Mała encyklopedia kultury antycznej

satira zob. smyra.

satrapa (gr. satrdpes, łac. satrapes, satrapa, satraps, od staropersk. kSatrdpayan opiekun pro­wincji) w starożytnej Persji zarządca prowincji, sprawujący w niej najwyższą władzę admini

Satricum

662

saturnijski wiersz

stracyjną, sądową i wojskową. Stanowisko to było zapewne dziedzictwem po asyryjskim syste­mie administracji prowincjonalnej, w której. główną rolę odgrywali namiestnicy (bel pahati) Wyposażeni w tak wielką władzę i rządzący na bardzo rozległych terytoriach, s. przejawiali ten­dencje do usamodzielniania się i stawali się częstokroć groźnym niebezpieczeństwem dla wła­dzy królewskiej i jedności państwa. Toteż kró­lowie perscy starali się roztoczyć nad s. jak naj­ściślejszą kontrolę, przede wszystkim poprzez inspekcje, dokonywane niespodzianie przez spe­cjalnych wysłanników, zwanych .„oczami i usza­mi królewskimi". Nie zapobiegło to jednak licznym buntom i zdradom s., które w znacz­nym stopniu przyczyniły się do upadku państwa. Pogromca państwa perskiego, Aleksander Wiel­ki, na zdobytych obszarach utrzymał nadal sy­stem satrapii, jednakże znacznie ograniczył wła­dzę s., ustanawiając w prowincjach osobnych, nie podlegających jej urzędników do spraw skarbowych oraz dowódców wojskowych. Po śmierci Aleksandra satrapie istniały przez długi czas w niektórych państwach hellenistycznych i w państwie partyjskim, w III w. n.e. przejęli tę instytucję zwycięzcy Fartów i twórcy państwa nowoperskiego, Sassanidzi. W IV - VI w. n.e. . istniała ona także w należącej do Rzymu części Armenii. S. w rzymskiej Armenii byli do r. 488 krajowymi dziedzicznymi i dożywotnimi wielko­rządcami, sprawującymi dowództwo nad armeń­skimi oddziałami wojskowymi. Później mianował i usuwał ich cesarz rzymski według własnego uznania. Stanowisko i tytuł s. w rzymskiej Armenii zostały skasowane przez Justyniana w r. 536.

Satricum latyńskie miasto w pobliżu Antium;

zachowane szczątki starych murów.

satura 1. zob. satyra. 2. s. lanx dost. psłna misa: a) danie złożone z różnych przysmaków;

b) misa (lanx) pełna plonów składana w ofierze bogini Ceres. 3. s. lex, ustawa złożona z różnych rozporządzeń.

Saturn (Satwnuś) staroitalski bóg rolnictwa, przez Rzymian utożsamiany z Kronosem. Wg legendy był władcą Italii. Za jego panowania trwał na ziemi złoty wiek. W Rzymie obcho­dzono w grudniu ku czci S. uroczystości zwahs Satumalia (zob.).

Saturnalia łac. rzymskie święta pochodzenia latyńskiego, obchodzone ku czci Saturna i na pamiątkę legendarnego złotego wieku. W r. 497

p.n.e. wzniesiono Saturnowi świątynię u stóp Kapitelu; fakt ten i datę wiązano z wprowa­dzeniem S., które były odtworzeniem i powtó­rzeniem greckich świąt Kronia (Saturna utożsa­miano z greckim Kronosem). W r. 217 p.n.e. dodano do obrzędów przyjętych z Grecji rzym­skie Lectisternia, uczty bogów, urządzane przez senatorów. S. zaczynały się 17 grudnia i trwały (od czasów Augusta) trzy dni, od czasów Kaliguli — cztery, a od czasów Domicjana — pięć. W pierwszym dniu składano ofiary Saturnowi, w dniach następnych urządzano uczty i zabawy, podczas których ulicami przeciągały wesote po­chody. Podczas uczt ofiarowywano sobie pre­zenty. Do tradycyjnych podarków w dniach S. należały świece woskowe (cerei) oraz figurki z gliny (.sigilla, sigillaria), prawdopodobnie relikt zwyczaju składania ofiar ludzkich Saturnowi. S. były świętem pojednania i równości, jako wspomnienie wieku złotego. Niewolnicy podczas S. zasiadali do stołów z panami, mając zupełną swobodę wypowiadania się, a nawet panowie usługiwali im przy stołach.

