Şahlar həSƏNOĞLU

*****           ******             ****** 
Sürəyya  institutu  bitirib  öz  kəndlərində  dil-ədəbiyyat 
müəlliməsi işləyirdi. Indi mühit dəyişilmişdi, ab-hava, gedişat, 
insanlar  dəyişilmişdi.  Böyük  bir  şəhərin  yaraşıqlı  küçələri, 
bağları,  parkları,  onu  ağuşuna  alıb  aparan  o  nəhəng  insan 
axınları  yox  idi  ətrafında.  Bu  insan  dənizi  içində  necə  də 
dəyərsiz, əhəmiyyətsiz, əzilmiş varlıq hesab edərdi özünü. Özü 
öz  gözündən  düşərdi  küçələrdəki  bu  sonsuz  insan  axıntısını 
görüncə,  məzmunsuzlaşar, kiçilər,  xırdaşalardı.  Görünür  bir 
kənd  mühitində  böyüdüyündəndi  bu  duyğu  onda.  Indi  doğma 
kəndlərinə  qayıdıb  gəlmişdi,  hər  tərəfdən  ilıq  bir  qayğıyla 
bülənmişdi, qohum-qardaşlarla, dost-tanışlarla, ata, ana, qardaş 
qayğılarğyla  çəpərlənmişdi.  Bu  qayğı  çəpəri  içində  nazlana-
nazlana, süsənlənə-süsənlənə günlər keçirməkdəydi. 
Kənd özü dəyişmişdi indi. Həmzə kişi nəhayət direktoru 
kənddən  qovdurub  onun  yerinə  baş  zootexniki  direktor  tə”yin 
etdirə bilmişdi; yeni direktor da Həmzə kişini sovet sədrliyinə 
tələb edib onunla gənəşikli işləyirdi. Kənd camaatının üstündən 
elə  bil  ağır  bir  yük  götürülmüşdü,  elə  bil  bir  qara  yas 
sovuşmuşdu başlarından. Hamı da buna  görə duaçıydı Həmzə 
kişiyə. Camaatın gözündə indi o əsl bir el atasına çevrilmişdi. 
Gələndə hamı ayağa qalxırdı, hörmətlə yer göstərilirdi başdan. 
O gələn yerdə bir qan işi olsa keçirdilər o qandan. 
Sürəyyaya  münasibət  də  kökündən  dəyişilmişdi.  Indi 
hamı  ona  yaranmaq,  xoş  gəlmək  istəyirdi.  Kəndin  özündən 
deyən cavanları altdan-üstdən şux geyinib məktəbə gəlir, onun 
gözlri  qarşısından  tez-tez  o  tərəf,  bu  tərəfə  keçirdilər  bəlkə 
gördü  Sürəyya,  görüb  də  bir  nəzər  salmaq  istədi.  Bir  xoş 
təbəssüm göstərdi, bir xoş söz dedi bu cavana. 
Bir  vaxt  ondan  çəkinib  hətta  baxmağa  da  bir  ehtiyac 
duymayan o institut tələbələri indi institutu qurtardıqdan sonra 
han
sı  subaydısa  Sürəyyanın  böyür-başında  fır-fır  fırlanırdılar. 
Bir  də  görürdün  budur  flankəsin  aspiranturada  oxuyan  oğlu 
yanında  da  üç-dörd özü kimi cavan,  çiyinləri  qalxa-qalxa 

