Mała encyklopedia kultury antycznej

ród zob. fyle, fratria, gens.

Rubellius 1. R. Blandus zob. Blandus Rubelius. 2. Caius R. Blandus, jeden z bardzo czynny.ch politycznie Rzymian na przełomie I w. p.n.e. i I w. n.e. Był kwestorem, pretorem, trybunem ludowym, konsulem dokooptowanym (consul suffectus), kapłanem (pontifex). W r. 20 przy­czynił się do skazania na wygnanie Emilii Lepidy. 3. R. Plautus, syn poprzedniego i Julii, córki Druzusa, przez matkę spokrewniony z domem Julijskim. Kiedy w r. 60 ukazała się kometa mająca, wg przepowiedni, zapowiadać zmianę na tronie, opinia powszechna na następcę wy­sunęła R. Na skutek tego R. został skazany przez Nerona na wygnanie, a następnie zamor­dowany.

Rubi (dziś Ruvo di Puglia) miejscowość w Apu-lii, słynna z' licznych znalezisk czerwonofigurowych waz greckich.,

Rubikon (Rubico) dziś prawdopodobnie Pisa-tello; rzeczka wpadająca do Morza Adriatyc­kiego niedaleko Ariminum. W okresie republiki stanowiła granicę między Italią i Gallia Cisal-pina. R. związany jest z historią Juliusza Cezara, który przeprowadzając przez nią z Galii swoje legiony, zadecydował o rozpoczęciu wrogich kro­ków przeciwko senatowi; po przekroczeniu R.

miał wypowiedzieć słowa: alea iacta est (kości zostały rzucone).

Rubra Sasa (łac., dosł. Czerwone Skały) skały w Etrurii nad rzeczką Kremerą przy via Flami-nia, znane ze zwycięstwa Konstantyna W. nad Maksencjuszem w r. 312 n.e.

Rubrius 1. trybun ludowy w r. 122 p.n.e. wraz z Gajusem Grakchusem. Był wnioskodawcą usta­wy o założeniu kolonii na miejscu zburzonej Kartaginy. 2. Lucius R., senator, stronnik Pom-pejusza wzięty w Korfinium do niewoli przez Cezara, wypuszczony w r. 49 p.n.e. 3. R. Gallus, wódz rzymski z czasów Nerona; przeszedł póź­niej na stronę Othona i działał na rzecz Wes-pazjana przeciw Witeliuszowi. Za Wespazjana wyróżnił się w walkach z Sarmatami.

Rubrum Marę zob. Erytrejskie Morze.

Rudiae (dziś Rugge albo Rusce) miasto w Ka-labrii, pomiędzy Wenuzją a Brundyzjum. Z R. pochodził poeta Enniusz.

Rufinus 1. Trebonius R; mówca w czasach Pliniusza Młodszego. 2. Licinius R., prawnik rzymski w DI w. 3. Aradius R; w r. 304 i 312 praefectus urbis, konsul w r. 316. 4. R. Tyrarmius (Turanius) z Akwilei (ok. 345-410), prezbiter, autor łacińskich opracowań greckich Ojców Koś­cioła (szczególnie Orygenesa i Euzebiusza), au­tor łacińskiego przekładu zbioru greckich sen­tencji przekazanych pod imieniem Sextusa. Dzie­ła jego zachowały się.

Rufrae zob. Rufrium.

Riifrium (albo Rufrae) dziś Ruvo koło Presenzano; miasto Samnitów na pograniczu La-cjum i Kampanii, przy via Latina. W r. 326 p.n.e. dostało się pod panowanie Rzymu.

riuus 1. przydomek rodu Wirginiuszów (zob. Virginii). 2. Publius Rutiiius R., konsul z r. 105 p.n.e., filhellen z grona P. Korneliusza Scypiona Młodszego, uczeń stoika Panecjusza (zob. Pa-najtios), znawca prawa, autor znanych nam jedynie z tytułów mów oraz (nie zachowanej) autobiografii (składała się ona co najmniej z 5 ksiąg), cytowanej przez gramatyka Charisiusa (zob. Charisius 1) i in. Napisał również (w języku greckim) historię Rzymu (nie zachowaną). 3. Pu­blius Sulpicius R; mówca i polityk, trybun lu­dowy z r. 88 p.n.e., zabity z rozkazu Sulli. Mowy jego nie zachowały się. Cyceron chwali jego talent krasomówczy. 4. Munatius R., I w. p.n.e., autor (nie zachowanego) pisma o Katonie Młodszym. 5. Quintus Pompeius R., konsul z r. 88 p.n.e., gorliwy zwolennik stronnictwa

