Mała encyklopedia kultury antycznej

Walencja (Valentia) 1. południowa część Bry­tanii zwanej Barbara; podbita przez Teodozjusza, przez krótki czas była prowincją rzymską. 2. (dziś Walencja) duże miasto Edetanów w His-

pania Tarraconensis, nad rzeką Turią; zburzone przez Pompejusza, odzyskało z czasem swoje znaczenie. 3. (dziś Valence) miasto Kawarów lub Segellaunów w Gallia Narbonensis, nad Rodanem, kolonia rzymska. 4. Valentia albo Yalentium, miasteczko w Kalabrii, niedaleko Brundizjum.

Walens (Valenś) ur. w Pannonii w r. 328, brat cesarza rzymskiego Walentyniana I, powołany przez niego na współrządcę; rządził wschodnią częścią cesarstwa w latach 364 - 378. Był dziel­nym i zdolnym wodzem. Okres jego rządów wypełniły wojny i powstania. W r. 378 podnieśli powstanie Wizygoci osiedleni przez W. w Tracji. Poparci przez niewolników i kolonów zbiegłych z kopalń, zadali klęskę armii rzymskiej pod Adrianopolis. Historyk rzymski Ammianus Mar-cellinus porównywał tę klęskę do klęski pod Karmami. Miała ona decydujące znaczenie dla dalszych dziejów Rzymu. Strata najlepszych od­działów wojskowych zachwiała rzymskim syste­mem militarnym, odtąd cesarstwo nie zdołało już wystawić silnej armii i musiało powierzyć najemnym oddziałom barbarzyńskim obronę granic i utrzymanie porządku wewnętrznego. W bitwie pod Adrianopolis zginął również sam W.

Walentynian (Yalentimanus) \. W. l (Flarius Yalentimanus) urodził się w Cibale (Cibalis) w Pannonii; przez wojsko obwołany po śmierci Jowiana (w r. 364)' cesarzem rzymskim, zasłynął jako surowy władca. Podczas wypraw przeciwko Maurom w Afryce i Alemanom w Galii dał się poznać jako doskonały żołnierz i wódz. Alema-nów pokonał w r. 366. W r. 368 podjął znów wyprawę przeciw nim oraz przeciwko Frankom i Saksonom, wreszcie w r. 374 wyprawił się do Pannonii przeciwko Kwadom, których pokonał w r. 375. Przyjmując poselstwo Kwadów, zmarł nagle (17 listopada 376 r.). Współregentem jego na Wschodzie był jego brat, Walens (zob.). W r. 367 W. przybrał sobie na współregenta swego ośmioletniego syna, Gracjana. Był wy­znawcą religii chrześcijańskiej, wprowadził pe­wne ograniczenia kultu pogańskiego. Sam mało wykształcony, popierał naukę i sztukę. 2. W. II, syn Walentyniana I, przyrodni brat Gracjana, ur. w r. 371, cesarz rzymski po śmierci Gracjana;

poza wydaniem szeregu ustaw nie wyróżnił się żadną wybitniejszą działalnością; zginął z ręki żądnego władzy Franka, Arbogasta, 15 maja 392 r. 3. W. III (Flavws Placidus Yalentinianus), syn Konstancjusza III i Galii Placydii, ur. w r. 419;

Walerian

788

Warron

przez Honoriusza mianowany następcą, otrzymał tron w r. 425, mając 5 lub 6 lat; rządy za niego sprawowała Placydia przy pomocy Aecjusza (.Aetius) i Bonifacego (Bonifacius). Aecjusz bronił upadające państwo przed powstaniami wojska i najazdami barbarzyńców (trwały wówczas walki z Gotami, Wandalami i Frankami). Po śmierci Placydii w r. 450 nieudolne rządy W. wprowa­dziły Rzym w ciężką sytuację. Na osłabione cesarstwo poczęli napadać Hunowie pod wodzą Attyli. W r. 451 doszło do bitwy na Polach Katalaunickich; w wyniku jej wojska rzymskie (złożone głównie z najemnych barbarzyńców) dowodzone przez Aecjusza zatrzymały pochód Hunów. W; obawiając się wpływów Aecjusza, kazał go zamordować (r. 455). Sam zginął z rąk zamachowców w rok później,