Satumia miasto etruskie zwane przedtem Aurinia.

saturnijski wiersz (yersus Safiimius) rodzimy wiersz italski, występujący w najstarszych za­bytkach poezji rzymskiej. Jest to jedyny wiersz w metryce łacińskiej, który nie został przejęty z.poezji greckiej. Zabytki pisane w tym metrum są jednak bardzo skąpe (w sumie około 150 wierszy) i przeważna ich część pochodzi z okresu już po r. 240 p.n.e., kiedy to wkroczyła do Rzymu grecka metryka iloczasowa. Metryka ta mogła wywrzeć pewien wpływ na budowę s.w. To jest powodem, że nie możemy dziś z całą pewnością rozstrzygnąć, jaka była zasada bu­dowy s. w; czy był to wiersz akcentuacyjny, czy iloczasowy. W wyniku jednak badań ostatnich dziesiątków lat, a zwłaszcza pracy Fryderyka Leo (Der satumische Vers, 1905), teoria o przy­należności s.w. do poezji iloczasowej stała się bardziej prawdopodobna niż teoria akcentua-cyjna. Jako przykład s. w. cytują starożytni metrycy rzekomy wiersz Metellusa przeciw poecie Newiuszowi: malum dabunt Metelli \\ Naevio poetae ^L^^f^-L-L || L\^L^L—. Wiersz ten, podobnie jak i inne zachowane s. w.,'składa się z dwóch członów (co/a), które oddzielone są od siebie dierezą. Poza tym występuje zwykle diereza po drugiej arsie pierwszego członu, a przeważnie także po drugiej arsie drugiego

Saturninus

663

satyrowie

członu. Tak w dierezie głównej, jak i w pobocz­nych dopuszczalny jest hiatus i syllaba anceps;

por. Liwiusz Andronikus frg. l: Virum mihi\ Camena \\ insece || versutum ^Jl-\^l-| <^'-Lo |[ L.\^v l —-L c' (w dierezie głównej hiatus i syl-laba aneeps, w dierezie drugiego członu syllaba anceps). W każdym członie s. w. tylko arsy są elementami stałymi, tezy zaś są pod względem iloczasu obojętne, a nawet mogą być stłumione zupełnie. Człon pierwszy najczęściej zaczyna się od tezy, ale może również zaczynać się od arsy, por. Newiusz, Sellum Punicum frg. 19, 3: Runcus ac Pwpureus filii Terras L^L1.\^L \\ 1.^1 L \\L— (w członie pierwszym stłumiona jest teza pierwsza i trzecia, w członie drugim teza druga). Często spotyka się w s. w. aliterację, np. Ne­wiusz frg. 5, l (Morel): eorum sectam seguuntur mufli mortales —l- —-L || ^ -L -L L - || —-'-—. Liwiusz Andronikus napisał wierszem s. swój przekład Odysei, a Newiusz epos oryginalny, Belli Punici Carmen. Z chwilą wprowadzenia przez Enniusza do metryki łacińskiej heksametru daktylicznego s. w., wyparty z literatury, używany był nadal tylko w poezji ludowej i w niej przetrwał aż do czasów Augusta.

