimos , fersftcurtate
, &flttiditate. Cæteras enim, ob
necessariumcumaliiscorporibuscommercium
, corrumpit., etiam foedus illud,
quod levioradebet supematantia
ferre, nam in Peruvia , ut inquit Yticas
GarciUajjo de la Vega, nobilis Peruanus,
qui commentaria Regum Peruanorum
edidit , Lacus est TiticacaqS. ulnis altus,
circumfususveropermi!liariaplusi
quam ducenta, qui omneomnino li
gnum absorbet, ncque vellevissima navicula
potestnavigari ; cum itaque aqua
omnibus fere qualitatibus alns
idemtidem variisque in locis privetur,
8c maneant ubique gentium ill* du* ,
transparentia , & fluiditas, quæ frigoris
vi tamen prapeditur, fatendum eH,primigeniam
Wam andquam que eft aqua
dot em.
Terræ vero atomos peilpicuas esse
secundum quid co\\'\°\m\\s a posteriori,
quia si nunquam essent lumini perviæ ,
omnia corpora essent diaphana, &, si
semper essent adiaphanæ , nullis corpo -
ribus mixtis perspicuitas competeret,
quam videmus in vitris , cryflallo ,adarrante,
smaragdo, aliifque tum solidis,
tumliquidiscorp'oribus: præterea sal,
444' D i s r o t a t. III.
in quo terræ dominiumagnoscuntplurimi
, Diaphanum est cryltaJli instar iin
HispaniaTarraconensi.
Annotanda præterea est differentia
interlumenpurum.&impurum. Put
rum illud est , quodomni alieno carets
desiniturque forma accidentalis, quæ
facit actualiter vilibile perspicuum ,
quod alieno colore terminatum in po?
tentiaerattantum vilibile; hæcestexs
planatio ejus obscuræ desinirionis ,
quam Aristoteles tradidit, actus perspi*
cuumest, 1. i. dean. t. 69.
Lumen vetow.purum est illud, quod
aliquam aterminante tinBurxm habet,
nihilq; al iud est, quam color quispiam,
lumen insiciens, vel quod istius radii
Jintrefracti , vel quod in corpus aliquod
impingant terminati . Vel ut nitidius
ait A quillonius,lib 1 .prop, i 8. & 4 1 .suæ
opticæ, lumen impumm est lumen in
corporealiquo varie refractum, vel a
lumine sic refracto propagitum.
Lumen vero furum rijeri mntofe,
facile convinci potest ratitr.e; ©' exits
rientia i patient quidem , quia in omni
visione requiritur terminus, actior.es
enimdebentlimirari, atqui lumen pus
rum run potest esse terminatum , ergo
sps potest videri; Exftrievtia vero quo*
tiaiana
445
tidiana eil , quod enim lumen in pariete
illapsum vides , inaereoculum ctiam
explorabundum fallit, neque illuminai
tusaervidetur, nisirationecorporum
opacorum : ratio est, quia aer nullb
modoterminat lumen, crystallus autem,
quamvis nullius eflecoloris videatur
, tamen ob variatam refractamque
radiorum admissionem, lumen ttrminutstcundum
quid. Unde & ea ratio
ne sit , utdef'axatispiiitus igneiqui per
aerem volitant , nullomodovideantur,
quia nonest tcrm'm&tum ecrum lumen,
Ecnimis exiguum abunafunditurato*
mo, quam ut possit species excitare.
Hispræsuppositis, accedamus propius
adfontem cokrum , probabiturque
TpoUsaafetih. Cum in mixtionem Veniunt
ista tria quatuorve , ignis, aer ,
aqua, terra, neceflirium est, ignis lucem
peraerem propagatam in aqua re»
frir.gi , Se in terram impingcre n.o.it,
moio vero reflecti ; modo cum diaphanaest,
aliam pati refractionem i præterea,
cum non a luce solum 8c corpore
obviopetamr ratio refractionis, verum
ctiam multomagisi sigura; crystallus
enim sub prismatis formaaliter lumen
resiingit, quam sub sphæra.eylindrive
typo , imo ; mixtam uir.brjs lucem
446
Disputat. III.