Rupilis

648

ryparografia, rypografia

arystokratycznego, mówca. Cyceron wymienia go wśród mówców, których słyszał w młodości. Mowy jego nie zachowały się. 6. Servius Sulpi-ćius R., konsul z r. 51 p.n.e., mówca, prawnik i filozof (neopitagorejczyk) współczesny Cyceronowi i zaprzyjaźniony z nim, autor pięknej Consolatio (listu pocieszającego) wysianej do Cycerona po śmierci jego córki Tulii. 7. rzymski malarz znany z epigramu Lucilliusa (Anthologia Palatina XI, 223), współczesnego Neronowi. 8. rzymski rytownik w kamieniu działający prawdopodobnie w początkach cesarstwa, znany z sygnatury na kamei z przedstawieniem Nike (muzeum w Leningradzie) 9. Pomponius R., mówca wspomniany przez Pliniusza i współcze­sny temu pisarzowi. 10. 1. Yirginius S.., zob. Yirginii 10. 11. Octavius R; poeta współczesny Pliniuszowi Młodszemu, adresat dwu jego listów (Ep. I, 7 i II, 10). 12. Rufus od miejsca urodzenia zwany efeskim, Ephesius, wybitny lekarz grecki z czasów Trajana (98 -117). Zajmował się anato­mią i patologią człowieka, dietetyką oraz metody­ką leczenia i napisał wiele dzieł z tego zakresu, m.in. (zachowane) dzieło traktujące o anatomii, Perl onomasias ton m anthropu morton (De ap-pellationibus partium corporis humani — O na­zwach części ciała ludzkiego), niekompletnie za­chowany traktat Peri ton en nefrois kój kystei pathm (De renum et yesicae morbis — O cho­robach nerek i pęcherza) i inne, zachowane przeważnie w większych lub mniejszych frag­mentach. Niektóre dzieła znamy jedynie z tytu­łów przekazanych przez Galenosa (zob. Galenos Ciaudiiis) oraz w Księdze Suda, a zwłaszcza przez pisarzy arabskich. 13. historyk, prawdo­podobnie z pierwszej poł. III w. n.e., autor Historii Rzymu (Romaike istorid). Zachowało się streszczenie 4 początkowych ksiąg w Eklo-gach Sopatrosa z Apamei. Być może identyczny z R., autorem podręcznika retorycznego Techne;

dziełko to zawierało we wstępie charakterystykę stylu historycznego. 14. Sextus (Festus) R; hi­storyk rzymski z IV w. n.e. Napisał około r. 365 Breviarium, popularny zarys historii Rzymu, przeznaczony być może dla celów szkolnych.

15. Quintus Curtius R., historyk, zob. Curtii 5.

16. Marcus Minucius R. zob. MinucU 1. 17. Mu-sonius R., filozof stoicki zob. Miisonius Rufus. 18. Passienus R. zob. Passenius 4. 19. Lucius Yarius R; zob. Yarius 2. 20. Lucius R. Yibulius zob. Vibulius. 21. Caius Yalgius R. zob. Yalgii 2. Rupilius 1. Publius R; pochodził z ubogiej

rodziny, przy pomocy zaprzyjaźnionego z nim Scypiona Młodszego osiągnął w r. 131 p.n.e. konsulat. Występował ostro przeciwko stronni­kom Tyberiusza Grakcha. Jako namiestnik Sy­cylii stłumił powstanie niewolników. 2. Publius R. Rex z Preneste. W r. 43 skazany na wygna­nie przez Oktawiana, uszedł do Brutusa. Na­śmiewa się z niego Horacy w Satyrze VII, księgi I.

Ruś mało znana miejscowość w Megaris, położona u źródła o tejże nazwie. Zachowały się ruiny grobowców i świątyń.

Rusellae miasto w Etrurii, na wschód od jeziora lacus Prelius. Przypuszczalnie w czasach Augusta stało się kolonią rzymską.

Rusticelius (Caius Felix R.) z Afryki, wyko­nawca sigillów, działający w okresie rzymskim.

Rusticus przydomek rodu Juniuszów i Fabiu-szów (zob. lunii. Fobii).

Rutenowie (łac. Ruteni) lud mieszkający w Gal-lia Aguitania. Część kraju R. Rzymianie przyłą­czyli do Galii Narboneńskiej. Jedyne miasto Segodunum, zw. później Cmtas Rutenorum.