Saturninus przydomek rzymski, 1. Lucius Appuleius S. zob. Appulei. 2. Aelius S., strącony ze Skały Tarpejskiej za wiersze wymierzone prze­ciw Tyberiuszowi. 3. rzymski rytownik w ka­mieniu działający w pierwszej poł. I w. n.e. Przypuszczalnie twórca sygnowanej Kamei z gło­wą Antonii, żony Druzusa. 4. Aponius S., wódz rzymski za rządów Othona i Wespazjana, po­konał Roksolanów nad Morzem Meockim; za rządów Wespazjana z trudem uniknął śmierci z rąk zbuntowanych żołnierzy. 5. Aemilius (Ayulnius) S., wódz Waleriana, później Galiena, zamordowany przez żołnierzy. 6. S. z Galii, wódz za Aureliana. W r. 280 został w Egipcie obwołany cesarzem, później pokonany przez Probusa i zamordowany przez jego żołnierzy.

Saturnus zob. Saturn.

satyra (łac. satira, saturd) 1. wg antycznej teorii jest to zawsze utwór poetycki w heksa-metrze, mający charakter gawędy, o tonie dy­daktycznym lub zaczepnym; s. naświetlała pro­blemy polityczne, społeczne, literackie, atakując już to jednostki, już to całe społeczeństwo. Gatunek literacki powstał na gruncie literatury rzymskiej, jakkolwiek są w s. echa greckiej diatryby cynicznej Menipposa z Gadary czy Biona Borystenity. Termin suwa dla określenia

utworów poetyckich pojawia się u Enniusza jako tytuł zbioru wierszy o różnej treści i o różnych miarach wierszowych. Ze względu na tę różno­rodność wiązano je z terminem kultowym satura lawc misa, jaką składano bogini, Ceres (zob. satura). Jednak nowa hipoteza B. Snella, wią­żąca ten wyraz z etruskim satr, satir, co znaczy orare (mówić), wydaje się słuszna, wobec tego, że satyrycy rzymscy nazywali swoje utwory saturae, także sermones (gawędy). Pierwszym satyrykiem rzymskim, który nadał s. taką for­mę, w jakiej my ją znamy (heksametr, gawęda, ton dydaktyczny, zaczepny), był Lucyliusz (II w. p.n.e.); następcami jego są: Horacy, Persjusz, Juwenalis, Sulpicja. Prócz tych satyryków, któ­rych utwory zachowały się, mieli pisać s.: lulius Rufus (współczesny Juwenalisowi), Rabirius, Si-lius Italicus (zob. Silii 7), Maniius Yopiscus,

2. .r. menippejska zob. Menippos i Warron.

Satyrejos grecki rytownik w kamieniu dzia­łający w III w. p.n.e., twórca podobizny królo­wej Egiptu, Arsinoe.

Satyrion komediopisarz grecki, przedstawiciel komedii nowej. Utwory jego nie zachowały się.

Satyros 1. S. I, król państwa bosporańskiego (433 - 393 p.n.e.), zaprzyjaźniony z Atenami. Dążył do rozszerzenia władzy na Teodozję. Zmarł w czasie oblężenia tego miasta. 2. S._II, król bosporański (310-309 p.n.e.), zginął w cza­sie wojny prowadzonej z bratem o władzę.'

3. architekt z IV w. p.n.e., jeden z budowniczych Mauzoleum w Halikarnasie. 4. S. z Kallat.is, biograf perypatetycki, prawdopodobnie z prze­łomu III/II w. p.n.e. Głównym jego dziełem były Żywoty (Bioj), zawierające biografie filo­zofów, poetów, królów i wodzów. Zachowany (znaleziony w papirusach egipskich) fragment zawierający Żywot Eurypidesa ma formę dialogu. Materiały do swych biografii czerpał S. z pism perypatetyków (jak Teofrast, Arystoksenos z Ta-rentu, Heraklides z Pontu), attydografów (jak Filochoros) i historyków (jak Kallistenes i Teo-pomp). 5. grecki rzeźbiarz działający ok. r. 300 p.n.e., znany z inskrypcji na fragmencie bazy zaginionego posągu, znalezionej koło Larissy. 6. grecki rzeźbiarz z Antiochii, działający w I w. p.n.e., znany z inskrypcji na bizie znalezionej na Rodos.