profunditex omphaloptra crystallina,
ej us er.im illuminate limbisunt soli ils
luminati,cæterisobscuri5, nisi fortasse,
pro rat ioneconvexitatis, circa centrum
modica pars illullretur, at murantur
in diversas figuras aqueæ atomi , ergo
etiam varias , immo & omnimodas
pene facient refractiones; terreæ vero
pro situ vano di versimode excipient lu
men, iliudque coercebunt. Ex quibtts
Vrobaturpr'me sententiaDemocriti,
qui coluremdixit csse limen ignis in
corporibus mixtis varie refractuminon
potdt sieri mixtio sinemultiplici refractione
luminis & proportione perspicui
, opaci dmsi , rarive ,ergo ( etiam
ex supposttione , quod nulla sit alia
causa colorum ) ifla ratione unica multiplices,
imo inftniti, generabunturi
antecedens est probatum superius, consirmaturque
variis experimentis, ut si
diversi generis immisceas corpuscula
diaphana, varieque lucem applices ,
variæ rssulrabunt refractiones opaci,
& illuminati: sic animadvertit ingenioseSanctorius
inartemparvam Galeni,
quæst. 48. sphærulasvitreas aqua pienas
opacare lumen, tenebrafque pro
luce reddere , atvero si vacuæ fuerint,
albedinem habebunt, quod quidem
-expeCa
447
experimentum sic ipse præscribit : dimittijubetpurissimæ
materiæ vitream
phialam,vitreas pariter sphærulas compluresvacuas,
& album oculisexhiberi
colorem assent ; si compleantur aqua,
nigruin facient ; non ergo poterunt
complura corpora adhiberi lumini,
quin variasfaciant refractiones, probaturitaqueconscquentia.
Colores iridisoriuntur ab opacationeluminis,
sedin mixtisestopacatio,
^rgoetiam in iisoriri poterunt colores ,
nam eadem causa posira, cur non eosde
efrcctusexpectabimus ? cum ergo ilia
opacatio variaque refractio sit constans
in mixtis, constantes etiam permanentesque
colores exhibet. Itaque etianisi
nullainventa esset alia colorumgenei:
ratio, hac unicaratiene omnes evplicari
facile possent i fruflraigiturquascunq;
alias somniabis, cum natura hoc iplb
quod misceai, cokrct.
Si enim refractio transiens facit colores
transeuntes, refractio permanens
debet facere permanentes, sed daturin
mixtis refractio luminis permanens ,
ergo debet in iis facere colores perma
nentes. him autcm reflexos efft in bumii
dis nubilusradios definivit Zeno Cittii
cas, &ut alt Pcflidonius in meteo, olcgka,
de lartio
448
declaraiio fcijjuroe radiorum foils i ant
lnnoe in nube rofcida concava at que cor. ti,
mia,M
oflitidit coloratam. Ira
Lacrtiuslib. 7.
Probatur/» ctmdo: videmus in nubibus
omnes omninocolores, lacteum,
ntgrum , viridem, rubrum, sliasqte
innumeras difserentia!, sed earum causa
timcaejiluwem refraBum, ergo a pari
in corporibus mixtis, ubi lumen variis
modis refringitur, idem contingerc debet
: & revera , quod in nubibus vide
mus, a radi is fobs sieri, idetiam deprehendimus
in variis flammis:Ignis enini
varios colores dat flammis : lie chartæ
crassiorisflammacoeruleaest,cerei Can
dida, sulphuris cianea , picisnigra obscurave.
subflavaolei, rubicundain bu»
xo, pallida in foeno ; fumus pariter variutesti
promaterioe varietate: sic lignorum
siccorum leucopheusest , ob.
icurior eft viridium , fumus rr.ercurii
fulphure mixti ruber, albeseitstibii fu
mus , vireseit ortus ab are fuso vapor,
aliaque aliis corporibus, ob refractiontm
luminis ignis, in subjecto raro vel
denso, perspicuovtl opaco, profundo
vel parum alto, aliter aliterque sigurato,
unde exprefle Democritus nigredi
449
nem abasperitate; a lævitate veroalbedinemoriri
voluit; quod scilicet multiplici
refractione umbraque, quæin
asperis sit , necessario major sit opacitas
, 8c consequenter, nigredo; lævia vero
, cum umbram opacumve non faciant,
sed æquali ratione lumenexcipiant
i album repræsentant ; quod si a»
lios colores singular im velis a refractionibus
opacitateque rimari , oportct
in Iridis cfl/w'£»;refractionum momen
ta perpendere ; statuere siguram , derw
sitatem,profunditatem,terminum,lumenque
iatqueexbis deveniesin multorum
notitiam. Sienim refractioic>
graduum virorem facit ; refractio vero
if. graduum repræsentetrubedinem,
fatendum est , quod in intermediis refractionis
radiis , intermedii colores poterunt
reperiri.
