Mała encyklopedia kultury antycznej

Saliowie (łac. Salyes, Salyi, Sallmii) szczep liguryjski zamieszkujący obszar pomiędzy Rodanem a Alpami Nadmorskimi (Alpes Mariti-mae). S. prowadzili częste wojny z Marsylią, która była położona na ich obszarze. W r. 123 p.n.e. po długich walkach zostali pokonani przez Rzymian pod wodzą konsula Gajusza Sekstiusza.

Sallustios

657

salpinks

Powstała tu wówczas kolonia rzymska ze stolicą w nowo założonym mieście A^Ule Sextiae.

Sallastios zob. Salustios.

Sallustias l, Caius S. Crispus, polityk i histo­ryk rzymski (86 p.n.e. — 35 p.n.e.), ur. w Ami-ternum (dziś San Vittorino) w rodzinie pocho­dzenia plebejskiego. Był kwestorem w r. 59, w r. 52 jako trybun ludowy występował prze­ciwko Cyceronowi i Milonowi, w r. 50 zostal usunięty z senatu pod zarzutem niemoralnego życia, a w istocie prawdopodobnie z pobudek politycznych, był bowiem członkiem stronnictwa popularów. Opuścił wtedy Rzym i udał się do obozu Cezara, u boku którego pozostawał w cza­sie wojny domowej i który wprowadził go po­nownie do senatu jako byłego kwestora. Z roz­kazu Cezara sprawował przez pewien czas ko­mendę w Ulirii. Z Cezarem następnie udał się do Afryki, gdzie otrzymał jako propretor nową prowincję Africa Nova (zachodnia część Numi-dii). W prowincji tej wzbogacił się bardzo na iikutek zdzierstw. Po powrocie do Rzymu kupił willę Cezara w Tibur, a w samym Rzymie założył piękny ogród —horti Sallustiani. Po śmierci Cezara wycofał się z życia politycznego i po­święcił się działalności literackiej. Świadectwo poglądów politycznych S. stanowią dwa memo­riały do Cezara, napisane w r. 49 i 46 p.n.e. W pierwszym domaga się przeprowadzenia re­formy państwa w duchu postulatów Orakchów (osiedlenie proletariatu na wsi i uwłaszczenie go), reformy sądów przysięgłych i przeprowadzenia za­sady tajnego głosowania w senacie. Drugi msmo-riał przestrzega Cezara przed stosowaniem represji po odniesieniu zwycięstwa. Napisał też S. dwie monografie: De coniuratians Catiiinae (Spisek Katyliny) i Bellum Jugurthinum (Wojna z Ju-gurtą). Dają one wyraz trosce S. o odrodzenie społeczeństwa rzymskiego, opanowanie żądzy bogactw i zaszczytów. Za Posejdoniossm i Polibiuszem S. wypowiada pogląd, że od zdobycia Kartaginy Rzym kroczy do upadku na skutek demoralizacji warstw rządzących. Damoralizacja ta doprowadziła do kryzysu socjalnego i wojen domowych gnębiących państwo. Zachowana we fragmentach Historiae, obejmujące w pięciu księ­gach dzieje lat 70-66 p.n.e., mają wydźwięk jeszcze bardziej pesymistyczny. Głęboka wnikli­wość i poszukiwanie przyczyn zjawisk historycz­nych zapewniają S. jedno z pierwszych miejsc w historiografii rzymskiej. Styl S. jest zwięzły, nie pozbawiony ozdób stylistycznych i obfituje

w archaizmy. S. podziwiano i naśladowano już w starożytności (przede wszystkim Tacyt), a w cza­sach późniejszych należał on do najpoezytn iej-szych pisarzy starożytnego Rzymu. Polski prze­kład dzieła S. dał K. Kumaniecki (1947 Biblio­teka Meandra). 2. zob. Salustios.

Salluyii zob. Saliowie.

Salmakisi mit. nimfa źródła o tejże, nazwie w Karii, w pobliżu Halikarnasu. Zob. Herma-froditos.

Salmakis² 1. twierdza w zachodniej części Halikarnasu, od strony morza. 2. źródło w Karii, w pobliżu Halikarnasu.