Walerian (Publius Aurelius Licmius Valerius Yalerianus) dowódca wojsk rzymskich w czasach Aleksandra Sewera. Jako namiestnik Recji został obwołany przez swych żołnierzy cesarzem w r. 253 n.e. Panował do r. 260. Jako zwolennik obycza­jów starorzymskich, prześladował chrześcijan. Wiódł wojnę z Persami, w czasie której dostał się do niewoli pod Edessą (r. 260). Umarł w nie­woli.

Waleriusze zob. Valerii.

Walgiusze zob. Yalgii.

Wandalowie (łac. Vandali) wielka grupa szcze­pów germańskich, w licznych wędrówkach zmie­niająca tereny zamieszkania. Znani dopiero wła­ściwie od czasów wojny z Markomanami (86 -89 n.e.). Za Marka Aurelego sprzymierzyli się z Markomanami przeciw Rzymianom, w III i IV w. przekroczyli Dunaj, w okresie wędrówki ludów przeszli Ren (406), opanowali Galię i Hiszpanię (409), w r. 429 zajęli Numidię i wię­kszą część rzymskiej prowincji Afryki, w r. 439 zdobyli Kartaginę. Państwo W. przeżywało roz­kwit w okresie panowania Genzeryka (428 - 477). W r. 455 W. pod dowództwem Genzeryka opa­nowali Italię i zrabowali Rzym. Państwo W. przestało istnieć w r. 535, rozbite przez Belizariusza (zob.).

Wangionowie (Yangiones) lud w Gallia Belgica nad Renem, z miastem Borbetomagus (dziś Worms).

Wannowski August (1801 -1871) .filolog kla­syczny, nauczyciel w szkołach poznańskich (gim­nazjum św. Marii Magdaleny w latach 1829-1871), autor wielu rozpraw naukowych z dzie­dziny składni języka greckiego i łacińskiego,

semazjologii i stylistyki łacińskiej oraz pracy o sposobie wyrażania w języku greckim pojęć prawnych właściwych Rzymianom (Antiąuitates Romanse a graecis fontibus explicatae 1846). Uczniem W. był m.in. Kazimierz Morawski.

Warguntejusz zob. Vargunteiiis.

Warron (Marcus Terentius Varro) ur. w Reate, w kraju Sabinów, w r. 116 p.n.e., zm. w r. 27/26 p.n.e., encyklopedysta i największy uczony swo­ich czasów. Brał udział w życiu politycznym, był trybunem ludowym, w r. 67 brał udział w wojnie z piratami, prowadząc pod dowódz­twem Pompejusza oddział floty; także w wojnie Cezara z Pompejuszem stał po strome tego ostatniego, jako zdecydowany republikanin, i do­wodził częścią jego wojsk w Hiszpanii; po bitwie pod Farsalos Cezar nie traktował W. jako prze­ciwnika i nawet powierzył mu urządzenie pu­blicznej biblioteki w Rzymie. Po śmierci Cezara W. znalazł się wskutek zarządzenia Antoniusza na liście proskrybowanych, jednakże uniknął śmierci (dzięki interwencji przyjaciół). Odtąd oddał się całkowicie pracy naukowej. Wynikiem wielkiej pracowitości i wiedzy W. było 74 dziel, obejmujących łącznie ponad 600 ksiąg. Repre­zentowały one najprzeróżniejsze gałęzie wiedzy:

prace historyczne i biograficzne, np. Annales (Kroniki) w 3 księgach. De Pompeio (O Pom-pejuszu); geograficzne: Ephemeris nwalis (ro­dzaj przewodnika po morzu); historyczno--obyczajowe: De vita populi Roman! (O życiu społeczeństwa rzymskiego). De familiis Troianis (O rodach trojańskich, tj. patrycjuszowskich), a przede wszystkim Antiquitates (Starożytności) w 41 księgach, zawierające wiadomości o daw­nych mieszkańcach Italii, instytucjach państwo­wych i kultach, o obrzędach religijnych; dzieła gramatyczne: De lingua Latina libri XXV (O języku łacińskim). De origine linguae Latinae (O początkach języka łacińskiego); pisma histo-ryczno-literackie: De poetis (O poetach). De poematis (O utworach poetyckich), De comoedlis Plautinis i Quaestiones Plautinae (na temat komedii Plauta); ekonomiczne: należy tu dzieło z zakresu gospodarki wiejskiej Rerum rusticarum libri III; prawnicze: De iure civili libri XV; pisma biograficzne: obszerne było dzieło Imagines (Portrety), obejmujące 700 ży­ciorysów wybitnych ludzi z różnych dziedzin;

filozoficzne, zebrane w obszerne dzieło Logi-storicon libri XXVI; encyklopedyczne: należy tu Disciplinarum libri IX. Była to encyklopedia

Wargaewidd Stanisław

789

wazowe malarstwo

obejmująca dziewięć nauk, które potem znano jako sztuki wyzwolone: gramatykę, dialektykę, retorykę, arytmetykę, geometrię, astronomię, mu­zykę, medycynę, architekturę. Jako encyklopedia dzieło to było podstawowe aż do Vw..n.e.;

utwory poetyckie: 6 ksiąg pseudotragedii (przeznaczonych zapewne do czytania, nie do wystawiania), 4 księgi satyr, poemat filozoficz-no-dydaktyczny i 150 ksiąg tzw. satyr menippej-skich, pisanych częściowo prozą, częściowo wier­szem (zob. Menippos z Gadary); w gawędach tych poruszał W. problemy moralne, chwalił dawną surową moralność, potępiał swobodę współczesnych mu obyczajów. Z całej tej twór­czości zachowały się jedynie De lingua Latina (częściowo) oraz Rerum rusticarum libri III. W swych pracach filozoficznych W. okazał się zwolennikiem sceptycyzmu Akademii i misty­cyzmu pitagorejskiego.

Warszewicki Stanisław (1527-1591) jezuita, rektor kolegiów jezuickich, wychowawca króle­wicza Zygmunta Wazy, tłumacz z głośnego ro­mansu antycznego Etwpiki Heliodora na język łaciński: Heliodori Aethiopicae historiae libri X (Bazylea 1552).

Warus zob. Yarus.

Warynowie (Varim) plemię germańskie nad rzeką Albis (dziś Elbę).

Waskonowie (Yascones) lud w Hispania Tar-raconensis, pomiędzy Pirenejami a rzeką Ebro, ze stolicą Pompelon (dziś Pampelona). Nazwa W. przetrwała w nazwie Basków.

Watykan 1. Yaticanus ager, obszar ziemi na prawym brzegu Tybru, znany z nieurodzajności i kiepskiego wina, wspominany przez Cycerona i Marcjalisa. Nazwę Yaticanus ager pisarze sta­rożytni, Solinus i Gellius, wyprowadzali od rzeczownika (?) vaticinium (rodzaj ziół), nato­miast uczeni nowożytni — od wczesnoetruskiej nazwy osady Vatica bądź Yaticwn znajdującej się na tym terenie. Termin Yaticanus występuje dwukrotnie w Fasti consulares z r. 455 i 451 p.n.e. 2. Vaticani Montes, w najszerszym zna­czeniu wzgórza znajdujące się na ager Yaticanus, od Janiculum po współczesne Monte Mario. 3. Yaticanus Campus, w starożytności terminem tym określano prawdopodobnie cały obszar za­warty dziś między Monte Mario a Tybrem, zwany obecnie Prati di Castello. 4. Yaticanus mons, określenie jednego ze wzgórz w obrębie ager Yaticanus, będące u Horacego desygnatem laniculum, a u Juwenalisa terminem bliżej nie