ExSphærulis, ut supra dixi ,vacuis
emergerealbedinem , dixitSanctorius,
eique favet experientia spuma?,quætotaiphærulis
vacuis censtat, & Candida
est : Sednecessariaestomninolævita»,
utanimadvertit Derr.ocritus in fhysicis
oculaiifimus , quam insuis etiam globulis
vult Sanctorius , & rever* ea spumx
inest persectifllma : Si autem hæc
lævitas desir, nequaquam albedo r.esul»
tabit,
450 D ISP UT AT. III.
tabit.obfaci<-rummu
variecatem cimiani esiimdenti se ft lumini
ir.duttt.
Atque ex hacphilosophandi retime,
problemata, quæ circa colores siunt,
facillime solventur , tum qux de multiplicitate,
tum quæ dc mutatione , aut
efFusione lumiois , specierumque a corporibus,
disputant ur.
Hanc de coloribus fententiam adoravit
Plato in Timæo, sedcuminomnes
efll-t implacidus , ex Athen*o,1. 1 1 .
c. »i. Democritum non laudavir. Color
tst flawmula qu
, ajingulis corporib»s imicaits^partes
haions vifui ad sensum accommodatas;
idemque divinus philosophus,authore
Laerrio, lib. 3 . sic existimabat, Constart
mundum tx igne > a,/ua , aere , & terra.
Ex igne quidem st vifirtisfit, ex terra
vtjoliiut , ex aqua j*i- aere ttt p, oportione
nonvacet, ^rc.Et inTimoro Loni asseruit;
cotftra prcpier ignemvidtri , &
propter terramtatgi, Convenit itaque
cum Democrito , quod Cohrem urerque
cenleat esse lumen intemum corporum
, unde roto coe'o abelt utirque
ab ea scntentia, quam mu'ti scquuti
sunt vets rum, a solo lumine extrinseco
Aium unicuique corpori .afferri colorem,
451
rem,quamvitenim luxextrinsecaaddi
se deb&tt ad species acorporibusrefles
ctione, medioclueilllultratodevchendas,
nihilominusselicibus etiam constibusexerunt
nonnunquam vires suas
corpuscula , & ignis sui intemi beneticio
se se produnt , ut carbunculi, sap*
phjri crystalloeidei,aliaq; : cujus etiam
rei li ad manum habere velis expirimmtum,
a.ccipe purpuram , autviridequidpiam
, & eo supra mundam chartam
linteumve inclinato, videbis virore nitidissimo
, vel purpura delicatissima
chartam perfundi, quasi ipsa etiam umbratingeretur.
OBJECTIONES.
Dices primo , si hoc ita se se habcrer,
omnes colores ejusdem essent speciei,
riam omnes sunt lumen.
Resp. negando sequelam,adprobationem
dico,non concludereargumen*
tum , quia a specie ad genus non valet
consequentia , sive a minus universal!
ad magisuniversale : lumen aurem /»-
ttmum est genus pro desiniendis singu*
liscoloribus , differentia verosumi debet
a ratione refractionis , & opacitatis.
rAcctfetundo , si lumen est per se
visibile , deberent colores sine lues
extrinseca videri,suntenim lumen,
Resp.
452
Resp. lumen opacatum non poffevideri
, nisi excitentur ejus specksalu.
mine non opacat J.quia radius refractus
eft debilior, quam utpossit se se expro*
mere, & imagines adoculum prepagare.
Dices tsnit , si nihilest coloratum,
nisi ratione ignis , sequitur nullam esse
sensibilem terr? particulam,in qua non
sint spiritus ignei , cum nulla sic adeo
modica ,quæ non videatur colorata, se
quela est paradoxumridiculum , deinde
quæramex suppositione, quod si detur
aliqua ignis expers,an videbitur.?
Respondeo , id non esl'e incredibile,
imo id ita se habere argumento sunt
generationes, quæ ubique siunt, succi,
alimentaque berbarum , arborumque,
& revera ad universi commoda permit
x ta sunt isthæc elementa , aqua, terra ,
ignis; ad suppositionem respondebo, si
ineositsitu,utdiaphaoanonsit , tune
erit visibilis improprie, per lurren scili
cet quod terminabir, sicut enim corpus
diapnanum, visibile est per lumen quod
recipit, ita corpus opacum , & non co
loratum videri poteltper lumm , quod
terminat; Si vero sit di2phanum, appa
rent, ut cæteradiaphana, quæcolore
carent.
Dices
453
Dices quarto, inauditumesseterram
posse essediaphanam.