Salraantica (dziś Salamanca) miasto na Pół­wyspie Iberyjskim, w pótnocno-wschodniej Lu-zytanii, na południe od rzeki Durius. Przez Liwiusza nazywane Helmantica lub Hermandica, przez Polibiusza Elmantica. Zachował się most zbudowany przez Trajana.

Salmone (gr. SalmSne albo Salmonia) miasto w Elidzie nad rzeką Bnipeus, wg podań zało­żone przez Salmoneusa, brata Syzyfa.

Salmaneus mit. syn Eola i Enarete. Wywę-drował z Tesalii do Elidy i zbudował tam miasto Salmone. Był tak zuchwały, że śmiał porównać się z Zeusem i usiłował naśladować jego grzmoty za pomona turkotu specjalnie z metalu skonstruo­wanego wozu, a błyskawice przez rzucanie z wo­zu zapalonych pochodni. Rozgniewany Zeus zabił go piorunem, wytępił jego lud, miasto Salmone zniszczył.

Salmonia zob. Salmone.

Salmydessos (gr. Salmydessós) miasto na po-łudniowo-wschodnim wybrzeżu Tracji, nad Mo­rzem Czarnym, na południe od przylądka Thy-nias. Nazwą tą określano też wybrzeże od wyżej wspomnianego przylądka aż po Bosfor tracki. Zamieszkiwane było przez dziki lud, znany z rozbojów.

Salona (Salonae, Salon) 1. stolica Dalmacji, ze względu na port ważny punkt strategiczny dla Rzymu; miejsce urodzin Dioklecjana; po zniszczeniu S. przez Gotów w r. 535 mieszkańcy przenieśli się do Spalatium. 2. miasto w Bitynii.

Salonia druga żona Katona Starszego, matka Katona Saloniana.

Salonius (Publius S.) trybun wojskowy, uczest­nik powstania oddziałów wojskowych stacjonu­jących pod Kapuą w r. 342 p.n.e.

Salpia zob. Salapia.

salpinks (gr. salpinks, łac. tuba) grecki dęty instrument muzyczny pochodzenia wschodniego;

42 — Mała encyklopedia kultury antycznej

Salpion

658

sambuka

trąba o długiej, prostej, wąskiej rurze rozsze­rzonej w jednym końcu, tworzącej tzw. czarę głosową, z krótkim, lejkowatym ustnikiem, wy­konana z brązu albo żelaza. S. używano m.in. w wojsku do dawania sygnału oraz w czasie igrzysk olimpijskich na znak rozpoczęcia zawo­dów i przy ogłaszaniu zwycięzcy.

Salpion z Aten, grecki rzeźbiarz działający w I w. p.n.e., twórca marmurowego krateru zna­lezionego w Formiae, ozdobionego reliefem przedstawiającym Hermesa oddającego nimfom Dionizosa. (Muzeum Narodowe w Neapolu).

saltus (łac., dosł. skok) zob. miary powierz­chni.

Salus toć. -bogini italska, personifikacja zdro­wia i dobrobytu. W r. 180 p.n.e., gdy zaraza nawiedziła Rzym, składano jej ofiary i wysta­wiono złoty pomnik. Czczona była jako S. Pu-blica -lub Romana. Utożsamiano ją z grecką Hygieją. W r. 307 (wg innycH danych w 302) poświęcono jej na Kwirynale świątynię. Przed­stawiano ją ze sterem, niekiedy w pozycji sie­dzącej, trzymającą w prawej ręce czarę ofiarną, z której wylewa libację na ołtarz opleciony wę­żem. .

Salustios 1. (albo Salutios) filolog z II w. n.e., komentator dzieł Sofoklesa. 2. filozof neopla-toński (IV w. n.e.) ze szkoły Jamblicha (zob.), identyczny być może z S. Sewerem, przyjacielem cesarza Juliana Apostaty. Napisał Wstęp do teo­logii neoplatońskiej, rodzaj oficjalnego katechi­zmu filozofii neoplatońskiej. 3. przyjaciel cesarza Juliana, Celt z pochodzenia; jako kwestor poma­gał cesarzowi w zorganizowaniu administracji w Galii w latach 355 - 359, po r. 361 był pre­fektem Wschodu i przewodniczącym trybunału mającego sądzić dworzan odpowiedzialnych za zbrodnie Konstancjusza.- Towarzyszył Julianowi w wyprawie perskiej w r. 364. Zmarł około r. 377. • Był przypuszczalnie autorem (zachowanego) neo-.platońskiego traktatu filozoficznego fen theon kaj kósmu (O bogach i świecie).