sprecyzowanym. Należy wnioskować, że począt­kowo termin ten nie odnosił się do jednego ściśle określonego wzgórza, dopiero w czasach późniejszych, być może w okresie cesarstwa, nastąpiło stopniowe ograniczenie terminu mons Yaliccows do obszaru zajmowanego przez Circus Gal et Neronis (zwanego także Circus Yaticanus). We wczesnym średniowieczu i w czasach nowo­żytnych zostało ono zidentyfikowane z miejscem pochowania apostoła Piotra. Wzrost znaczenia mons Yaticanus zaczyna się od czasów chrześci­jaństwa. Nad domniemanym grobem św. Piotra cesarz Konstantyn W. i jego syn Konstans wznieśli w IV w. bazylikę; na jej miejscu wznosi się obecnie bazylika św. Piotra. 5. Yaticana vallis, termin użyty po raz pierwszy przez Tacyta prawdopodobnie dla określenia miejsca, na któ­rym znajdował się Circus Gal et Neronis, bądź — zagłębienia leżącego na południowy-zachód od niego, a zajętego dziś przez Vicolo del Gelsomino. 6. Yaticanum (rzeczownik albo neutrum przymiotnika) początkowo określenie całości al­bo części płaskiego, bardzo niezdrowego terenu zawartego między laniculum, Tybrem i Monte Mario, będące prawdopodobnie synonimem wspomnianego przez Cycerona Campus Vatl-canus. Na Yaticanum znajdowało się sanctua-rium Magna Mater oraz groby ubogiej ludności, wspomniane przez pisarzy starożytnych.

Watyniusz zob. Yatinius Publius.

wazowe malarstwo greckie w. m. operowało zasadniczymi elementami technik stosowanych w ceramice i w malarstwie. Znajomość tych tech­nik zanikła wraz z upadkiem w. m. i dopiero w pierwszej poł. XX w. udało się uczonym zrekonstruować antyczne postępowanie malar­skie. Starożytne malowidła wazowe były malo­wane glinkami zawierającymi znaczny procent żelaza. Przygotowując farby ceramiczne glinkę starannie szlamowano i oczyszczano, a następnie do szlamu dodawano ługu potasowego. Oczysz­czoną poddawano stężeniu przez parowanie. Tak przygotowaną glinkę po dodaniu wody deszczowej stosowano do wykonania powłoki naczynia (zanurzanie naczynia w glince). Do wykonania dekoracji malarskiej na naczyniu używano glinki jeszcze bardziej stężonej. Poma­lowane naczynie wypalano w piecu garncarskim, a sposób wypalania decydował o wyglądzie de­koracji. Przy wypalaniu oksydującym, z silnym dopływem powietrza do pieca, na powłoce na­czynia wytwarzał się tlenek żelazowy o zabar-

wazy

790

Weragrowie

wieniu czerwonym. Trudniej natomiast łączył się tlen z silnie stężonym leiwem dekoracji, wskutek czego wytwarzał się w tych miejscach tlenek żelazawy o zabarwieniu czarnym. Otrzymywano w ten sposób efekty stylu czamofigurowego:

motywy w kolorze czarnym, tło w czerwonym. W drugiej fazie stosowano wypalanie redukcyjne (przy zamkniętych drzwiach paleniska i paleniu mokrym drzewem), na powłoce naczynia wytwa­rzał się również tlenek żelazawy o barwie czarnej, wskutek czego całe naczynie stawało się zabar­wione na czarno. Aby otrzymać dekorację ezer-wonofigurową (motywy czerwone, tło czarne), stosowano trzecią fazę wypalania (wypalanie reoksydujące), udostępniając ponownie dopływ powietrza do paleniska. Chcąc otrzymać naczy­nia bialogruntowane, powlekano tło białą glinką;

