Mała encyklopedia kultury antycznej

Torquati zob. Maniii.

torus (łac., dosł. poduszka, wałek) w archi­tekturze greckiej zasadnicza, górna część skła­dowa bazy (podstawy) kolumny jońskiej, spo­czywająca na członie dolnym, podzielonym przez dwa dokoła biegnące wyżłobienia, tzw. troehi-

losy. Attycka kolumna miała bazę złożoną z górnego i dolnego t. oddzielonego jednym trochilosem, przy czym górny /. był często żłob­kowany.

Trachalos zob. Galerius l.

Trachonitis jeden z sześciu okręgów Palestyny zajordańskiej.

Tracja (gr. Thrdke, ThrŚke, Threike) kraj gra­niczący na pomocy z rzeką Danubius (dziś Dunaj), na południu z Propontydą i Morzem Egejskim, na zachodzie z rzeką Strymon (dziś Struma). W czasach późniejszych jako pomocną granicę T. wymieniano góry Hajmos. W czasach Herodota i Tukidydesa T. zamieszkiwało ok. 20 różnych plemion, uważanych przez ogól Greków za barbarzyńskie. W okresie Wielkiej Koloni­zacji na wybrzeżach T. powstały liczne kolonie greckie, jak np.: Amfipolis, Abdera, Dikaja, Mesembria, Perinthos, Selymbria, Byzantion, Odessos i Tomi. Dariusz I włączył T. w skład monarchii perskiej. Po zakończeniu wojny grec-ko-perskiej T. odzyskała niepodległość. Na po­czątku wojny peloponeskiej nastąpiło zjedno­czenia niemal wszystkich plemion trackich przez Sitaikesa, władcę szczepu Odrysów (gr. Odrysaj). W r. 429 p.n.e. Sitaikes, sprzymierzony z Ate­nami, przedsięwziął z armią liczącą 150 000 ludzi wyprawę przeciwko Macedonii. Brak żywności zmusił jednak wojsko trackie do wycofania się z Macedonii po 30-dniowym marszu. Następca Sitaikesa, Seuthes, w czasie długiego panowania doprowadził swoje państwo do znacznej potęgi i rozkwitu. Po śmierci Seuthesa T. ponownie rozpadła się na szereg plemiennych państewek. Filip II przyłączył większą część T. do imperium macedońskiego. W okresie diadochów (zob.) cała T. znalazła się pod panowaniem Lizymacha. Od r. 45 p.n.e. była prowincją rzymską.

traductfo zob. polyptoton.

tragedia (gr. tragedia, tac. tragoedia, od gr. trdgos kozioł) gatunek literacki, którego począt­ków należy szukać w starożytnej Grecji; jest kilka teorii powstania t., pewne jest, że geneza jej wiąże się ze świętami attyckimi ku czci boga wina, Dionizosa; święta te—WielkieDionizje, Dionizje Wiejskie (Małe), Antesterie i Lenaje — nabrały większego znaczenia od cza­sów Pizystrata, który szukając zwolenników wśród warstw uboższych, a więc i wśród chło­pów, popierał kulty i obrzędy ludowe. Na święta Dionizosa składały się także śpiewy chórów i tańce wieśniaków, którzy mieli występować