Salvianus z Massylii, pisarz chrześcijański z V w. n.e. Z bogatej jego twórczości literackiej zachowało się 9 listów oraz 2 większe dzieła:

Ad ecciesiam, znane też pod tytułem Adyersus maritiam (Odezwa do Kościoła przeciwko chci­wości) i De gubernatione Dei (O opatrzności bożej). Pisma S. są cennym dokumentem epoki.

Salvidienus (Quintus S. Rufus) jeden z przyja­ciół Oktawiana, dowodził jego flotą podczas wojny z Sekstusem Pompejuszem w r. 42 p.n.e.

Był legatem Oktawiana podczas wojny peruzyńskiej (41 - 40), prowadzonej przeciw Antoniu­szowi i Fulwii. Zaoferował Antoniuszowi przejś­cie z wojskiem na jego stronę, lecz Antoniusz, który w tym czasie zawarł ugodę z Oktawianem, powiadomił Oktawiana o zdradzie 5. Wezwany do Rzymu. S. został oskarżony przez .Oktawiana przed senatem i skazany na śmierć w r. 40.

Salvius 1. S. Tryphon, Syryjczyk, przywódca powstania niewolników na Sycylii (104 -101 p.n.e.), obwołany królem obrał za rezydencję miasto Triokala. Oblegając Morgantinę, przyrzekł wolność niewolnikom rzymskim, jeśli przejdą na stronę powstańców. Zmarł przed ostatecznym stłumieniem powstania przez Rzymian, jego miej­sce zajął Atenion. 2. trybun ludowy z r. 43 p.n.e. Przeciwstawił się uchwale senatu o wygnaniu Antoniusza, później proskrybowany zginął. 3. Lu-cius S. Otho, ulubieniec Tyberiusza. Jako dowód­ca wojskowy znany był z surowości. Był na­miestnikiem Afryki, gdzie wykrył spisek na życie cesarza Klaudiusza. 4. Lucius S. Otho Titianus, starszy syn poprzedniego, był dwukrotnie kon­sulem; w r. 69 poniósł klęskę w bitwie z Witeliu-szem pod Bedriacum i został wzięty do niewoli. 5. Marcus S. Otho, młodszy brat Luciusa S. Titianusa, mianowany przez Nerona namiestni­kiem Luzytanii. Po wyniesieniu na tron Galby stanął początkowo po jego stronie, później przy­czynił się do jego zamordowania i sam został na krótki czas cesarzem. Po klęsce pod Bedriacum w r. 69 popełnił samobójstwo. 6. Caius S. Liberaiis, mówca ceniony przez Pliniusza Młodszego. 7. S. lulianus zob. lulianus l.

Sałyes zob. Saliowie.

Samaria 1. górzysta kraina w środku Pale­styny, na południe od Galilei, a na północ od Judei, oddzielona od morza doliną Saronu. 2. stolica Samarii i królestwa Izrael, zdobyta i zburzona w r. 722 p.n.e. przez Sargona II, odbudowana za panowania Rzymian, podaro­wana została przez Augusta Herodowi W., który ją upiększył monumentalnymi budowlami. Za Septymiusa Sewera na pewien czas odro­dziła się dzięki nowej kolonizacji. Dziś w ruinie.

sambuka (łac. sambuca, gr. sambyke) grecki instrument muzyczny, strunowy, w kształcie trój­kąta, jeden z licznych rodzajów harf wielostron­nych pochodzenia wschodniego, wprowadzony do Grecji przez Obykosa. Na s. grały głównie (ze względu na wysoką skalę dźwięków instru­mentu) kobiety, wtórując sobie do śpiewu. In-

Sammonicus

659

Sane

sirument szczególnie rozpowszechniony w Rzy­mie.

Sammoucus zob. Serenus 6, 7.