dla uzyskania motywów czerwonofigurowych stosowano fazę wypalania oksydującą, jeśli zaś dekoracja miała być czamofigurowa, stosowano fazę redukcyjną-sJNaczynia o jednolitej, czerwonej powłoce otrzymywano przez jednorazowe wy­palanie oksydujące bądź reoksydujące (jak np. w tzw. wyrobach megaryjskich, terra sigillatd). Historia w. m. zob. ceramika.

wazy zob. ceramika.

Weje (Veii) miasto etruskie nad Kremerą, na pomoc od Rzymu. Prowadziło długotrwałe walki z Rzymem; w r. 395 p.n.e. po dziesięcioletnim oblężeniu zostało zdobyte i zrabowane przez Kamillusa. Do końca rzeczypospolitej rzymskiej było niezamieszkane. Cezar i August osiedlili tam kolonistów. Resztki murów cyklopich znaj­dują się dziś w pobliżu wioski Isola Famese.

Welia (łac. Velia, znaczenie i etymologia sło­wa nieznane już w starożytności) niewielkie wzgórze w Rzymie, między środkową częścią północnego stoku Palatynu a Oppius mons, wy­mienione jako jedno z siedmiu wzgórz, na któ­rym stanęło Septimontium; w czasach później­szych zwane także Summa Sacra via. W latach 80 - 81 n.e. stanął na W. łuk tryumfalny Tytusa, upamiętniający jego zdobycie Jerozolimy.

Wellejusz zob. Yellews.

welum zob. velum.

Wenecja (Yenetia) kraj położony na północo--wschód od Gallia Cisalpina, pomiędzy Alpami, Adriatykiem i dolnym biegiem rzeki Po. Uro­dzajna równina ograniczona bagnistymi lagu­nami, przecięta licznymi rzekami. Leży w do­godnym punkcie handlowym. Tędy prowadziły drogi znad Adriatyku przez przełęcze w Alpach

do Europy Środkowej i pomocnej. Przez W. prowadziła droga z Akwilei. do Werony i Me­diolanu. Najważniejsze miasta: Patawium, Alti-num, Akwileja. Mieszkańcy, Wenetowie, prowa­dzili handel (głównie bursztynem) z Europą pół­nocną. Od r. 215 p.n.e. Wenetowie byli sprzy­mierzeni z Rzymem, od I w. p.n.e. całe tery­torium W. dostało się pod władzę Rzymu. W okresie późniejszym cesarstwa W. wiele ucier­piała od najazdów barbarzyńców, zwłaszcza Attyli w r, 452. W VI w. część mieszkańców musiała schronić się na laguny, gdzie założyła miasta: Wenecję i Grado.

Wenetowie (Veneti) duży szczep na terenach nad środkową i dolną Wisłą.

Wenedowie (Venedi) 1. lud w północno-zachod-niej Galii celtyckiej; zajmowali się żeglugą i han­dlem, po zaciętej walce zostali pokonani przez Cezara w r. 56 p.n.e. 2. zob. Wenecja.

Wentidiusz zob. Yentiaius.

Wenulejusz zob. Yenulews.

Wenus (Venus) mit. stare bóstwo latyńskie, bogini ogrodów, wiosny, kwiatów. Świątynia W. znajdowała się w Ardei na długo przed założe­niem Rzymu. W II w. p.n.e. W. została ziden­tyfikowana Z grecką boginią miłości. Afrodytą. W Rzymie znajdowało się kilka świątyń W;

