Mała encyklopedia kultury antycznej

Vib(us zob. Vibii.

Vibo (gr. HippÓnion) dziś Vibo Yalentia; mia­sto portowe na zachodnim wybrzeżu Bruttium, kolonia założona przez miasto Lokroj 'Epizefy-rioj. Zburzone przez Dionizjusza Starszego w r. 379 p.n.e., odbudowane zostało przez Kar-tagińczyków. Rzymianie nadali miastu nazwę V. Valentia; w czasach Augusta była tu stocznia.

Vibolias zob. Wibuliusz.

Tictimarius (yictumarius, victimator, łac. od yictima ofiara) 1. kapłan, który zabijał zwierzę ofiarne. 2. pomocnik kapłana składającego pfia-

Victor

782

Yiminalis collla

ry, członek kolegium v. 3. negotiator, dostawca zwierząt ofiarnych.

Victor (Marius Victor) zob. Marii 8.

Yictoria 1. mit. 'bogini rzymska, uosobienie zwycięskiej siły Jowisza (lupiter Victor). Świą­tynia V. znajdowała się na Palatynie. Od ostat­nich lat republiki pojawia się cześć dla V. po­szczególnych wodzów, a potem cesarzy. August poświęcił w r. 29 ołtarz V. w Kurii; został on usunięty stamtąd przez Gracjana. 2. (albo Vic-torina) matka Wiktorinusa, przez historyka Trebelliusa Polliona wymieniana wśród tzw. trzy­dziestu tyranów. Uważając, że nie podoła rzą­dom, przekazała władzę najpierw Mariuszowi, później Tetrikusowi. Wg jednej wersji została otruta przez Tetrikusa, wg innych — zmarła śmiercią naturalną (III w. n.e.).

yictoriatus zob. wiktoriat.

Victorinus 1. Caius Marius V., gramatyk i re­tor z połowy IV w., autor (częściowo zachowa­nych) pism filozoficznych, retorycznych, dzieła o metryce (4 księgi), którego treść zaczerpnięta została z Aftoniosa (zob.) i objaśnień do listów Pawła Apostoła. Pod nazwiskiem jego przeka­zano również wiersze o treści biblijnej, których autorstwo jest jednak niepewne, podobnie jak i części pism gramatycznych, metrycznych i re­torycznych. 2. dowódca za panowania cesarza Galienusa (253 - 268), obwołany przez swą armię cesarzem w r. 268. Należał do tzw. trzydziestu tyranów. Po przeszło rocznym panowaniu został zamordowany.

vicus łac. dosł. szereg domów, ulica; jednostka podziału terytorialnego w Rzymie, blok, kwartał domów. Serwiusz Tulliusz miał przy podziale Rzymu na 4 tribus wprowadzić podział tribus miejskich na vici, podczas gdy tribus wiejskie dzieliły się na pagi. Podział na vici zachował również August, dzieląc Rzym w r. 8 p.n.e. na 15 regionów.

yideant consules, ne quid detrimenti res pub-lica capital łac. niechaj konsulowie baczą, ażeby rzeczpospolita nie poniosła jakiejś szkody. Ofi­cjalna formułka uchwały podejmowanej przez senat rzymski w chwili poważnego niebezpie­czeństwa (senatus consultum ultimum). Na mocy tej uchwały konsulowie otrzymywali władzę ró­wną dyktatorskiej.

video meliora proboque, deteriora sequor łac. widzę to, co jest lepsze i pochwalam, idę jednak za tym, co gorsze (Owidiusz, Metamorfozy VII, 20-21).

Vienna zob. Wienna.

