Magtymgulynyň Düşündirişli Sözlügi, Türkmen ýazyjysy Nurmuhammet Aşyrpur (Aşyrpur Merdeow) tarapyndan ýazylyp birinji jildi 1997 ýylda Eýranyň Gunbedkabus şährinde çapa berildi
Yüklə 6,36 Mb.
|
|
Bu dergähi durur kurbat, eger ol hadyyy-wahdat, Muhabbetiň makamynda anyň ez waspy löwladyr. Löwlak hylkat (a. Law-la:ka hylkat) لو لاك خلقت - «eger sen bolmadyk bolaň, yaradylyş ...». Magtymguly bu sözler arkaly «löwla:ka lema: halaktul-efla:k» dien hadysy yatlayar. Onuň manysy: «eger sen bolmadyk bolsaň, elbetde, pelekleri (asmanlary) yaratmazdy». Niçe müň pygamber ol musa kelimulla kibi, Galdylar hayratda löwlak hylkatyň görgeç resul. Luw (lu:) لو – balyk; näheň; luw yyly – türki halklaryň köne sene hasaby boyunça müçäniň bäşinji yylynyň ady. Luw yylynda düşdi magraç gullasyna, Byrag münüp çykdy arş pellesine. Altmyş yaşda, nowruz güni, luw yyly, Turdy ajal, yolun tutdy atamyň. Lukma (a.) لقمه – 1) bir gezekde agza salyp yuwdulyan iymit, bir yuwudym; 2) döwüm, tike, parça, az mukdar; 3) gm. Iymit, nahar. Halal lukma yagtylyk biyr gözlere, Tutgul, yagyn bilgil, nan-u aşymdan. Lukman (a. Lokma:n) لقمان – dawut pygamberiň döwründe yaşan taryhy şahs. «kasasyl-enbiyalarda» berilyän maglumata görä, lukman efiopiyaly (hebeşeli) bir agaç ussasynyň (neçjaryň) guly bolup, özi-de hezret dawudyň zamanynda, yagny biziň eramyzdan öňki xı asyryň ahyrlarynda yaşap geçipdir. Käbir alymlar lukmany pygamber hasaplamayarlar, emma köpçülik bu pikiri ret edyär. Gündogar halklarynyň edebiyatynda we halk döredijiliginde her hili keseli-derdi bejermegi başaryan tebibiň (hekimiň) obrazynda gelyär. Magtymgulynyň yazmagyna görä, ol dört müň dört yüz yyl yaşapdyr ya-da şol mukdar yyl mundan öň yaşap geçipdir: Dört müň dört yüz yaşan lukman hekimiň, Ajal yakasyndan tutdy, yaranlar. Gadymy arap edebiyatynda lukman hekim legendar akylly-dana adam hasaplanyp, köp dürli öwüt-nesihatlaryň, aforizmleriň, nakyllaryň we basnyalaryň awtory hökmünde tanalyar. Ol keramatly adam hasaplanyar, oňa birnäçe keramat hem yöňkelyär. Lukmanyň ady «kurúanda-da» gabat gelyär, «lukman» süresi yörite şoňa degişlidir. Şonda lukman öz ogluna yüzlenip, ençeme pent we nesihatlar beripdir (31 süre, 1-34 ayat). «kurúandan» soň lukmanyň obrazy kiçijik hikmetli (öwüt-nesihatly) hekayalaryň gahrymany hökmünde halk döredijiligine giripdir. Lukman örän sabyrly adam bolupdyr. Ol hakdaky hekayalar köp halklaryň arasyna yayrapdyr. Yüz yyl okap payanyna, Ne zal-u, ne lukman çykar. Dünyäniň tebibi – lukman, şypa ber! Uly iller nähoş boldy, Hak, uzatgyl ol lukmany. Lut (a. Lu:t) لوت – ybrayym pygamberiň doganynyň oglunyň ady, ol hem pygamber bolupdyr, ayaly bolsa kapyr-butparaz eken. Haçan-da ybrayym müsürden göçüp, palestina gaydanda, luty-da öz yany bilen alyp gaydyar. Uzak wagt geçmänkä, gelen erlerinde