Respondeo,magis inauditum csset,si
quispiaid negaret,cum insa'ccrystalio,
aliisqueinsinirisiint terres portiones ,
imo & omnia corpora diaphana esse,
secundum quid rationibus opticis probatur,
8c experientia, optici enim me;
tallica,lignea, saxcaque faciunt specula,
at neceflc est recipi speciem in speculo,
secundum aliquam profunditatem , ut
possit sieri commodarcflectio, eigonet
cesse est secundum aUquam sui portionem
singula tsll- diaphana; & revera ita
contingit in usu , ligneæ enim tæniolæ,
qualesnonnunquamiiabscindunt, qui
asserespoliunt,lumennonarcent,sicuti
neque charta , quæ certa quadam
mixtioneperuncta , sit transparens, ita
ut manus etiam ab una facie applicata,
ab akera appareat i non obscure modo,
verum.etiam coloratai comu opacum
est, cum pluresadsunt supersicies, sed
ductuminlaminastenues , est purissiini
luminiscapax : atque ita desinguhs
naturoe corporibus ptteris philo/ophari,
undeabsurdumnonest, terram certis
quibusdam situbus , modo diaphanam,
modo vero opacam , 8c terminatam.
pronuntiare.
Dices*
454
Dices quint o , si a rautatione mixtionis,
variaqueatomorumopacitate, 8c
refractione sierent colons , sequeretur
quod attritu colorum, & infusione olei
in marmore , prætertim lamlsimo,
deberet sieri eorum aliqua mutatio,
contra picturæ commoda.
Respondeo, ita exiguas ciTe atomoi,
ut nunquam ea attritions deveniatur
ad ultimam divisionem minimi, quod
loooooatomorumcomponitur ; nihis
lominus tamen remittuntur aliquando,
intendunturque colores, nonnunquam
vero in aliam speciem transeunt , unde
etiam aliquid artti est in atterendo.-si in
infusum violarumguttam olei ex tertaroinjeceris
siet viridis color ex puniceo:
gallarum , & calchanti diluta
seorsim spectata diaphana sunt, instar
aquæ , si vero misceantur , nigerrima
sient, quodatomi inea mixtionesiguras
mutent , & ex lxvibus reddantur
asperæ, unde nigredo resultat.
Diees/mo,duo croci silamenfa integrumaquæ
cyarhum tingent flavo; ut
qui potuerunt tot esse ibi spiritusignti
ad totam illam aquæ quantitatem pervadendam
?
Resp. dissolvi hujuscemodi silamens
ta i & sane dispersionis atomorum corpuscus
456
pusculorumque miracula perpendenti
istud nullo modo rarum videbitur, Iialitusfubtiliores
incroci filamentis eos
cflcquiaquaEphialamtingant, ut una
aquæ vitæ gutta odorem , & aliquem
gustum singulis ejus parriculis dispersa
dabit.
Dices septimo »debere videri atomoi
igneas, cum sint luminosæ ,atnonvidentur
, ergo , ratio majoris est , quia nihil
est frequentius iis-in aere , cum sint
in perpetuo seremotu.sintquespiritus,
quem descripsit Virgilius agitantem
univerfi.
Spiritiu iatus alit totamqueir
artus
Metis aghat tr.okm: neque dicas , non
terminan eorura lumen , quia toties
ipsis aliaoccurruntcorpuscula, caque
contiugunt, aut ita vicina sunt , ut faci
le effusos radios possint excipere , quod
cum adeersetur experientU.fignum est,
lucidosnon esse spiritus igneos , quo
sublato fundamento, tota hæcdecoloribus
ingeniosa Democriti sententia
ruit.
Respondeo primo, quod jam supra
dixi , nimis exiles esse radios , quam ut
eos percipiamus, atomus enim adeo est
exigua, ut ne mille quidem sirriul posit*
457
sit* acutHsimum sensum seriat , quanto
magis , si de una procedat argumentum,
scdsihæcresponsiophysica, quæ
certam proportionem requirit inter agens,
8cpiflum, tunsatisfacit, affer*
rcfponficnen mathmttUam , deductim
exprincipioi7.Resenim omnes visibilesab
oculo percipiuntur secundum
angulos, quotemissisaseradiis inipso
oculo constituunt, unde ,qu*sub i?ia]»-
rilus angulu viientur, ut ait Euchdes
inopticis, mtjtnti qu*sab *qualibus ,
mmoribus,minora; qua fib aqudibus,
aqualia: nthilqueomnino cemi potest
nisi angulo , , cuj us basis sit in obj ecto ;
ergo objestum debet esse capax plurium
radiorum , (nam a radiis physicis
componiturangulusvisorius, non autema
mathematicis, sunt vero radii
lineæ physicæ ) ut possit facerenon angulum
mqdo,verumpotiusconum,vel
pyramidem , cuj us vertex est in oculo,
basis in obj ecto ; at atomus ignea non
fussicit ad id , quia atomus est pnncipium
lineæ physicæ, ergo, si aliquid pos
set, facerectantumlineam physicam,
quæ ut oculum seriat , necessario estinvisibilis,
caret enim latitudine, longitudine,
& profunditate,cum secundum
extremamsuiatomum* eamque uni-
: cam,
457
C a put, IV. 4^7
cam, oculum seriat;cum itaque fiib nula
lo angulophysico, & sub nullis radiis
possit comprehendi atomus, sequitur
eam Jive lucida Cn.f.vc opaca, esse invisibilem.
