Kutsal kitaplarda öLÜMÖtesi

Apokaliptikler Ve Mesih Anlayışı

Apokaliptik edebiyat dünyanın sonunda Allah’ın göndereceği bir kurtarıcı mesih (redeemer) kişiliği geliştirmiştir.⁹¹⁰ Bu anlam­daki mesihiik mefhumu daha sonra hıristiyan teolojisinde önemli bir yere sahip olmuştur. Şimdi kavramın apokaliptik edebiyatta ge­liştirilen anlamına geçmeden önce Eski Ahit’teki kullanışına temas etmek istiyoaız. Bu ise iki mesih anlayışı arasındaki farkı ortaya koymamıza yardımcı olacaktır.

Eski Ahit’te meşiah, bir sıfat olarak kutsal yağ ile yağlanmış anlamına gelmektedir. Kelime çoğunlukla İsrail kırallarının tahta oturduklarında yağ ile yağlandıklarını anlatmak için kullanılmıştır. Bu işlem, kıralın dînî ve kutsal fonksiyonları bulunan kırallık ma­kamına geçişi sırasında yapılırdı. Bir din adamı tarafından yapılan bu işlem ile kirala kutsal bir kişilik kazandırılırdı. Böylece kral Al­lah’ın adına hükmederdi. Yahve’nin mesihi ifadesi din adamları için,⁹¹¹ kırallar için⁹¹² ve muhtemelen peygamberler için”⁹¹³ kullanılmıştır. Bu yağlanma, kısaca dini bir makama atama işlemi olarak görülebilir. Atanan kişi, kutsama sebebi ile diğer insanlardan farklıdır ve bir kutsallığa sahiptir.⁹¹⁴ Bazan kutsal yağ ile kutsanmamış da olsalar, Allah bazı kişilerin kendisinin mesihi olduklarını belir­tebilir. Bunlar belli bir misyon için seçilmiş kişilerdir. Yahudiler’i topraklarına kavuşturan Pers kıralı Sirus bunlardan biridir.⁹¹⁵ Beni İsrail’in büyük ataları⁹¹⁶ ve İsrail’in kendisi”⁹¹⁷ Allah’ın mesihi olarak adlandırılmıştır.⁹¹⁸

Eski Ahit Peygamberler’inde Kitab-ı Mukaddes teologlarının mesihle ilgili beklentiler cümlesinden olarak ele aldıkları bir başka kişilik bulunmaktadır. Bu kişi geleceğe kurulacak Hükümranlık’ta, altın çağda, Beni İsrail içinde mümin kalabilenlere (remnant) kı­ral olacak, çerdeki öteki kavimleri yargılayacak, barış ve adalet ile hükmedecektir. Bu kişiliğin, II Samuel 7/12’de Allah’ın Davud’a verdiği kıratlığın sonsuza kadar süreceği sözünün yarattığı bir bek­lenti sonucunda doğduğunu söylemek mümkündür. Benî israil hep bu sözün Davud’un krallığının tekrar kurulması şeklinde ger­çekleşeceğini beklemiş fakat tarih bunun tam tersini göstermiştir. Gelecekte hükmedecek bu kral kişiliğinin sürekli olarak Davud’a, onun soyuna isnad edilmesinin sebebi de budur.

Başka bir takım pasajlarda gelecek ile ilgili beklentiler daha az belirgindir. Bunlar daha çok Hükümranlık’ın ve kralın ideal özel­likleri üzerinde durmaktadırlar. Bu kral olağanüstü bir güce sahip olacak ve düşmanlarını alt edecektir.⁹¹⁹ Beni İsrail’e barış getire­cek⁹²⁰ Yahve’nin gücü ile hükmedecektir.⁹²¹ O, adalet ve doğru­lukla kırallığını sürdürecek⁹²² ve fakirlerin koruyucusu olacaktır.⁹²³

Ancak yukarıdaki kral tiplerini çizen ifadelerin hiç birisinde me-şiah kelimesi kullanılmamıştır. Kullanıldığı yerlerde ise sadece hükümran olan kırallara işaret edilmekledir. Sonuç olarak diyebiliriz ki Eski Ahit’te meşkıh kelimesi eskalolojik son günlerde gelecek ve Allah’ın Hükümranlığını kuracak kişiliğe delalet eden teknik te­rim olan mesih anlamında hiç kullanılmamıştır. Görüldüğü gibi hu iki anlam biribirinden son derece farklıdır.⁹²⁴

Kelimeye yüklenen eskatolojik anlam, Yahudilik’in sonraki dö­nemlerine, bir başka deyişle apokaliptik edebiyata aittir. Hıristiyanlık’ın da apokaliptik anlayışla paylaştığı bu sonraki mesih tanı­mının nasıl meydana geldiği üzerinde duralım şimdi de. Mesih kavramındaki bu değişim, yukarıda zaman zaman belirttiğimiz Be­ni İsrail’in tarihinde geçirdiği zor durumlar ve ilişkide olduğu kül­türler çerçevesinde değerlerdirilmektedir.⁹²⁵ Teknik bir terim ola­rak Mesih, Apokaliptik eserlerde Allah’ın Hükümranlığı’nın kuru­luşunda görev almak üzere Allah tarafından seçilmiş eskatolojik bir kişiliği ifade etmektedir.⁹²⁶