753

tragedia

irzebrani w skóry koźle. Pieśni śpiewane w Ateiach ku czci Dionizosa .nazywały się dytyram->ami (zob. dytyramb); według świadectwa Arys-otelesa pieśni te (a właściwie przodownik chóru, ;tóry rozpoczynał pieśń) dały początek /. Ma vięc /. swój początek w poezji lirycznej tworzo-iej dla chóru, która jednak zawierała pewien tement dramatyczny (rozmowa chóru z przo-Iownikiem), spotęgowany tym, że uczestnicy ;hóru występowali w przebraniu pót-ludzi, pół-cozłów, towarzyszy Dionizosa, tzw. Satyrów stąd też nazwa t.: trdgos kozioł, ode pieśń). fa. t. złożyły się także inne elementy, jak eks-aza zbiorowa związana z kultem Dionizosa na Wschodzie i element dorycki w sposobie przed-itawiania Satyrów (attyckie wyobrażenie demo-tów leśnych to syleny z końskimi ogonami). Do rozwoju dramatu przyczynił się poeta Arion i Metymny (na wyspie Lemnos, w latach 526-585 p.n.e.); miał on być wynalazcą formy dramatycznej, mianowicie miał wprowadzić Sa­tyrów mówiących wierszem, a więc mielibyśmy już nie tylko śpiewaków, lecz i aktorów. Dal­szym krokiem było wprowadzenie do dytyram­bów na miejsce dotychczasowych mitów, zwią­zanych z osobą Dionizosa, innych mitów; po­ciągnęło to za sobą usunięcie chóru Satyrów i zastępowanie go chórem złożonym z osób związanych z treścią mitu. Pierwiastek drama­tyczny w /. rozwinął następca Ariona — Tes-pis (zob.), któremu przypisuje się wprowadzenie pierwszego aktora (do pierwotnego dytyrambu) jako „odpowiadacza" (hypokritw) odpowiada­jącego chórowi i przewodnikowi chóru. Z kolei Choirilosowi, który po raz pierwszy wystawił /. podczas 64 Olimpiady (524 - 521 p.n.e.), przy­pisywano wynalezienie trwałych masek, wpro­wadzonych na miejsce poprzednio używanych masek z wyttoczyn winnych, oraz wprowadzenie efektowniejszych kostiumów (zob. Chojrilos). Czy Pratinas z Fliuntu (Flius na Pelopone­zie) pisał t., nie mamy pewności; wiemy nato­miast, że zwalczał on przewagę muzyki nad słowem. Poza tym miał wprowadzić do Aten dramat satyrowy. Frynich z Aten, który od­niósł pierwsze zwycięstwo podczas 67 Olim­piady (511 - 508), miał wprowadzić do /. role kobiece, grane jednak zawsze przez mężczyzn. Frynichos próbował wyjść poza obręb obowią­zujących tematów i pisał t. historyczne; t. pt. Miletu hdlosis (Zdobycie Miletu) wzruszyła wi­dzów do łez, jednakże autora skazano na karę

pieniężną za to, że „przypomaiat o domowych nieszczęściach" (zob. Frynich). Prawdopodobnie Prynichowi zawdzięcza dramat wszystkich cza­sów wprowadzenie prologu jako partii ekspo­nującej sztukę. Syn Frynicha, Połyfrasmos, także wystawiał t., odniósł zwycięstwo w r. 471, potem jednak pokonany został przez pierwszego z wiel­kiej trójcy tragików, Ajschylosa (zob. Aischy-los). Ajschylosowi zawdzięczala /. grecka dru­giego aktora, tym samym zaś ograniczenie roli chóru; na plan pierwszy wysunął się dialog. Ajschylosowi przypisuje się także Wprowadzenie dekoracji i pewnych rekwizytów (np. groby, ołtarze); miał on uzupełnić również stroje akto­rów (dodał rękawice, długie szaty) oraz wpro­wadzić efekty akustyczne. T. Ajschylosa miała wystawę przesadnie wspaniałą, co następcy jego złagodzili, dążąc do harmonii i umiaru. T. Aj­schylosa była monumentalna i stanowiła wyraź epoki. Sofokles (496-406) p.n.e., tworzący w okresie najpomyślniejszym dla rozwoju sztuki (zob. Perykles), wprowadził trzeciego aktora do t., przez co jeszcze bardziej ograniczył rolę chóru, a rozbudował akcję dramatu. Według świadectwa Arystotelesa zastosował także deko­racje (prawdopodobnie tzw. pinakes); ograni­czył również bogactwo kostiumów i wystaw, nadając t. i pod względem zewnętrznym naj­bardziej klasyczną formę. Prologi jego t. nie tylko zawierały ekspozycję, lecz były również uzasadnione psychologicznie; dialogi zostały urozmaicone przez wprowadzenie dłuższych mów obok wymiany zdań krótkich, jedno- lub dwu­wierszowych (stichomythla); Sofokles wywoły­wał zainteresowanie słuchaczy, wprowadzając naglą zmianę nastroju, a tragizm postaci pod­kreślał przez kontrastowość charakterów (zob. Sofokles). Eurypides (480 - 406 p.n.e.) tworzył w okresie, kiedy do Aten napływały nowe prądy myślowe, twórczość jego rozwijała się na grun­cie przygotowanym przez sofistów. Ośmielił się przełamać dawne formy /., narzucające stałe formy mitów, przetwarzając mity, zmieniając także ich bohaterów. Śmiałe wypowiedzi na te­maty religijne, polityczne i społeczne nie zjednały Eurypidesowi popularności. Nowością w (. Eu­rypidesa są: 1) monologi, które pozostają w związku z pogłębieniem przez niego psycho­logii bohaterów; 2) pogodne, pomyślne zakoń­czenie (np. Aikestis), zbliżające t. niemal do komedii; 3) niespodziewane wprowadzenie bó­stwa w zakończeniu sztuki w celu rozwiązania