Sicutenim in puncto mathematico
non potest statui bads pyramidis
mathematics: ,ne quidem per aberrante
i»c/w^wvwintellectum, itaneq; in atomo,
quæpunctum est physicum, potest
erigi vcl singi pyramis,aut conns physicus
, quali» necejjario intenenhe dclet ad
vifiomm. Omitto plures alias implicantias
hujus rei,cum hac redargutiojit demonflrativa.
Etstatuamus, post tot pro*
bationes ^solutosque dissicultatum nodos
, Colorem esfe lumen intemum corpot
rum varie refraBum, & opacatum^uod
erat nobis pro Democrito evincendunw
Setjumtes objeBiones'K.V , & ~X.Vl.pag*
360. rejlipuantur,antedecimam
septimam.
Object 10 XV.
Ds indivifihlibusfimuljunSisl
INdivibile luuctum indivifibili , non facit
majus, quia tangtt secundum se totum, fed
avomus est indivisibilis, ergo atomus j uncta
etomo : nonfacir majus .
^/fioiK/»o,majoredepunctis mathematicis
eslt i,vidente,Q5 ame de aliis indivisibilibus •
458
aL su« habentdimensiones,sccundum quas
jungi unitique cum extensions increment
^'"object io XV I.
jlrgumentum ZjmotiK.
MOtus non potest sieri per spatiu quodvis,
prius mobile perttanscat minus, quam
Ws, fed quamcunque alsignes pattem, alia
est minor, & alia minor, in infimtum , ergo
non potest sieri motus,nunqua enim incipiet.
poffefnisi admissis in cotinuo indivifibihbus,
& id contendebat Zeno,deducendo ad aolurdum.
neque enim motum negabat. Rfsponda
itaque,aliam esse minors mathemauce con
cede, realiter nego, mows autem considers
tur ab adversorio penes rcalem^erum existentiam.
Respondebat Empedocles, puncta
mathematica transiri tota simul,& qmet.bus
interpoltis motuum velocitatem, 8c tardttatem
distingui. Cater* qu* a motu petuntur,
aut rarefactione objections, non possum diluinisidisput.
3.
CONCLUSIO.
L3 Æc proDemocritcsubscisivis specuniationibus,&
vigiliis , quærmhiiomnogratioressunt,
conscnpta ,si quos
habentdesectus,ingenioper tot occupatiooes
distracto, concedendi, ubi aute
• aliquid elimati accuratique occurret,
Vrbane hBor, Ex c el le n t 1 s s 1 Mi
Senatus Me diolan ensis
auspiciavenerare:-
FINIS.
INDEX.
Return memorab'ilmm. .
A.
BduBio Hippocratts. Pag.
Æneai in Elyfiis. j i j
Æ olipylm Vhruvij. i j ^
AtR,(si imancDmocriti 37
. i^fjngenerabilii &incorruptibilis, 7 1 .
nonefiElementum.i lo.camquasuatilus
primis.apag. iil.ad 117. 'aeris infeEiio.
II 4, demon unitur aliis Elemmtis. 1 16.
j aeris grtritai qua? 141. in acre anpojpt
j navigarii 1 4 1 . 1 4 J .'4»r caretgraxitatt &
levitate, i\$.\^f),aeris extenfo. 2iQ.fi-
: gura.n$.aertspondets, 411. aeris impnritai.
424.
Agms'mhrumentaUi&principalemqMo
differant ? 139.
Alc'moi error in Matbest. $ £7,
jinalogismeu in abditis adhibendm.l6i:
Angulus. Angulifigur
angulut Atomi.2^% angulus contaiJus,
iff angulm acutw. 3 4 1 .ftpbijma de angulocontaRus.
34$.
tAtitiperiftasis.jfi 4.
i/t/«raiicnis modu».4. 19 .
Aqua, incorruptibilis eft. 70-
\\9.aquanonpsteftcalefieri.ii%filUf
raaqH*
INDEX.'
propr\etatts aqua. 1 5 1 .Rtgula Hydraulicorum.
25 1. aqu,t fttpei'fidesJpherica.