Yigellius (Marcus V.) filozof, stoik, .przyjaciel Panajtiosa, wspomniany tylko u Cycerona (De oratore 111,21,78).

villa łac. 1. dwór, dworek. Rozróżnić należy:

v. rustica dom i zespól budynków gospodarczych na wsi, folwark; v. urbana letniskowy dom miesz­kamy na wsi, którego ważnym elementem był wspaniale urządzony ogród. Typowa v. rustica znajduje się w pobliżu Boscoreale. V. Urbana znamy zarówno bezpośrednio z wykopalisk na terenie Italii, Szwajcarii, Anglii, jak i z malowi­deł ściennych oraz opisów zachowanych w litera­turze. Jedną z najpiękniejszych zachowanych v. urbana jest v. Hadriana w Tivoli. 2. v. publica, budynek na Polu Marsowym w Rzymie;

przebywali w nim urzędnicy w. czasie przeprowa­dzania cenzusu (zob. census) i poborów wojsko­wych. Umieszczano tam również posłów zagra­nicznych. Była to, aż do ostatnich czasów rzeczypospolitej, jedyna budowla na Polu Marso­wym.

Yillii Williusze, plebejski ród rzymski wystę­pujący od V w. p.n.e., dzielił się na rodziny;

Annalis i Tappulus. 1. Caius Yillius, zwolennik Tyberiusza Grakchusa. Po śmierci Grakchusa został w okrutny sposób zamordowany (podobno wrzucono go do kadzi pełnej jadowitych wężów). 2. Publius V. Tappulus, konsul w r. 199 p.n.e., dowodził wojskiem podczas II wojny macedoń­skiej. W r. 196 był jednym z członków komisji ustalającej warunki pokoju z Filipem macedoń­skim, w następnych latach brał udział w posel­stwach do Antiocha. 3. Lucius V. Annalis, trybun ludowy w r. 180 p.n.e., autor ustawy określa­jącej wiek wymagany przy ubieganiu się o urzędy (lex Annalis). W r. 171 był pretorem. 4. Lu­cius V. Annalis, zdradzony przez własnego syna, został proskrybowany przez triumwirów. 5. V. An­nalis, syn poprzedniego, w nagrodę za wydanie ojca otrzymał urząd kwestora, ale poniósł śmierć z ręki tych samych żołnierzy, którzy zamordo­wali jego ojca.

Yiminalis collis jeden z siedmiu pagórków rzymskich wchodzących w skład Septimontium, stanowiący przedłużenie płaskowzgórza eskwi-lińskiego, położony między mons Cispius i Kwi-rynaiem. Określany zawsze jako collis, a nie mons, wywodzi swą nazwę od rosnących tu ongiś bujnie zarośli wierzbowych (vimen). Przez Augusta włączony do VI regionu. Nie było tu żadnych znaczniejszych budowli, wiadomo tylko,

vinalia

783

Visellius

że znajdował się tu bardzo stary ołtarz poświę­cony Jowiszowi jako opiekunowi wzgórza (Jup-piter Viminalis).

vinalia (łac., od vinum wino) święto obchodzone w Rzymie 23 kwietnia; m. in. obrzędami v. składano Jowiszowi przy świątyni Wenus ofiarę z młodego wina. Legenda wiązała ten zwyczaj z okresem walk o Lacjum: Turnus miał obiecać Mezencjuszowi, królowi miasta Caere w Etrurii, całoroczny zbiór wina za pomoc przeciwko Eneaszowi, Eneasz zaś obiecał zbiór wina z Lac­jum Jowiszowi, który mu za to zapewnił zwy­cięstwo. Wg innej wersji, podczas oblegania miasta Lawinium Mezencjusz żądał od Latynów zobowiązania, że będą mu w pewnych okresach oddawać zbiory winne, Latynowie jednak ofia­rowali je Jowiszowi i odnieśli zwycięstwo.

yincere scis, Hannibal, yictoria ud nescis łac. zwyciężać umiesz, Hannibalu, wykorzystać zwy­cięstwa nie umiesz. Słowa te, wg Liwiusza (XXII, 51, 4), miał wypowiedzieć wódz kartagiński Maharbal, krytykując strategię Hannibala po jego zwycięstwie pod Kannami w r. 216 p.n.e.

Yindelici zob. Windeliko-wie.

Yindelicia zob. Windelicja.

Vindex zob. Windeks.

Vindobona zob. Windobona.

Vindonissa zob. Windonissa.

Yindonius Antatolius z Berytu, żyjący w IV w. n.e., opracował po grecku dziełko Zbiór zajęć rolniczych, zawierające wyciągi z dzieła o rol­nictwie, którego autorami byli dwaj Rzymianie (piszący po grecku), bracia Sextus Quintilius Condianus i Sextus Quintilius Valerius Maximus (zob. Qumtilii 2).