49 — Mała encyklopedia kultury antycznej

tragedia

754

Trapezunt

konfliktu (zob. cteus ex machina). W IV w. p.n.e. /. schodzi na dalszy plan wobec zainteresowania prozą; wystawiano jednak t. nowe i wznawiano stare. Najwybitniejsi tragicy IV w.: Astydamas, syn Morsimosa, autor /. pt. Parthenopajos (zob.), Lykaon (wyst. w r. 340 p.n.e.), trylogii: Achilleus, Atamas, Antygona (wyst. w r. 431 p.n.e.), Hek­tor; syn jego Astydamas Młodszy; Teodek-tes z Faselis (zob.) w Likii, autor 50 t., z któ­rych znamy 9 tytułów; Moschion (zob.) pi­szący /. historyczne (Temistokles', Ferajoj); po­nadto wymienić należy nazwiska: Afareus, Eua-retos, Dikajogenes, Timokles, Poliejdos, Antyfon (autor t. Antymach i Melecger), Kleajnetos i Kleofon. Czas, miejsce i sposób wysta­wiania /. w Atenach. T. wystawiano podczas Dionizjów Wielkich, obchodzonych w miesiącu Elafebolionie (marzec — kwiecień), a od r. 420/ /19 — także podczas Lenajów, które trwały sześć dni, t. wystawiano czwartego, piątego i szóstego dnia. Spośród kandydatów ubiegających się o wystawienie sztuk dopuszczano (na podstawie sądu konkursowego) do agonu trzech poetów;

każdy z nich wystawiał (od r. 484) tetralogię, tzn. trzy /. (trylogia) i jeden dramat satyrowy. W początkach tetralogia stanowiła całość kom­pozycyjną (np. Ajschylosa Oresteja), potem cią­głość tematu nie obowiązywała. Dopuszczano także trylogie (trzy części) i dylogie (dwie). W IV w. zasada tetralogii nie obowiązywała. Autor (który zgłaszając swoje t. u archonta, musiał wykazać się dobrą opinią, dokimasfa) otrzymywał — jeżeli został dopuszczony do ago­nu — chór; obywatel wyznaczony na podstawie listy podatkowej miał obowiązek (było to świad­czenie względem państwa, czyli tzw lefturgefa, zob. liturgia) wystawić chór; jako tzw. choregós (organizator chóru) dobierał zespół, finansował przygotowanie chóru i wyposażenie go w ko­stiumy. Generalna próba (tzw proagw) odby­wała się w Odeonie. Chór t., z wyjątkiem /. Ajschylosa, w których występował chór 50-osobowy, składał się z 12, od czasów Sofoklesa z 15 osób. Budowa /.: W swojej klasycznej formie /. składała się (według Arystotelesa) z pięciu części, były to: prolog (prólogos), eks­ponujący treść t., wygłaszany przez jedną z osób /. lub przez jakieś bóstwo, pdrodos — pierwsza pieśń chóru, śpiewana przy wchodzeniu na or-chestrę (zob.), epejsódion — dialogiczna część roz­grywająca się pomiędzy dwoma wystąpieniami chóru (odpowiada dzisiejszemu aktowi), stdsi-