---

 
208 
məktəbə sarı üz tutub gəlməkdədilər. Baxışından, duruşundan, 
ye
rişindən  anlayırdı  Sürəyya  tamırlarını,  di  gəl  coşqunca  bir 
ikrah hisssi oyanırdı onlara qarşı ürəyində. Bir vaxtlar Sürəyya 
gözlərini çəkmədiyi bu sarışın oğlandan bir anicə baxış, bir xoş 
təbəssüm gözləyə-gözləyə yanırdı, bir baş qaldırıb ona sarı belə 
də baxmırdı haman bu aspirant oğlan. Indi necə quzu kimi duza 
yüyürür,  necə  boynu  bükük,  yazıq  olub,  utancaq  olub  onun 
yanında, belə incələ-incələ, saya-saya dayanıb. Gözlərini çəkə 
bilmir  Sürəyyadan,  başqalarıyla  söhbət  etsə  də,  fikri-zikri 
Sürəyyanın yanındadı. Belə də baxmaz Sürəyya ona, bir qaloş 
da  hesab  etməz  onu  ayağına  geyinməyə.  Nə  danışığından 
qalacaq  onun  yanında,  nə  gülüşündəm,  nə  ədasından  qalacaq, 
bu  saymazlığıyla,  bu  adam  hesab  eləməzliyilə  öldürəcək 
mə”nən onu, yeri gəlsə hələ bir qüsurunu deyib iti qovan kimi 
qovacaqdı  burdan.  Heysiyatına  toxunacaq,  mənəviyyatca 
öldürəcəkdi onu! Eləyirdi də düşündüklərini. 
Burada  yenə  Cəmilə  deyirdilər  ona.  Təkcə  sənədatda, 
yaz
ılışda  Sürəyya  gedirdi.  Ailədə  qonum-qonşuda,  camaat 
arasında yenə Cəmilə deyə çağırırdılar. Indi Sürəyya adı özünə 
də  bir  qədər  qərib  kimi,  yad  kimi  görünürdü.  Yavaş-yavaş 
unutmadaydı  ürəyində  bir  vay  böcəyi  fırına  dönmüş  Sürəyya 
dərdini. Yadırmadaydı gələ-gələ. Sürəyyadan ona qalan bir bu 
fır idi ürəyinin gizlin bir küncündə yumrulanmış, bir üçdüymə 
ya
şıl  kapot  idi  vüsal  həsrətli,  camadan  küncünə  atılmış,  bir 
kolxozçu  qız  geyimiydi  düyünçə  bağlanıb  sandıq  dibinə 
bas
ılmış:üstü  pışpışalı  jaket-yubka,  içi  pambıq  qalıqlı  fartuk, 
üçü  bir  bağlancaqda.  Bir  də  hər  gün  məktəbə  güyib  getdiyi 
paltarlarının    qara  rəngiydi  Sürəyyadan  qalmış,  birisi  solub 
köhnəldikcə  bir  başqasını  tikdirdiyi.  Bir  də  ürəkdən  sevinib 
gülə  bilməmək  aşısı  qalmışdı  Sürəyyadan.  Ürəkdən  sevinib 
hamı kimi şad ola blmirdi qız, həzincə bir qəm çaları duyulurdu 
hər  gülüşündə,  sevincində,  solğunca  bir  iztirab,  kədər  izi 
duyulurdu. 

