Mała encyklopedia kultury antycznej

Tullianum (Carcer Tullianus) podziemna część więzienia mamertyńskiego nazwana tak od Ser-wiusza Tuliusza, który ją kazał wybudować. Miejsce stracenia m.in. spiskowców Katyliny.

Tullius Servius zob. Servius l.

Tullus Hostiiius trzeci król rzymski. Prowa­dził wojnę z Albą Longą i Sabinami, zdobytą Albę zburzył, a mieszkańców przesiedlił do Rzy­mu, na wzgórze Celius. Pokonał również Sabi-nów. Wg tradycji wzniósł w Rzymie budynek przeznaczony na posiedzenia senatu, zwany curia Hoslilia. Podobno zginął zabity przez piorun, ponieważ zbyt mało troszczył się o sprawy zwią­zane z religią i kultem bogów. Przypuszczalnie imię jego ma charakter ajtiologiczny i mogło po­wstać dla wyjaśnienia nazwy kurii Hostiiiuszowej.

Timielikus (Thumelicus) syn Arminiusza i Tus-neldy, urodzony w więzieniu rzymskim w Ra­wennie, wychowany w Rawennie, według przy­puszczeń — w szkole gladiatorskiej.

Tunes (albo Tunis) warowne miasto w Afryce na północo-zachód od Kartaginy, u ujścia rzeki Katada.

tunica

767

Tusnelda

tunica (łac. tunica) . spodnia szata używa.na przez Rzymian w domu, szyta z lekkiej niefarbo-wanej materii wełnianej, bez rękawów lub — rzadziej — z rękawami. Odpowiednik greckiego chitonu, rodzaj koszuli. Nakładano ją przez głowę, opasywano w biodrach, a nad pasem pod­ciągano, tworząc zanadrze. Wychodząc z domu nakładano na t. togę. Wcześnie zaczęto używać dwu jednocześnie: wierzchniej /. exterior oraz spodniej /. interior zwanej też subucula. Senato­rowie używali /. ozdobionych z przodu (od szyi do brzegu dolnego) szerokim pasem purpuro­wym (fatus clavus, stąd: t. laticlavia)', obywatele stanu rycerskiego — pasem wąskim (angustus clayus, stąd t. angusticlavid). Wodzowie odbywa­jący tryumf wdziewali t. palmata, ozdobioną haftowanymi złotymi liśćmi palmowymi.

Turbo zob. Marcii 17.

Turioj (gr. Thwioj, łac. Thurii lub Thurium) miasto w Lukanii nad rzeką Krathis, nad Zatoką Tarentyjską (sinus Tarentinus), założone w r. 443 p.n.e. (na miejscu zburzonego Sybaris) przez kolonistów greckich 7'. było jednym z najlepiej rozwijających się miast greckich w południowej Italii. W r. 193 p.n.e. Rzymianie założyli tu kolonię, zmieniając jednocześnie nazwę miasta na Copia.

turnia łac. w wojsku rzymskim część składowa oddziału jazdy noszącego nazwę dla (zob.). Ala dzieliła się na dziesięć t., każda /. na trzy dekurie.

Turnus 1. bohater Eneidy Wergiliusza, postać związana z podaniami italskimi; był synem Daunusa, bratem nimfy latyńskiej lutumy, kró­lem Rutulów, który rościł sobie prawo do ręki Lawinii, córki króla Lacjum, Latinusa; kiedy Latinus przyrzekł Lawinie Eneaszowi trojańskie­mu, T. wystąpił zbrojnie i zginął z ręki Eneasza. 2. poeta rzymski, satyryk z I w. (za Nerona i jego następców), bardzo ceniony przez współ­czesnych mu poetów; dzieła jego nie zachowały się.

Turonowie (Turones, Turoni) lud w Galii nad rzeką Liger, sąsiadujący z Piktonami i Kar-nutami; główne miasto Caesarodunum (dziś Teurs).