Vinicius zob. Winicjusz.

Vinius (Titus V.) konsul w r. 69, legat i stron­nik Galby, zamordowany przez Othona po śmier­ci Galby. Przez swą chciwość i skąpstwo przyczy­nił się do tego, że żołnierze znienawidzili Galbę.

Yipsania zob. Wipsaniusz 3, 4.

Vipsanius zob. Wipsaniusz.

Virginia zob. Wirginia.

Virgilius późniejsza forma nazwiska Vergilius.

Yirginii (forma późniejsza, pierwotnie Verginii) Wirginiusze, ród rzymski w części patrycju-szowski, w części plebejski. 1. Opiter Virginius Tricostus, konsul w r. 502 p.n.e., walczył z Laty-nami, zdobył ich miasto Kamerię; zginął w r. 487 w walkach w Wciskami. 2. Titus V. Tricostus Caelimontanus, konsul w r. 496 p.n.e., zginął nad jeziorem Regillus w walkach z Latynami.

3. Aulus V. Tricostus Cdelimontanus jako kon­sul w r. 494 p.n.e. prowadził pomyślną wojnę z Wciskami; był jednym z posłów senatu do ludu podczas secesji na Górę Świętą (mons Sacer). 4. Proculus V. Tricostus Rutiius jako konsul w r. 486 p.n.e. walczył pomyślnie z Ekwa-mi, występował przeciwko prawu agrarnemu, jakie zgłosił jego kolega konsul Spurius Kassjusz. 5. Aulus V. Tricostus Rutiius, odznaczył się w wojnie z Wejentami w r. 476 p.n.e. 6. Aulus V., obrońca plebejuszów, bronił wniosku, który zgłosił trybun Terentiiius Arsa w sprawie wyboru decemwirów; był pięciokrotnie trybunem ludo­wym; przeprowadził ustawę wprowadzającą (od r. 457) 10 trybunów ludowych. 7. Lucius V; try­bun ludowy w r. 449 p.n.e., ojciec Wirginii znieważonej przez Appiusza Klaudiusza (zob. CIaudii 3). 8. Lucius V. Tricostus, podczas wojny z Wejentami, kierując się względami osobistymi, nie udzielił pomocy trybunowi wojskowemu Sergiuszowi, co przyczyniło się do klęski Rzy­mian. Został oskarżony i ukarany przez Senat. 9. Aulus V., wybitny prawnik rzymski, przyjaciel Rutiiiusa Rufusa. 10. Lucius V. Rufus, konsul z r. 63 n.e., w czasach Nerona dowodził wojskiem w Germanii, w latach 67—68 uśmierzył powsta­nie w Galii wzniecone przez Windeksa. Po śmierci Nerona wojsko chciało mu oddać władzę, której V. nie przyjął, mimo to jednak wzbudził podejrzenia Galby. Za Othona walczył przeciwko Witeliuszowi, przy czym wojsko" ponownie usiło­wało wprowadzić go na tron. W r. 97 sprawował konsulat wraz z Nerwą. Zmarł w roku swego konsulatu. Mowę na jego pogrzebie wygłosił Tacyt.

Yiriathus zob. Wiriatus.

Tiridarium (łac. viridis zielony) trawnik lub mały ogródek w perystylach (zob.) większych i zamożniejszych domów.

yiridarius łac. niewolnik w domu rzymskim, do którego należała opieka nad viridarium (zob.).

virtus post nummos łac. cnota po pieniądzach (ha dalszym miejscu) (Horacy, Listy I, l, 54).

Visellius 1. Caius V. Aculeo, krewny Cycerona przyjaciel Krassusa, prawnik. 2. Caius V. Varro, trybun wojskowy w r. 79 p.n.e. w Azji, mówca, krewny Cycerona. Przyczynił się do odwołania go z wygnania. 3. Caius V. Varro, legat w Dolnej Germanii w r. 21 n.e., pomagał przy tłumieniu buntu w Galii. 4. Caius V. Varro, syn poprzed­niego, konsul w r. 24 n.e., oskarżyciel Gajusza Syliusza.

Yistula

784

Yolturcius

Yistula (gr. Uistiilas) Wisła. Nazwa łacińska V. występuje po raz pierwszy u Pliniusza starszego;

nazwa grecka dochowała się do naszych czasów w dziele geograficznym Ptolemeusza.

Visurgis (dziś Wezera) jedna z głównych rzek Germanii.

vita breyis, ars longa łac. życie krótkie, sztuka długotrwała (Seneka, De brevltate vitae O krótkoś­ci życia D. Jest to przetłumaczone zdanie Hippo-kratesa: ho biós brachys, hę de techne makrt.

VltellH Witeliusze, ród rzymski, 1. Publius Yitellius, dziadek cesarza Witeliusza, rycerz rzymski, zarządca dóbr Augusta. 2. Aulus V., syn poprzedniego, był konsulem wraz z Domi-cjuszem, ojcem Nerona. 3. O.uintus V., brat poprzedniego, usunięty z senatu za Tyberiusza. 4. Publius V., legat Germanika w Germanu, w r. 19 prokonsul Bitynii, oskarżyciel Gneusza Pizona. Po upadku Sejana odebral sobie życie na skutek wytoczonego mu procesu. 5. Lucius V.,-brat poprzedniego, ojciec cesarza Witeliusza. Zarządca Syrii za Tyberiusza, konsul w r. 34, 43 i 47 n.e. Pokonał dwukrotnie Fartów. Podczas wyprawy Klaudiusza do Brytanii sprawował zarząd państwem. Był zausznikiem Messaliny, a następnie Agryppiny. Powodzenie jego na Wschodzie wzbudziło zazdrość Kaliguli, który skazał go na śmierć. Jednak V. ocalił życie, • upokorzywszy się przed despotą i ująwszy go pochlebstwami. 6. Aulus V., cesarz rzymski w r. 69, syn Luciusa V., urodzony w r. 15, wychowany na dworze Tyberiusza na Capri, słynny z zamiłowania do wykwintnego jedzenia i picia. Był konsulem w r. 48 i prokonsulem Afryki w r. 60/61. Mimo braku umiejętności wojskowych został w r. 68 mianowany przez Galbę zarządcą Dolnej Germanii, gdzie wkrótce niezadowolone z rządów Galby legiony obwołały go cesarzem. Dowódcy Walens i Cecina wkro­czyli do Italii i pokonali stawiające V. opór wojsko Othona pod Bedriacum w r. 69. Senat uznał. V. za princepsa, ale w tym samym roku wojska jego z kolei zostały zwyciężone pod Kremoną przez Antoniusza Primusa, głównodo­wodzącego wojsk Wespazjana; V. zginął z rąk własnych żołnierzy. Krótkotrwałe jego rządy cechowały gwałt, samowola, rozpusta, a jedno­cześnie — brak energii. 7. Lucius V. brat po­przedniego, po bitwie pod Kremoną miał strzec Rzymu, ale w drodze do Rzymu został pojmany i stracony na rozkaz Antoniusza Primusa. 8. V. Satuminus, prefekt i zastępca legata legionu

marynarki w Rzymie, stawił opór zbuntowanym w Rzymie żołnierzom Othona.

Vitravius zob. Witruwiusz.

vivarium łac. zwierzyniec często dużych roz­miarów; ogród dla dzikich zwierząt, gdzie trzymano zające, dziki, samy i in. zwierzęta, a także ptactwo dla celów kulinarnych, handlo­wych bądź dla rozrywki. Pierwszy taki duży zwierzyniec miał założyć niejaki Kwintus Ful-wiusz Lupinus. V. było ulubioną rozrywką bo­gatych Rzymian, która zastąpiła z czasem po­lowania.

Volaterrae (etruskie Yelathri) dziś Yolterra;

jedno z 12 miast konfederacji etruskiej, poło­żone na południo-zachód od Florencji. Brak jakichkolwiek wiadomości na temat podboju V. przez Rzymian. W czasie walk Mariusza z Sullą miasto stanęło po stronie Mariusza i broniło się dwa lata przed oblegającymi wojskami Sulli. Zachowane ruiny.