m. in. na Kapitelu ku czci Venus Erycina (wznie­siona w r. 215 p.n.e.) oraz świątynia koło porta Collina, poświęcona w r. 181 p.n.e. Sulla wpro­wadził kult Venus Felix, Pompejusz zaś kult Venus Victrix, której świątynia została poświę­cona w r. 55 p.n.e. Od czasów Cezara W. cie­szyła się wielką czcią, jako matka Eneasza i rodu julijskiego, Venus Genetrix, której świą­tynię wystawiono na Forum lulium. Najbardziej znanym posągiem W. jest tzw. W. z Milo, jeden z najpiękniejszych marmurowych posągów an­tycznych z okresu hellenistycznego (pół. II w. p.n.e.), znaleziony na wyspie Milo (antyczne Melos); obecnie w Luwrze. Dzieło nieznanego artysty, z fragmentarycznie zachowaną sygna­turą: ...andros, syn Henidosa z Antiochii nad Meandrem.

Wenozja (Yenusia) dziś Yenosa; miasto na granicy Apulii i Lukanii, nad rzeką Aufidus, u stóp góry Vultur; w początkach należało do Samnitów (Samnium), w r. 292 p.n.e. jako ko­lonia rzymska zostało włączone do Apulii;

miejsce rodzinne Horacego.

Weragrowie (Yeragri) celtycki lud w Alpach (Alpes Poeninae); główne miasto Octodurus.

Worcelle

791

Wertumnus

Worcelle (Yercelloe) dziś Yerceffi; stoUca Libi-ków w Gatlia Transpadana, warowne rzymskie municipium, ważny punkt komunikacyjny, gdyż zbiegały się tutaj drogi z Mediolanu oraz Tici-num do Augusta Praetoria. W. znane są z bitwy z Cymbrami w r. 101 p.n.e.

Wercyngetoryks (Vercingetorix) Gal z ple­mienia Arwemów, organizator powstania Ga­lów przeciw Cezarowi w r, 52 p.n.e. Pokonany przez Cezara i wydany mu przez Galów został jako jeniec przyprowadzony do Rzymu w czasie tryumfu Cezara, a później stracony.

Wergiliusz (Publius Yergilius Maro) z wioski Andes pod Mantua, największy epik rzymski (70 -19 p.n.e.). Życie W. przypada na okres rozkładu ustroju republikańskiego w Rzymie i na pierwsze lata cesarstwa. Mała posiadłość ziemska ojca Wergiliusza została skonfiskowana przez trimnwirów Oktawiana i Antoniusza na rzecz ich żołnierzy-weteranów, toteż W; zmu­szony do opuszczenia ojcowizny, udał się do Rzymu. Już przedtem pisał na wzór Katulla drobne wiersze, zachowane w zbiorku Katalep-ton (Drobiazgi, Pozostałości). Wprawdzie po pierwszych próbach poetyckich postanowił po­świecić się filozofii, wkrótce jednak wrócił do poezji. W Rzymie ogłosił w r. 39 p.n.e. zbiór dziesięciu sielanek (BucoHca, Eciogae) wzorowa­nych na Teokryde. Sielanki Teokryta były rea­listyczne, sielanki W. — konwencjonalne, zawie­rały jednak aluzje do współczesnych wydarzeń politycznych. W r. 30 p.n.e. ukazał się poemat W. pt. Georgica (Ziemiaństwo) w 4 księgach. W dziele tym, propagując dążenia Augusta do przywrócenia starorzymskich obyczajów, poeta opiewa uroki rolnictwa i zachęca do pracy na roli. Odrębnie potraktowano tam: rolnictwo, ogrodnictwo, hodowlę bydła i bartnictwo. Osta­tnie i największe, choć niezupełnie wykończone, dzieło W. to Aeneis (Eneida), epos w 12 księ­gach, oparte na motywach homerowych, a za­razem narodowa epopeja rzymska. Poeta wy­korzystuje tu rozpowszechnioną już legendę gło­szącą, że Rzymianie wywodzili się od Trojan, którzy pod dowództwem Eneasza uszli ze zdo­bytej przez Greków Troi i w Italii założyli nową siedzibę i nowe państwo. Wg tejże legendy ród julijski (a więc Cezar i Oktawian) wywodzi się od bogini Wenus: synem Wenus jest Eneasz, a syn Eneasza, Julus, to protoplasta rodu julij-skiego. Celem Eneidyyst nie tylko sławienie rodu julijskiego i pryncypatu Augusta; dzieło jest