Turpilianus Petronius zob. Petroniusz 4

Turpilius 1. Sextus T., komediopisarz rzymski, współczesny Terencjuszowi, urn. ok. r. 104 p.n.e. Tłumaczył komedie Menandra i innych poetów przedstawicieli tzw. komedii „nowej". Z twór­czości T. zachowały się jedynie luźne fragmenty

13 komedii. 2. Lucius T. Silanus, w wojnie Rzymu z Jugurtą walczył pod wodzą Metellusa Numidyjskiego. By} jedynym Rzymianinem, któ­ry uszedł z życiem z bitwy pod Vacca. Z tego po­wodu został oskarżony o zdradę i stracony.

Turpio zob. Ambmus Lucius Turpio.

Turranius 1. T. Niger, przyjaciel Terencjusza. Warrona; jemu zadedykował Warro drugą księgę swego dzieła o rolnictwie. De re rustica. t. Manius T. znany z uczciwości, jako pretor w r. 44 p.n.e. ociągał się z przejęciem od Anto­niusza zarządu nad jedną z prowincji.3. Caius T. według Tacyta zajmował się aprowizacją Rzymu za Tyberiusza i Klaudiusza. 4. T. Cracilis z Hisz­panii, żyjący w I w. n.e. (lub wcześniej) autor wielu (nie zachowanych) dzieł naukowych z za­kresu geografii, rolnictwa oraz dzieł przyrodni­czych.

turris (łac. dosł. wieża, gr. pyrgos) jedna z najważniejszych machin wojennych, w kształcie wieży, poruszana na kołach; podprowadzana do murów obronnych służyła do ich bezpośredniego atakowania przez ukrytych w /. wojowników.

Turulius Publius jeden ze spiskowców biorą­cych udział w zamachu na Cezara w r. 44 p.n.e.;

w tym samym roku został kwestorem w prowincji Bitynii. W r. 43 dowodził flotą, po porażce pod Filippi zebrał rozbitków na Wschodzie. Później przyłączył się do Antoniusza, wydany jednak przez Antoniusza Oktawianowi, został skazany na śmierć i stracony na wyspie Kos.

Tusci zob. Etruskowie.

Tuscułmn zob. Tuskulum.

Tuskulanki spolszczona forma tytułu dzieła filozoficznego Cycerona Tusculanae disputationes w pięciu księgach (Rozmowy tuskulańskie), których tytuł wiąże się z Tuskulum, gdzie Cyceron posiadał willę; tam miały być prowadzone rozmowy stanowiące treść dzieła.

Tuskulum (Tusculum) miasteczko w Lacjum na południowy wschód od Rzymu; po bitwie nad jeziorem Regillus w r. 496 p.n.e. zostało municypium rzymskim, jak wiele innych miast latyóskich. Ze względu na malownicze poło­żenie na zboczu Gór Albańskich 7'. ściągało bogatych Rzymian, którzy budowali tutaj wspa­niałe wille, m. in. posiadał tutaj willę Cyceron.

Tusnelda córka Segestesa ze szczepu Cherus-ków, żona księcia Cherusków, Arminiusza;

po śmierci Arminiusza uwięziona przez Rzymian wydała na świat w więzieniu rzymskim w Ra­wennie syna, Tumelikusa.