satyrowie mit. zwani również sylenami, towa­rzysze Dionizosa. Wyobrażano ich w postaci ludzkiej, ale z koźlimi uszami i ogonem (z cza­sem charakter zwierzęcy s. wiąz bardziej zanika).

satyrowy dramat

664

Mieli przebywać w lasach, często w towarzystwie nimf. Pędzili wesoły, wyuzdany tryb życia wśród tańców, muzyki, śpiewu i wina. Atrybutami ich były: tyrsos oraz aulos, syrynga lub inne instru­menty muzyczne. Postacie s. były częstym mo­tywem w sztuce starożytnej. U Rzymian zatarta się różnica pomiędzy faunami, s. i Panem.

satyrowy dramat utwór sceniczny wystawiany w Atenach po trzech tragediach (trylogia), z któ­rymi łącznie tworzył tzw. tetralogię (cztery utwo­ry). W d. s. chór występował w kostiumach przedstawiających satyrów, z czym wiąże się nazwa dramatu. Twórcą tego gatunku literac­kiego był Pratinas z Fliuntu, który wystawiał swoje utwory w latach 499 - 496 wraz z Ajschy-losem i Chojrilosem. S. d. czerpał często tematy z mitologii, miał charakter pogodny, niekiedy nawet o zabarwieniu komicznym, akcja rozgry­wała się na przestrzeni otwartej (las, łąka). Tańcem właściwym dla s. d. był sikimos. Wg świadectw starożytnych spośród poetów piszą­cych s. d. wyróżnili się Chojrilos oraz Pratinas, który miał napisać 32 dramaty. Zachowały się następujące s. d.: Tropiciele Sofoklesa i Kaklops Eurypidesa.

Saufeius 1. Caius S., kwestor w Rzymie w r. 100 p.n.e., popierał wystąpienia Saturnina (zob. Appulei l), wraz z nim zginął. 2. Lucius S., przyjaciel Attyka, dzięki któremu odzyskał zie­mie skonfiskowane przez triumwirów.

Saurias z Samos, grecki malarz działający prawdopodobnie w okresie archaicznym. Miał być wynalazcą rysunku sylwetowego.

Sauroktonos (gr. sauroktónos) zabijający jasz­czurkę. Pod tą nazwą znany jest słynny posąg Apollina, dzieło Praksytelesa.

Savaria zob. Samaria.

Savia 1. prowincja rzymska zwana też Panno-nia Ripariensis, utworzona przez Dioklecjana z zachodniej części Pannonia superior, rozciąga­jąca się od rzeki Sawy (łac. Savus) do Drawy (łac. Dravus), granicząca z Dalmacją, położona wzdłuż wschodniego wybrzeża Morza Adria­tyckiego. Główne miasto Siscia nad rzeką Sawą. 2. miasto w Hispania Tarraconensis, o nie dają­cym się bliżej określić położeniu. 3. nazwa mia­sta Borysthenis albo Olbii w Sarmacji europej­skiej.

Savus (dziś Sawa) rzeka wypływająca z Alp, dopływ Dunaju, tworzył? w starożytności gra­nicę pomiędzy Noricum i Italią oraz pomiędzy Pannonia i Illirią.

Sawaria (Savaria lub Sabaria) dziś Szomba-thely na Węgrzech; jedno z głównych miast w Pannonia superior (zwanej od czasów Diokle­cjana Pannonia prima), położone na szlaku Camuntum-Poeto vio; od czasów cesarza Klau­diusza — rzymska kolonia zwana Colonia Ciau-dia Savaria, węzłowy punkt dróg między Italią i Pannonia. Szczególny rozkwit miasta przypada na okres Antoninów. S. było częstą siedzibą cesarzy rzymskich. Tu Septimus Severus obwo­łany został przez wojsko pannońskie imperato­rem. Miasto posiadało przede wszystkim zna­czenie sakralne.

Saxa Rubra zob. Rubra Saxa.

