Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

 
Tapşırıq və yoxlama sualları -10 
1.
Ekoloji təmiz texnologiyanın nə kimi xüsusiyyətləri vardır? 
2.
Enerjiqoruyucu texnologiyanın mahiyyəti nədən ibarətdir? 
3.
Hansı məhsulu ekoloji təmiz adlandırmaq mümkündür? 
4.
Radionuklidlərlə çirklənmiş məhsullar nə üçün təhlükəlidir? 
5.
Radionuklidlərlə çirklənmiş tarlalarda hansı məhsulları becərmək mümkündür? 
6.
Mütəhərrik ağır metallar qrupuna aid olan elementləri göstərin. 
7.
Bitkiçilik məhsullarının ağır metallarla çirklənməsinin qarşısını necə almaq olar?
8.
Bitkiçilik məhsullarında nitratların artıq olması nə qədər təhlükəlidir? 
9.
Hətta maksimum məhsul aldıqda, hansı bitkilərin becərilməsi zamanı oksidləşmiş azot 
forması olmayan, məhsul almaq mümkündür? 
10.
Paxlalı bitkilər bioloji azotdan necə istifadə edirlər? 
11.
Pestisidlərdən azad məhsul istehsalı üçün hansı tədbirləri yerinə yetirmək lazımdır?
FƏSİL 11. TORPAQQORUYUCU BİTKİÇİLİK 
 
Kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsulunun səviyyəsi ilk növbədə torpağın təbii münbitliyindən 
asılıdır. Lakin onun intensiv becərilməsi və eroziya prosesləri nəticəsində münbitliyin aramsız 
azalması baş verir
. 
Son 20-30 ildə hər il torpaqların əkin qatında humusun miqdarı 0,2-0,3%-ə qədər aşağı enir. 
Torpaqda humusun miqdarının aşağı düşməsinin əsas səbəbləri aşağıdakılardır: 
- aqrolanşaft elementlərinə görə bitkilərin məqsədəuyğun yerləşdirilməməsi; 
- eroziya proseslərinə qarşı məhdud ekoloji əkinçilik sisteminin olmaması; 
- iri buynuzlu mal-qaranın azalmasına görə üzvi gübrələrin kütləsinin aşağı enməsi; 
Humusun itirilməsi sayəsində kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsulu kəsirdə qalır. Çatışmayan 
humus balansını səviyyədə saxlamaq üçün hər il torpağa üzvi gübrələr (peyin yaxud ekvivalent 
miqdarda digər üzvi gübrə) vermək lazımdır. Torpağı ən azı enerjitutumlu üzvi maddələrlə 
tamamlamaq üçün əlavə əkilən və aralıq siderat bitkilərin becərilməsi torpağın humus rejimini 
stabilləşdirə bilər. 
Növbəli əkini tərtib edən zaman və bitkini yerləşdirərkən torpaq rejimi və temperaturla əlaqəli 
yamacın ekspozisiyasını (düzülüş) nəzərə almaq lazımdır. Cənub yamacın ekspozisiyası daha 
yüksək radiasiya balansına və daha az əlverişli hidrolitik şəraitə malikdir. Cənub yamacların 
torpaqları yüksək buxarlanma nəticəsində çox nəmlik itirirlər. Belə torpaqlarda ən çox istilik sevən 
və müqayisəli dərəcədə güclü kök sisteminə malik, quraqlığa davamlı bitkilərin yerləşdirilməsi 
məqsədəuyğundur. Yonca, xəşəmbül və çəpişotu kimi çoxillik otlar daha yaxşı hesab edilirlər. 
Ekoloji şəraitdə bu bitkilər yalnız müvəffəqiyyətli istifadə üçün deyil torpaq eroziyasını və qida 
maddələrinin itirilməsini kəskin aşağı salacaq.
Şimal yamaclar daha yaxşı nəmlənməklə, daha artıq soyuqlar olur. Düzən səthə nisbətən günəş 
enerjisi onlara 14-22% az daxil olur. Müxtəlif ekspozisiyalarda becərilən eyni bitki sortlarının 
vegetasiya dövrünün uzunluğu 10-15 gün fərqlənir. Torpaq eroziyasının və qida maddələrinin 
itirilməsinin qarşısını almaq üçün şimal yamaclarda çəmən üçyarpağı, çoxillik taxıl otları, arpa 
becərilir (əkilir).

---

67 
Şərq və qərb yamacları günəş enerjisinin daxil olması və rütubətlənməyə görə aralıq mövqe 
tutur, lakin qərb yamacı daha yaxşı işıqlanır, şərq yamacı bir qədər güclü isinir və ona görə də 
eroziyaya daha çox meyillidir. Bu yamaclarda həm birinci, həm də ikinci qrup bitkiləri becərmək 
mümkündür.
Hər hansı ekspozisiyanın dik yamaclarında son dərəcə torpağın eroziya prosesini dəfələrlə 
artıran, cərgəarası şumlanan bitkilər və xüsusən heriyə saxlamaq arzuedilməzdir. 
Hər hansı bitkinin yaxşı inkişaf etməsi, kök kütləsinin çoxlu toplanması və eroziya itkisinin 
aşağı endirilməsi üçün birinci növbədə turş torpaqları əhəngləmək lazımdır. Torpağın turşuluğu 
aşağı enən zaman onun mikrobioloji fəallığı yüksəlir, makro və mikroelementlərin mütəhərrikliyi 
artır, azot, fosfor, kalium, molibden və bir çox digər qida elementlərinin torpaqdan və mineral 
gübrələrdən istifadə əmsalı yüksəlir, UTK kalsium və maqneziumla tamamlanır, aqrofiziki xassəsi 
yaxşılaşır.