tutela

768

tutela

tutela (łac. opieka, gr. epitropeja) w staro­żytnej Grecji znana była opieka nad mało­letnimi, którym zmarł ojciec, oraz nad kobie­tami. Opiekun małoletnich sierot (epitropos), ustanawiany był zazwyczaj w testamencie. Jeżeli nie zostało to dokonane, w Atenach, Sparcie i Syrakuzach z mocy prawa opiekunem stawał się najbliższy krewny zmarłego. Jeśli brakło testamentowego i ustawowego opiekuna, to na żądanie zainteresowanych wyznaczał opiekuna archont. Kobieta, bez względu na wiek, przez cale życie pozostawała pod opieką ojca, brata, męża lub syna, albo też w braku ich, pod opieką ustanowionego opiekuna. Opiekuna kobiet na­zywano zwykle kyrios. Kobieta mogła także sprawować opiekę, jednakże w charakterze opiekunki występowała łącznie ze swym kyrio-sem, którego współdziałanie przy dokonywaniu przez nią ważniejszych aktów prawnych było z reguły konieczne. W Atenach opiekun w zastęp­stwie swych podopiecznych sprawował kult po­śmiertny ich ojca, troszczył się o dostarczenie środków utrzymania dla żony i dzieci zmarłego oraz zarządzał jego majątkiem zgodnie z ostat­nią wolą zmarłego i odpowiednimi przepisami prawnymi. Nad sprawowaniem opieki czuwał w Atenach archont, który mógł samodzielnie wymierzać kary. Ponadto w okresie sprawowa­nia opieki przez opiekuna każdy obywatel mógł wystąpić przeciwko niemu ze skargą o wyrzą­dzenie sierotom krzywdy osobistej lub o naru­szenie ich majątku. Skazanie w takim procesie pociągało za sobą nie tylko karę pieniężną, lecz także karę na czci i odebranie opieki. Po za­kończeniu opieki opiekun obowiązany był zło­żyć z niej sprawozdanie rachunkowe i w ciągu pięciu lat mógł być przez byłego pupila pozywany w sprawach dotyczących opieki. W Rzymie t. była, podobnie jak w Grecji, prastarą insty­tucją, występującą w dwóch postaciach; w postaci opieki nad niedojrzałymi (tutela impuberum) i opieki nad kobietami (tutela mulierum). Jeżeli niedojrzały albo kobieta stali się z pewnych przyczyn (np. śmierć ojca, wyzwolenie) prawnie niezależnymi (sui iuris), otrzymywali opiekuna (futor) ze względu na to, że przez brak odpo­wiedniego rozeznania znaczenia aktów prawnych lub przez „słabość płci" (infirmitas sexus) mogli spowodować uszczuplenie lub utratę posiada­nego przez nich majątku rodzinnego. Przed wydaniem ustawy XII tablic opiekę z mocy prawa (t. legitima) sprawowała osoba, która

w razie ewentualnej śmierci pupila byłaby jego ustawowym dziedzicem. Głównym celem opieki było bowiem chronienie majątku rodziny agna-tycznej, ochrona pupila przed skutkami nieo­patrznego działania stanowiła cel drugorzędny. Ustawa XII tablic dopuściła także ustanawianie opiekuna w testamencie (/. testamentami). Po­czątkowo opiekun małoletniego mógł admini­strować jego majątkiem według własnego uzna­nia (domini loco), ewentualne zaś akty prawne pupila po ukończeniu 7 roku życia, dotyczące zbywania majątku lub zaciągania zobowiązań, wymagały formalnej zgody ze strony opiekuna (interpositio auctoritatis). W czasach, kiedy wy­dano ustawę XII tablic, opieka zaczęła się prze­kształcać z uprawnienia w obowiązek. Władza państwowa przystąpiła do kontrolowania dzia­łalności opiekunów i usuwała ze stanowiska opiekuna te osoby, których postępowanie uznała za podejrzane (remotio suspecti tutoris). Ustawa XII tablic dała możność domagania się od tutora, który roztrwonił majątek pupila, zwrotu podwój­nej wartości sprzeniewierzonego majątku (actio rationibus distrahendis in duplum). Opieka nad pełnoletnimi kobietami sui iuris, która początko­wo zapewne przedstawiała się tak samo, w oma­wianym okresie również uległa ograniczeniu. Pełnoletnia kobieta sui iuris uzyskała swobodę administrowania swym majątkiem i w zasadzie samodzielnie dokonywała aktów prawnych. Tylko przy niektórych ważniejszych aktach prawnych (np. wyzwolenie niewolnika, zbycie majątku) wymagana była aprobata opiekuna. Od /. mu­lierum wolne były westalki. W II i I w. p.n.e. postępujący upadek rodziny patriarchalnej i zna­czna zmiana poglądów sprawiły z jednej strony, że opieka przestała być sprawą rodzinną, a stalą się stopniowo publiczną powinnością (munus publicum) chronienia interesów pupila, z drugiej zaś że opieka nad pełnoletnimi kobietami sui iuris straciła znaczenie. Lex Atiha zobowiązała pretora miejskiego, aby działając łącznie z try­bunami plebejskimi wyznaczał opiekuna (futor Atiiianus) dla niedojrzałych nie mających opie­kuna testamentowego i ustawowego. Była to tzw. t. dativa. Znacznie została też zaostrzona odpowiedzialność majątkowa opiekuna. Ponie­waż wskutek tych zmian sprawowanie opieki stało się bardzo uciążliwe, wielu powoływanych do jej pełnienia starało się tego uniknąć. Było to jednak dopuszczalne tylko z ważnych powodów, uznanych przez prawo (excusationes). Władza

