Malatya sanayi Potansiyeli ve Yatırım Alanları Araştırması

3. DOĞAL KAYNAK POTANSİYELİ

Malatya, doğal kaynaklar içerisinde özellikle tarım ve yer altı potansiyeli olan bir ilimizdir. Tarım potansiyeli içerisinde, tarımsal etkinlikler hayvancılığa nazaran daha önemli bir yer tutmaktadır.

Tarım, il ekonomisinin temel sektörü olma niteliğini sürdürmektedir. Kentin özellikle hızlı gelişimine paralel bir süreç yaşayan bu sektör kendi yapısında da derin değişimlere sahne olmuştur. Giderek artan tarımsal ürün talebi, tarımsal üretim süreçlerini de etkilemiş, sektörde gerek üretim biçimleri ve gerekse ürün desenlerinde önemli değişimler gerçekleşmiştir.
Malatya, Türkiye GSYİH’sının, cari fiyatlarla ve 2000 yılı sonu itibariyle ‰ 7,9’unu oluşturmaktadır. Tarım, sanayi ve ticaret sektörleri ile birlikte il ekonomisinde yaratılan Gayri Safi Hasıladaki payları, aktif nüfus içerisindeki yerleri ve dış ticaretindeki ağırlıkları ile ekonominin temel sektörleri olma özelliğindedir.

3.1. TARIM

• 
  Sanayi sektöründen sonra ekonomisinde tarımın önemli yeri bulunmaktadır. Toplam 1.231.306 hektarlık arazisinin 425.045 hektarı, yani % 34,5'i tarım alanı olarak kullanılmaktadır.
  

3.1.1. Arazinin Kullanımı
Tarım alanlarının 325.963 hektarlık yani, % 76,6'lık bir bölümü tarla tarımında kullanılmaktadır. Sebze ve meyve tarımında kullanılan alanlar ise, tarla tarım alanlarına göre daha küçük olmasına rağmen, meyve alanları küçümsenmeyecek orandadır.
Arazinin niteliği Çizelge 29’da verilmiştir.
Çizelge 29. Arazinin Niteliği

Arazinin Niteliği	Alan (ha)	%
Tarım Alanı	425 045	34,5
Tarla Alanı	325 963	76,7
Sebzelikler	5 243	1,2
Meyvelikler	86 278	20,2
Kayısı	67 368	-
Diğer Meyvelikler	18 910	-
Bağlar	7 561	1,9
Ormanlık ve Fundalık Alan	148 456	12,0
Çayır ve Mera	536 978	43,7
Tarım Dışı Arazi	120 827	9,8
Toplam Arazi	1 231 306	100,0

Kaynak: İl Planlama Müdürlüğü, 2002. 44. Malatya

3.1.2. Sulama

• 
  425.045 hektarlık tarım arazisinin sadece 212.531 hektarı sulanan arazi niteliğindedir.
  

• 
  Toplam tarım arazisinin ancak % 50'si ekonomik olarak sulanabilmektedir.
  

Türkiye’de ekilebilir tarımsal alanların sınıra ulaşması sebebiyle üretim artışı ancak verimin yükseltilmesi ile mümkün görülmektedir. Bu sebeple sulama alanlarının genişletilmesi oldukça önemlidir. Sulu tarımla verim 5-6 kat artmakta, ekoloji uygun ise aynı topraktan yılda iki, hatta üç ürün alınabilmektedir.

Tarımsal alt yapının oluşturulmasında sulama ve arazi geliştirme yatırımları, tarım sektörü yatırımları içindeki ağırlığını korumaktadır.
Ülkemizde 1998 yılında 109,6 bin hektar, 1999 yılında 77,9 bin hektar ve 2001 yılında da 62,6 bin hektar alanda sulama yatırımı gerçekleştirilmiştir. Böylece halk sulamaları ile birlikte, ekonomik olarak sulanabilir toplam 8,5 milyon hektar alanın 4,772 milyon hektarı yani % 56,1'i sulamaya açılmıştır.
Sulamada mevcut durum Çizelge 30'da verilmiştir.
Çizelge 30. Sulamada Mevcut Durum

Toplam Tarım Arazisi	425 045 Ha.
Sulanabilir Arazi	391 541 Ha.
Sulanan Arazi	212 531 Ha.
Devlet Su İşleri Sulaması	60 254 Ha.
Köy Hizmetleri Sulaması	48 213 Ha.
Halk Sulaması	104 064 Ha.
Sulanan Arazi Yüzdesi	% 50.00
İnşaatı Devam Eden Projelerin Tamamlanması Halinde Sulama
D.S.İ.	56 706 Ha.
Köy Hizmetleri	6 488 Ha.
Toplam	63 194 Ha.