mon — pieśń chóru po epejsodiach, eksodos — końcowa pieśń chóru, śpiewana przy zejściu z orchestry. Na epejsodia składały się dłuższe wypowiedzi, a także krótkie, jedno- lub dwu­wierszowe stychomytie (zob. wyżej stichomythia) i dłubie mowy posłów (rheseis). Chór składał się z dwóch półchórów, odpowiednio też zbudowa­ne były pieśni: pierwszy półchór śpiewał tzw. strofę, na którą odpowiadał drugi pólchór w antistrofe. Kommosy były to pieśni, w których wyrażano głęboki ból. Zob. teatr', maszyneria teatralna; tetralogia; satyrowy dramat. T. rzym­ska wyrosła na wzorach greckich. Pierwszą /. miał wystawić Liwiusz Andronikus (zob.) w r. 240 p.n.e., był to przekład tragedii greckiej. Po nim pisali /. Gn. Newiusz, Kwintus Enniusz, Marek Pakuwiusz, Lucjusz Akcjusz. Ne­wiusz tworzył narodową t. rzymską, tzw. fabula praetexta (wybrał jako temat zwycięstwo Marka Marcellusa nad Galami pod Klastidium w r. 222 p.n.e.); pretekstę uprawiali także: Enniusz, Pa­kuwiusz i Akcjusz, na ogół przeważały jednak w twórczości Rzymian przeróbki t. greckich. Rzymianie nie doceniali roli /., nigdy nie osiąg­nęła ona poziomu komedii. T. pisali także:

G. Titius, G. Juliusz Cezar, M. Attiiiusz, 1. Kor­neliusz Balbus i Kassjusz Parmensis. W epoce Augusta pisał tragedie 1. Warius i Owidiusz (Medea). Z całego tego dorobku Rzymian do­szły do nas jedynie drobne fragmenty albo ty­tuły. Dopiero z czasów późniejszego cesarstwa zachowały się t. filozofa Seneki w liczbie jede­nastu, w tych jedna o temacie rzymskim (Octa-via), jednakże są wątpliwości, czy autorem jej był Seneka. T. Seneki były najprawdopodobniej przeznaczone do odczytywania (anagnostyczne), a nie do wystawiania na scenie (agonistyczne;

zob. Seneka).

Traianopolis miasto w Tracji na prawym brzegu rzeki Hebros, założone przez Trajana.

traiectio łac. zob. hyperbaton.

Trajan zob. Ulpii 2.

Traks (Thraks) garncarz attycki działający w połowie VI w. p.n.e. Znany z sygnatury na czarze tzw. małych mistrzów z Tarentu, zdobio­nej przedstawieniem kwadrygi.

TraIIes handlowe miasto w Karii nad Eudo-nem, dopływem Meandra.

translatio zob. metafora.

Trapezunt (gr. TrapezUs) 1. miasto w połud­niowej Arkadii nad rzeką Alfejosem. 2. góra w kraju Taurów (na Chersonezie). 3. (dziś

Trapenis

755

Trazyllos

Trabzon) miasto we wschodniej części Pontu, kolonia Sinope, zwane T. Pontike lub Kolchike, ważny punkt handlowy w czasach rzymskich.

Trapezugi mit. syn Lykaona (zob.), założyciel miasta Trapezunt.

Tropezus² zob. Trapezunt.

Trasimenus lacus zob. Trazymenskie jezioro.

Trasykles (Thrasykles) z Aten, syn Archiklesa, znany z inskrypcji poeta grecki z początku I w. p.n.e.; odniósł zwycięstwo, wystawiając w Ate­nach nową tragedię (w czasie, kiedy reprodu­kowano chętnie utwory dawniejsze, „klasyczne"),

Trasymedes (Thrasymedes) 1. grecki rzeźbiarz, syn Arignotosa z Paros, działający w począt­kach IV w. p.n.e. Około r. 370 wykonał ze złota i kości słoniowej (nie zachowany) posąg kultowy Asklepiosa w Epidaurze, przedstawiony na mo­netach z Epidauru. Otrzymał również polecenie wykonania ze złota i kości słoniowej sufitu i drzwi wejściowych świątyni. Ponadto wykonał dar wotywny dla Asklepiosa. 2. syn Demostenesa z Aten, znany jedynie z inskrypcji poeta epicki z II w. p.n.e.; w r. 117 był delegatem ateńskiego związku technitów w Delfach.