Rutiiius 1. Publius R. Lupus, retor w czasach Seneki Starszego, autor dzieła Schematu lexeos w 2 księgach; jest to skrót dzieła Gorgiasza, traktującego o figurach retorycznych. 2. R. Ma-ximus, prawnik rzymski w U w. cytowany w Di-gesta 30, 125. 3. Ciaudius R. Namatianus, późny poeta rzymski (V w. n.e.) rodem z Galii; zajmo­wał w Rzymie różne urzędy, po napadzie Go­tów na Italię powrócił do Galii (r. 416); podróż tę opisał w poemacie De reditu suo (O powrocie). Jest to poemat w dwu księgach (z których druga jest niekompletna), odznaczający się staranno­ścią formy (wiersz elegijny) i przepojony uczu­ciem miłości do ojczyzny. 4. Publius R. Rufus zob. Rufus 2.

Rutiius przydomek rodu Marcjuszów (zob. Marcu) i Wirginiuszów (zob. Yirginii).

Rutulowie (łac. Rutuli) stary lud w Lacjum, podbity wcześnie przez Rzymian. Głównym ich miastem była Ardea.

Rybiński Jan (ur. 1560) gJańszczanin pocho­dzenia czeskiego, poeta laureatus (?), autor wier­szy okolicznościowych polskich i łacińskich. Po łacinie napisał Hodoeporicorum liber mus, zbiór 14 elegii (Toruń 1592).

Rycymer zob. Ricimer.

rynek zob. agora, forum.

ryparografia, topografia (od gr. rhyparografos malarz „brudnych" obrazów; rhyparós brudny,

Rypejskie Góry

649

rzeźba grecka i rzymska

rhźpos drobne towary) drugorzędny rodzaj ma­larstwa greckiego, zapoczątkowany przez ma­larza Pejrajkosa, który wykonywał na zamówie­nie sklepikarzy niewybredne scenki rodzajowe, niekiedy na pograniczu pornografii.

Rypejskie Góry zob. Ripaja.

ryton (gr. rhytón) naczynie do picia w kształcie rogu z gliny bądź metalu, z dolną częścią for­mowaną w kształcie wydłużonej głowy zwie­rzęcej.

rzeźba grecka i rzymska historia rozwoju r. greckiej obejmuje trzy okresy: archaiczny, klasyczny i hellenistyczny. W okresie rzymskim, trwającym po schyłek starożytności, nie odgry­wa już poważniejszej roli artystycznej. W okresie archaicznym, do końca VII w. p.n.e., r. jest reprezentowana jedynie przez drobną plastykę figuralną, w której wyróżnia się dwa kierunki:

styl wczesnoarchaiczny, tzw. odśrodkowy, ce­chujący się silnym rozczłonkowaniem postaci (X - VIII w. p.n.e.) i styl młodszy tzw. dośrodkowy (powstały pod wpływem Wschodu), w któ­rym ciało ludzkie upodobniane jest do zwartego bloku (VII w. p.n.e.). Na przełomie VII i VI w., w okresie późnoarchaicznym, powstaje r. mo­numentalna. Są to posągi kurosów, wykonywane w licznych szkołach rzeźbiarskich doryckich (Argos, it-orynt, Sykion), jońskich (Milet, Na-ksos,- Paros, Chios) i attyckich. W początku VI w. powstają w warsztatach jońskich posągi kobiece — Kory. W związku z nowym typem zdobienia świątyń kamiennymi reliefami i r. przyczółków (fryz i przyczółek skarbca Syfnij-czyków) rozkwita r. dekoracyjna. Rozkwita także r. sepulkralna (stele attyckie z VI i V w.). Najczęstsze tworzywo stanowi poroś (miękki wapień) i wypierający go twardy marmur. Trwa­jące ciągle tradycje snycerskie powodują prze­sadne modelowanie szczegółów. Postać ludzka przedstawiona jest przeważnie statycznie, fron­talnie, na twarzy typowy uśmiech tzw. archai­czny, wynikający z nieumiejętności odtworzenia twarzy człowieka zamyślonego. W okresie kla­sycznym zanikają stopniowo cechy archaizmu. W V w. w dziełach Fidiasza utrzymuje się jesz­cze statyka, twarze zyskują wyraz powagi i szla­chetności, tzw. ethos. Ostatnie przeżytki dawnych technik to wielkie posągi chryzelefantynowe Ate­ny Partenos i Zeusa Olimpijskiego. Głównym tworzywem w tym okresie staje się brąz, nie­kiedy zabarwiany domieszkami metali. Dyna­mikę ruchu wprowadza Myron („Dyskobol");