Volcae lud celtycki w Gallia Narbonensis. Dzielił się na dwa szczepy: V. Tectosages (miesz­kający pomiędzy Pirenejami a Narbo) i V. Arecomici (od Narbo do Rodanu). Głównym mia­stem Tektosagów była Tolosa. (dziś Tuluza).

Yolcatius zob. WolkacJusz.

Volci (Vuld) miasto w Etrurii, na północ od Tarkwinii.

Tolenti n on fit iniuria łac. temu, kto sam chce, nie dzieje się krzywda (to, co dzieje się za zgodą poszkodowanego, nie jest krzywdą). Powiedzenie przysłowiowe, mające swe źródło w formule prawnej: nulla est iniuria, quae in yolentem f lat (Ulpian, Digesta XLVII, 10, 15).

Volsci zob. Wolskowie.

Volsinii (Vulsmii)dzi& Bolsena; miasto w Etrurii na południowym brzegu lacus Yolsiniensis. Na­leżało do związku 12 miast etruskich. Prowadziło częste wojny z Rzymianami, w r. 392, 311, 294 i 280 p.n.e. Zostało ostatecznie pokonane przez Rzymian i zniszczone. Mieszkańcy założyli • wtedy nowe miasto o tej samej nazwie na pół-noco-wschodnim brzegu jeziora. Miejsce uro­dzin Muzoniusza Rufusa i Sejana. Zachowane ruiny świątyni, term i amfiteatru.

Voltur (Yultur) góra w Italii pomiędzy Lu-kanią a Apulią, u stóp jej leżało miasto Wenuzja.

Voltnrcius (Titus V.) jeden ze spiskowców Katyliny; brał udział w próbach nawiązania kontaktów pomiędzy spiskowcami i Allobrogami.

Yolturnum

785

Volturnus

Volturnum (dziś Castell di Yotumol) miasto w Kampanii.

Volturnus (dziś Yoltumo) rzeka w Kampanii wypływająca u stóp Apenin w Samnium, wpadająca do Morza Tyrreńskiego; dopływy:

Calor i Sabatus.

volumen (łac. zwój) zob. książka.

Yolumnia Cytheris, aktorka mimów, wyzwolenica Wolumniusza Eutrapelusa, kochanka An­toniusza, opiewana pod imieniem Likoris przez poetę Korneliusza Gallusa (zob. Comelius Gallus).

Volumnius 1. Publius V. Amintinus Gallus, wsławił się dzielną obroną Ka'pitolu przed na­jazdem Sabinów w r. 460 p.n.e. (zob. Hardo-mus 2). 2. Lucius V. Flamma Yiolens, konsul w r. 307 i powtórnie w r. 296 p.n.e.; wyróżnił się w walkach z Sallentynami w Kalabrii i z Sam-nitami; cieszył się w Rzymie wielkim uznaniem. 3. Publius V, Eutrapetus, przyjaciel Antoniusza;

pozostawał także w przyjaznych stosunkach z Cyceronem i z Attykiem. 4. Publius V., od­dany przyjaciel Marka Brutusa, historyk rzymski z okresu Augusta, autor (nie zachowanego) dzieła o wojnie domowej.

Volusianus 1. Całus Caeionius Rufius V;

konsul w r. 314 n.e. 2. Caius Caeionius Rufius V., praefectus preaetorio w r. 353 i praefectus urbis

w r. 365. 3. Caius Yibius Asinius Gallus Vel-dwnianus V. zob. Vibn 12.

Volusienus albo Volusenus (Gaius V. Quadra-tus) trybun wojskowy Cezara w r. 56 p.n.e.;

stał po jego stronie także podczas wojny domowej Cezara z Pompejuszem. W r. 43 p.n.e. był try­bunem ludowym i występował jako stronnik Antoniusza.

yoluta zob. woluta.

Vopiscus Flavius historyk rzymski z Syrakuz, ur. ok. r. 303 n.e. (zob. Scriptores historiae Augustae).