Kaynak: İl Planlama Müdürlüğü, 2002. 44. Malatya
Toplam 425 045 hektar tarım arazisinin 391 541 hektarı sulamaya elverişli arazidir. Sulamaya elverişli arazinin 212 531 hektarı yani % 54,28'i sulanabilmekte, geriye kalan 179 010 hektar arazide ise susuz tarım yapılmaktadır.
Sulamaya elverişli olup da sulanamayan tarım arazilerinin sulu tarıma açılabilmesi için çalışmalar devam etmektedir. D.S.İ’nin inşaat halindeki projeleriyle 56 706 hektar, Köy Hizmetlerinin inşaat halindeki projeleriyle 6 488 hektar olmak üzere toplam 63 194 hektar arazi daha sulamaya açılarak sulanan arazi miktarı 275 725 hektara yani % 70,4'e ulaşacaktır.
Malatya'da sulama, DSİ tarafından inşa edilen barajlar, DSİ ve Köy Hizmetleri tarafından inşa edilen gölet ve sulamalardan, sondaj kuyularından, dere ve ırmaklardan yapılmaktadır.
Sulama alanlarındaki artışlarla birlikte ürün çeşit ve verimliliğinde de artışlar gözlenmiştir.

Su kaynakları potansiyeli Çizelge 31’de verilmiştir.

Çizelge 31. Su Kaynakları Potansiyeli

Su Kaynakları	Potansiyeli (hm^3/yıl)
Yerüstü Suyu (İl çıkışı toplam) ortalama akım-1	1 756,6
Tohma Çayı	783,1
Sultan Suyu	205,6
Kuruçay	128,9
Abdulharap Suyu	110,1
Beyler Deresi	58,9
Aliağa Deresi	183
Mamikhan Deresi	66
Kozluk Çayı	221
Yeraltı Suyu (İldeki emniyetli toplam rezerv)-2	75,5
Toplam Su Potansiyeli (1+2)	1 832,1

Kaynak: DSİ 92. Şube Müdürlüğü, 2002. 44. Malatya
Su yüzeyleri potansiyeli Çizelge 32’de verilmiştir.
Çizelge 32. Su Yüzeyleri Potansiyeli

Su Yüzeyleri	Potansiyeli (ha)
Doğal Göl Yüzeyleri -A	17,5
Sülüklü Göl	0,6
Dipsiz Göl	0,5
Ahır Gölü	4,4
Sülük Gölü	1,2
Yusuf Gölü	0,6
Büyük Göl	1,2
Karagöl	8,2
Sorkun Gölü	0,8
Baraj Rezervuar Yüzeyleri-B	16 282
Karakaya Barajı	15 270
Sürgü Barajı	510
Medik Barajı	160
Polat Barajı	80
Sultansuyu Barajı	262
Gölet Rezervuar Yüzeyleri-C	7,5
Elmalı Sulama Göleti	7,5
Akarsu Yüzeyleri-D	1 552
Tohma Çayı	389
Sultan Suyu	180
Kozluk Çayı	96
Kuru Çay	87
Ayvalık Tohması Çayı	243
Şira Çayı	83
Sürgü Çayı	37
Diğer Akarsu Yüzeyleri	437
Toplam Su Yüzeyi (A+B+C+D)	17 859

Kaynak: DSİ 92. Şube Müdürlüğü, 2002. 44. Malatya

DSİ tarafından yürütülen Sulamalara ait projelerin değerlendirilmesi Çizelge 33’de verilmiştir.
Çizelge 33. Sulamalara Ait Değerlendirmeler

(Hektar)