2$2. aqua quomodo cakfiat i2.S1.diaphanaeft.^
qi,
Aristotele s.Dcmocriti litres com*-
busfit- 23. indicium de Democrito* 28.
iy.drijloiclisccmmendafio.itf.48.ejus
inventa , & errata.^. •;$. error infignis
in Malhematicis. 227-367.
Atomis omnia constant a fag, ly^ad
1 i%.atom Element ales. tf(,- iy/.ato;
rnorum creatio, 1J9, unio. 180. mixiio,
183 184. iSf.covgregatio. 184,^
Brina atomorumfacilis.l%6-lfy'. <7»»»
fttatomus ? 189. atomorum categsria.
Kfa.proprictates.xqi.mobilitas triplex.
lgq-Sympatbia atomorum: 196. 2oz.
atomorum ratio non cj! fita infolafigura.
i03. partitai. 204- numerus- 207.
uniones vdrioe. 2o8. i09. 2 lo. dfomw
,ft* me st /zgari, 1 1 5' .fguratio.lfV.z 5 9
inquieJ(udo.f]?- Z76.atomoruin remjto,
•refraHioq; 2.82. 2$i- atomi materiala,
Atomi Aereæ. »»?»» »'»* tr fe , neque
cum aliis uniuntur.ZoS. 2 1 2. 2s6.
Spb»erica: funtfigur»e mutabililis. if 7-
Atomi Aqueæ. Sunt spharica.
249. zff.figuram mutant, if*;.
Atom i Igneæ, uniri ntftttmt,zi^fi'
INDEX;
gurd Jpharica igneis atomis convents.
a 3 i»Pguram mutant. 2 3 8 .sum lucid*,
tff.invifibiltstamen.456.
Atomi Qualitates. Earum
fcccunditas,intenfio, species, ordt, 4$ 2,
433.fo1Ww.433. .
Atomi Tesbeæ. Cubicct junt,
ii9.nonmutant figuram.itf,
Awi,Ramentamartoribusreper*a.<;9Z
C.
C^kulorumgeneratie.191,
Cardinals mfantidomm.Z^O.
Cerebrum.io^.
Chymici:Eorsw obscuritai in hqut*,%±.
principiapro Elements. I 18»
Chirurgia curtorum, 1 97.
Circulus.Ejw^»»^"'" duplex, 1 J».e»r»
cularisfigu'ra nature mica-Zl j,ctrcuz
li concentrici comparati. 3 23- urculi
quadraturanon eft impossibilis , apag,
32+^3*0.
Circuit miracula in motu.l^iii
Coelorum cteatio.Zjo.adr-jyinf.UXUi.
iSf.Contattusglobi & plant. 336.
Color . Colorum consufio-Hl.quidsit en
.Democritd>M»%.ex Planned tfo.Ubeb
htsde coloribus ArijloteHs.^ } 9. Colorum
generathi 440 cploris explicate 44-JT'v
,color! s albi & nigrigintratio>& natura-
447,coUrtsIridis Nubiuma^B .«»■
" V 3 »»»#
I-N D E X.'
Miisgmeratio. 449, colorim mutatio
454.
Continuum. Cur ignota cominui nAturat
fo.coMinttitasJuppmitmattriam. si.
tton con flat putiBis Mathematics, 164.
tieque ex panibus (3' pemBis. 16j. nequt
exfimplici ewitattindi8in$a.i6%< nee
tx partibus infinitis. 16$.tx partibm ut
tiumeris, 170. continuum & tempus
analoga.^^S.
Corpus natural* skid Jit ? 88, corpora
Platonica. ZlQ- corpwum gonermi*
exPythagora.243.
Corruption : Ejtn (xpUcatio per Atomos,
298, 7,01. cormptioniswde^o^.
Gubiproprietates oBe, Z44.
Circurbitulæ Midica.^Zo.^i^.Cyathus
in vaUe,tp»aminrmmH capacior,25$-
B; . • ,. > ••.
T^iAriiItt&#sf1£,'.,':.; v,,,-
Democritus. E/»* nolilitasreducatio,
2r. pMeepibrii. J» diviti*. 5 .
peregrinatiiSMe». .3 .Rudium.4.. pauperta'
tit amor, <*ft8a< 5 ,mfaisia.6.»ccitpatio,
6,solertia,y .ehqttentia. 8. confolat'10.9.
cafiitM, S , (t»nhi . rffus. 1 0 .
mors. r r„ pfyjlognomia. 1 i . dotti. 1 J .
feriptavnrihiVf i'*W,*ip.ig. i^.adn.
,^"^sfa^,±^-!itd^ i-itivmta. 32. Dtus-
• .,..:,;»• **•«/*,
INDEX,
'41. op'mio dt »itomis apag.14.adtf.