jednocześnie wyrazem wiary w opatrzność boską, kierującą życiem „pobożnego" (pius) Eneasza, oraz wiary w dziejowe posłannictwo Rzymu, powołanego do realizacji marzeń ludzkości o wiecznym pokoju; tak więc służy ono umoc­nieniu pax Romana, rzymskiego porządku wład-nącego światem. Godny uwagi jest styl dzieła," dążący stale do efektów dramatycznych i pełen bohaterskiego patosu. Dzieło swe zamierzał W. wykończyć ostatecznie w Grecji. W czasie po­dróży jednak zachorował i powróciwszy do Italii zmarł w Brundizjum. Pochowano go pod Nea­polem, gdzie dziś jeszcze pokazują rzekomy jego grób. W. był niezwykle ceniony w średnio­wieczu i w okresie humanizmu. W Polsce, po­czynając od XV w., cieszył się zawsze ogromną popularnością, wielokrotnie naśladowano, go, czerpano z jego poezji. O popularności W. w Polsce świadczą m.in. polskie liczne prze­kłady Eneidyf Andrzeja Kochanowskiego (brata Jana) z r. 1590, Franciszka Ksawerego Dmo-chowskiego (księgi I - IX) z r. 1809, Franciszka Wężyka z r. 1826 (wyd. w r. 1878), Jacka Przy-bylskiego z r. 1811, ks. Tadeusza Karylowskiego z r. 1924. Echa Eneidy i Georgik uchwytne są m.in. w Panu Tadeuszu Mickiewicza.

Weromanduowie (Yeromandui, także Viroman-dui) lud w Gallia Belgica na wschód od Atrebatów, na południe od Nerwiów, ze stolicą Augusta Yeromanduorum (dziś St.-Ouentin).

Werona (Verona) dziś Yerona; miasto w Gallia Cisalpina nad rzeką Athesis. Należało do Ceno-manów, potem stało się kolonią rzymską. Miasto rodzinne Katullusa i Witruwiusza. Zachował się wzniesiony za Dioklecjana amfiteatr, który mie­ścił 22 000 widzów.

Werres Gajusz (Całus Yerres) Rzymianin z rodu senatorskiego. W r. 82 p.n.e. był kwesto­rem. W latach 80 - 79 jako legat Dolabelli w Cy­licji zasłynął z grabieży dokonanych na Wscho­dzie. W r. 74, będąc pretorem miejskim, dokonał wielu nadużyć. W latach 73 - 71 jako namiestnik Sycylii dopuścił się niesłychanych zdzierstw i gra­bieży. Po opuszczeniu Sycylii został na prośbę Sycylijczyków oskarżony przez Cycerona. Zde­maskowany przez Cycerona, nie czekając na wyrok, udał się dobrowolnie na wygnanie.

Wertumnus (Yertumnus, Yortumnus, od łac. verto zmieniam) mit. rzymskie bóstwo, prawdo­podobnie pochodzenia etruskiego, bóg przemian zwłaszcza dojrzewania wszystkich plonów. Miał dar przybierania różnych postaci. Owidiusz mó-

Werns

792

wesele

wi o jego miłości do Pomony, bogini owoców. W październiku obchodzono ku jego czci święto zwane Vertumnalia. Posąg jego stał na Vicus Tuscus, w dzielnicy etruskiej, przy wejściu na Forum. W sztuce przedstawiano go jako mło­dzieńca lub brodatego mężczyznę z wieńcem na głowie, trzymającego róg obfitości napełniony owocami.