İşletmede Olan Sulamalar
Büyük Sulamalar	57 379
Derme Sulaması	6 700
Şahnahan(A.C) Sulaması	7 575
Şahnahan(B) Sulaması	3 500
Yazıhan Sulaması	9 692
Akçadağ Sulaması	9 350
Doğanşehir Sulaması	2 243
Polat Sulaması	2 534
Sultansuyu Sulaması	15 785
Küçük Su İşleri	1 625
Erkenek Sulaması	1 050
Başharık Sulaması	200
Akçadağ Öğretmen Okulu Sulaması	375
Toplam	60 254
İnşaat Halindeki Sulama Projeleri
Büyük Sulama Projeleri	56 088
Derme ve Çerkez Yazısı Sulaması	21 464
Yoncalı Projesi	12 045
Gökpınar Projesi	6 061
Kuruçay Projesi	10 606
Kapıkaya Projesi	3 662
Arkıkebir Sulama Projesi	2 250
Küçük Su Projeleri	618
Güzelyurt Göleti	312
Sofular Göleti	306
Arapgir Göleti	32
Toplam	56 738
Etüdü Yapılan Büyük Sulama Projeleri
Aliağa Projesi	16 000
Yarımcahan Projesi	7 524
Toplam	23 524

Kaynak: İl Planlama Müdürlüğü, 2002. 44. Malatya

3.1.3. Tarımsal Üretim

• 
  Tarımsal üretim denilince tarla ürünleri ile birlikte meyvecilik öncelikli olarak karşımıza çıkmaktadır.
  

• 
  Tarla ürünleri üretiminin büyük bir bölümünü endüstriyel bitkiler ile tahıllar meydana getirmektedir.
  

• 
  Kayısı üretimi, ülke genelinde olduğu gibi dünya talebinin karşılanması anlamında da son derece önemli ve öncelikli olarak yer almaktadır.
  

Türkiye-Malatya tarla ürünleri üretim miktarları Çizelge 34’de verilmiştir.

Çizelge 34. Türkiye-Malatya Tarla Ürünleri Üretim Miktarları

	Türkiye			Malatya
	Üretim Ton	Değer Milyon TL	Pazarlananın Değeri Milyon TL	Üretim Ton	Değer Milyon TL	Pazarlananın Değeri Milyon TL
Tahıllar	33 060 972	1 572 084 532	943 260 915	253 463	11 961 359	7 367 916
Baklagiller	1 599 360	228 867 554	160 349 245	15 811	2 562 215	1 746 530
End. bitkiler	23 485 669	972 146 601	940 103 570	237 469	6 147 855	6 024 719
Yağlı tohum.	2 391 105	169 529 954	158 491 090	-	-	-
Yumru bitki.	7 720 000	597 676 831	435 723 078	15 111	1 456 341	1 067 089
Toplam	68 257 106	3 540 261 472	2 637 927 898	521 854	22 127 770	16 206 254
Kaynak: Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, 2002. 44. Malatya, DİE

Malatya'da 521.854 ton tarla ürünü üretimi söz konusudur. Tarla ürünleri içerisinde 253.463 ton ile tahıllar önemli bir yer işgal ederken, ikinci sırada 237.469 tonluk üretimi ile endüstriyel bitkiler yer almaktadır.

Toplam tarla ürünleri üretiminin, Türkiye tarla ürünleri üretimi içindeki payı ‰ 7,6 gibi bir değere sahiptir.
Aynı şekilde tahıl üretimi, Türkiye üretiminin ‰ 7,6’sına, baklagiller üretimi ‰ 9,8'ine, endüstriyel bitkiler üretimi % 1,0’ine ve yumru bitkiler üretimi de Türkiye üretiminin ‰ 1,9’una karşılık gelmektedir.
Tahıllardan buğday ve arpa, endüstriyel bitkilerden şeker pancarı ve tütün, baklagillerden fasulye ve nohut, yumru bitkilerden de patates ve kuru soğan tarla ürünleri üretiminde önemli bir yer işgal etmektedir.
Buğday üretimi Türkiye üretiminin ‰ 9,8’ine, arpa ‰ 5,1’ine, fasulye üretimi ki en önemli baklagil olarak karşımıza çıkmakta ve Türkiye üretiminin % 4,0'üne, nohut üretimi ‰ 9,3'üne, şekerpancarı üretimi Türkiye üretiminin % 1,0'ine, patates üretimi ‰ 1,6'sına ve kuru soğan üretimi de Türkiye üretiminin ‰ 2,5'ine karşılık gelmektedir.
1998 yılına ait olan bu değerlendirmelerden hemen sonra Malatya için 2001 yılı sonu itibariyle; tahıl üretiminde % 11,7'lik bir artış olmasına rağmen, baklagiller üretiminde % 2,1, endüstriyel bitkiler üretiminde % 70 ve yumru bitkiler üretiminde de % 36'lık düşüşler gözlenmektedir.
Türkiye-Malatya tarla ürünleri ekilen ve hasat edilen alanlar Çizelge 35’de verilmiştir.

