145
isbat olunan hər növ kamal sifətində məhdudiyyət
mənası olmayacaqdır. O, maddi və cismani şeylərlə,
məkan və zamanla məhdudlaşmaz, hər hansı bir
dəyişiklik, yenilik və hali sifətlərdən pakdır.
Onun üçün
həqiqətən isbat olunan hər bir sifət məhdudiyyət
mənasından uzaqdır. Belə ki, buyurulur:
“Heç bir şey Onun oxşarı və misli deyildir.”
1
FELİ
SİFƏTLƏR
Sifətlər (yuxarıda qeyd olunanlardan əlavə) digər bir
bölgüyə əsasən zat və fel sifətləri olaraq iki yerə bölünür.
Belə ki, sifət, məsələn, həyat, elm, qüdrət bəzən təyini söz
birləşməsinin ikinci tərəfi ilə (sifət sahibinin) birlikdə
olur. Belə ki, bu sifətlər diri, bilikli və bacarıqlı
insanla
yanaşıdır və biz insanı, hətta ondan başqa bir şeyi fərz
etməsək belə, onlarla vəsf olunmadan fərz edə bilmərik.
Bəzən də təkcə ikinci tərəflə birgə deyildir; o, sifətlərlə
vəsf edilmək üçün başqa bir şeyin gerçəkləşməsinə
ehtiyac duyur. Məsələn, yazıçılıq, nitq söyləmək və s.
kimi şeylər. Çünki insan o zaman yazıçı ola bilər ki, onun
kağızı, qələmi, mürəkkəbi olsun; o vaxt xitab edə bilər ki,
onun üçün
müəyyən eşidənlər fərz olunsun; o zaman
istəyə bilər ki, istənilən bir şeyi olsun. İnsanın özünün
fərz edilməsi bu sifətlərin gerçəkləşməsinə kifayət etmir.
Buradan aydın olur ki, Allahın həqiqi sifətləri
(yuxarıda da qeyd olunduğu kimi Onun zatı
ilə eynidir
hərəkətin, sükunətin yaradanıdır.” “Biharul-ənvar”, 2-ci cild,
səh-96
1 “Şura” surəsi, ayə-11.
146
və)
yalnız
birinci
qismdəndir.
Amma
onların
gerçəkləşməsində başqa şeyin varlığına ehtiyac duyulan
ikinci qismə gəldikdə isə, Ondan başqa olan hər bir şey
Onun məxluqudur, yaranışda Ondan sonradır. Öz
yaranışı ilə vücuda gətirdiyi
sifətləri də zati sifəti və
Allahın zatı ilə eyni hesab etmək olmaz.
Allah-taala barəsində yaradılışın gerçəkləşməsi üçün
sübut olunan sifətlər, o cümlədən yaradan, hərəkət
etdirən, təlim-tərbiyə verən, dirildən, öldürən, ruzi verən
və s. kimi sifətlər zat ilə eyni deyildir; onlar fel sifəti olub
zata əlavə edilir.
“Fel sifəti” dedikdə bir felin gerçəkləşməsindən sonra
zatdan deyil, məhz həmin feldən başa düşülən müəyyən
bir
sifət
nəzərdə
tutulur.
Məsələn,
yaradılış
gerçəkləşdikdən sonra yaradılan varlıqlardan Allahın
yaradan olması sifəti düşünülür. Bu sifət də Allahın-
taalanın müqəddəs zatı
ilə deyil, yaradılanların özü ilə
birgədir ki, bir sifətin yaranması ilə zatın bir haldan başqa
hala çevrilməsi lazım gəlməsin.
Şiələr iradə və kəlam kimi iki sifəti bu sözlərin
özündən başa düşülən mənaya götürərək fel sifəti
1
hesab
edirlər (iradə istəmək, kəlam isə kəlmənin mənasını kəşf
1 İmam Sadiq (ə) buyurur: “Allah həmişə Öz zatında alim
olmuşdur, halbuki heç bir məlum mövcud deyildi, heç bir
məqdur olmadığı halda da qadir idi.” Ravi soruşdu:
“Mütəkəllim idimi?” İmam (ə) buyurdu: ”Kəlam hadisdir
(sonradan yaranan),
Allah var idi, amma mütəkəllim deyildi,
bundan sonra kəlamı icad etdi.” Biharul-ənvar”, 2-ci cild, səh-
147
147
etmək). Amma sünnülərin əksəriyyəti onu elm mənasına
götürərək zati sifətlərdən hesab etmişlər.
Dostları ilə paylaş: