Oğuzlar (TÜrkməNLƏR) faruq süMƏR

1. Hələb türkmənləri.

Bu türkmən icması arasında xeyl-yıva şəklində yazılan bir oymaq adı nə­zərə çarpır. Burdakı ilk kəlmənin əsli və mənası bizcə, məchuldur. Bu kəl­mənin ərəb dilində atlar və atlı məna­sını daşıyan xeyli sözü olub-olma­dı­ğını bilmirik. Qanuninin ilk hökmdarlıq illərində bu yıva oymağı Əmət Kət­xudanın əmrin­də olub, 200 çadırdan ibarət idi. II Səlim dövründə əhalisi xeyli artan yıva oymağı beş qola ayrılmışdı. Bu qollardan birinin yağmur və yellicə adlı əkinliklərdə yerləşdiyi nəzərə çarpır. XVII əsrin ortalarına doğru bu yıvalardan ancaq 150 çadırlıq bir qol əvvəlki yaşayışını davam etdirirdi¹.

2. Dulqədirli.

XVI əsrdə bu icma arasında da yıvalı (yaxud yuvalı) adlı bir oymaq var idi. Bu oymaq Durmuş Hacılu, dərkeç, əsəncəlu, yaxşı-xanlu, süfyanlu və yıvalu adlı obalara ayrılmışdı. Bu oba­lardan bəziləri cənubda, Gündüzlü və Kınık qəzalarındakı qışlaq­larında əkinçiliklə məşğul olurdu. II Səlim döv­rün­dən etiba­rən bu oymaqlardan qara-yıvalı (və ya yuvalı) adı altında bəhs edilir². Dulqədirli ulusu arasında yıva adlı 35 vergi evlik ayrı bir oymaq gö­rün­məkdədir.

3. Yeni-el.

Yeni-eldə 156 nəfərlik (vergi verən) yıva adlı bir oymağa rast gəlinir. Bu oymağın dulqədirli ulusu arasındakı yıvaların bir qolu olması tam şüb­hə­sizdir³.

4. Kayseri.

Kayseri çevrəsində yaşayan türkmən oymaqlarından biri də yıvalı (və ya yuvalı) adlı 183 nəfərlik oymaqdır. Bundan başqa, Ürgüp ətraflarında da yı­va adlı bir oymaq yaşamaqda idi. I Sə­lim dövründə bu oymaq üç qola ayrıl­mışdı. Bunlardan 46 nə­fər­lik birinci qol qışlaq, 48 nəfərlik ikinci qol qara yı­valı (ya­xud yuvalı), 41 nəfərlik üçüncü qol isə ağ ishaqlı tarlasında əkin­çiliklə məşğul olmaqdadır⁴.

5. Tarsus.

Bu yörədə II Səlim dövründə yıva adlı iki qola ayrılmış (birincisi 31, di­gəri II vergi evi) bir oymaq yaşayırdı⁵.

6. İç-el.

Bəyazid dövründə İç-eldəki böyük icmalardan biri də yıva oymağı idi. Bu oymaq İç-eldəki digər bir çox icmalar kimi, ta­mamilə kəndlərdə yerləş­məklə bərabər oymaq təşkilatını müha­fizə edirdi. Bu oymağın adı bəzən yı­valı şəklində də yazılır. İç-el yıvalarının böyük yıva və kiçik yıva olmaqla iki böyük qola ayrıldığı nəzərə çarpır. Böyük yıva qolu qədim Gülnar ilə Ana­­mur arasındakı Ağsaz adlı yerədə toplu halda yerləşmişdir. Ki­çik yıva qolu da yenə toplu halda Anamurun cənub və qər­bin­dəki torpaqlarda yurd sal­mışdır. Bu ikinci qola mənsub bəzi oy­maqlar Anamur qəsəbəsində də yer­­ləşmişlər. Ayrıca Böyük Yıva və Kiçik Yıva adlı iki kənd var idi, bu kənd­lərin hər ikisi də Kiçik Yıva torpağında yerləşmişdi. Deyəsən, bu kənd­lər qol­­la­rın başında duran ailələrin yaşadıqları yerlərdir. II Bəyazid dövrün­də Böyük Yıva qoluna aid qırxa qədər kənd göstərilir ki, bunların bir qismi öz adlarını zamanımıza qədər mühafizə et­mişdir.

Kiçik yıvalar isə Anamur qəsəbəsindən başqa 14 kənddə yer­ləşmişdilər. II Bəyazid dövründə İç-el bölgəsindəki başlıca oy­maqların daşıdıqları adlar bu oymaqların başında duran ailə­lərin adları idi: boz-doğan oğulları, turqut oğulları, xoca yunus oğulları, iğdir oğulları, bəydili oğulları və nəhayət, yıva oğulla­rı. Yıva oğullarından adları çəkilən şəxslər bunlardır: Hüseyn bəy, Əli bəy, Məhməd bəy, Əlaəddin bəy və Paşa bəy. Bunlar­dan Hüseyn bəy Böyük Yıva kəndində bir cami tikdirmiş və bu­nun üçün də bir vəqf təsis etmişdir. Əli bəyin Qızılca kən­din­də bir məscidi olduğunu bilirik. Paşa bəy isə Qa­zançılar kən­dində Əxi Seyyidi adlı bir şeyxin namına bir zaviyə tik­dirmişdi. Əlaəddin və Məhməd adlı yıva bəyləri də II Bəyazid dövründə timar sahibi idilər. Pirəli adlı bir adamın da Yıva oğullarının ata­dan-babadan (əbən an cədd) kəndxudası olduğu üçün əva­rizi-divaniyyə və təkalifi-örfiyyədən azad olduğunu da bilirik¹.