SC zob. senatusconsultum.

scabellum (łac.; gr. krupeza, krupala) instru­ment perkusyjny składający się z dwu grubych drewnianych albo żelaznych płyt, przywiązywa­nych • do stóp rzemieniami albo płóciennymi tasiemkami. Wydawał pod naciskiem stopy ostry dźwięk.

Scaeyola zob. Mucii l, Septimius l.

scalae Gemoniae zob. Gemoniae scatae.

Scaldis (dziś niem. Schelde, fr. Escaut) główna rzeka w Gallia Belgica, wpadała do Oceanu;

Cezar uważał ją błędnie za dopływ Mozy.

scamillus łac. stopień, bankietka; scamUli im-pares termin używany przez Witruwiusza, nie­zbyt dokładnie wyjaśniony, oznaczający być może nierówne podmurowania w stylobacie pod poszczególnymi kolumnami, stosowane w celu uzyskania jednakowej, pomimo wybrzuszenia stylobatu, wysokości kolumn.

Scapula zob. Ostorius; Tertullus 1.

Scarbantia dziś Sopron (Oedenburg) na Wę­grzech; osada, kolonia rzymska w Pannonia su­perior na prawach municipium już od czasów Augusta. Ważny handlowy punkt na terenie Pannonii. Pochodzące z S. liczne inskrypcjeświadczą o rozwoju politycznym i kulturalnym miasta.

Scaurianus zob. Terentii 14.

Scaurus przydomek rodu Emiliuszów (zob. Aemilii) i Aureliuszów (zob. Aurelii).

scena (łac. scaena, scena, gr. skenS) pierwotnie w teatrze ateńskim oznaczała barak umieszczony naprzeciw widowni, oddzielony od niej dwoma szerokimi przejściami (pdrodos), którymi wcho­dził na orchestrę chór, a także publiczność zajmująca miejsca w niższych rzędach. Fronto­wa ściana skene tworzyła tło dla akcji; wewnątrz skene mieściła się garderoba dla aktorów, stam-

665

Scipio

tąd poprzez troje drzwi — środkowe wielkie, monumentalne, i dwoje bocznych, mniejszych — wychodzili aktorzy. W teatrze Dionizosa skene miała kształt prostokąta o wymiarach 46,50 x x.6,40m, z dwoma bocznymi kwadratowymi budynkami wysuniętymi ku przodowi; były to tzw. paraskeniony (paraskfnion). W głębi skenf znajdowała się przybudówka, gdzie mieściły się maszyny teatralne. Dolna część frontowa skenS, zwana proskwion (łac. proscenium), stanowiła właściwą s; tzn. miejsce występowania aktorów. Proskenion wznosiło się na wysokość 2 do 3 m. Początkowo ozdabiane było kolumnami, po­między które wsuwano malowane drewniane tablice, ptnakes, które stanowiły rodzaj prymi­tywnych dekoracji. W teatrach hellenistycznych budowano proskenia ze stałą kolumnadą. Z bie­giem czasu proskenia stawały się coraz większe, aż osiągnęły rozmiary rzymskiej s. bez orchestry. Około I w. n.e. rozszerzono po raz pierwszy proskenion w stronę orchestry o 3 m i cofnięto paraskeniony o 2 m. W III w. proskenion się­gało do samej widowni oraz zostało obniżone o l,5 m; wprowadzono także pośrodku schody. O tej formie proskenionu dają wyobrażenie ruiny teatru Dionizosa w Atenach.