frontalizm ustępuje zasadzie kontrapostu, po­wstaje kanon postaci męskiej, opracowany teo­retycznie i praktycznie przez Polikleta („Dory-foros"). Artyści nabywają umiejętności zarówno wyrażania uczuć, jak i przedstawiania ciała ludzkiego w ruchu. W okresie późnoklasycznym, w IV w. p.n.e., zmienia się tematyka przedsta­wień, wpływając na wytworzenie się nowego stylu r., pełnej lekkości i wdzięku, osiąganych dzięki smukłym proporcjom, silnemu kontra-postowi (Lizyp), przedstawianiu młodych po­staci w trakcie spoczynku lub rozrywki (Praksyteles). Etos, czyli wyraz podniosłego uczucia i powagi (Fidiasz), ustępuje patosowi, tj. od­malowywaniu skrajnych namiętności (Skopas). R. hellenistyczna rozwija się w ośrodkach małoazjatyckich, jak Pergamon, Rodos, i w Ale­ksandrii. Szkoła pergamońska celowała w kie­runku patetycznym, tworząc dzieła o tematyce historycznej lub mitologicznej, o wielkim napię­ciu uczuciowym (grupy Galów, fragmenty z Gi-gantomachii). Te same tendencje cechują póź-nohellenistyczną grupę Laokoona z Rodos. Nie zachowane kolosy rodyjskie, w tym posąg He­liosa zaliczany do 7 cudów świata, świadczą o skłonności do monumentalizacji. Artyści alek­sandryjscy celowali w r. rodzajowej (chłopiec z gęsią, rybak, pijaczka), erotycznej (Hermafro­dyta) i symbolicznej na usługach dworu (Nil). Pod wpływem sztuki dworskiej rozwija się por­tret analityczno-realistyczny na miejsce kla­sycznego greckiego portretu syntetyczno-idealizującego. Nowy typ portretu znalazł najpełniej­szy wyraz w r. rzymskiej, od portretumaski z okresu republiki aż do portretu cesarzy z okresu późnego cesarstwa. Na wspaniały rozwój portretu rzymskiego wpłynęły także zwyczaje kultowe (maski przodków) oraz italsko-etruski weryzm w r. W okresie cesarstwa powstają liczne por­trety oficjalne, dla celów reprezentacyjnych, ide­alizowane (August z Prima Porta). Od czasów Hadriana występuje plastyczne opracowanie oczu. Portrety III w. cechuje silna ekspresja. W IV -V w. powstają portrety kolosalne, a zarazem w myśl nowych założeń sztuki późnego antyku patetyczne, frontalne, o proporcjach hieratycz­nych. R. pełna poza portretem ogranicza się przeważnie do kopiowania w marmurze arcy­dzieł greckich (Pasiteleś, kopiści). Więcej orygi­nalności wykazuje relief historyczny, niekiedy w stylu kontynuacyjnym, zdobiący ściany bu­dowli i pomniki (Ara Pacis, Łuk Tytusa, Ko-

Rzym

650

Rzym

lumna Trajana i Marka Aureliusza). Reliefy sepulkralne zdobiące urny na prochy, ołtarze i sarkofagi dzielą się na ornamentalne i figuralne, o tematyce mitologicznej i historycznej. W r. kul­towej najliczniejsze są reliefy przedstawiające Mitrę Tauroktonosa (M. zabijającego byka) oraz sceny związane z kultem Izydy. W n-ni w. następuje stopniowe pogłębianie reliefu aż do całkowitego niemal wyodrębnienia z tła figur zdobiących sarkofagi III w. W sztuce rzymskiej obserwujemy kilka nawrotów do klasycyzmu, tzw. renesansów: za Augusta, Hadriana, Galiena. Dla okresu Flawiuszów charakterystyczny jest głęboki relief o efektach światłocieniowych. Sztu­kę okresu Antoninów określa się jako barok. Okres Trajana i Maksymiana cechuje italski weryzm i surowy modelunek. W r. prowincyj rzymskich wyróżniają się portrety palmyreńskie H - III w. i reliefy sepulkralne z Neumagen o tematyce rodzajowej. Przedłużenie r. rzym­skiej stanowi r. wczesnochrześcijańska. Orygi­nalność r. rzymskiej, polegająca wg Wickhoffa na historycyzmie, iluzjonizmie i stylu kontynuacyjnej narracji, bierze swój początek (wg Bian-chi Bandinelli) w okresie Trajana, dzięki połą­czeniu się stylu klasycznego grecko-rzymskiego ze stylem prowincji zachodnich, co znajduje najpełniejszy swój wyraz we fryzie kolumny Trajana ż przedstawieniami tzw. barbarzyń­ców.