Tyana

769

Tyberiusz

opiekunów kobiet uległa dalszemu bardzo znacz­nemu osłabieniu. Jeśli przy dokonywaniu przez kobietę aktu prawnego tutor niesłusznie odma­wiał niezbędnej w danym wypadku aprobaty, kobieta mogła zwrócić się dc odpowiednich władz, aby nakazały udzielenie aprobaty. Kobieta drogą tzw. coemptio fiduciae causa mogła uwol­nić się od niepożądanego tutora i przejść pod opiekę osoby przez siebie wybranej (tutor fidu-ciarius). Uznano także, iż mąż w testamencie może zezwolić swej żonie na wybranie sobie opiekuna (tutor optivus). Lex lulia et Papla Poppaea (r. 18 p.n.e.) uwolniła spod /. mulierum mężatki mające troje lub czworo dzieci (ius liberorum). Kiedy w I w.' n.e. lex Ciaudia zniosła ustawową opiekę agnatów nad kobie­tami, /. ifiulierum zaczęła stopniowo wychodzić z użycia, a przestała istnieć w czasach Dioklecjana. Za czasów późnego cesarstwa do sprawowania opieki nad niedojrzałymi dopuszczono pod pewnymi warunkami kobiety (matkę i babkę) oraz kognatów. W związku z pogorszeniem się sytuacji gospodarczej zostały także znacznie ograniczone uprawnienia tutora do dyspono­wania majątkiem, pupila.

Tyana (dziś Kilis Hisar) miasto w Kappadocji, u podnóża gór Tauros, miejsce rodzinne Apollo-niosa Cudotwórcy (Thaumaturgos).

'Tyatejra (Thydtejra) miasto w północnej Lidii, nad rzeką Lykos, znane z produkcji pur­purowych tkanin.

Tyber (Tiberis, Tiberinus Amnis) dawniejsza Albula, rzeka w środkowej Italii, wypływająca z Apeninu, na pomoc od Arretium, oddzielała EtEurię od Umbrii, kraj Sabinów od Lacjum;

przepływa przez Rzym, wpada do Morza Ty-reńskiego. Nazwę wprowadzono od imienia legendarnego króla Alby, Tiberinusa, który miał w tej rzece utonąć. Poeci często nadawali jej nazwę Flaws Tiber z powodu żółtych, zamu­lonych wód lub Tyrrhenus, gdyż płynął wzdłuż całej Etrurii, albo Lydus, ponieważ Etruskowie mieli wywodzić się od Lidyjczyków.

Tyberiada (gr. Tiberids) miasto w Galiliei nad Jeziorem Tyberiadzkim, założone przez Heroda Antypasa i nazwane na cześć cesarza Tyberiusza. Po zburzeniu Jerozolimy było siedzibą sanhe­drynu żydowskiego.