Samnici (łac. Samnites) 1. jedno z najstarszych i najbardziej wojowniczych plemion italskich zamieszkujące Samnium, kraj położony na wschód od Lacjum i Kampanii. W IV w. p.n.e. zorganizowali federację plemion sabelskich, tzw. Związek Samnicki, i stanęli na jego czele. Wal­czyli z Rzymianami o panowanie nad Italią (trzy wojny samnickie w latach: 343-341, 327-304, 298-290 p.n.e.); mimo wielu klęsk zada­nych Rzymianom zostali przez nich pokonam i weszli w skład państwa rzymskiego, otrzymawszy ograniczone obywatelstwo, bez prawa głosu (civitas sine suffraglo). Później powstawali często przeciw Rzymianom (w wojnie z Pymisem, Hannibalem i w wojnie sprzymierzeńców w latach 90 - 88 p.n.e.). 2. gladiatores Samnites, nazywano tak gladiatorów, którzy występowali do walki w pełnym uzbrojeniu samnickim, z tarczą zwę­żającą się ku dołowi, w pancerzu, nagolennicy na lewej nodze i w hełmie z pióropuszem.

Samolas z Arkadii, grecki odlewnik w brązie, żyjący w IV w. p.n.e. Wykonał dla Delf grupę bohaterów Trifylosa i Azana, z której zacho­wała się baza. Pracował również nad wotum miasta Tegei, wzniesionym dla uczczenia zwy­cięstwa nad Lacedemończykami (r. 369/8 p.n.e.).

Samos (dziś gr. Samo, tur. Susam. Adassi) wyspa u zachodnich wybrzeży Azji Mn., oddzie­lona cieśniną od przylądka Mykale, urodzajna. Wzdłuż wyspy ciągną się góry Ampelos. Główne miasto S. na wybrzeżu południowo-wschodnim. Wg najstarszych źródeł początkowo zajmowali wyspę Karyjczycy; później została skolonizo­wana przez Jonów. W VI w. p.n.e., za czasów Polikratesa, stała się pbtęgą morską i doszła do wielkiego znaczenia dzięki rozwojowi handlu' i rzemiosła (ceramika, tkaniny, budowa okrę­tów). Samijczycy pierwsi zaczęli budować triery (około r. 704 p.n.e.). Wzięli udział w powstaniu jońskim i obronili swą niezależność w bitwie pod Mykale w r, 479 p.n.e. Po wojnach perskich wyspa należała do Związku Morskiego Aten. W okresie hellenistycznym często zmieniała przy­należność. W okresie rzymskim była początkowo niezależna, w r. 84 p.n.e. została włączona do prowincji Azji. S. była ważnym ośrodkiem kultu­ralnym, ojczyzną wielu poetów, malarzy, rzeźbia­rzy i filozofów. Za opiekunkę wyspy uważano Herę, czczoną pod imieniem Heraja i Tonea.

Samosata (gr. Samósata) miasto w północnej Syrii, w Kommagenie, na prawym brzegu Eu­fratu, przy granicy Osroene. Wielki ośrodek handlowy. Zdobyte przez M. Antoniusza. Ode­grało wielką rolę w wojnach rzymskich z Fartami. Ojczyzna Lukiana.

Samothrake (gr. Samothrdke, łac. Samothrace) wyspa na Morzu Trackim naprzeciw przylądka Sarpedon, na północ od wyspy Imbros. Ośrodek kultu Kabirów. Zamieszkiwana była przez Pelazgów, następnie skolonizowana przez Fenicjan, a około r. 1100 p.n.e. przez Jończyków z Samos. Homer nazwał ją Samos albo tracką Samos. Należała do Związku Morskiego Aten. W r. 46 włączona przez Rzymian do prowincji Tracji. W r. 1863 odnaleziono na -S'. posąg Nike (Nike z S.).

Sanchuniaton 1. historyk, fenicki z Berytos, który miał żyć w czasach królowej Semiramidy, według innej wersji — w czasach wojny trojań­skiej. 2. Pilon z Byblos (w Fenicji), gramatyk żyjący w czasach Nerona i Wespazjana, miał przetłumaczyć historię S. na język grecki. Dłuż­szy fragment tego tłumaczenia zawiera kronika Euzebiusza (zob. Euzebiusz z Cezarei}.