olaryň mallary köpelip, ere-göge syganok. Lut ybrayymyň yanyndan göçüp, sedum dien erde orun tutyar. Ol eriň halky şeytanyň azdyrmagy bilen dürli pyssy-pyjurlyklara, azgynlyga we günä işleri etmeklige yüz uryarlar. Olar hatda ayallar bilen gatnaşyk etmegiň deregine oglanlar bilen jyns aragatnaşygyny edip başlayarlar, başgalary-da şu işe çagyryarlar. Netijede allatagalanyň emri bilen lut pygamber olary bu bet işden el çekmäge çagyryar. Emma azgynlyk girdabyna batan ol kowum hatda lutuň öyüne myhman gelen oglan sypatyndaky perişdeleri-de zorlajak bolyarlar. Şondan soň lutuň dogasy we hudayyň emri bilen sedum ülkesi agyr azaba duçar bolyar, güyçli er titräp, şäheri agdar-düňder edyär, ondan soň asmandan ownuk daş yagyar. Ertesi görseler, şäher çöl-beyawana öwrülip, ondaky jaylaryň hemmesi weyran bolan eken. Lut pygamberiň wakasy «kurúanyň» «hu:d», «ankabut» we ene on iki süresinde agzalyar. Lut pygamberiň döwründe döräni üçin, şu sözden «liwat, liwata», yagny gomoseksualizm dien sözler emele gelipdir. Şu pis ahlaklylyk we jynsy kesel ilkinji gezek lutuň kowumynyň arasynda yüze çykypdyr. Bu kabahat kesel ybranylaryň, asurylaryň, babylylaryň arasynda-da bolupdyr, dört müň yyl mundan öňki müsüriň taryhynda hem ol hakda gürrüň edilipdir. Greöiyada hem bu kesel gadymdan dowam edipdir. Grekler ayaly her bir jähtden erkeklerden pes hasap edipdirler. Şoňa görä, olar ayallar bilen diňe çaga dogurmak we nesil saklamak üçin gatnaşyk edipdirler. Araplaryň yslamdan öňki taryhynda-da bu kesele duşmak bolyar, emma yslam onuň köküni gyrypdyr. Ol hindistanda, hytayda we yaponiyada hem yayrapdyr. Yöne «liwat» keseliniň yayran iň wejera eri orta aziyanyň buhara, hywa yaly şäherleri bolupdyr. Asmany şerigatlaryň hemmesi biragyzdan bu kabahat adatyň garşysyna göreşip gelyär; lutuň şäheri – sedum şäheri, onuň häzirki ady esdum. Ol duz dagynyň üstünde, lut deňziniň günbatar demirgazygynda erleşyär. Bibat bolup, dönsün lutuň şährine, Her ülkäniň häkim äri bolmasa. Lutuň şähri zynadyr, bary gitdi berbada. Lutp (a. Lotf, ks. Elta:f) لطف – ser. Lutf. Her kime lutp eylese, jümri-günähin ol geçer. Lutuň şäheri لوطينك شهرى – ser. Lut. Lutf (a. Lotf, ks. Elta:f) لطف – 1) mylayymlyk, rehimlilik, mähribanlyk, yagşylyk, merhemetlilik; 3) eziz görmeklik, söymeklik; göwündeşlik; 3) kömek etmeklik, yardam bermeklik; lutf eylemek (etmek) – rehim etmek; kömek etmek; yagşylyk etmek. Destury-zaman budur, mazlumlara lutf etgil. Lutf eylegil, ya subhan, hasrat bile bardy jan, Barça müşgil işlerim sen özüň eyle asan. Ya reb, ol gün lutf eyläp, atmagyn oda bizni; Lutf yzhar eylemek (etmek) – rehimlilik bildirmek, mähribanlyk görkezmek, yagşylyk görkezmek. Lutfuňny yzhar eyle, Köňlümni karar eyle; Lutf ile kerem kylmak – eziz görüp yagşylyk etmek, rehimlilik bilen sahylyk etmek. Lutf ile kerem kyldy, Diydi: «kepder, gel bäri!». Lybas (a. Liba:s, ks. Elbese) لباس – geyim, egin-baş, egin-eşik; zer lybas – tylla bilen bezelen geyim, altyn gatyşykly matadan tikilen geyim. Kimler zer lybas geyse, Ançalar zäher iyse. Läkin (a. La:kin) لكن//ليكن – emma, diňe. Hudany unudyp, yalan sözländen, Läkin, lal oturyp, dymmak yagşydyr. Läle (p. La:le) لا له – 1) düybi soganly bir hili gyzyl gülüň ady, ol köplenç sähralarda, daglarda, aryklaryň kenarynda bityär, çigildem; 2) günäkärleriň, däli adamyň boynuna urulyan halka, gul. Şirini diydi, çekdi jepa aşyky perhat, Daglar yüzüni läle-yu reyhan kylyp ötdi. Lälezar (p. La:le-za:r, ks. La:le-za:ra:i) – 1) läle (gyzyl) gülüniň köp biten eri, läle gülüniň kän gögeren meydany; 2) köp gül biten meydan. Gyş hindistan göçer men, Lälezaran içinde. Lälezaran (p. La:le-za:ra:n) لاله زاران – ser. Lälezar. Länet (a. La’net) لعنت – ser. Lagnat. Lähet (a. Lahad, ks lahu:d) لحد – ser. Lahat. Läş (p. La:ş, la:şe) لاش//لاشه – 1) maslyk, jeset, meyit, öli; 2) ölen haywanyň maslygy; 3) gm. Arryk, hor; 4) gm. Porsy, yakymsyz ysly. Magtymguly, jan myhmandyr, göwre – läş. Jan tenden ayryldy, gury läş galdy. Läş hem gelse, yyglap geçer halymga. Owwal suwduň, gan bolduň, Gandan soň läşe etdiň. - m -
Emriňe permanberdar, Erz-u sema, ma fiha. Ma ii (a. Ma:) ما – biz. Pars dilinde at çalyşmanyň birinji şahs köplük sany. Ma fiha (a. Ma: fi:ha:) ما فيها – ser. Ma. Maajyn (a. Ma’a:ji:n, bs. Me’ju:n) معاجين – ser. Mäjüm. Maany (a. Ma’a:ni:) معانى – ser. Magny. Mawaly (a. Mawa:li: bs. Mawla:) موالى – ser. Möwla. Mawur (a. Ma:wir) – mawerannahr sözüniň gysgaldylyp aydylyan formasy; 1) deryanyň aňry tarapy; 2) amyderyanyň (jeyhunyň) demirgazyk tarapynda bolan orta aziyanyň (türküstanyň) gadymy bölekleriniň biri. Onuň möhüm şäherleri: buhara, samarkant, hujant; ser. Mawyr. Hyruç eyläp tursa mawur, Permana geler nişabur. Mawyr (mawy:r) ماوير - «mawrymak» sözünden; esremek, joşmak. Bu söz şahyryň diňe bir goşgusynda gabat gelyär. Ony «mawur» diyip okamak hem mümkin. Şeyle okalsa, ol mawerannahryň gysgalan formasy bolup bilyär; ser. Mawur. Hyruç eyläp tursa, mawyr, Permana geler nişabur. Magalla (a. Mo’alla) معلا//معلى – 1) uly, beyik, belent, yüksek; 2) beyik mertebeli; belent mertebe; 3) yokary galdyrylan. Kimseniň mäúwasy jennaty-magalla köp durur... Yygla bu gün halatyň duşwar bolmasdan burun. Magallak (a. Mo’allak, ks. Mo’allaka:t) معلق – 1) asylgy; asylyp goylan, yokardan asylyp goylan; 2) başaşak; aşyr atyan. Magallagyň agyr-näheň daşyny, Gol bilen göterip, atyp bolmayyr. Magallakat (a. Mo’allaka:t, bs. Mo’allak) معلقات – ser. Magallak. Magany (a. Ma’a:ni:, bs. Ma’ni:) معانى – ser. Magny. Magasy (a. Ma’a:si:, bs. Ma:siet) معاصى – ser. Magsiet. Magbut (a. Ma’bu:d) معبود - «ybadat» sözünden; 1) çokunylan, ybadat