R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

ushbu autoim m un kasallikning xarakterli xu su siyati aso san b o gim larn i shikast- 
lantirishi, shikastlantirganida ham simm etrik ravishda shikastlantirishidir. Q o‘1 va 
oyoq p an jalarining bo'g‘ im lari, bilaguzuk, tizza, ch akk a-pastki jag', to‘sh-o‘m rov 
bog'im lari, eshituv suyakchalarining bo'g'im lari, h iqild oq togaylari, u m urtqa 
bog'im lari, u m urtqa pog'on asi bo'yin bo'lim i bo'g'im lari ko'proq zararlanadi.
jarayon sinovial p ardan in g nospetsifik yallig'lanishi (sinovit) tariqasid a 
boshlanadi, bu xildagi yallig'lanish sinoviositlar v a p astro q d a joylash gan birik ­
tiruvchi to'qim aning bo'rtib, gipertrofiyaga u chrashi bilan ta’riflanadi. K asallik
zo'rayib borib, surunkali sh akliga aylanib ketganida: 1) sinovial p ard a hujayralari 
proliferatsiyaga uchrab, p o lisad tuzilm alar hosil bo'ladi; 2) sinovial p ardan in g 
gipertrofiyasi va tuksim on o'sishi boshlanadi; 3) to'qim a p lazm atik hujayralar, 
lim fotsitlar bilan infiltrlan ib, p erivask u laryan gilik lar va lim fo id folliku lalar 
paydo bo'ladi; 4) m a lu m joylarga fibrinoid o'tirib qoladi; 5) o ch oq li nekrozlar 
paydo bo'ladi (65-rasm ).

---

65-rasm . R evm atoid artritda uchraydigan surunkali sinovit.
Sin ov ial p ard a tuksim on o‘sib borib, b o g im tog'ayining yuzasin i pan nus 
(yop qich ) ko'rinishida qo plab b orad i, b u n arsa chaqalangan jo ylar (eroziyalar) va 
tog'ayda yoriqlar paydo bo'lishiga olib keladi. Subartikulyar su yak ham destru k­
siyaga u ch rash i m um kin. Pirovard n atijada, p an n u s bo'g'im bo'shlig'ini bu tu n ­
lay to‘ld irad i-d a, keyin fibroz p ayd o bo'lib, kalsifikatsiya boshlanadi. Bo'g'im 
b o sh lig 'in in g bitish m alar bilan b atam o m bitib ketishi fibroz ankiloz bosh lan i­
sh ig a olib keladi. O steoid to'qim a proliferatsiyasi osteositlar (suyak osiq lari) va 
su y ak an kilozlari paydo bo'lishi b ilan b irga davom etib b orad i.
K asallik n in g ilk b osqich id a b o g 'im bo'shliqlaridagi sinovial suyuqlik hajm i 
ko'payib, bu su yuqlikda talaygina neytrofillar, im m un kom plekslar bo'lganidan 
u loyqa tu sga kirib qoladi. Eroziyalangan va tom irlardan m ah ru m bo'lgan tog‘ay 
kalsifikatsiya va fragm entasiyaga uchrab, b o g 'im bo'shlig'ida yot tanalar p ay­
d o bo'ladi. Bo'g'im atrofida bosh lan gan yallig'lanish o'sha jo y d a m iozit paydo 
bo'lishiga, keyinchalik m u sku llar atrofiyaga uchrashiga olib kelishi m um kin. 
M io zitd a m uskul to q im asi epitelioid hujayralar aralash lim fotsitlar, plazm otsit- 
lar bilan infiltratlanadi.
B o'g'im atrofidagi biriktiruvchi to'qim ada teri osti revm atoid tugunchalari 
p ay d o bo'ladi, b u lar ko'pincha b ilak n in g yozuvchi m uskullari bo'ylab jo y oladi. 
U lar diam etri 2 sm gach a borad igan d u m alo q yoki tuxu m sim on sh akldagi qat- 
tiq q in a tugunchalardir. Bunday tugun ch alar goh o A xill payida, katta boldir 
su y agi bo'ylab ham paydo bo'ladi. M ik rosk op ostid a tekshirib ko'rilganida ular 
m ak ro faglar va biriktiruvchi to'qim a hujayralari bilan o'ralgan kichikroq fibri­
n o id n ekroz qism larid an iborat bo'lib chiqadi. N ekroz b o r jo y d a ba’zan fibrinoid 
d e p o zitlari topiladi. N ekroz yaqinida yuzaga keladigan p olisad sim o n tuzilm alar 
atrofida lim fotsit va plazm atik hu jayralardan tash kil topgan infiltratlar topiladi.