Votienus Montanus wybitny retor rzymski w czasach Tyberiusza, skazany przez cesarza na wygnanie za zbyt śmiałe mowy; zmarł w r. 27 (lub 25) na Balearach.

Vulcanalia (VolcanaHa) święta obchodzone w Rzymie 23 sierpnia ku czci Wulkana (zob.).

Vulcanus zob. Wulkan.

Yulcatius Moschos z Pergamon, uczeń retora Apollodora, wybitny retor i deklamator; wypę­dzony z Rzymu w r. 20 p.n.e., przeniósł się do Massylii, gdzie zmarł ok. r. 24 n.e.

Vulci zob. Yolci.

YulsinU zob. Yolsinil.

Vultur zob. Voltw.

Vulturnus 1. zob. Volturnus. 2. zob. wiatry.

50 — Mała encyklopedia kultury antycznej

w

Wadymońskie jeziu/o zob. Yadimonis lacus. wagi (łac. librae) znane są z wykopalisk (grób szybowy z XVI w. p.n.e. w Mykenach, tumulus w Yaphio, obiekty znalezione na Delos, pocho­dzące z II -1 w. p.n.e., w Pompei, w Chiusi — waga znajdująca się w muzeum berlińskim), ze źródeł pisanych (z których najważniejsze to:

Mechanika Arystotelesa. Naturalis Historia Pli­niusza, biografia Wespazjana napisana przez Swetoniusza, De architektura Witruwiusza) oraz z przedstawień w sztuce, jak na lakońskiej czarze Arkesilasa pochodzącej z okresu 565 - 560 p.n.e. (w Cabinet des Medailles w Paryżu), na ozdo­bach luster etruskich, na płaskorzeźbie z gro­bowca piekarza rzymskiego Euryzacesa, żyjącego w okresie Augusta. W. w starożytności wystę­powały w dwóch odmianach: dwuszalkowe (gr. stdthmo], tdlanta, łac. trutinae) i jedno-s z alków e (gr. kreostdthmoj, łac. staterae). Dwuszalkowe znano w Egipcie i Mezopotamii już na ok. 3000 lat p.n.e., na Krecie w II tysiąc­leciu p.n.e., w Grecji od okresu mykeńskiego. Jednoszalkowe pojawiły się w Grecji dopiero w okresie hellenistycznym. Etruskowie znali w. dwuszalkowe, w Rzymie posługiwano się obu typami. W. Jednoszalkowe przetrwały do cza­sów nowożytnych (tzw. w. rzymska, bezmian). Wykonywano je w brązie, dźwignię — niekiedy w drewnie obitym blachą brązową. W. Jedno­szalkowe były mniejsze od dwuszalkowych, z wyjątkiem małych dwuszalkowych w. złot­ników (łac. momentami). W. dwuszalkowa skła­dała się z dźwigni (gr. zygón, łac. librile, scapus) w połowie długości zawieszanej u pułapu za pomocą pierścienia lub łańcucha, bądź opieranej na podpórce, na której zwisał ciężarek umożli­wiający orientację w równowadze przyrządu, oraz dwóch szalek (łac. lances) zawieszanych na łańcuchach na obu końcach dźwigni. Ciężar

odczytywano z odważników kładzionych na szalkę. W. jednoszalkowa składała się z dźwigni zawieszanej za pomocą uchwytu na % długości, z szalki na łańcuchach przy krótszym ramieniu i z podzialki na dłuższym, po którym przesuwano odważnik. Ciężar odczytywano z podziałki. Za­miast szalki umieszczany bywał hak lub kilka haków i kilka odpowiadających im podziałek. Na dźwigniach w. bywały ryte lub punktowane napisy podające imiona właścicieli (w genetiwie), przeważnie greckie, rzadziej łacińskie. Dla deko­racji zakańczano czasem dźwignię wydrążeniem głowy zwierzęcej, a szalki zdobiono rytymi ko­łami koncentrycznymi, rzadziej reliefem. Z w. wiążą się systemy wagowe ustabilizowane już w Babilonii i Egipcie, w Grecji ustalone w VII w. p.n.e. w związku z rozwojem handlu. Zob. wa­gowe systemy.