Makabiler ve Hasmoniler zamanında Yahudiler arasında, Al­lah’ın bu amacı yerine getirecek bir kişiyi göndermek üzere oldu­ğu beklentileri yaygınlaşmaya başlamıştı. Bu iki hanedan da Davud sülalesinden değil, Levi sülalesinden idiler. Bu umutlar özel­likle Makabiler’den halkın güvenini kazanmış Simon üzerinde yoğunlaşmıştı. Simon M.Ö. 142 yılında bütün halk tarafından önder ve sonsuza kadar başrahib olarak ilan edilmişti.⁹²⁷ Ancak Levi ka­bilesinden gelen bu hanedanların daha sonraları sekuiarize olma­ları, ahlaksızlığa sapmaları onlarda görülen umutların sönmesine yol açtı. Ancak kurtarıcı bir mesihin geleceği beklentisi devam et­ti. Bu defa Davud sülalesinden bir eskatolojik mesihin geleceği beklentisi apokaliptik edebiyatın başlıca konuianndan birisi haline geldi.⁹²⁸ Bu Kitaplar arasında, Davud sülalesinden gelecek Mesih konusunu işleyen en önemli iki Kitap Süleymanm Mezmurları ve XII Büyük Peygamberin Ahitleri’dir. Davud soyundan gelecek mesihi konu alan en önemli kaynak Süleyman’ın meselleri M.Ö. 1. yüzyılın ortalarına, yanı Pouıpei tarafından Hasmoni hanedanına son verilmesi dönemine rastlamaktadır. Burada Davud soyundan kurtarıcı Mesih’in, yani geleceğin ideal kıralının Allah’tan islendiği görülmektedir.⁹²⁹ Bu ideal hükümdarın hükümranlığının merkezi Kudüs olacak ve görevini yerine getirmesi için gerekli bütün güç, Allah tarafından kendisine verilecektir. Tebasına doğrulukla⁹³⁰ ve hikmet⁹³¹ ile hükmedecektir. Onları temizleyecek ve doğru kullar olmalarını sağlayacaktır.⁹³² Aralarında kötülüğün barınmasına izin vermeyecektir. Onun tebası mübarek ve Allah’ın oğullan olacakttr.⁹³³ o, günahtan arınmış olacaktır ve Allah onu Kutsal Ruh’u ile destekliyeçektir.⁹³⁴ O ne silaha, ne altına ve gümüşe güvenmiyecek, yalnızca Allah’a güvenecektir.⁹³⁵ O aynı zamanda kötü hü­kümdarları dağıtacaktır.⁹³⁶ Kafir toplumları sözleri ile yok edecek­tir.⁹³⁷

Kilise’nin ilk dönemi ile aralarında birçok bakımdan benzerlik­lerin bulunduğu belirtilen Esseneler⁹³⁸ de benzeri bir mesih mef­humuna sahiptirler.⁹³⁹ Kumran cemaati Tesniye 18/15-18’e atfen eskatolojik bir peygamber bekleyişi içinde olmuştur.⁹⁴⁰ Dünyanın sonunda gelecek böyle bir peygamber anlayışının izleri, ilk Kilise’nin İsa’nın (a.s.) kişiliğini yorumlamasında görülebilmektedir.⁹⁴¹ İkinci eskatolojik kişilik din adamı özelliğine sahip ve cemaati kutsayacak Harunî Mesih’tir (Messiah of Aaron). Kumran cemaati ay­nı zamanda kral özelliğine sahip bir Davudî Mesih beklemekte idi­ler. Bu mesih Yeni İsrail’in başına geçecek, dünyanın sonunda ya­pılacak savaşta ordunun başında olacak ve evrensel bir kral ola­caktır. Gerek Essenîler’de gerekse İlk Hıristiyanlık’ta, Mesih dünya­nın sonunda ebedi bir hükümranlığı kurmak için gelecektir. Aynı şekilde kral özelliğinde elinde kılıç ile yeryüzünde veya kainattaki günahkar unsurları yok edecek bir mesih anlayışı ikisinde de gö­rülür. Yine ikisinin mesih beklentileri hem din adamı, hem de pey­gamber özelliği taşırlar.⁹⁴²

Yukarıda anlattığımız Apokalips ve Kumran eserlerinin mesih anlayışları ile Hıristiyanlık’ın mesih anlayışı arasındaki benzerlik, Hıristiyanlık’in daha başlangıçta bu anlayışlardan etkilenmiş olabi­leceği düşüncesini doğurmaktadır. Özellikle bu konudaki Sinoptik İncil metinlerinde⁹⁴³ İsa’nın (a.s.) kendisinin çekimser, daha da ile­ride açıkça olumsuz⁹⁴⁴ bir tavır takınmış olduğunun görülmesi ko­nuyu daha dikkat çekici bir hale getirmektedir.⁹⁴⁵ Nitekim Cullmann gerek Mesihlik ile ilgili terminolojiyi ve gerekse, Yahudilerin mesih beklentileri konusundaki belli mefhumları, İsa’ya ilk Kilise’nin isnad ettiği sonucuna vardığını belirtmektedir. İlk Hıristiyan­lık Kilise’nin kiralı olarak Davud’un Oğlu ve dünyanın sonunda ge­lecek kurtarıcı mesih kişiliğini vurgulamıştır.⁹⁴⁶ Esasen ona göre, Eski ve Yeni Ahit’ler arasındaki bütünlüğün ve devamlılığın temin edilmesi de buna bağlıdır. Eski Ahit ile Beni İsrail’e verilen misyo­nu, İsa’nın (a.s.) mesih kişiliğinde tamamlanmaktadır. Bunun için, her ne kadar İsa, mesih olarak adlandırılmayı reddetmiş olsa da, Yahudilik’teki mesih kavramının İsa’ya isnad edilebilecek en az bir yönü bulunmalıdır. Bu da, Eski Ahit ile İsa’nın yerine getirmesi ge­reken görevi arasındaki devamlılığı sağlayacak bir yön olmalıdır. Başka bir deyişle Heilsgeschichte kurulmalıdır.⁹⁴⁷