Trazea Petns (Publius Paetus Thrasea) przed­stawiciel arystokracji rzymskiej nastrojonej opo­zycyjnie w stosunku do cesarzy dynastii julij-sko-klaudyjskiej, zwolennik ideałów stoickich i republikańskich. Został oskarżony przez swych przeciwników w senacie i skazany na śmierć (r. 66), jakkolwiek sam Nero bardzo go cenił;

mając możność wyboru rodzaju śmierci, kazał sobie przeciąć żyły. Wyrazem jego przekonań był traktat, w którym chwalił Katona Młodszego (Uticensis) jako obrońcę ideałów republikańskich.

Trazon (Thrason) 1. grecki rzeźbiarz działa­jący przypuszczalnie w okresie hellenistycznym dla Artemizjonu w Efezie. 2. grecki rzeźbiarz z Pellene, działający w II w. n.e. Wykonał w Buthroton (dziś Butrinto) w Epirze (nie za­chowany) pomnik kapłana Afrodyty, dar wo­tywny Flawiusza Atenagorasa.

Trazybulos (Thrasybulos) 1. tyran Miletu na przełomie VII/VI w. p.n.e., który obronił miasto przed królem lidyjskim Alyattesem. Według Herodota był współczesnym Periandra, tyrana Koryntu, i pozostawał z nim w przyjaźni. O jego charakterze podejrzliwym i okrutnym świadczyć miała rada, którą dał Periandrowi, gdy ten zwrócił się do niego z zapytaniem, w jaki spo­sób ma zabezpieczyć sobie władzę. Odpowiedź brzmiała: pozbywać się jednostek wybitnych.

Według Arystotelesa radę tę dał Periander r. 2. tyran Syrakuz, objął tron po śmierci Hierona, w r. 465 p.n.e., i po 11 miesiącach panowania na skutek okrucieństw, których dokonywał przy pomocy najemnych wojsk, został wygnany przez Syrakuzan. Zmarł jako wygnaniec w Lokri, w Italii. 3. Ateńczyk, syn Lykosa, gorący zwo­lennik demokracji, przyjaciel Alkibiadesa. Wraz z Trazyllosem był przywódcą floty ateńskiej stacjonującej na Samos. Wszedł w układy z Alki-biadesem i przyczynił się do jego powrotu z wy-gniania. W r. 411 brał udział w obaleniu władzy 400 oligarchów i przywróceniu demokracji. Pod zwierzchnictwem Alkibiadesa jako dowódca czę­ści floty brał udział w wielu bitwach morskich w ciągu następnych łat. Szczególnie odznaczył się na Hellesponde, w bitwie pod Kynossema, pod Kyzikos i in. Był uczestnikiem bitwy pod No-tion, jako trierarcha walczył w bitwie pod Argi-nuzami. W okresie rządów 30 tyranów przebywał na wygnaniu w Tebach, przygotowując wyzwo­lenie Aten. W r. 403 stanął na czele powstańców, pokonał wojsko oligarchów, zajął Pireus, twier­dzę Munychię i przywrócił demokrację. Dążył do koalicji Aten i Teb przeciw Sparrie i w r. 394 dowodził wojskiem w Beocji i pod Koryntem. W r. 391 przywrócił na Hellesponrie demokra­cję i wpływy ateńskie. W czasie wyprawy na Rodos został zamordowany przez mieszkańców miasta Aspendos w Pamfilii, gdzie żołnierze jego dopuścili się gwałtów. Ciało jego sprowadzono do Aten i pochowano w pobliżu grobu Pery-klesa. 4. Ateńczyk z demu Kołyttos, jeden z towarzyszy Trazybulosa z Lykos, brał udział w walce o wyzwolenie Aten. W r. 388 został wysłany na czele ośmiu okrętów do Azji Mn., okręty jednak zostały ujęte przez Antalkidasa. W rodzinnym mieście przeżył wiele przykrych procesów, był również więziony.

