ƏMƏLLƏRİN
BATİNİNDƏ
İMAMƏT
İmam insanların zahiri əməlləri ilə əlaqədar rəhbər və
yol göstərən olduğu kimi, onların batinində də rəhbərlik
məqamına malikdir və o insaniyyət karvanının başında
duraraq batin yolu ilə insanları Allaha doğru yüksəldir.
Bu həqiqətin aşkar olması üçün iki müqəddiməyə diqqət
yetirmək lazımdır:
1. Şübhəsiz, həm islamın, həm də sair dinlərin nəzərinə
görə insanın həqiqi və əbədi xoşbəxtliyinin, yaxud
bədbəxtliyinin səbəbi və amili onun yaxşı və pis
əməlləridir ki, asimani din yolları ona təlim verir. İnsan
Allahın ona verdiyi fitrət vasitəsilə də bu işlərin yaxşı və
ya pis olduğunu dərk edir.
Allah-taala vəhy və nübuvvət yolu ilə bu əməlləri
insanların
təfəkkür
səviyyəsinə
uyğun,
həmçinin
özümüzün ictimai dilimizlə əmr, nəhy (qadağan), təhsin
(tərif) və təqdih (qəbahətli bilmə) yolu ilə bəyan edir; itaət
etmək, yaxud itaətsizlik müqabilində yaxşı əməl
sahiblərinə və itaət edənlərə bütün insani kamal və
istəklərin hamısını əhatə edən şirin və əbədi həyat
müjdəsi verir, zalımlar və yaramaz əməl sahibləri üçün
hər növ bədbəxtçilik və nakamlıqla yanaşı olan acı əbədi
həyatı xəbər vermişdir.
Şübhəsiz, hər bir cəhətdən təsəvvür səviyyəmizdən
çox-çox yüksəkdə dayanan Allah-taala bizim kimi ictimai
təfəkkürə malik deyil və ağalıq-nökərlik, sahibkar-fəhlə,
əmr, nəhy, muzd və mükafat kimi etibari və şərti işlər
bizim ictimai həyatımızdan kənarda mövcud deyildir;
ilahi nəzm də Onun yaratdıqlarıdır ki, onda hər bir
215
varlığın yaradılışı həqiqi rabitələr və bağlılıqlar
əsasındadır.
1
Peyğəmbəri-Əkrəmin (s) bəyanlarında qeyd olunduğu
kimi din bizim adi düşüncə səviyyəmizdən qat-qat
yüksəkdə olan həqiqət və maarifləri əhatə edir. Belə ki,
Allah-taala təfəkkür səviyyəmizə uyğun olan bəyan və
bizim üçün dərk olunası bir din nazil etmişdir.
Buradan belə bir nəticə alınır ki, yaxşı və pis əməllərin
əbədiyyət dünyasında olan həyat və onun xüsusiyyətləri
ilə həqiqi bir rabitəsi vardır ki, gələcək həyatın yaxşı və ya
xoşagəlməz olması bu əməllərin nəticəsidir.
Başqa sözlə desək, yaxşı və pis əməldən hər biri
insanın batinində elə gerçəkliklər yaradır ki, onun gələcək
həyatı məhz bunlardan asılıdır.
İnsan başa düşsə də, düşməsə də eynilə tərbiyə olunan
uşağa bənzəyir. Belə ki, o müəllimin “bunu et, onu etmə”
deyə verdiyi göstərişlərdən başqa bir şey eşitmir, yerinə
yetirdiyi işlərin zahirindən başqa bir şey başa düşmür.
Lakin böyüdükdən və təlim-tərbiyə dövrünü keçirdikdən
sonra öz batinində yaratdığı dəyərli ruhi səciyyələr
vasitəsilə cəmiyyətdə xoşbəxt həyata malik olacaqdır;
müəllimin xoşməramla verdiyi göstərişlərdən imtina
edərsə, bədbəxtliklərdən başqa bir şey əldə etməyəcəkdir.
1 Qurani-Kərimdən nümunə olaraq aşağıdakı ayəni qeyd
edirik:
“Bu aşkar kitaba and olsun! Biz Quranı ərəbcə qərar verdik
ki, bəlkə ağlınızı işə salasınız və bu Quran Bizim yanımızda
Ümmül-kitabda ali və hikmətlidir.” “Zuxruf” surəsi, ayə-4.