edilmäge mynasyp bolan (allatagala); 2) but. Niçe magbut bir magbutdan basyldy? Kaysy isbat boldy, kaysy la boldy. Magdan (a. Ma’den, ks. Ma’a:den) معدن – kän, bir zadyň merkezi, eriň astynda ya-da yüzünde tebigy suratda toplanan metallaryň we daşlaryň eri, merkezi; magdany-jud-u kerem - jomartlygyň we sahylygyň merkezi. Deken käni, jahangiriň almazy, Badahşan magdany-lagly siziňdir. Ey şehenşahy-nebüwwet, magdany-jud-u kerem. Magdany-jud-u kerem (a-p-a. Ma’den-e ju:d we kerem) معدن جود و كرم – ser. Magdan. Maglum (a. Ma’lu:m, ks. Ma’lu:ma:t) معلوم – belli, mälim, äşgär, bilnen, aňlanan; antonimi: mejhul. Yigit özün maglum eder işinde. Beyle maglumdyr ki, hiç bir gamgüsarym galmaz-a. Maglumdyr ki, bu söwdada utar sen. Maglumat (a. Ma’lu:ma:t, bs. Ma’lu:m) معلومات – 1) bilnen zatlar, ele alnan ylymlar, öwrenilen hakykatlar; 2) habar, bilim, habarlylyk; ser. Maglum we mälim. Magmum (a. Magmu:m) مغموم – gamly, gaygyly, tukat. Magtymguly men magmum, Howa üzre nefsim şum. Magmur (a. Ma’mu:r) معمور – abat, abadan; 2) işlenen; ekilen; 3) ilatly, ilaty bolan; nämagmur – abat däl, harap, bozulan. Magtymguly, misginem, köňlüm öyi nämagmur, Sözge yakyn bende men, hayrym kem-u şerim zor. Magny (a. Ma’na:, ks. Ma،a:ni:) معنى – 1) delillendirilen, düşünilen; bir sözüň ya-da sözlemiň aňladyan zady; 2) iç, batyn (ser.), tüys; ruh; 3) fiziki däl hal; 4) düyş; 5) gm. Makul sebäp. Ey, yaranlar, adamzat, Magny bilmez yaşynda. Magtymguly magny saçar, Her kim söz lezzetin içer. Magraç (a. Mi’ra:j, ks. Ma’a:rij) معراج – 1) basgançak, merduwan, yokary çykmak üçin gural, desga; 2) gm. Gök, asman; şebi-magraç - dini düşünje boyunça, göyä, muhammet pygamberiň hudayyň emri boyunça asmana uçan gijesi. Magrajyň gapysy, gaşy nädendir? Lu yylynda düşdi magraç gullasyna, Byrag münüp çykdy arş pellesine. Başaşak asdylar kaysy agajy, Hak kaysy dostuna berdi magrajy? Magrupy (a. Ma’ru:fi:) معروفى – 1) tanalan, meşhur; 2) yagşylyk, oňat iş; 3) xwııı asyr türkmen şahyry (1735-1805/10), ady gurbanaly. Ol, esasan, hywada, ürgençde yaşapdyr. Birnäçe liriki şygyrlar bilen birlikde, «seypelmelek-medhaljemal», «döwletyar», «yusup-ahmet» we «aly beg – baly beg» dessanlaryny-da yazypdyr. Gel, magrupy, jogap ber, ol nedir, diwany dört, Melayige gurulgan ol nedir, eywany dört. Magrur (a. Magru:r) مغرور – 1) tekepbir, men-menlik edyän, ulumsy 2) aldanan; magrur bolmak – 1) men-menlik etmek, tekepbirlik etmek; 2) aldanmak. Magtymguly, magrur bolma bu söze. Magrur olup gezme ömrüň gülüne. Ömür ötüp, gaflata bolupmyz magrur. Surura magrur olma, payanasy bibatdyr. Magrufet (a. Ma’rifet) معرفت – ser. Magrypet. Magrybystan (a-p. Magribista:n) مغربستان – günbatar, günbatar yurtlar. Şäherler hatar-hatar, Magrybystana sary. Magryp (a. Magrib) مغرب – 1) günüň batyan