Densitas juvat a&ionem. 43 1,
Diameter , C cofla quadrati sunt incommensuraliles.
246. 3i0. 338.
Dignitasrerum expenja regulis quatuor
, 72.-71- , , '
Divisibility triplex, jf 7. 358.
Jjodecaedron mensura cali ex \Alcinto,
368. 369.
E.
'^Effluvia Corporum. I2
in Elementis? iZtjjnmixhsi 2.77.27s,
311.
JLUraentesfmbola,diJsyml/ela, ^inctrruptibilitai
Elanentonem a fag, 61. ad
f. 79. ujque,suntformaliter in mixtt.
y6. junt materia prima. 78. 79'-
Ekmcntcrum definithnes vay'ne a pa. Siadp.
S6,tria inElemeniis ccvfideranda*
Meles. Qualhoe. & Molilits. 91.' )
Eorum off.cia in mixtione. 9 2 i i,o 1 . Dar'1.4
Elementa cerium ncnejla. pag,y6.ttsquc
ad 1 10. Danturtria Ehmenta, 1 17.
Eltmen'topurt Nil alitur. .291.
Elementa puracolorecarent- 440. yin*
Emfe'dod^pmro-de Matu. 360.457.
EmpyreUm tf Cubic* fig"'-*- Z46.
V 4 E»-
-* .,» "
,*8W
INDEX.
Euclidismethodusad Atomos traduila.
52- • s c
Ecceniricosquis mvenent ? 95.
F.
,ClgurxMUoe locum rephantl 127. 240.
** \ci\ pmtagma nonreplem locum,
me tetraedra. 242. figuratio quid ?
^a.fipur* Ifeperimn*. 411.
Flamraa ?oo. ?oj. Thmmxluxundei
441. colons varu.44.Z- _
Formarum mptmm in miXto,t 99,.
Fumus, lOi *
G.
(~c
^Generatio difficilior conservations,
69, ineipit abexterioribus-ljZ.gentratio
mixti, 184,
GIacies frwor & rarier quam aqua.150
.glacieicon/zdcratio.^xS*
Clobi &pl
ruinations4,
Gothorumtuguria ex ojstbuslaloenarum,
3°JTGranumpulverisnitrati
accensum } t)US
fyboerd, 130. , " _''': ' -
Gravitas. Gravia omnia aque'cifo ptf
Aerimdefcmdunt,\J»C).i$l. '-.',-.'
GrAvitas & Ltvitm nondantur, 296-.
H.
INDEX.
H.
tJEdera proprieties, 296.
Hippocrates amkus Demscriti.e).
Hippoiratis de Dimocrito Teilimoriia. 14
15.26. 17.28.
Wppecrates primus omnium Element a
agnovit.df eorum qualitates. IOO.
Horologium Orontii. 109 ,
Humiditas :bumedi
449»fc»»aoi oinnitsphoericus , liquorque
»wnff-*49' humidi triplex genus. %\%.
I.
rjponum fen/us dijferunt A nojlris.4 3 7
'"ignis ingmerabilit tft»&ittcorruptil'ilis.
by.y^. e]usdotes.6%. Cur tama copi'avideaturl
I jo. Lux. 1 J2.§4 -ignis
tum potejlfrigefieri, 1 38. cur ignem s*rvan
nequeamm? 2 1 He.igimfiguYa.zlj .
aBivitas.lOl.igms tstlueidus.^x .
Impetum coHigunt Arporaindefcenfu.
281. quibus determinetur impetus7.
184. atomorum impetus generatio ,
species,efsicacia,interitus.jc)i.
Inanimatafteriliafunt. 75'.
Infinitiiin magnitudinenonimplicat 33s
Ininani omnia oequtmetentur, 144.
\n\tftor.um exiguitdt.z o f.
Insomnia Ebriorum, 30?,
. Jrisptrpema.^xo.
Iridiscolores-447, L
INDEX.
L.
¥ lAchs in Vcmyia ntm nayigabilis.^l
^-'Lampat Cardani. *57-
WapiUi ^ilphabetici Strad*. 1 96.
~La\at*t yitrj ycrax, & lapillorum epulo. 191.
JAoeiftrpiniicular'u omnium metisura. 83.338
limtt Pbystcn.nl. fit ex cubit. 143 . line* insicabili
«.z
».rt.333.
Xumbricorum gcneratio. 192.
lumiait diffuse, &figur*tit. 35 I.
Lumen purum, & impurum. 444.
Luna. 173,
, M. .
^H^itcrix prim* proprieties qnaiuor. 5 8 .