Tyberiusz (Tiberius Ciaudius Nero Caesar) cesarz rzymski w latach 14—37 n.e., syn T. Klaudiusza Nerona i Liwii, późniejszej żony Augusta, mąż Wipsanii Agrypiny, z którą

miał syna Druzusa. W r. 11 p.n.e. został zmu­szony przez Augusta do rozwodu z ukochaną żoną i do poślubienia jego córki, Julii. Człowiek wykształcony, doświadczony wódz i dyplomata. Na dworze Augusta pełnił drugorzędną rolę, ponieważ cesarz początkowo na swoich następ­ców wyznaczył wnuków, Gajusza i Lucjana. W r. 20 p.n.e. został wysłany przez Augusta do Armenii, aby ponownie wprowadzić na tron Tigranesa. W r. 16 utrwalił panowanie rzymskie w Recji. W r. 13 został konsulem, w r. 11 prowadził wojnę w Dalmacji i Pannonii, po śmierci Dru­zusa walczył z Germanami. W r. 6 otrzymał tribunicia potestas na 5 lat, ale za pozwoleniem Augusta usunął się na Rodos; głównym powo­dem miała być chęć oddalenia się od Julii. W r. 4 n.e., po śmierci wnuków Augusta, został przez cesarza usynowiony i zmuszony do adoptowa­nia Germanika, chociaż miał własnego syna. W tym roku również został ponownie wysłany do Germanii. W r. 9 stłumił powstanie w Pannonii. W chwili śmierci Augusta w r. 14 sprawa objęcia władzy przez T. była przesądzona. Obejmując władzę T. liczył 50 lat. Pierwsze lata jego pano­wania cechuje harmonia między princepsem a senatem. Dążąc do wzmocnienia pryncypatu, odebrał T. zgromadzeniu ludowemu prawo wy­bierania urzędników i przekazał je senatowi. Zaraz w pierwszychlatach panowania T. państwem wstrząsają bunty legionów, stłumione przez Germanika; wybuchają 'bunty w prowincjach (powstanie w Numidii i Afryce pod wodzą Takfarinasa, powstania w Tracji i Galii). Państwo przeżywa okres kryzysu finansowego, mimo to T. nie zgadza się na podwyższenie podatków. Wydaje też zdecydowaną walkę nadużyciom w prowincjach. Nie zgodził się również na dalsze podboje Germanii, uważając, że wymagają zbyt dużo wydatków. Po r. 19, po śmierci Ger­manika, stosunki pomiędzy cesarzem a senatem ulegają pogorszeniu. Już wcześniej, w r. 15, pojawiła się nowa interpretacja ustawy o obrazę majestatu; wprowadził ją T., obawiając się zamachu na własne życie. Nie ufając otoczeniu, uczynił swym zausznikiem Sejana, prefekta gwardii pretoriańskiej. Ostatni okres panowania T. wypełniają procesy o obrazę majestatu kończące się wyrokami śmierci lub wygnania i konfiskatą dóbr wielu wyższych członków senatu. Ofiarą padają osoby bliskie cesarzowi. Podejrzewa się. że Germanik zginął otruty-na polecenie T. W r. 26 T. opuścił Rzym i udał się do Kampanii,

49 — Mała encyklopedia Kultury antyczne)

Tyche

770

tympanoD

a w następnym roku na Capri, gdzie pędził żywot pustelniczy, rządząc państwem za pośred­nictwem korespondencji. Wykrycie spisku orga­nizowanego przez Sejaną jeszcze bardziej po­głębiło nieufność i okrucieństwo T. Zmarł w r. 37, wg Tacyta zaduszony już w czasie agonii przez Makrona, prefekta -pretorianów.

Tyche (gr. tyche, dosł. ślepy przypadek, los, często jednak; pomyślny los) mit. bogini losu (Pindar) i szczęścia. Kult T. osiąga największe znaczenie w okresie hellenistycznym i rzymskim. W Rzymie identyfikowana z Fortuną. W ho-meryckim Hymnie do Demetry jest towarzyszką Persefony, u Hezjoda "występuje wśród Okeanid. Nie ma własnego mitu, występuje jedynie jako Agathe T. (Dobry los) i patronka miast,, które oddawały się jej pod opiekę. Przedstawiano ją często w postaci kobiety z rogiem obfitości i sterem jako symbolem kierowania losami ludz­kimi, z wieńcem z wież i murów na głowie, oznaczającym boginię miast. Znana jest marmu­rowa statua T. Antiochijskiej w Watykanie.

