158
sahibkarın hər biri məxsus vaxtlarda biri digərini
müəyyən
işlərə cəlb edir; rəislə onun əli altında
işləyənlər, icarəçi ilə icarənişin, alıcı və müştəri də bu
qayda ilədir.).
İnsanın özünüsevmək və inhisarçılığı barədə isə belə
buyurulur:
“İnsan çox həris yaradılmışdır. Ona xoşagəlməz bir
hadisə
baş verdikdə ah-nalə edir, xeyir çatanda
başqalarını ondan məhrum edir.”
1
ƏQL
VƏ
QANUN
Düzgün diqqət yetirdikdə aydın olur ki, insanlar daim
arzuladıqları və onların səadətini təmin edə biləcək
qanunların lüzumunu Allah verən fitrətlə həm təklikdə,
həm də hamılıqla dərk edirlər. Elə bir qanun ki,
bəşəriyyət aləmini məhz “bəşər aləmi”
olduğuna görə
ayrı-seçkilik olmadan xoşbəxtliyə çatdıraraq onların
arasında ümumi kamalı bərqərar etsin. Aydındır ki,
indiyə qədər bəşər həyatının müxtəlif dövrlərində əql
tərəfindən tənzim olunan belə bir qanun görünməmişdir.
Əgər belə bir qanun təkvin əsasında onun öz öhdəsinə
qoyulmuş olsaydı, əlbəttə bu uzun dövr ərzində
bəşəriyyət üçün dərk olunar, ağıl
və düşüncə qüvvəsinə
malik olan bütün insanlar onun cəmiyyətdə nə qədər
lazım və zəruri olmasını dərk etdikləri kimi, onun
məfhumunu da müfəssəl şəkildə dərk edərdilər.
Başqa sözlə desək, əgər bəşər cəmiyyətinin əbədi
1 “Məaric” surəsi, ayə 19-21.
159
xoşbəxtlik
və səadətinə təminat verən, bəşəriyyətin
yaradılış yolunda ona doğru hidayət olunası müştərək və
kamil qanun təkvin etibarı ilə insanların öz öhdəsinə
qoyulsaydı, hər bir insan öz həyatındakı fayda və
qazancını, eləcə də sair zəruri olan şeyləri dərk etdiyi
kimi öz əqli ilə o qanunu da dərk edərdi.
Lakin indiyə
qədər belə bir qanun görünməmişdir; öz-özünə yaranan,
yaxud indiyə qədər cəmiyyətlərdə olub-keçən millətlər,
şəxslər, sahibkarlar, yaxud bir şəxs tərəfindən icad olunan
belə qanunlar şübhəsiz ki, bəziləri üçün qəbul olunmuş,
bəziləri üçün isə müəmmalı qalmışdır; bəziləri ondan
xəbərdardır, bəziləri isə ondan tamamilə xəbərsizdirlər və
bəşəri quruluş baxımından bir-biri ilə bağlı olan,
Allah
verən əqldən bəhrələnən camaatın hamısı bu bölmədə
heç vaxt müştərək idraka malik olmamışlar.
Dostları ilə paylaş: