Microsoft Word +Islam Mezhepler Tarihi Yayin Nushasi MehmetAliBuyukkara +++
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Edebiyâtın Oluşum Dönemi
Mezhepler Tarihi edebiyâtının ilk örnekleri olan makâlât türü eserler, batıl kabul edilen görüşleri ret ve hak addedilen fikirleri ispat amacıyla çeşitli mezheplere mensup müelliflerce kaleme alınmış kitaplardır. Bu çalışmalar, 10 daha sonra Ehl-i Sünnet adını alacak yaygın dinî telakkiyi ve çoğunluğun siyasî eğilimini temsil eden merkezi zümrenin, ya da daha küçük başka bir itikadî/siyasi grubun bir veya birden fazla konudaki görüşünü eleştirmek için yazılmış eserler görünümündedir. Hicrî ilk iki asra ait olduklarını bildiğimiz ilk makâlât örnekleri, Hâricîler, Mürciîler, Şiîler ve Mu‘tezilîler tarafından kaleme alınmışlardır. Bunların büyük kısmı maalesef günümüze ulaşma- mıştır. Gelişim dönemi yazarlarının bu kaynaklardan yaptıkları alıntılar ve eser adları üzerinden, oluşum dönemi edebiyâtı hakkında bazı kanaatlara sahip olmaktayız. Sonradan Ehl-i Sünnet adını alacak merkezi zümrenin temsilcileri olan âlimlerin, ilk iki asırda, diğer mezhepleri eleştirmek adına çevrelerindeki rakip akımların müellifleri kadar kaleme sarılmada istekli olmadıklarını görüyoruz. Bu isteksizlikte, dinî düşüncenin merkezinde olmalarının ve çoğunluğu oluşturmalarının sağladığı özgüven mutlaka rol oynamaktaydı. Ayrıca bu zümrenin belkemiğini oluşturan hadis taraftarı ve rey (aklîlik) karşıtı Ehl-i Hadis geleneğinin, sapkın saydığı görüşlere ve bu görüşlerin mensuplarına karşı uyguladığı teberrâ (uzaklaşma) prensibine dayalı boykot, onları muhatap almama şeklindeki bir tutumu ortaya çıkarmıştı. Onlarla oturmama, sözlerini dinlememe, münakaşa etmeme, kitaplarını okumama biçiminde gelişen söz konusu tavır, Sünnî geleneğin bu ilk temsilcilerinin, karşılarındakileri muhatap alır tarzda özel eserler yazmayışlarının kayda değer bir sebebi olabilir. Ehl-i Hadis mensupları, daha çok Kitâbü’l-Îmân veya Kitâbü’s-Sünen adını verdikleri çalışmalarında doğrudan kendi itikadî prensiplerini ortaya koyuyorlar, bu arada bazen isim vererek bazen vermeyerek, sapkın saydıkları düşünce ve oluşumları da eleştirmiş ve tabii ki dışlayıp ötelemiş oluyorlardı. Rey taraftarı Mu‘tezile ile sistemleşen Kelam geleneğine bağlı âlimler ise, inançları yönünden zararlı gördükleri İslâm kökenli ya da gayri İslâmi akımların fikir ve pratiklerini doğrudan muhatap alıyorlar, onlarla mücadele etmeyi emr-i bi’l-ma’rûf prensibi uyarınca zorunlu görev kabul ediyorlardı. Diyalektik argümantasyon, yani cedel, bu mücadele için en elverişli yöntemdi. Bu nedenle farklı din, mezhep, fırka ve felsefî ekolleri tanımak, onların düşüncelerini tanıtarak ikazda bulunmak, bunları nakil ve akıl zemininde çürütmek amacıyla en fazla eser üretenler Mu‘tezile âlimleri olmuştur. Cafer b. Harb (v. 236/850), Verrâk (v. 247/861), Câhız (v. 255/869), Zurkân (v. 278/891), Hayyât (v. 300/913 civarı) ve Belhî (v. 319/931) bunlar arasında öne çıkan isimlerdir. Ayrıca Mu‘tezile âlimleri müstakil konularda reddiyeler kaleme almak suretiyle dönemin farklı dinî görüşlerinin ve partizan hareketlerinin eleştirisini yapmışlardır. Örneğin devlete karşı silahlı ayaklanmayı onaylayan kesimlere karşı Asamm’ın (v. 200/815 sonrası), ilhamı dinî hüküm kaynaklarından kabul edenlere karşı Câhız’ın yazmış olduğu reddiyeler söz konusu yazım türünün dikkat çekici ürünleridir. Hişâm b. Hakem (v. 186/803 sonrası) gibi ikinci asır Şiî âlimlerinin de benzer reddiyeler yazdıklarını bilmekteyiz. Bazen de devletler, zındıklık ithamıyla takibe aldıkları çoğunlukla hükümet muhalifi grupları tanıtan ısmarlama eserler yazdırıyorlardı. Zındıkları ve görüşlerini ret için kitap yazdırtan ilk kişinin Abbasî halîfesi el- Mehdî (v. 169/785) olduğu, İbnü’l-Muk‘ad adındaki bir şahsa fırkalar ve mezhepler hakkında bir kitap yazmasını emrettiği bildirilmektedir (Büyükkara, 2005, s. 447). 11 Oluşum döneminde yazılmış eserlerde, mezhep ve dinî gruplar basit tasnifler altında ve muhtasar olarak tanıtılmaktaydı. Zaten bu dönemde Şia, Ehl-i Sünnet gibi büyük mezhepler henüz oluşumlarını tamamlamamıştı. Yine bu dönemde genellikle kader, imamet, ircâ gibi tartışmalı meselelerden birisi üzerinde odaklanılmış, sadece bu konu etrafındaki ihtilaflara değinen müstakil fakat küçük hacimli risaleler ortaya çıkmıştı. Bazı risâleler ise, fikirleri eleştirilen bir şahsa doğrudan reddiye şeklinde yahut onun iddialarına bir cevap tarzında kaleme alınmıştı. Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|