Çizelge 35. Türkiye-Malatya Tarla Ürünleri Ekilen Alan ve Hasat Edilen Alan

	Türkiye		Malatya
	Ekilen alan (Hektar)	Hasat Edilen (Hektar)	Ekilen alan (Hektar)	Hasat Edilen (Hektar)
Tahıllar	14 074 700	13 904 847	158 029	158 029
Baklagiller	1 657 770	1 639 087	13 431	13 431
End. bitkiler	1 660 190	1 655 426	7 457	7 439
Yağlı tohum.	713 190	701 204	-	-
Yumru bitki.	321 600	321 223	904	894
Toplam	18 427 450	18 221 787	179 821	179 793
Kaynak: Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, 2002. 44. Malatya, DİE

Tarla ürünleri içinde Türkiye ve Malatya ilinde ekilen ve hasat edilen alanlara bakıldığında en yüksek orana tahıllar sahiptir.

Aynı şekilde ikinci sırayı ise, Türkiye genelinde endüstriyel bitkiler, Malatya'da da baklagiller almaktadır.
Türkiye genelinde tahıllar toplam ekilen alan içerisinde % 76,4'lük bir pay alırken, Malatya'da % 87,9'luk pay almaktadır.
Üretim miktarları değerlendirilmeye alındığında Türkiye'de % 48,4 ile birinci sırada tahıllar, % 34,4 ile ikinci sırada endüstriyel bitkiler üretimi gelmektedir.
Malatya ilinde de üretimde birinci sırada % 48,6 ile tahıllar, ikinci sırada ise % 45,5 ile endüstriyel bitkiler yer almaktadır. Ancak bu oranlar, 2001 yılı sonunda tahıllar lehine artarken, endüstriyel bitkilerde de düşüşler göstermiştir.
Türkiye-Malatya sebze üretim miktarları Çizelge 36’da verilmiştir.
Çizelge 36. Türkiye-Malatya Sebze Üretim Miktarları

	Türkiye			Malatya
	Üretim Ton	Değer Milyon TL	Pazarlananın Değeri Milyon TL	Üretim Ton	Değer Milyon TL	Pazarlananın Değeri Milyon TL
Yapr. ye.seb.	1 598 750	131 993 953	101 469 200	3 015	262 907	184 149
Baklagil seb.	603 000	107 682 746	76 943 900	766	119 776	83 638
Mey.yen.seb.	18 246 500	1 397 146 475	1 145 141 990	83 800	7 309 657	6 009 619
Kök sebzeler	620 830	63 857 462	51 569 549	887	101 301	78 157
Diğer sebzel.	82 512	9 541 983	8 760 584	-	-	-
Toplam	21 151 592	1 710 222 178	1 383 885 223	88 468	7 793 641	6 355 562
Kaynak: Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, 2002. 44. Malatya, DİE

Malatya'da 88.468 ton sebze üretimi söz konusudur. Sebze ürünleri içerisinde 83.800 ton ile meyvesi yenilen sebzeler önemli bir yer işgal ederken, ikinci sırada 3.015 tonluk üretimi ile yaprağı yenilen sebzeler yer almaktadır.

Toplam sebze üretiminin, Türkiye sebze üretimi içindeki payı ‰ 4,2 gibi bir değere sahiptir. Aynı şekilde meyvesi yenilen sebzeler üretimi Türkiye üretiminin ‰ 4,6’sına, baklagil sebzeler ‰ 1,3’üne, yaprağı yenilen sebzeler ‰ 1,8’ine, soğansı, yumru ve kök sebzeler üretimi de Türkiye üretiminin ‰ 1,4’üne karşılık gelmektedir.
Yaprağı yenilen sebzelerden lahana ve ıspanak, baklagil sebzelerden fasulye, meyvesi yenilen sebzelerden domates ve karpuz ile soğansı, yumru ve kök sebzelerden de taze soğan, ildeki sebze üretiminde önemli yeri olan sebzelerdir.