sceptycy (gr. skeptikó], łac. sceptici, od skep-tikós wątpiący, rozważający) kierunek filozo­ficzny powstały na przełomie IV i III w. p.n.e. Poprzednikami sceptyków byli eleaci, Heraklit, Demokryt i sofiści. Zasadniczą tezą sceptycy­zmu jest niemożliwość poznania. Sceptycyzm głoszony przez Pirrona z Elidy (IY/III w. p.n.e.) i Tymona z Fliuntu (III w. p.n.e.) miał charakter praktyczny: wobec niemożności osiąg­nięcia prawdziwej wiedzy należy powstrzymać się od wydawania sądów; taka postawa zapewni człowiekowi całkowity spokój, czyli szczęście. Pirron nic nie pisał, Tymon natomiast bardzo wiele. W III i II w. p.n.e. sceptycyzm opanował tzw. średnią Akademię (Arkesilaos w III w. p.n.e., Karneades w II w. p.n.e.), lecz został złagodzony: nie można zdobyć zupełnej pew­ności sądów, wystarcza jednak prawdopodo­bieństwo. Późniejsi sceptycy: Ajnesidemos (I w. p.n.e.), Agryppa i Sexstus Empiricus (III w. n.e.) nawiązali do nauki Pirrona. Inte­resując się specjalnie zagadnieniami teoretycz­nymi wypracowali metodę zbijania twierdzeń i specjalne argumenty (tropy) służące do tego celu.

Scewola zob. Mucii l, Septimius l.

Scheria (gr. Scheria) mityczna wyspa Feaków, znana z Odysei Homera. Starożytni identyfiko­wali ją z Korkyrą, wyspą leżącą na zachód od wybrzeży Epiru. Mieszkańcy S., Feakowie, sły­nęli jako żeglarze i budowniczowie okrętów. Wg Homera Odyseusz w czasie swej tułaczki wyrzucony na brzeg Scherii został gościnnie przyjęty przez Alkinoosa, króla Feaków, a okręt feacki odwiózł go do ojczyzny.

schody Charona zob. Charona schody.

scholia (gr., 1. pój. schólion uwagi) uwagi oraz notatki o treści filologicznej i historycznej doko­nywane na marginesach rękopisów greckich i ła­cińskich. S. pochodzące od jednego autora i często uzupełniane przez następnych urosły z czasem do wielkich rozmiarów, a niektóre z nich mają dużą wartość (np; s. weneckie do Iliady). S. dzielą się na dwie grupy: wyjaśnia­jące różne zagadnienia związane z danym utwo­rem i s. dotyczące krytyki tekstu. Autorzy s. są często nieznani. Najznakomitsi scholiaści rzymscy to: Donatus (s. do Terencjusza), Probus i Serwiusz (s. do Wergilego), Porphyrio (do Horacego).

Schoneus Jędrzej (Schoen) 1552—1615; poeta nowołaciński rodem ze Śląska, po odbyciu stu­diów w Padwie i Rzymie profesor Akademii Krakowskiej. Rozgłos zyskały mu panegiryki ujęte w formę idylli na wzór Eklog Wergiliusza:

Adonis. Ecioga gratulatoria ad Georgium Radi-vilium, episcopum Yilnensem (Kraków 1581);

Dafnis seu de funere magia Stephani I Regis Pohnorum (Kraków 1588); Palawwn seu Prom-nicum Crasinianum... (Kraków, 1589).

Schroeter Adam (Schroeterus) 1525 - ok. 1572;

nowołaciński poeta laureatus rodem ze Śląska. Studiował na Uniwersytetach w Pradze i Padwie. Wśród jego elegii, panegiryków i pieśni religij­nych na uwagę zasługują: poemat Salinarum Yielicensium iucwda ac vera descriptio — opis salin wielickich (Kraków 1553) oraz De flmio Memela Lithuaniae... (Kraków 1553)—opis re­gulacji ujścia Wisły.

Scipio przydomek rodu Korneliuszów (Cor-nelii). 1. Publius Comelius S. (Africanus Maior), ur. w r. 235 p.n.e. W r. 212 był edylem kurul-nym, w r. 211 po śmierci swego ojca jako prokonsul objął główne dowództwo w Hiszpanii, zdobył Nową Kartaginę, nie zdołał jednak prze­szkodzić wyprawie Hannibala do Italii. Powró­cił do Rzymu w r. 206, a w rok później został konsulem i otrzymał w zarząd prowincję Sycylię.