Sancus zob. Se.mo Sancus.

sandały (gr. pediia, łac. solea) lekkie obuwie noszone powszechnie w starożytności, głównie przez Greków. S. składały się z grubej pode­szwy skórzanej, drewnianej, filcowej lub z korka przywiązywanej za pomocą paska skórzanego wokół kostki i podbicia. Często jeden rzemyk przechodził pomiędzy dużym palcem i następ­nym, a drugi był przymocowany koło pięty. Pięta i nasada palców mogły być zakryte kawał­kiem skóry. Kolor a był najczęściej naturalny, chociaż noszono także żółte, czerwone, białe i złocone, zależnie od zamożności. W czasie żałoby noszono czarne. Najczęściej używanym rodzajem s. były kreptdes (łac. crepidae), uży­wane również przez Rzymian przebywających w prowincjach greckich. W Rzymie natomiast s. używano jedynie w domu. Ukazywanie się w s. na ulicy uważane było za niewłaściwe. Rodzaj s. stanowiły baxeae, pochodzenia praw­dopodobnie egipskiego, z papirusu, liści palmo­wych lub tp., później uchodzące za obuwie luksusowe.

Sanc (gr. Sane) 1. miasto w Macedonii nad zatoką Singiticus, na przesmyku łączącym pół­wysep Akte z lądem. Kolonia miasta Andros. W pobliżu znajdował się kanał zbudowany przez

Songarios

660

Sardynia

Kserksesa, aby flota perska nie musiała okrążać góry Athos. 2. miasto na zachodnim wybrzeżu chalcydyckiego półwyspu Pallene. na południe od Potidaji.

Sangarios (dziś Sakarya) jedna z największych rzek w Azji Mniejszej, wypływająca we Frygii z gór Dindymoś'i wpadająca do Morza Czar­nego.

Sanno} zob. Makronowie.

Sanqainim Maxlmns otrzymał za Kaliguli konsulat w r. 39, był później namiestnikiem w Dolnej Germanii; umarł w r. 47.

Saatasuwte Qac. Santones albo Świtom) szczep celtycki w Gallia Aquitania na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego, na pomoc od JGarumny. Głów­nym ich miastem było Mediolanum, zw. później Santones.

sapere aude łac. miej odwagę być mądrym (Horacy, Listy 1,2,40), stąd sapere auso — temu, który miał odwagę być mądrym; słowa wyryte na życzenie Stanisława Augusta na me­dalionie ku czci Stanisława Konarskiego.

Sapfo zob. Safona.

sapienti sat łac. mądremu wystarczy; właści­wie: dictum sapienti sat est mądremu wystarczy słowo ^Terencjusz, Phormio III, 3, 8).

Saraceni w starożytności plemię koczownicze w Arabia Petraea. Wspomina o nich Ammian i Ptolemeusz. Utrzymywali żywe kontakty z rzymskimi zarządcami Arabii. W okresie późnej starożytności i w okresie bizantyńskim mianem S. nazywano Arabów.

Sarbiewsid Maciej Kazimierz (Sarblevtus) 1595 --1640; jezuita, wykładowca poetyki, retoryki i filozofii w szkołach jezuickich w Krożach i w Wilnie, następnie nadworny kaznodzieja króla Władysława IV, najsłynniejszy z poetów polskich piszących po łacinie. Sława S. przekro­czyła granice Polski, papież Urban VIII uwień­czył go laurem poetyckim; utwory jego prze­kładane były na angielski, francuski i niemiecki (Bibliografia przekładów w wydaniu zbiorowym Poematu omnia, Staraviesiae 1892) i należały do kanonu lektury szkolnej (m.in. w szkołach an­gielskich). Na twórczość S. wywarły wielki wpływ utwory Horacego i Pindara. Zwano go też Horacym chrześcijańskim lub Horacym sar-mackim (Horatius Sarmaticuś). Najcenniejszą część twórczości S. stanowią pieśni i ody(parenetyczne, polityczne, religijne, satyryczne), mi­strzowskie w formie, pisane świetną łaciną. Za szczyt jego liryki uważany jest cykl wierszy