Tyestes (Thyestes) mit. syn Pelopsa i Hippo-damii, brat Atreusa. Dzieje T. to dzieje jego nie­nawiści do brata i wzajemnych aktów zemsty;

stanowią one temat wielu" tragedii. W młodości obaj bracia za namową matki zabili Chrysipposa, swego przyrodniego brata, po czym zbiegli do Stenelosa, króla Myken, po którym Atreus objął władzę w tym mieście. T. został wygnany z Myken za romans z Aerope, żoną Atreusa. Mszcząc się nasłał Plejstenesa, syna Atreusa (którego sam zachował), jako zabójcę własnego ojca. Zamach się nie udał i Plejstenes zginął, a z kolei Atreus zaprosił T. na ucztę, w czasie któ'"ej podał bratu ciała pomordowanych jego dzieci (uczta T.) Ze zgrozy słońce cofnęło swój bieg, a T. rzucił przekleństwo na brata, które sprowadziło zarazę na kraj. T. schronił się do króla Tesprotów, skąd udał się do swej córki Pelopii, z którą miał kazirodczego syna Ajgistosa. Ajgistos zgodnie z przepowiednią stał się mścicie­lem ojca, zabił Atreusa i oddal ojcu tron. Por. też Atreus, Aigistos.

Tyfon mit. w mitologii greckiej straszliwy potwór, najmłodszy syn Gai i Tantalosa. Miał on ciało olbrzyma z wężami zamiast nóg. Wzro­stem przewyższał góry sięgając niekiedy aż do gwiazd. Kiedy rozwarł ramiona, jedną ręką dotykał miejsca, gdzie wschodzi, drugą — gdzie zachodzi słońce. Zamiast palców miał sto głów smoczych, oczy ciskały ogień, a paszcza smołę.

Kiedy wystąpił do walki z bogami olimpijskimi, ci uciekli, jedynie Zeus i Atena stawili mu opór. Ostatecznie T. został okaleczony żelaznym sier­pem tak dotkliwie, że osłabionego Zeus przy­gniótł wyspą Sycylią. Odtąd, kiedy potwór próbuje się spod niej wydostać, ziemia drży, a Etną uchodzi ogień z jego paszczy. Opis postaci potwora w micie sugeruje, że legenda jest raczej orientalnego pochodzenia.

Tyfrestos (albo Tymfrestos) pasmo górskie w Etolii, na pograniczu Tesalii, pomiędzy gó­rami Pindos i Ojte; bierze tam początek rzeka Sperchejos.

Tyfys zob. Tifys.

Tygrys (Tigris) rzeka w zachodniej Azji, wypływająca z licznych źródeł w południowej części pasma gór Taurus, zwanego Nifatami (Niphates); wpada do Zatoki Perskiej z dopływa­jącym z zachodu Eufratem.

Tyillos (Thyillos) poeta grecki z I w. p.n.e., autor trzech zachowanych epigramatów (jeden z nich idylliczny, drugi nagrobny, trzeci o bogu Priapie wzywającym żeglarzy do wyruszenia na morze). Cyceron spodziewał się, że T. będzie piewcą jego konsulatu.

Tyją (Thyja, gr. od thy6 szaleję) mit. córka Kastaliosa lub — wg innych wersji — Kefisseusa (czy też Kefisosa). Miała być pierwszą kobietą, która złożyła ofiarę Dionizosowi i zapoczątko­wała orgiastyczny kult ku jegp czci. Dlatego kobiety attyckie, które każdego roku udawały się na Parnas w celu obchodzenia dionizyjskich orgii, zwano tyjadami (fhyjddes).

tyjady zob. Tyją.