Scironia Saxa

666

Scribonii

W r. 204 wyruszył do Afryki, gdzie oblegał Utykę. W r. 203 zadał klęskę Kartagióczykom nad Magni Campi, a w r. 202 — ostateczną klęskę pod Zamą. Po powrocie do Rzymu odbyt tryumf i otrzymał przydomek Africanus. W r. 199 został cenzorem, a w r. 194 konsulem po raz drugi. W r. 193 badał spór graniczny między Masynissą i Kartagióczykami, a wkrótce potem udał się jako poseł do Antiocha Wielkiego. W r. 184 oskarżono go o to, że został przeku­piony przez Antiocha i że przywłaszczył sobie zdobycz wojenną. Wówczas S. usunął się w za­cisze wiejskie. Umarł w Liternum w r. 183. 2. Publius Cornelius S. Aemilianus Africanus, drugi syn Lucjusza Paulusa, ur. w końcu r. 185 p.n.e. lub na początku r. 184, adoptowany przez Polibiusza Korneliusza S. (zob. l). Kształcił się w Rzymie i pozostawał pod dużym wpływem Publiusza. W r. 168 odznaczył się w bitwie pod Pydną; w r. 151 walczył jako tribunus militum

•w Hiszpanii, a w r. 150 w Afryce. W r. 147 został wybrany konsulem i powierzono mu pro­wadzenie wojny w Afryce przeciw Kartaginie, którą w r. 146 zdobył i kazał zburzyć. Odbył wtedy tryumf i zyskał przydomek Africanus. W r. 142 był cenzorem, a rok później udał się jako poseł do Egiptu i Azji. W r. 134 wybrano go powtórnie konsulem i powierzono mu zdo­bycie Numancji, czego dokonał w r. 133. Odbył wtedy ponowny tryumf i zyskał przydomek Numantinus. Będąc w Hiszpanii, otrzymał wia­domość o zamordowaniu swego szwagra, Tyberiusza Semproniusza Grakcha. S. nie był zwo­lennikiem reform agrarnych, obawiał się bowiem rozruchów i zamieszek. Występował ostro prze­ciw wnioskom Papiriusza Karbona i dążył do całkowitego obalenia prawa agrarnego. Został potajemnie zamordowany w r. 129. Był czło­wiekiem bardzo wykształconym, posiadał dobrą znajomość greckiej kultury, literatury i filozofii. Był znakomitym mówcą. Z mów jego zachowały się nieliczne fragmenty. 3. Publius Cornelius S. Nasica Corculum, konsul z roku 162, zm. w r. 147 p.n.e., autor listu autobiograficznego do jakie­goś króla, może do Masynissy; list ten stał się dla Plutarcha źródłem do opisu bitwy pod Pydną (r. 168) w biografii Emiliusa Paulusa.

Scironia Saxa zob. Skironides.

Scodra (gr. Skódra) duże miasto w Illirii, na lewym brzegu rzeki Barbany, na południowo-

-wschodnim krańcu jeziora Labeatis. Scotti (także Scoti) szczep w Kaledonii, za- .

mieszkujący terytorium dzisiejszej południowej Szkocji i Irlandii.

scriba łac. pisarz, sekretarz. Znane były dwa rodzaje s., prywatni i państwowi. Pisarz pry­watny zwał się s. a epislulis, jeśli zajmował się tylko korespondencją, s. a sfiidiis pomagał przy nauce; s. notarius robił notatki, używając steno­grafii (notae). Byli to zazwyczaj niewolnicy lub wyzwoleńcy. Pisarze państwowi byli przydzielani przez państwo do pomocy poszczególnym urzęd­nikom (scribae guaestorii, aediUcii, tribunicii) albo też wybierani przez urzędników takich, jak konsulowie, cenzorowie, pretorzy, dyktatorzy. Byli to na ogół obywatele niskiego pochodzenia lub wyzwoleńcy. Pisarze wyższych urzędników sporządzali protokoły posiedzeń senatu, odczy­tywali dokumenty itd. Najważniejsi byli scribae guaestorii, którzy prowadzili obliczenia i archi­wum państwowe.