Trazyllcs (Thrasyllos) 1. wódz Ateńczyków pod koniec wojny peloponeskiej; dał się poznać jako przedstawiciel demokracji, występujący obok Trazybullosa przeciw możnowładcom. Po po­rażce Antiocha pod Efezem stanął jako jeden z dziesięciu wodzów na czele floty ateńskiej, dowodził w bitwie pod Arginuzami w r. 406 p.n.e. Wraz z pozostałymi wodzami został jed­nak oskarżony i skazany na śmierć za niedopeł­nienie obowiązków pogrzebowych wobec pole­głych. 2. grecki astrolog z Rodos, żył w Rzymie w czasach Tyberiusza, którego zaznajamiał z ta­jemnicami wiedzy astrologicznej; popadł potem

Trazymach

756

tres faciunt collegium

w niełaskę cesarza, udało mu się jednak uniknąć kary śmierci. 3. gramatyk z I w. n.e., zajmował się dziełami (dialogami i listami) Platona, które uporządkował, łącząc w tetralogie. Może iden­tyczny z astrologiem (zob. 2).

Trazymach (Thrasymachos) 1. współczesny Gorgiaszowi sofista grecki, znany w Atenach już w r. 427 p.n.e., pochodzący z Chaikedonu. Platon w Politei wprowadza go jako jednego z rozmówców, który prawo natury pojmuje jako prawo silniejszego, a za sprawiedliwość uważa to, co przynosi korzyść silniejszemu. Z pism jego (o treści przeważnie retorycznej) zachowały się tylko nieliczne fragmenty. Zachowany frag­ment mowy politycznej zasługuje na uwagę jako pierwszy przykład stylu „mieszanego". Platon pisze o T; że umiał on wywoływać uczucia litości i gniewa u słuchaczy. Arystoteles i Kwin-tylian przypisują mu wprowadzenie rytmu na początku i końcu periodów. Grób jego (T. miał popełnić samobójstwo) znajduje się w Chałkedonie. 2. filozof z Koryntu, uczeń Stiipona (zob.).

Trazymeńskie jezioro (Trasimenus lacus) jezio­ro w Etrurii między rzekami Tyber i Ciaunis, na zachód od Peruzji. Pamiętne ze zwycięstwa Han-nibala nad Rzymianami w r. 217 p.n.e.

Trebatius (Caius T. Testa) ok. r. 84 p.n.e. -- ok. 4 n.e.; wybitny prawnik tego okresu, nau­czyciel Antistiusza Labeona (zob. Antistii 3). Jako młody człowiek pozostawał w przyjaznych stosunkach z Cyceronem, który z kolei polecił go Cezarowi. Względy Cezara pozyskał T. dzię­ki swej dużej wiedzy prawniczej. Przyjaźń łączyła go później także z Horacym.

Trebellenus Rufus (także Trebellienus) za cza­sów Augusta był kwestorem (guaestor urbanus), tribunus plebis i legatem cesarskim. Przed r. 19 n.e. był pretorem. W r. 19 został przez Tyberiu-sza mianowany opiekunem prawnym dzieci Ko-tysa, króla Tracji. W r. 35 oskarżony o obrazę majestatu popełnił samobójstwo.

Trebellius 1. Qmntus T. odznaczył się w akcji zdobywania Nowej Kartaginy w r. 210 p.n.e. 2. Lucius T. jako trybun ludowy w r. 67 p.n.e. występował przeciwko wnioskowi Gabiniusza (zob. Gabinii 5) o oddanie Pompejuszowi naczel­nego dowództwa w wojnie z piratami. 3. Lucius T., trybun ludowy w r. 47 p.n.e., przeciwnik Korneliusza Dolabelli (zob. Cornelii 10). Dzięki poparciu arystokracji otrzymał edylat. W r. 44 stanął po stronie Antoniusza. 4, T. Maximus, piastował godność konsula za rządów Nerona,

potem był namiestnikiem w Brytanii, skąd jed­nak musiat uciekać na skutek buntu wojsko­wego, spowodowanego jego chciwością i nadu­życiami. 5. T. Pollio, historyk rzymski w cza­sach Dioklecjana, należący do grupy tzw. Scrip-tores historiae Augustae.

Trebia mała rzeczka w północnej części Italii (Gallia Cisalpina), wpadająca do Padu, w po­bliżu Placencji. Nad T. odniósł Hannibal zwy­cięstwo nad Rzymianami w r. 218 p.n.e.

Trebius 1. Statius T. z Kompsy w Samnium, wydał miasto Hannibalowi po jego zwycięstwie pod Kannami. 2. T. Niger, około r. 150 p.n.e. odbywał służbę wojskową w Hiszpanii; napisał dzieło przyrodnicze, o którym wiemy ze wzmian­ki Pliniusza w Hist. Nat. IX, 25; X, 18.