eri, günbatar, aşak, baty; 2) günüň yaşyan wagty, agşam; antonimi: maşryk (ser.). Magrypdan maşryga dünyäniň yüzi, Diymäň, bize mälim däldir bu dünyä. Dogry magryp tarapdan, Şol mähribanym geldi. Magrypet (a. Ma’rifet, ks. Ma’a:rif) معرفت - «yrfan» - bilim sözünden; 1) tanama, bilme, bilmeklik; ylym; 2) hünär, ussatlyk; sungat; 3) sufizmde mistiki özüňi kämilleşdirmegiň iň yokary etapy. Munda sopy hemme zada öz hakyky bolşy yaly göz etiryär. Ol üç hili bolyar: umumy, hususy we has hususy; magrypet baby – tanamaklyk gapysy, ylym gapysy. Magrypetniň deryasyna yüzdürip, Aryflar sürerler yüz gämi gördüm. Magrypet erer janandan, «essabry miftahyl-jenan». Aly hakyň kitabyn, açyp magrypet babyn. Magrypet baby (a. Ma’rifet ba:bi) معرفت بابى – ser. Magrypet. Magryfet (a. Ma’rifet) معرفت – ser. Magrypet. Magsiet (a. Ma’siet, ks. Ma’a:si:) معصيت – günä, yazyk, günäkärlik; boyun egmezlik. Magsiet deryasy içre gark men, halym tebah. Niçeler tagat bile ömrün ötürdi mah-u sal, Niçelerni magsietde şermisar etgen kerim. Magsiet derdige derman kylgujy hazyk tebip. Magsum (a. Ma’su:m) معصوم – günäsiz, günäden päk, bigünä; päk. Magtymguly, men magsum, Howa üzre nebsim şum. Magsym (a. Ma’su:m) معصوم – ser. Magsum. Magtamak ماغتامق - öwmek, taryplamak, öwgüsini etirmek. Haryň işi hardyr, dostlar, Müň magtasaň, atça bolmaz. Magtym (a. Mahdu:m) مخدوم - «hydmat – hyzmat» sözünden; 1) hyzmat edilen, hormat edilen; 2) bir beyik şahsyetiň ogly, ahunyň ya-da işanyň, öwladyň perzendi (hormat we tagzym üçin öwlatlaryň ogluna yüz tutulanda aydylyan söz. Yöne ol söz köplenç «magsym» görnüşinde ulanylyar; 3) özlerini hezret alynyň neslinden hasap edyän türkmen öwlatlarynyň biri (seret: s. Demidow. Türkmen öwlatlary, «ylym» neşiryaty, aşgabat, 1976). Atamnyň dogany selim magtymyň, Goysalar, giderin yany biläni. Magtymguly (a-t. Mahdu:m-guly:) مخدوم قلى – 1) hyzmat edileniň guly, hyzmat edileniň ogly; 2) türkmen klassyky edebiyatynyň esasyny goyan şahyryň ady. Magtymguly çeker yaryň gamyny, Gezip, tapabilmez ruyy-zemini. Magun (a. Ma:’u:n) ماغون//ماهون//ماؤن – 1) gadymy düşünjelere görä, edi gat asmanyň dördünji gatynyň ady. Muňa käbiri humagun hem diyyär. Bu ak göwherden yaradylypdyr. Şu asmanda ezrayyl, ysrafyl, mikayyl yaly perişdeler yaşayarlar. Dördünji asmandan bäşinji asmanyň aralygy bäş yüz yyllyk yol hasaplanyar. Şu asmanda bir uly lowh (uly sahypa) bolup, şonda hemme adamlaryň ady yazylgy bolmaly, ene bir uly agaç bolup, şonuň yapraklaryna-da adamlaryň ady yazylgy bolmaly. Her adamyň ömri gutarsa, şol agaçdaky yaprak saralyp, ady-da öçyär. Şondan soň ezrayyl onuň janyny alyar. Bu asmanyň perişdeleri ak at suratynda bolup, ulularynyň ady-da nunbayyldyr; 2) goyy reňkli yyldyrayan bir gymmatly agajyň ady. Dördünji gat asman sorsaň nädendir, Ady magun, asly ak