---

R evm atoid tugun ch alar ichki organlarda, ju m lad an o'pka, talo q, perikard 
va yurak qo p q o q larid a ham paydo bo‘lishi m um kin. Sistem a d o y rasid agi k asal­
lik bo‘lm ish revm atoid artritda b o sh q a organ va to q im alar h am jaray on ga tor- 
tilib ketishi m um kin. H am m ad an ko‘ra k o p ro q buyraklar zararlanib, ularda 
am iloidoz, glom erulonefrit va pielonefrit boshlanadi. A rteriyalarning nekroz- 
lovchi o'tkir vaskulit k o rin ish id a zararlanishi, seroz p ard alar sh ikastlanish i (fib­
rinoz plevrit, keyinchalik fibrinoz bitish m alar paydo bo'lishiga olib borad igan
perikardit) xarakterlidir. O 'p kad a diffuz interstisial fibroz m an zarasi ko'zga tash ­
lanadi. Bir qan cha h ollard a uveit va keratokonyunktivit m an zarasi kuzatiladi.
K lin ik m a n z ara si. R evm atoid artrit b o g'im larn in g sim m etrik ravishda 
zarflanishi bilan ta’riflanadi, ayni vaqtd a bu kasallik lanj bo'lib darm o n qurishi, 
subfebril darajada h aro rat ko'tarilishi bilan davom etib boradi. K asallik n in g bu 
alom atlari interleykin-1 ajralib chiqayotganligiga b o g'liq deb h isoblan adi. Ba’zan 
harorat ancha ko'tarilib ketadi. K asallik asta-sekin avj olib borish i tipik h o d isa 
bo'lib hisoblanadi, b u n d a zim dan do im iy og'riqlar paydo b o lib , bo‘g‘im lar b ir 
qad ar shishib chiqadi v a qotib qolgandek bo'lib sezilib turadi. B o g 'im lard ag i ana 
shu sezgi ertalablari birm u n ch a kuchliroq bo'ladi.
R evm atoid artritda aso san m ayda bog'im lar zararlanadi, ayn iqsa kasallik 
en di boshlanib kelayotgan paytda shunday bo'ladi. Biroq, kasallik zo'rayib b o ri­
shi bilan bo'g'im larning deyarli h am m asi, hattoki, ch an oq -son bo'g'im i singari 
yirik bo'g'im lar ham jaray o n ga qo'shilib ketadi. Z ararlangan bo'g'im lar shishin- 
qirab turadi. Paypaslab v a b o sib ko'rilganida bezillaydi, bo‘g‘ im larsoh asidagi 
teri qo'lga issiq undaydi. Bo'gim larning harakatchanligi cheklanadi. Q o'llarning 
proksim al falan galari o'rtasidagi bo'g'im lar zararlangan ida q o 1 b arm o q lari shak- 
lan dukka o'xshab qolad i. K asallikn in g shu b o sq ich id a b em o rlard a kam qonlik, 
y an i anem iya borligi topiladi.
Nekrozlovchi o'tkir vaskulitlar oyoqlarda su ru n kali yaradar, m e’da-ichak yo'li 
shilliq p ard asid a eroziyalar paydo bo'lishiga, m iya, yurak, ichak infarktlari b o sh ­
lanish iga sab ab bo'lishi m um kin.
O rgan lar sistem a d o irasid a zararlanganida revm atoid artritni sistem a doira- 
sid agi qizil volchanka, skleroderm iya, derm atom iozit va revm atizm dan ajratish 
kerak bo'ladi. R evm atoid artritni ajratib tu rad igan belgilari quyidagilardir:
1) rentgenologik yo'l bilan tekshirishda tom irlarda topiladigan xarakterli o'z­
garish lar; 2) b o g im b o sh liq larid a steril loyqa sinovial su yuqlik bo'lishi; 3) 85— 
90 foiz hollarda revm atoid om il topilishi.