216
Başqa bir misalla, həkimin göstərişləri ilə müəyyən
müddət dava-darman içən, daim idmanla məşğul olan bir
xəstəyə bənzəyir; onun, bu halda həkimin göstərişlərini
icra etməkdən başqa bir işi yoxdur. Lakin bu göstərişlərin
nəticəsində onun orqanizmində xüsusi halət və normallıq
meydana gəlir ki, bu da onun sağlamlıq və xoşbəxtliyinin
səbəbi və mənşəyi olur.
Bir sözlə, insan bu zahiri həyatın batinində başqa bir
batini (mənəvi) həyata da malikdir ki, bu da onun
əməllərindən qaynaqlanır, inkişaf edir. Axirət aləmində
onun bədbəxtlik və ya xoşbəxtliyinin bu əməllərlə tam
əlaqəsi vardır.
Quran bu əqli bəyanı təsdiq edir və bir çox ayələrdə
1
yaxşı əməl və iman sahibləri üçün bu həyatdan daha
yüksəkdə olan bir həyat, bu ruhdan daha aydın olan bir
1 Misal üçün bu ayələri qeyd etmək olar:
“Bütün nəfslər qiyamətdə şahid və məmurla dirilib
gələcəklər. (Və onlara deyiləcək:) Sən bu həyatda qafil idin, Biz
qəflət pərdələrini sənin gözündən götürdük, indi sənin gözün
daha iti olmuşdur.” (“Qaf” surəsi, ayə-21.)
“Hər kəs mömin olan halda yaxşı bir iş görsə, Biz onu pakizə
və yaxşı bir həyatla dirildərik.” (“Nəhl” surəsi, ayə-97.)
“Allah və Onun Rəsulu sizi, sizi dirildən bir şeyə dəvət
etdiyi zaman ona müsbət cavab verin.” (“Ənfal” surəsi, ayə-24.)
“Elə bir gün ki, o gündə hər kəs gördüyü yaxşı və pis işi öz
yanında hazır görər.” (“Ali-İmran” surəsi, ayə-30.)
“Həqiqətən Biz ölüləri dirildəcəyik, onların əməl və
əsərlərini qeyd edəcəyik və hər bir şeyi İmami Mübində
saymışıq.” (“Yasin” surəsi, ayə-12.)
217
ruh olduğunu isbat edir və əməllərin batini nəticələrinin
daimi olaraq insanla yanaşı olduğunu deyir.
Peyğəmbər hədislərində də bu məsələyə çoxlu işarələr
edilmişdir.
1
2. Bir çox hallarda bizim hər hansı birimiz öz dediyinə
əməl etməsə belə, kimi isə yaxşı və ya pis işlərə doğru
hidayət edir. Lakin hidayət və rəhbərlikləri Allahın əmri
ilə olan peyğəmbərlər və imamlarda belə bir hal heç vaxt
müşahidə olunmaz; onlar hidayət etdikləri və rəhbərliyini
öhdələrinə aldıqları dinə özləri də əməl edir, camaatı
mənəvi həyata doğru sövq etdikləri halda özləri də
mənəvi həyata malikdirlər. Çünki Allah Özü bir kəsi
hidayət etməsə başqalarının da hidayətini ona həvalə
etməz, Allahın xüsusi hidayətində heç vaxt qanun
pozuntusuna imkan verilməz. Bu bəyanlardan aşağıdakı
nəticələri almaq olar:
1. Hər bir ümmətin peyğəmbər və imamı mənəvi həyat
kamalında ən yüksək məqama malikdirlər; onlar insanları
həmin həyata doğru dəvət edir və öz dəvətlərinə lazımi
və kifayət qədər əməl edib mənəvi həyata malik olurlar.
2. Onlar bu yolun ilkin şəxsiyyətləri hesab olunurlar;
rəhbər və başçı olduqlarından hamıdan üstün və fəzilətli
sayılırlar.
3. Allahın əmri ilə hər hansı bir ümmətin rəhbərliyini
əlinə alan şəxs zahiri əməllər mərhələsində rəhbər və yol
1 “Biharul-ənvar”, 17-ci cild, səh-9; “Vafi” (Feyz), 3-cü hissə,
səh-33.
218
göstərən olduğu kimi, mənəvi həyat mərhələsində də
rəhbərdir; əməllərin həqiqəti də onun rəhbərliyi ilədir.
1
Dostları ilə paylaş: |