Treboniauus zob. Vibii 11.

Trebonius 1. kwestor w r. 60 p.n.e., jako trybun ludowy w r. 55 zgłosił wniosek o prze­dłużenie władzy Cezara w Galii oraz o pozosta­wienie Cezarowi, Krassusowi i Pompejuszowi przydzielonych im poprzednio prowincji; w r. 54 brał udział w podbojach Cezara w Galii jako legat wojskowy, w r. 49 walczył w Hiszpanii przeciw Afraniuszowi. Brał udział w obleganiu Massylii. W r. 48 zarządzał Hiszpanią jako pre­tor, musiał jednak ustąpić wobec stronników Pompejusza. Brał udział w spisku przeciwko Cezarowi, po jego śmierci przeszedł do obozu Kassjusza i został namiestnikiem Azji. W r. 43 zginął w Smyrnie z rąk Dolabelli. 2. T. Rufinus zob. Rufinus l.

Trebula Mutusca (także T. Mutuesca) miasto w kraju Sabinów, obfitujące w gaje oliwne, obok via salaria.

Tremellius 1. Cnaeus T. Flaccus, w r. 206 przy­wiózł z Azji do Rzymu wizerunek Kybele, pre­tor w r. 202, w r. 201 zarządzał Sycylią. 2. Lucius T. Scrofa, jako kwestor w r. 149 lub 148 p.n.e. zwyciężył w Macedonii Pseudofilipa. 3. Cnaeus T. Scrofa, przyjaciel Cycerona i Attyka, dowódca w Galii. Prawdopodobnie był jednym z sędziów w procesie Werresa. Byt autorem dzieła o rol­nictwie.

Trerus rzeka w Lacjum, dopływ Liris (zob.).

tres faciunt collegium łac. formuła prawna wprowadzona wg Digesta (LXXXV, 50, 16) przez Neratiusa Priscusa ok. r. 100 n.e., dosł.:

trzech (członków, uczestników) tworzy kole­gium. Formuła oznacza, że musi być przynaj­mniej trzech członków, ażeby czynności danego zespołu miały podstawy prawne.

tresviri

757

tribus

tresTiri łac. rzymski urząd kolegialny lub ko­misja złożona z trzech członków: 1. t. agris dandis (dividendis) et coloniae deducendae ko­misja powoływana do nadziału gruntów z ager publicus (zob.) i do zakładania kolonii wzorowa­nych na metropolii. 2. t. lub triumviri capitales zwani też noctumi, niższy urząd w Rzymie, po­wołany do życia na mocy lex Papiria w r. 465 p.n.e. Kandydatów na t. wybierano na komi-cjach tribusowych. T. sprawowali nadzór nad więzieniem, wykonywaniem wyroków śmierci, ścigali przestępców, zatrzymywali podejrzanych. Byli też uprawnieni do sądzenia i ferowania wyroków na peregrinów i niewolników. Czuwali również nad bezpieczeństwem mieszkańców Rzy­mu. 3.'/. epuhnes zob. epulones. 4. t. locorum publicorum persequendorum komisja powoły­wana do zbadania, jakie połacie ager publicus zostały przydzielone państwu. 5. t. mensarii, komisarze kreowani przez państwo w trybie nadzwyczajnym w celu regulowania zobowią­zań pieniężnych. 6. /. monetares aeri argento auro f lando feriundo urząd zarządzający mennicą państwową. W czasach cesarstwa czynności ich przejęli procwatores (praepositi) monetae. 7. r. noctumi pełnili funkcje straży nocnej i pożarnej w Rzymie do czasu powołania /. capifaleś (zob.), którzy przejęli ich obowiązki i nazwę. 8. t. auin-auennales, najwyżsi urzędnicy municypalni; peł­nili funkcje cenzorów. 9. t. rei publicae consti-luendae — Antonius, Oktawian i Lepidus, któ­rzy przybrali to miano, oficjalnie zatwierdzone przez państwo, dla nadania sobie pozorów legal­nego działania; zob. triumvirat. 10. t. sacris conauirendis donisaue persignandis urzędnicy po­woływani w celu sygnowania darów kultowych.