wagowe systemy pozostają w ścisłej relacji z systemami monetarnymi (zob. monetarne syste­my). Ustabilizowane już w Babilonii i Egipcie, w Grecji zostały ustalone w VII w. p.n.e. w zwią­zku z rozwojem handlu. Greckie s. w. wy­wodzą się z sześćdziesiętnego systemu babiloń­skiego (talent = 60 min, mina = 60 szekieli) po­łączonego z dziesiętnym (wpływy lidyjskie i fenickie): talent = 60 min (gr. mną), mina = 50 małych staterów (gr. didrachmon, statw) =100 drachm (gr. drachmt), drachma = 6 oboli (gr. obolós). W Grecji używano różnych systemów w poszczególnych państewkach i w różnych okresach historycznych. Znaczenie określonych systemów zależało od roli handlowej i politycznej miast greckich, które się nimi posługiwały i na­rzucały je terenom od siebie uzależnionym. We wszystkich systemach przyjęte były te same jednostki wagi, a różnica polegała na ciężarze. Najpowszechniej znane były systemy: 1) milecki używany na wybrzeżach Morza Jońskiego

Walencja

787

Wakatyniao

i w Azji Mn. od VII w. p.n.e. do pierwszego 10leda V w. p.n.e. (stater ok. 14 g); 2) fokejski stosowany w Kyzikos, Jonii, Mizji, częściowo w Tracji, Galii, Hiszpanii i Kampanii od VII w. p.n.e. do czasów Aleksandra Wielkiego (stater 16,32 -15,59 g); 3) eginecki powstały na Eginie w VII w. p.n.e. i rozpowszechniony na Pelopo­nezie, w Beocji, Megarze, Delfach, Olimpu oraz w Atenach (do Solona), na Cykladach, Krecie, Cyprze, na zachodnich wybrzeżach Azji Mn. i na Sycylii do V w. p.n.e., w centralnej Grecji i na Peloponezie do czasów Aleksandra Wiel­kiego, a w miastach związku achajskiego do podboju Grecji przez Rzym (stater 12,63 g --12,00 g); 4) eubejski rozwinięty współcześnie z egineckim na Eubei, w Tracji, na Peloponezie, częściowo na wybrzeżach Azji Mn., Afryki i w Wielkiej Grecji, w r. 594 wprowadzony przez Solona do Aten. W V w. p.n.e. upada, dominuje ponownie w okresie Filipa II Mace­dońskiego i Aleksandra Wielkiego, a zanika z podbojem Grecji przez Rzym; 5) korynecki powstały w VII w. p.n.e., w VI w. rozpowszech­niony w koloniach Koryntu (Etolia, Akamania), w V i IV w. na Sycylii i w południowej Italii. Używany w okresie hellenistycznym na Pelopo­nezie, a w miastach związku achajskiego do pod­boju Grecji przez Rzym (stater ok. 8,72 g);

6) rodyjski wprowadzony przez Rodos w koń­cu V w. p.n.e., używany w okresie hellenistycz­nym w Tracji, Macedonii, Bitynii, Mizji, Troa-dzie, Jonii, Karii, na Krecie, Kos, Cyprze, na Cykladach. Jego ślady przetrwały do okresu rzymskiego (stater 15,87 - 14,90 g). Rzymski w. s. ukształtowany w poł. IV w. p.n.e., był systemem libralnym (łac. libra funt), w którym podstawową jednostkę stanowił as. As odpo­wiadał początkowo librze wagi 272,84 g, a w la­tach 335-312 p.n.e. wprowadzono asa wagi 327,45 g, złożonego z 2 semisów, 3 triensów, 4 quadransów, 6 sextansów, 12 uncji. As libralny ulegał stopniowym obniżkom wartości. W latach 286 - 269 ciężar jego zmniejsza się o połowę, a w r. 269 p.n.e. znów o '/3 (as trientalny). Kolejna obniżka w r. 217 p.n.e. daje asa uncjal-nego, a w r. 89 p.n.e. semuncjalnego. W okresie cesarstwa stosowano asa niniejszego nieco od semuncjalnego.