1998 yılına ait olan bu değerlendirmelerden hemen sonra Malatya için 2001 yılı sonu itibariyle; yaprağı yenen sebzeler üretiminde % 17,5, meyvesi yenilen sebzeler üretiminde de % 47,2'lik bir artış olmasına rağmen, baklagil sebzeler üretiminde % 12,5 ve soğansı, yumru ve kök sebzeler üretiminde de % 20,8'lik düşüşler gözlenmektedir.

Türkiye-Malatya meyve üretim miktarları Çizelge 37’de verilmiştir.
Çizelge 37. Türkiye-Malatya Meyve Üretim Miktarları

	Türkiye			Malatya
	Üretim Ton	Değer Milyon TL	Pazarlananın Değeri Milyon TL	Üretim Ton	Değer Milyon TL	Pazarlananın Değeri Milyon TL
Yumuşak çe.	2 921 500	281 511 108	213 849 888	14 688	1 667 509	1 250 132
Taş çekirdek	3 109 600	562 694 032	421 779 445	298 326	52 841 451	34 896 088
Turunçgiller	1 943 475	160 261 066	151 464 698	-	-	-
Sert kabuk.	826 000	394 189 091	355 836 499	2 158	873 969	589 430
Üzümsü mey	4 153 870	524 419 618	405 778 899	22 980	3 040 133	2 130 587
Toplam	13 933 034	2 011 147 925	1 636 694 365	338 152	58 423 062	38 866 236
Kaynak: Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, 2002. 44. Malatya, DİE

Malatya'da 338.152 ton meyve üretimi söz konusudur. Meyve ürünleri içerisinde 298.326 ton ile taş çekirdekliler önemli bir yer işgal ederken, ikinci sırada 22.980 tonluk üretimi ile üzümsü meyveler yer almaktadır.

Toplam meyve üretiminin Türkiye meyve üretimi içindeki payı % 2,4 gibi bir değere sahiptir. Aynı şekilde yumuşak çekirdekliler üretimi Türkiye üretiminin ‰ 5,1’ine, taş çekirdekliler üretimi, meyve üretiminde en önemli ürün olarak karşımıza çıkmakta ve % 9,6’sına, sert kabuklular üretimi ‰ 2,6’sına ve üzümsü meyveler üretimi de ‰ 5,5’ine karşılık gelmektedir.
Yumuşak çekirdeklilerden elma ve armut, taş çekirdeklilerden kayısı, sert kabuklulardan ceviz, üzümsü meyvelerden de üzüm ve dut, meyve üretiminde önemli bir yer işgal etmektedir.
Kayısı üretiminde Malatya dünya piyasasında son derece önemli bir yere sahiptir. Üretimi gerçekleştirilen ve özellikle taş çekirdeklilerden kayısı % 60 oranlarında Türkiye talebini tek başına karşılamaktadır.
Bitkisel üretim ve üretim değerleri incelendiğinde: Türkiye'de tarla ürünleri üretimi toplam üretimin % 66'sını, sebzeler % 20'sini ve meyveler ise % 14'ünü meydana getirmektedir. Bu oranlar Malatya için % 55, % 9 ve % 36'dır.
Türkiye-Malatya bitkisel üretim ve üretimin değeri oranları Çizelge 38 ve Şekil 6’da verilmiştir.

Çizelge 38. Türkiye-Malatya Bitkisel Üretim ve Üretimin Değeri

	Türkiye			Malatya
	Üretim Ton	Toplam Üretim İçerisindeki Oranı (%)	Değer Milyon TL	Üretim Ton	Toplam Üretim İçerisindeki Oranı (%)	Değer Milyon TL
Tarla Ürünleri	68 257 106	66	3 540 261 472	521 854	55	22 127 770
Sebzeler	21 151 592	20	1 710 222 178	88 468	9	7 793 641
Meyveler	13 933 034	14	2 011 147 925	338 152	36	58 423 062
Toplam	103 341 732	100,0	7 261 631 575	948 474	100,0	88 344 473
Kaynak: Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, 2002. 44. Malatya, DİE

Şekil 6. Türkiye-Malatya Bitkisel Üretimin Toplam Üretimleri İçindeki Oranları