Rzym (łac. Roma, nazwa pochodzenia praw­dopodobnie etruskiego) stolica państwa rzym­skiego, założona wg legendy przez Romulusa i Remusa. Wg datowania Warrona założenie miasta przypada na r. 753 p.n.e. R. położony jest na lewym brzegu Tybru, w odległości 25 km od jego ujścia do Morza Tyrreńskiego, w oko­licy pagórkowatej, w dogodnym punkcie handlo­wym, na skrzyżowaniu dawnej via Solaria z dro­gą prowadzącą wzdłuż wybrzeża morskiego z Kampanii do Etrurii. Na podstawie danych archeologicznych stwierdzono, że w X w. p.n.e. istniała na zachodnim wierzchołku Palatynu, zwanym Cermalus, czworokątna osada otoczona wałem i palisadą, Roma guadrata (Rzym kwa­dratowy). Tu, w grocie zwanej Lupercal miała wilczyca karmić Romulusa i Remusa. Osadnicy palatyńscy, pochodzący prawdopodobnie z Alba Longa, byli Latynami. Nieco później zajęli Latynowie drugi wierzchołek Palatynu— Pa-latual, wierzchołek góry Caelius — Querquetual, wierzchołki Eskwilinu Fagutol, Cispius i Oppius

oraz wzgórze Velia. Wszystkie te osady tworzą tzw. Septimontium (siedmiowzgórze; zob. Septi-montwm). Na przełomie VII i VI w. p.n.e., po włączeniu do miasta wzgórza Quirinalis (zajmowanego przez Sabinów) i Vmmalls, po­wstało tzw. miasto czterech dzielnic: tworzyły je dzielnice (regiones): regio Sucusana (na wzgó­rzu Caelius), Esquilina (na Eskwilinie), Collina (na Kwirynale i Wiminalu), Palatina (na Pala-tynie). Kotlina pomiędzy Palatynem i Kapitelem pod nazwą Forum Romanum (zob.) stała się centrum życia miejskiego. Powstanie miasta czte­rech dzielnic przypada na czas panowania Etru­sków, którzy przekształcili luźne osady w orga­nizm miejski. Wg tradycji historyków rzymskich za króla Serwiusza Tulliusza włączono do Rzy­mu wzgórza Kapitel i Awentyn i otoczono miasto murami, których część zachowała się do naszych czasów. Najważniejsze z bram w murach Serwiu-sza to: porta Carmentalis (zob. Carmentalis por­ta), porta Trigemina, porta Capem (Kapeńska) na Południe od Palatynu, przez którą. przecho­dziła później via Appia (zob. drogi), porta Esqui­lina, porta Collina. Ulice Rzymu, proste i szero­kie, zwały się viae. Od wzgórza Velia poprzez Forum Romanum w kierunku Kapitelu wiodła via Sacra (Droga Święta), na południo-zachód od Kapitelu Nova via (Droga Nowa). Ulice wąskie zwały się vici, ulice prowadzące na wzgó­rza'-^- clivi. Clivus Capilolinus łączył się z via Sacra i prowadził na Kapitel. Najdawniejszy most rzymski to drewniany pons Sublicius. W okresie królewskim została wzniesiona (przez króla Tullusa Hostyliusza) curia Hostiiia (kuria Hostyliusza), gmach posiedzeń senatu. W tym okresie wybudowano też Cloaca Maxima (zob.) i Carcer Mamertinus (więzienie mamertyńskie) na południowym zboczu Kapitelu. W okresie rzeczypospolitej miasto rozszerzyło swój obszar poza mury Serwiusza. Zabudowane zostały prze­de wszystkim: Campus Martius, Forum Roma­num i Kapitol (zob. Capitolinus nwns) ze wspa­niałą świątynią Jowisza. Po usunięciu targowiska z Forum Romanum zbudowano rynki handlowe pomiędzy Kapitelem, Palatynem i Tybrem:

Forum Olitorium (rynek warzywny). Forum Boa-rium (targowica bydła) oraz Forum Yelabrum, gdzie odbywał się handel różnymi towarami. Pomiędzy Awentynem i Tybrem powstało tzw. Emporium, plac ze składami i magazynami dla towarów sprowadzanych Tybrem z Ostii. Na południe od Emporium znajdowało się wzgórze