SUylludia (Zabawy leśne). Miarą sławy S. było 58 wydań zbiorowych jego utworów w latach 1625 - 1892, z tego 10 w wieku XIX. Do najważ­niejszych należy Horatius Sarmaticuś, sive R.P. Mathiae Casimiri SarblevU... Lyricorum librl IV, Epodon librl wius altergue Epigrammatum nęć non Epitharisma... Coloniae Agrippae, Kolonia 1721. Z wydań polskich prócz wspomnianego wydania Poemata omnia warto wspomnieć wy­danie przekładu dokonanego przez L, Kondra-towicza (Syrokomlę) w t. IV - V jego przekła­dów poematów polsko-łaciń kich (Wilno 1851) oraz wybór pieśni w przekładzie J. Ejsmonda pt. Tęsknota do ojczyzny błękitnej (Warszawa 1924). Z utworów prozaicznych Sarbiewskiego pozostały mowy łacińskie, a przede wszystkim pierwsza w całym tego słowa znaczeniu poetyka polska złożona z 4 rozpraw: De per f e eta poesi, sive Yergilius et Homsrus', De acuto et arguto, sive Seneca et Martialis', Characteres lyrici, seu Horatius et Pindarus; De virtutibus et yitiis carmtnis elegiaci, seu Ovidius oraz traktat reto­ryczny De figwrls sententiarum. Wymienione roz­prawy Są cennym dokumentem poetyki, kopal­nią interesujących refleksji i obserwacji w dzie­dzinie sztuki słowa literackiego, a zarazem świa­dectwem długowieczności inspiracyjnej myśli sta­rożytnej. Przekład wraz z tekstem łacińskim pierwszych dwu rozpraw ukazał się w r. 1957 w pracach Instytutu Badań Literackich pt. O poezji doskonale) jako 1.1 poetyki Sarbiew­skiego.

Sardes miasto w Azji Mn. na zboczu góry Tmolos, nad rzeką Paktolos, niedaleko jej ujścia do rzeki Hermus; dawna stolica Lidii. Po pod­boju Lidii przez Persję była rezydencją satrapów. Miasto ulegało często pożarom, za czasów Ty-beriusza zniszczone przez trzęsienie ziemi. Dziś ruiny na wschód od Snayrny (Izmir).

Sardica zob. Serdica.

Sardinia zob. Sardynia.

Sardynia (Sardinia) jedna z największych wysp Morza Śródziemnego, leżąca na południe od Korsyki, poprzecinana łańcuchami skalistych gór. Główne rzeki: Termus, Cedris, Tyrsus;

główne miasta: Caralis, Olbia. Mieszkańcy S. stanowili mieszaninę różnych narodowości: Tyr-reńczyków, Fenicjan, Ibsryjczyków, Greków, Rzymian. Głównym zajęciem ludności było pa­sterstwo i rolnictwo. Do r. 239 p.n.e. S. walczyła o wyzwolenie się spoi władzy Kartaginy, w r. 238 stała się prowincją rzymską zarządzaną przez

sarkofag

661

satrapa

pretora. Przez cały niemal okres władzy rzym­skiej mieszkańcy S. walczyli o wyzwolenie swego kraju, dowodem tego były liczne powsta­nia. W V w. S. została opanowana przez Wan­dalów.

sarkofag (gr. sarkofagos) strarożytna trurnD" występująca w różnych okresach w całym niemal basenie Morza Śródziemnego. S. egipskie w okresie Starego Państwa wykonywano z ka­mienia, terakoty lub murowano z cegieł. W Śred­nim Państwie występują powszechnie s. drew­niane, polichromowane, w okresie Nowego Pań­stwa przybierają kształt antropoidalny (tj. kształt ciała ludzkiego) i stanowią rodzaj portretu zmar­łego. W grobowcach królów spotyka się niekiedy s. z metali szlachetnych. Wśród zabytków kul­tury egejskiej znany jest s. terakotowy z Hagia Triada, zdobny freskami przedstawiającymi sce­ny obrzędowe. W Grecji s. występują stosunko­wo rzadko. Do tych wyjątków należą s. terako­towe polichromowane z Kladzomenaj (VI w. p.n.e.), i.-kenotafy hellenistyczne z Sydonu, marmurowe, z dekoracją reliefową na wszyst­kich bokach (tzw. s. Aleksandra Wielkiego), oraz póżnogreckie s. wykonywane na zamówie­nie klientów rzymskich (s. kolumienkowe z Sid Amara, sarkofagos kline z Aten). Powszechnie występują s. w Etrurii od VI w. p.n.e., najczęś­ciej z terakoty, rzadziej z kamienia. Ścianki ich ozdobione są dekoracją reliefową, na pokrywie wyobrażony jest portret zmarłego w pozycji leżącej. S. rzymskie wywodzą się zapewne od etruskich. W ciągu III w. p.n.e. do I w. n.e. s. występują sporadycznie. W II w. rozpoczyna się masowa produkcja marmurowych .r. z bo­gatą dekoracją reliefową, ornamentalną lub fi­guralną, zdobiącą monument z trzech stron. Pokrywa przybiera kształt dwuspadowego dasz­ku lub ozdobiona jest portretem zmarłego. Kształt prostokątny, niekiedy o -zaokrąglonych rogach. Tematyka scen przeważnie mitologiczna, w III w. częste sceny historyczne. W IV - V w. pojawiają się s. chrześcijańskie, ozdobione scenami o tematyce z Nowego Testamentu.