Tymbra (gr. Thymbre) miasto w Troadzie na północ od Troi, ze znaną w starożytności świątynią Apollma.

Tymfrestos zob. Tyfrestos.

Tymilos (Thymilós) grecki rzeźbiarz z Aten, działający przypuszczalnie w IV w. p.n.e. Wykonał w Atenach posągi Dionizosa i Erosa, ustawione razem z „Satyrem" Praksytelesa w świątyni Dionizosa nieopodal Drogi Trójnogów.

Tymojtes (Thymojtes) syn Filoklesa, znany jedynie z inskrypcji poeta tragik, wysłany w r. 130 p.n.e. jako delegat związku technitów dioni­zyjskich do Delf.

Tymon zob. Timon.

Tymoteusz zob. Timotheos.

tympanon (gr. tympanoń) fronton albo przy­czółek; w terminologii greckiej architektury sakralnej — trójkątna pionowa ściana zawarta

tympanum

771

Tyrannion

w części frontowej i tylnej świątyni między obu płaszczyznami dachu dwuspadowego. Od dołu 1. ograniczały poziome gzymsy belkowania, w górnej części natomiast miał dwa pochylone pro­filowane gzymsy zbiegające się z osbą. T. sta­nowił tło dla rzeźb zwanych przyczółkowymi.

tympanum (gr. tympanon) bębenek w rodzaju tamburynu, instrument muzyczny pochodzenia wschodniego, w postaci okrągło sklepionego pudła drewnianego albo metalowego, dla rezo­nansu obciągniętego z jednej strony skórą albo pergaminem. Źródłem dźwięku były bądź ude­rzenia ręką w membranę, bądź metalowe krążki przymocowane do obwodu instrumentu, wyda­jące przy potrząsaniu chrzęst. T., podkreślające rytm tańca i marsza, używane było podczas ceremonii religijnych związanych z kultem Dio-nizosa, Demetry i Kybeli, następnie — w teatrze, w scenach komediowych i podczas sympozjo-nów.

Tyndareos mit. syn Perieresa i Gorgofony, wg innej wersji — Ojbalosa i Batei, mąż Ledy, ojciec Heleny, Dioskurów i Klitąjmestry. Wypę­dzony przez swego brata, Hippokoona ze Sparty został ponownie osadzony na tronie przez Heraklesa. Za radą Odyseusza zobowiązał przy­sięgą wszystkich ubiegających się o rękę Heleny, że w razie potrzeby pospieszą z pomocą temu, kogo on wybierze na męża Heleny.

Tyndaris miasto na pomocnym wybrzeżu Sycylii, na zachód od Mylae, założone przez Messeńczyków. Ważny punkt strategiczny.

Tynnichos z Chalkis, poeta grecki z początku V w. p.n.e.» liryk, autor wspomnianego przez Platona peanu na cześć Apollina.

Typhon zob. Tyfon.

Tyr (gr. Tyros, łac. Tyrus) dziś Sur, jedno z największych i najsłynniejszych miast staro­żytności, kolonia Sydonu, wg Herodota zało­żona w r. 2750 p.n.e., wg innych—w r. 1217 p.n.e. T. był ważnym ośrodkiem przemysłu (wyrób szkła i purpury) i handlu. Tyryjezycy rozwijali. też ożywioną działalność koloniza-cyjną. Koloniami T. były m. in. Kartagina, Kadyks, Utyka, Leptis. Próbowali zdobyć T. królowie asyryjscy, w r. 664 zdobył T. Assurba-nipal. Przez pewien czas T. pozostawał w ści­słym związku z królestwem, izraelskim. Do r. 538 należał do Babilonu, później pozostawał pod władzą królów perskich. W r. 322 był oblegany i zdobyty przez Aleksandra W. Również i w cza­sach rzymskich był silną fortecą i ruchliwym

portem. Septimius Sewerus założył tu kolonię rzymską. Miasto rodzinne Porfiriusza.