hünjüdendir, Perişdesi bardyr ak at suratly, Beyikleri bardyr nunbayyl atlyg. Magşar (a. Mahşar) محشر - «haşr» sözünden; 1) dini düşünjelere görä, ölüleriň direlip, yygnanjak eri we zamany, kyyamat, ahyrzamana; 2) gm. Bir topar adamyň bir ere toplanyp jemlenmegi; ruzy-magşar – kyyamat güni. Ruzy-magşar diwanynda bellidir. Magşar gün bolmasaň, sen maňa dalda, Işim niçik bolar, ya reb, şol halda. Magşar gün gaygysyz girer behişde. Magşuk (a. Ma’şu:k) معشوق - «yşk» sözünden; söygüli, söylen, yşk we höwes bilen söylen adam, dilber (ser.). Magtymguly bir mahluk, men aşygam, sen – magşuk. Magşuk saňa gurban bu gün. Mada (p. Ma:de) ماده – urkaçy, dişi; antonimi: ner (erkek); mada eşek – urkaçy eşek. Bir mada eşek dek gelip sen deme, Gasygy gam bilen doly, dünyä, hey. Madarzat (p. Ma:der-za:d) مادرزاد – eneden dogma; eneden doganda; tebigy; dogabitdi. Her kimiň kim, derdi bolsa maderzat, Efsun okyp, ara gelmez em bile. Majera (a. Ma:jera:) ماجرا – 1) bolan iş, waka, hadysa; 2) galmagal, gowga; 3) söweş, awantyura (r.). Saldy başyň käsesige hiç tükenmes majera, Eylemes sen sagaty endişeyi-ruzy-jeza. Maza (p. Meze) مزه – tagam, lezzet; eşret. Bar nygmatdan egdir saglyk mazasy, Tutdum birisini baryndan saylap, Lebleri şekerden mazaly geldi. Mazanderan (p. Ma:zandera:n) مازندران – kaspi deňziniň günorta kenarynda erleşyän eyranyň ikinji welayatynyň (ostanynyň) ady. Gündogardan gürgen bilen araçäkdeşdir. Merkezi sary şäheridir. Gadym döwürde tabarystan atlandyrylypdyr, çünki arylardan öň bu erde «tapur» ya-da «tapurylar» atlandyrylyan kowum yaşapdyr. Yrak gitse, mazendaran, Gelerler permana, gökleň. Mazar (a. Meza:r, ks. Meza:ra:t) مزار – 1) zyyarat edilyän er; 2) pars dilinde «gör», «gabyr» dien manyda gelyär. Ömrüňi zayyg geçirme, hasylyň berme ele, Barçalarnyň jayyny ahyr mazar etgen kerim. Mazarystan (p. Meza:rista:n) مزارستان – mazarçylyk, mazar gazylan er, gabyrlaryň erleşyän eri. Günde göçdür, yollanar, Mazarystana sary. Mazahyr (a. Maza:hir, bs. Mazhar) مظاهر – ser. Mazhar. Mazlum (a. Mazlu:m) مظلوم – 1) zulum edilen ezilen, horlanan, süteme uçran, zuluma duçar bolan; 2) yuwaş; sabyrly. Mazlumga sütemlik ediji bolma. Zalymlar mazluma syrtyn gabardyp, Gamçysyndan ganlar saça başlady. Destury-zaman budur, mazlumlara lutf etgil. Mazlyma (a. Mazlime, ks. Meza:lim) مظلمه – zulum we sütem bilen alnan zat; birine edilen zulum, sütem. Lagar çöküp, yüki galsa meydanda, Mazlymasyn hatardaky ner çeker. Mazhar (a., ks. Maza:hir) مظهر – 1) her bir zadyň görünyän, äşgär bolyan eri; 2) görnüş; 3) beyan ediji, görkeziji. Yok idi, bar etdi bir nury peyda, Mazhary ol zatyň boldy hüweyda. May ماى – 1) tär, yagday, çeme, mayaç; mümkinçilik; tagaşyk; bezeg; 2) pursat, salym; 3) güyç, kuwwat; yag. Altyn-kümüş gözelleriň mayydyr. Bilekde may, bilde dermanym yokdur. Maymyn (p. Meymu:n) ميمون – 1) ynsana çalymdaş bir hapa haywan, ol köplenç tokaylarda agaçlaryň üstünde yaşayar, oňa tokay adamy-da diyilyär, obezüyana (r.). Ol haryş atlyg yylanga lukma bolgay sen o gün, Maymynyň suratynda bolgay ki, tymsalyň seniň. Maysa مايسه – 1) gögerip oturan yaş arpa-bugday; yaş gök ot; 2) gm. Yaş, juwan. Görüň, bu pelekniň maysa orşuny, Yygnayyr o çarhyň sowar harjyny. Mayyl (a. Ma:yil) مايل - «meyil» sözünden; 1) bir tarapa eglen, egri, gyşyk; 2) höwesli, höwesgär, meyilli, meyil ediji, meyil edyän, isleyän; 3) meňzeş, çalymdaş, yakyn, mayyl bolmak – meyil etmek, höweslenmek; mayyly-nefsi-howa – keypi-sapa meyil edyän, nebsiniň höwes edyän zadyna meyil edyän adam. Adam ogly, ömre bolmagyl mayyl. Dil saňa mayyldyr, çeşm intizardyr. Gerçe bu magtymgulydyr mayyly-efsi-howa. Hak erer sen birligiň, çün hajatym kylgyl rowa. Mayyp (a. Ma’yu:b) معيوب - «ayyp» sözünden; şikesli; ayyply, endamyna şikes eten. Ayak, golsuz galyp, mayyp düşenden, Gülle degip, alyp giden baş yagşy. Pyragy – dünyäde galan mayypdyr. Makadyr (a. Maka:di:r, bs. Mukda:r) مقادير – ser. Mukdar. Makalat i (a. Maka:let, ks. Maka:la:t) مقاله//مقالت – 1) söz, güftar (ser.), gürrüň; 2) kitabyň bir baby ya-da bölegi; belli bir temada yazylan uly bolmadyk ylmy-populyar eser. Görmäge til berdi, tilge makalat, Jany goydy tende bäş gün amanat. Makalat ii (a. Maka:lat, bs. Maka:let) مقالت – ser. Makalat i. Makam (a. Maka:m, ks. Maka:ma:t) مقام – 1) orun tutulyan we dynç alynyan er; 2) orun; duralga; dereje; 3) pars dilinde «heň we saz perdesi» dien manylarda-da ulanylyar; mukam; 4) sufizmde hudaya etmek yolundaky duralgalar – etaplar; her makam belli psihiki-ruhy yagdayy aňladyar; makamy-agla – iň yokary dereje; makamy-wahdat – hudaya birleşmeklik etapy. Bu makamy-agla ile bu himmetiň görgeç resul. Hezar müň nagmasy, yüz müň makamy. Bir makamda duş boldum, pikr anda pikre batdy. Nägehan geldiler üşbu makama. Makamat (a. Maka:ma:t, bs. Maka:m) مقامات – ser. Makam. Makamy-agla (a. Maka:m-e a’la:) مقام اعلى – ser. Makam. Makamy-wahdat (a. Maka:m-e wahdet) مقام وحدت – ser. Makam. Makasyt (a. Maka:sid, bs. Maksad) مقاصد – ser. Maksat. Makatyl (a. Maka:til, bs. Maktal) مقاتل - «katl» sözünden; biriniň öldürilen eri, şehit edilen er. Dogry baryp, ahtam ganyn dileyip, Makatyla gowga salgan alydyr. Makbul (a. Makbu:l) مقبول - «kabul» sözünden; 1) alnan, kabul edilen; 2) kabul we teslim bolnan; ret we inkär edilmeyän, umumy tarapyndan kabul bolan. Niçe pygamberler dogasy makbul, Ne sagny tanyr, ne bilinur sol. Makdam (a.) مقدم – 1) gelme; yoldan öwrülip gelmek; gelnen wagt, gadam goylan wagt; 2) ayak basylan er, gadam goylan er; 3) ayak basma, gadam goyma. Baky ömrüňni ki, sarp et, merdümi-pähmide bol, Makdamyda baş goyup, mäüyusy-merdüm dide bol. Maksat (a. Maksad, ks. Maka:sid) مقصد - «kasd» sözünden; niet, isleg, niet edilen er we zat; maksat-myrat – isleg, niet edilen zat. Görmesem, söylemen oy bile çenden, Maksadyna eter yykylan çyndan. Etirgin barçany maksat-myrada, Rehm eyleyip, yagmyr yagdyr, soltanym! Maksat-myrat (a. Maksad mora:d) مقصد مراد – ser. Maksat. Maksum (a. Maksu:m) مقسم - «kysm» sözünden; bölünen, paylanan, bölünyän; maksum etmek – paylamak, bölmek, bölüp bermek. Er yüzünde her ne bar, mur-u mar jünbendeniň, Ryzkyny maksum edip, tayyar eden rebbim jelil. Maksut (a. Maksu:d) مقصود – niet edilen pikir, isleg, talap edilen, niet, yürege düwlen niet; maksut hasyl bolmak – niet erine etmek, islege etişmek. Dünyä ahyr maksudym gel-de asan eylegil, Keşf edip ylmy-ledunny, ähli-yrfan eylegil. Barçalar maksudy – gül ragnaya aşyk bolmuşam. Maksut hasyl bolup, hüyrler guçarlar. Maktal (a. Maktal, ks. Maka:til) مقتل – ser. Makatyl. Mal i (a. Ma:l, ks. Emwa:l) مال – baylyk, her bir adamyň ygtyyaryndaky şahsy baylygy; maly-bisyar – köp mal, köp baylyk; maly-mülk – baylyk we er; mal-u menal – baylyk we eelenilen zat; maly-dünyä - dünyä baylygy. Magtymguly, yşk oduna biryanam, Il malyna, men halyma giryanam. Birniçäni kyldyň maly-bisyary, Birniçäni kyldyň bir puluň zary. «gayn» - gany men, mal-u mülküm bakydyr diyp sanmagyn. Maly-dünyä yssy bermez, bazygärdir, aldadyr. Mal ii (a. Ma:l) مال – ownukly-irili oba-hojalyk haywanlary (goyun-geçi, sygyr, düe we ş.m.). Mallar ezúet görmüş, Biri inmez güzere. Mal-u menal (a. Ma:l we mena:l) مال و منال – ser. Menal we mal. Maly-bisyar (a-p. Ma:l-e bisya:r) مال بسيار – ser. Bisyar. Maly-mülk (a. Ma:l we molk) مال و ملك – ser. Mal. Manda (p. Ma:nde) مانده – 1) galan, galyp; 2) yadaw, yadan; ejiz, biçäre; manda bolmak – ejiz bolmak, yadamak. Rehröw idim, manda bolup oturdym, Keremiňe sygnyp, pena getirdim. Hasrat içre galmyşam, ajyz boluban manda men, Parh edebilmen özüm eywanda ya weyranda men. Manendi-dal (p. Ma:nend-e da:l) مانند دال – ser. Manent. Manent (p. Ma:nend) مانند – pars dilinde meňzetmegi, deňeşdirmegi aňladyan söz; yaly, dek, kimin, meňzeş, kibi, tekin, misli, mysaly; Manendi-dal – 1) dal yaly; 2) gm. Bükür, bükük, bükülen. Bagty garalar patyşahy men dien ne küyüme, Kaddy hem bolgan jepa görgen özüm manendi-dal. Manjanyk (a. Manjany:k) منجنيق – gadym döwürlerde daş, gülle we ş.m. Zatlary daşa atmak üçin ulanylan harby gural, ol uruşlarda peydalanylypdyr. Manjanyga baglap, nara saldylar, Ybrayym diyr: «oda düşen günler hey!». Manzar (a., ks. Mena:zir) منظر//منظره - «nazar» sözünden; 1) görnüş, peyzaž, göz aylanyan er, nazar salynyan er; 2) yüz, keşp, görnüş; 3) göz. Ol ne derya, aňa giren çykmayar? Ne manzardyr nazar hakyň mähri bar? Ummatynyň şafygy magtymgulynyň manzary, Yüklə 6,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|