™*Materiaprimx.^4risti,teliiestcbimArica,&
inutilit.yg,
Hatheinaticarum natura ap,\1$.ad$lQ. pnpwfitiones
quomodo yera. 350»
Methodus gtnerali 1. $i. particulars*. 3 II.
Mr/ Democrttooratum. 1 1. meHeconditacadayera.
iS^.meUafaxea.l^o.
MimmiElementalia.yy. 160. minimum quii
fit f 19L yari*min0norumelaborationes.z%t)
Mixtio quomodo ex ^Atomis fiat 5 184- 185.
mixlacalidaquxi 186: mixtionum variigradm.
1% %.mixta omnia moymtur dcorfrm. 383
Motus perpendicularis Iriplictter accept**. 194.
»»»/«r r»rf. 348. motus perfeBefuccefsiym cum
^Atomorum doBrina darinonpotest. 3 78 .mem/,
duratio,dimenfio, nume>us,funt analog*. 387.
motus perfeBe fuceefsiyus est impos< ibilii. 388.
»/»(»,, »>&<»/ tardifsimus. in motu non dantus
quietes, neque faltus. a par. 394.*/^; ad 407 .
Mundus incormptibilis. 63 . mundi crtatio ex
I N D E X.
Platme. 216. ix Democrito. 268. tx»Annx*~
gora. 278.
N.
^7 fyuiafugit Inpnttum. 176. nature eeeent-
^* mi
Hixjiellijormis Ticini.i^S.nivistiatura. 419.
P.
FEstis. 280. _ s
Philosophi hodiemi. 47. borumfeBatriplex.^^.
yariaprincipia.%1. 84.
. Plato mult combmcrt libros Dsmccriti, 2 2 .
Platmis doBrina dcfiguris Elcmenttrum, a pag.
216. '1/i30 Plate suit i» omnts implacidni.
450.
Pororum »,<»">. 280. ICfj.poribtmani. 423.
yitripori qu'les 5423.
Proportiones Eltmentotum. 154. ijj.proportionalitatummirac
»la. 3 ^^.PunBumMatbematicnm.
l6.\, punBainflata. 161.
'
. ^
QVddratomm circumscriptorum motusjlupeu-
Qualitates prim*. 107. Earum Definil fonts noyx,
rtyBis jdriflotelicis. 122. 1i3. Earnm
fpbxra aBiyitatis, & arcndi modus. 1 16.
habent. ait quid potentl alitatis. 286
qttalitat
tantum risptnBivt. 43 6,
Quamitatum comparative 5 o. quantitatisEsscntia.^%.
R.
j> ^snayaga. 292.
** Rarefactionis,
407. 4G8. rartfaBioproprie diBa , n
rta
riasmt. 427.
I N D E X.
Refractio i» atbomfphera. 154. 156. in aqua,
4i ^.rtfraBionis gradus .449.
Kc/piratio quare fiat) ijs>.RosttPol
• ' ' S. »-
Q^ipimtiarigU qualis)l% .zCficcitas dilium
^ anfit Privatio ) ug.
Solis defcenfus. 55. partitai apparent. 264.
creath, volutatio,zj^ . compaBio. 274.
Sd/» motus,& illttminatiQ , qumsdo different)
356. Radiorum Solis rifled™ quanta fit) pag.
184. Spbxra diverse. it), spar* aSivttatir.
126. 353. ft'frietatts fphara vi^inti. 232-
^,6rfM i»W Ifiperimetroes fgHraijst majeris
ares. 254. prapagatio fph
264. Species vifibiles. 264. z6 5. earumTin-
Bura. 452. Speculum parabolicmn. ^60. Spe- _
sli-Hiw. 359. Sou<7K<
279.' SzÆ» ;V, Mundi centra formats. 276.
Sublcstum primaritim,fecundarium,inbafionis,
denominations, qnid) 54. Sjmpathiajex
modis fumpta. 196.
T ,
TErræ , C> S»'» ratines. 118. <»,r'< »»
49»d»» /,»»
219.223. immobiliiai. 329. quantum trrra
illuminctur a Sole ? 354. JOT* Diapbana ejl.
445-453 • •
Tetracdramnrcplent locum. 364.
Triangulum Scalenum.i 18. aquiUtemm.l 19-
Instrument* D s 1 crcantis ex Platone. 216.
construBio trianguli. 3 19.
V.
VAeuum Demtcriti. 145- 370. V«*» /*I'i
qua« babet vires ) 427.
. pifiofucmodefiatlW;-
r 1 n 1 s.
' .'3
<
•.♦' f
• n
>
•-£- f
.:.
\ /«
__
