21.2.2. Cirə Əhəmiyyəti, yayılması və məhsuldarlığı. Cirə toxum almaq üçün becərilən qiymətli bitkidir.
Onun toxumunda 2-4% efir və 18-22% piyli yağ vardır. Efir yağının əsas tərkib hissəsi ətriyyat,
əczaçılıq və yeyinti sənayesində geniş istifadə olunan
anetoldan ibarətdir. Piyli yağ isə lak-boyaq
istehsalında tətbiq olunur.
Cirənin toxumları çörəkbişirmədə, qənnadı məmulatları və konservlərin hazırlanmasında
istifadə olunur. Onun cecəsi südlük mal-qara və quşlar üçün konsentratlı yemdir. Hər 100 kq cecədə
85 yem vahidi vardır.
Cirənin vətəni Kiçik Asiyadır. Onu Avropa və Asiyanın bir çox ölkələrində becərirlər.
Azərbaycanda bir növü Abşeronda, İsmayıllı və Ağsu rayonlarında becərilir. Azərbaycanda
qədim zamanlardan becərilən cirə şorqoğalı və s. hazırlanmasında, çay dəmləməsində və s. istifadə
olunur. Xalq təbabətində cirənin toxumundan asmanın qarşısını alan, xroniki mədə-bağırsaq
xəstəliklərində, soyuqdəymədə bəlğəmgətirən, köp yatıran və iştaha artıran dərmən kimi istifadə
olunur.
Məhsuldarlığı hektardan 7-8 sentnerə çatır.
Botaniki təsviri və bioloji xüsusiyyətləri. Cirə -
Pimpinella apisum L. Çətirçiçəklilər -
Apiaceae fəsiləsindən birillik bitki cinsidir.
Yaxşı inkişaf etmiş mil kök sistemi vardır. Dikduran və yuxarı hissədə budaqlanan gövdəsinin
hündürlüyü 40-60 sm-dir. Növbələnən yarpaqları - aşağıdakılar uzun saplaqlı, oval yaxud
böyrəkşəkillidirlər; orta hissədəkilər qısa saplaqlı, üçlüyarpaqlıdırlar; yuxarıdakılar oturaq və çoxlu
bölünürlər. Hamaşçyəyi mürəkkəb çətirli və xırda çiçəkləri ağ rənglidir. Meyvəsi ikitoxumlu
yumurtavari yaxud armudşəkilli formalıdır, meyvəcikləri iki tək toxumlu çatlamayan yaşılı-sarı
rənglidir. Meyvəsi qısa sıx tükcüklərlə örtülüdür, üzərində uzununa qabırğalı çoxlu miqdarda
daxilində şirintəhər-ədviyyə tamlı efir yağlı kanallar var. Toxumun 1000 ədədinin kütləsi 3,5-4
qramdır.
Cirə nisbətən temperatura tələbkardır. Toxum 4-5
0
C temperaturda cücərməyə başlayır, lakin
bu temperaturda cücərmə yavaş-yavaş gedir. Çıxışların bir bərabərdə alınması üçün 10
0
C
temperatur kifayətdir. Bitkinin boy və inkişafı üçün optimal temperaturun miqdarı 14-25
0
C-dir.
Cirənin istiliyə daha çox tələbatı çiçəkləmənin başlanğıcından toxumun yetişməsinə qədərdir.
Toxumun cücərməsi üçün öz kütləsinin 120%-i qədər nəmlik tələb olunur. Çiçəkləmə
dövründə və toxum əmələ gəldikdə bitkinin nəmliyə tələbatı daha çox olur. İşıqsevən bitkidir.
Torpağa tələbkardır, münbit qara torpaqlar onun üçün daha əlverişlidir.
Vegetasiya müddəti 120-130 gündür.