Sarmaci (Sarmatae, Sauromatae) wg Herodota lud mieszkający na póln.-wsch. od Palus Maeotis i na wschód od rzeki Tanais. Wg Strabuna za­mieszkiwali obszar pomiędzy fanais a Morzem Kaspijskim.

Sarniacja (Sarir.atid) nazwa użyta po raz pierwszy przez Fomponiusza Melę na oznacze­nie kraju zamieszkiwanego przez różne ludy,

którego granice tworzyły: na zachodzie—'rzeka Yistula (Wisła) i góry Sarmatici montes, na wschodzie — rzeka Rha (Wołga) i Morze Hyr-kańskie (Kaspijskie), na południowym zacho­dzie — granica z Dacją i na południu — wy­brzeże Morza Czarnego (wyłączając Chersonez Taurydzki) i Caucasus mons. Wg Ptolemeusza rzeka Tanais dzieliła S. na europejską i azja­tycką.

Sarmizegethusa jedno z najważniejszych miast w' Dacji, siedziba królów dackich, nad rzeką Sargetia. Później kolonia rzymska pod nazwą Colonia Ulpia Trawią Augusta i stolica prowin­cji; miejsce stacjonowania legionów rzymskich.

Sarnus (dziś Samo) rzeka w Kampanii, wpa­dająca niedaleko Pompei do Zatoki Puteolańskiej (Puteolanus sinus). Bieg jej uległ zmianie wskutek wybuchu Wezuwiusza w r. 79. Ważna arteria handlowa.

Sarpedon 1. mit. syn Zeusa i Europy, brat Minos? i Radamantysa. Na skutek sporu z Mi-nosem uszedł z Krety do Cylicji. Został później królem Likijczyków. Zeus dał mu przywilej przeżycia 3 pokoleń. 2. mit. syn Zeusa i Lao-damii, władca Likijczyków. Brał udział w wal­kach pod Troją, zginął z rąk Patroklosa. Z roz­kazu Zeusa dało jego Hypńos i Tanatos prze­nieśli do Likii, gdzie urządzono mu wspaniały pogrzeb. 3. mit. syn Posejdona zabity przez Heraklesa. 4. grecki rzeźbiarz działający ok. r. 250 p.n.e., wymieniony w rachunkach na De­los, według których wypłacono mu za posąg Dionizosa 25 drachm. 5. filozof sceptyk z I w. p.n.e., uczeń Ptolemajosa z Kyreny. Być może był on tylko lekarzem-empirykiem i reprezen­tował kierunek sceptyczny tej szkoły. Zob. empiryści.

sarracum zob. serracum.

Sarsina miasto w Umbrii, na prawym brzegu rzeki Sapis. Zdobyte przez Rzymian ok. po­łowy III w. p.n.e. Ojczyzna Plauta.

sarysa (gr. sarisa) druga włócznia żołnierzy falangi macedońskiej; w epoce Polibiusza dłu­gość jej wynosiła 6,21 m.

Sassanidzi (Sassanidae) dynastia panująca w Persji w okresie 226 - 651 n.e., założona przez Artakserksesa, potomka maga Sassana.