Rzym

651

Rzym

mons testaceus, powstałe ze skorup rozbitych naczyń glinianych. R. otrzymał w tym czasie wiele wspaniałych budowli, jak świątynia Junony Monety na Kapitelu, Ctrcus Mmdmus •w dolinie między Awentynem a Palatynem, Circus Flami-nius (pod koniec m w.), teatr Pompejusza. Otrzymał też nowe drogi-ulice, jak via Appla, via Flamima, via Lattna i in. oraz pierwsze akwe­dukty (zob.), jak np. Aqua Appla w r. 312. Od początku n w. zwycięscy wodzowie ozdabiają miasto łukami tryumfalnymi. Granice R. stop­niowo rozszerzają się z inicjatywy Sulli, potem Cezara, Klaudiusza, Wespazjana, Tytusa i Ha-driana. Z osobą Cezara łączą się wspaniałe plany przebudowy miasta. Był on inicjatorem przekształcenia R. w miasto marmurowe. Zmie­niony został plan miasta przez budowę nowych 'forum. Śmierć Cezara przerwała te zamierzenia. Podjął je August, którego głównym pomocni­kiem stał się Agryppa. R. z ceglanego stał się marmurowy. Powstały nowe budowle monumen­talne: teatr Marcellusa, nowy akwedukt, termy Augusta, wreszcie Panteon. August odbudował też forum Cezara i wybudował nowe forum. Na Polu Marsowym postawiono ara pacis. W r. 7 p.n.e. August podzielił Rzym na 14 dziel­nic, określając w ten sposób granice miasta s porządkując jego administrację. Następni ceiarze, zwłaszcza Flawiusze i Antoninowie, uzu­pełniali dzieło rozbudowy i upiększenia R. Po­wstały dalsze fora: forum Wespazjana, Nerwy, Trajana. Wespazjan rozpoczął, a Tytus i Domi-cjan wykończyli budowę amfiteatru Flawiuszów, zwanego Kolosseum. Po śmierci Tytusa wznie­siony został łuk tryumfalny ku jego czci. Domi-cjan wybudował pałac na Palatynie. Za Trajana R. otrzymał nowe wielkie termy oraz nowy akwedukt i słynną kolumnę Trajana. Hadrian

wystawił Mauzoleum (późniejszy Zamek św. Anioła). Również następni cesarze rozwijali dzia­łalność budowniczą, wystawiając świątynie, ter­my, bazyliki, portyki, łuki tryumfalne. Aurelian zbudował nowe mury obronne. R. posiadał w tym czasie rozbudowany system kanalizacyjny i wodociągowy. Uboga ludność R. zamieszki­wała dzielnicę Subura pomiędzy Eskwilinem, Kwirynałem i Wiminalem oraz dolinę na Za-tybrzu, u stóp wzgórza laniculus. Bogaci Rzy­mianie budowali swe domy na mons Esquilinus, Caelius, laniculus. Na laniculum, włączonym w obręb Rzymu w okresie cesarskim, znajdowa­ły się ogrody Cezara, Nerona i Domicjana. W IV i V w. dalszy rozwój miasta doznał zaha-•mowania, głównie wskutek przeniesienia rezy­dencji cesarskiej do Konstantynopola. Na R. poczęły spadać klęski: w r. 410 został zdobyty przez Gotów Alaryka, a w r. 455 zrabowany i zniszczony przez Wandalów Genzeryka. Chwi­lowe ożywienie budownictwa (głównie jednak naprawy) następuje w czasach Teodora Wielkie­go. Ostateczny cios zadał R. Totiia na czele Gotów w r. 546. Odtąd miasto pustoszone jest coraz bardziej. Stopniowo znikają ozdoby rabo­wane i wywożone przy różnych okazjach. Mate­riału z rozwalonych budowli używano do wzno­szenia nowych. Wiele zabytków padło ofiarą pieców do wypalania wapna, wiele uległo znisz­czeniu w czasie średniowiecznych oblężeń. Do zatarcia antycznego oblicza R. przyczyniły się również budowy i przebudowy dokonywane w późniejszych wiekach, do w. XVIII. Działal­ność Winckelmanna i Carlo Fea w XVIII w. przyczyniła się do zmiany stosunku do daw­nych zabytków. Rozpoczyna się okres systema­tycznych wykopalisk,' które przyczyniły się do poznania historii i topografii antycznego R.'

s