---

 
209 
Nəhayət  qapılarına  glən  elçiləri  sinirli  bir  şəkildə 
dəlicəsinə  qovmaq,  rədd  etmək  adəti  Sürəyyadandı.  Nə  ana 
yal
varışına  baxırdı,  nə  ata  baxışından,  zəhmindən  qıypınıb 
çəkinirdi,  nə  qohum  əqraba  təbliğatına  uyurdu.  Qeyd-şərtsiz 
rədd eləməkdəydi  elçiləri bir-birinin ardınca. Heç kəs baş aça 
bilmirdi qızdan, anlayıb dərk edə bilmirdilər məramını, istəyini. 
Dilə tutub öyrənə də bilmirdilər, ala da bilmirdilər bir söz. 
Hətta  sirrinin  yeganə  şahidi  Nırgiz  belə  anlayıb  baş  aça 
bilmirdi  bacılığından.  Nərgiz  ərə  getmişdi.  Bu  gün  sabah  ana 
olub  analara  qoşulacaqdı.  “dəlisən  vallah-  deyirdi  Nərgiz-
itirmisən  ağlını,  huşunu.  Cəmi  üç  gün  görüb  itirdiyin  yad 
oğlundan ötrü illərcən iztirablar çəkirsən, qəm yeyirsən. Indi o 
çoxdan unudub 
səni,  çoxdan  yadından  çıxarıb,  evlənib,  ailə-
uşaq sahibi olub. Bir belə dərdindən ölən var, qapınıza elçiliyə 
gəlib  yalvaran  var,  bəyənib  getmirsən  birinə.  Neyləyəcəksən? 
Elə belə qız qalıb qarıyacaqsan? Ağlını başına yığ Sürəyya, bir 
gələcəyini fikirləş. Axı qız uşağısan sən, oğlan ha deyilsən30-
35  yaşına  kimi  subay  qalıb  sonra  evlənəsən!”    Bu  söhbət 
Sürəyyagildə  olmasaydı  dalaşardı  Nərgizlə,  küsüb  üzünə  də 
baxmazdı.  Amma  öz  evləriydi  deyə  dinməyib  ürəyində 
inciyirdi bacılığından. Indi budur bir aydan da artıqdı getmirdi 
onlara,  göndərdiyi  maşını  da  təpəsi  üstə  geri  qaytarırdı  bom-
boş.  Özü  ağır  ayaqlıydı  Nərgiz,  gələ  bilmirdi  özü.  Yəqin  indi 
darıxdığından ölürdü, üzülürdü Nərgiz. 
Kənddə  ona  təkcə  Sürəyya  qəmini yada salmayıb  unut-
maq  lazım  idi.  Onu  da  məktəbdə  şagirdlər  arasında  olmaqla 
hasilə  gətirirdi.  Elə  sevirdi  uşaqlar  onu,  elə  çox  istəyirdilər 
sinifə  girib  dərsə  başlayınca  gözlərini  zilləyib,  nəfəslərini 
içlərinə  çəkib  tamaşa  edirdilər  ona.  Boyuna-buxununa 
gözəlliyinə, yaraşığına, uyuşuna. Qoşaca sallanmış hörüklərinə, 
incə bədəninə şux yaraşan qara donuna, sinfi lətafətə mindirmiş 
məlahətli  səsinə.  Elə  qapılırdı  uşaqlar  ona,  dünyada  hər  şeyi 
unudurdular  sinifdə.  Duyurdu  Sürəyya,  duyub  da  xilas  olmaq 
istəyirdi  bu  günahsız  uşaq  vurğunluğundan,  yeri-yurdu 

---

 
210 
bilinməyən  bu  dilsiz  uşaq  məhəbbətindən,  göz  sevgisindən. 
Biliyi, qabiliyyəti, savadı ilə qazanmaq istəyirdi bu məhəbbəti. 
Bununçun da evdə çox ciddi hazırlaşırdı dərslərinə. Instutda nə 
qazanmışdı ki? Nə öyrənmişdi instutda? İndi evlərində, kənddə 
oxuyu
b  öyrənirdi  hr  şeyi.  Şagirdlərdə  doğma  ana  dillərinə, 
ədəbiyyata  coşğunca  bir  maraq  oyatmışdı.  Hamı  görüb  təsdiq 
eləməkdəydi  bunu:  pedaqoji  şuralarda  direktor,  dərs  hissə 
müdiri  danışırdı  ondan,  valideyinlər  yığıncağında  ayrı-ayrı 
valideyinlər danışırdı, bütün camaat danışırdı. 
Dərs demək, dərsə hazırlaşmaq, dəftər yoxlamaq, məktəb 
xırdaçılıqları  getdikcə  daha  artıq  bir  şəkildə  başını  qatıb  hər 
şeyi  unutdurmaqdaydı  Sürəyyaya.  Elə  bil  dəli  bir  dünyadan 
qopub ayrılmaqdaydı, elə bil çılğın bir iztirabdan xilas olmaq-
daydı.  Təkcə  bazar  günləri  gələndə  gəlirdi  iztirabları.  Heç  bir 
işi  olmasa  da  mütləq  bazar  günləri  şəhərə  yollanardı.  Axı 
Kamal da öz rayonlarından idi, təsadüfən  görə  bilərdi Kamalı 
şəhərdə. Kamal görə bilərdi onu küçədən keçdiyi yerdə. Gözləri 
elə  axtarardı  Sürəyyanın,  baxışlarından  bir  axtarış  görəvi 
suallanardı.  
Belə  bir  bazar  günündə  şəhərdə  gəzərkən  Nərgizin 
qohum
larından.biri  onu  görüb  muştuluqladı:  oğlu  olmuşdu 
Nərgizin.  17  manatlıq  bir  uşaq  büləncəkləri  dəsti  alıb 
bacılığının  görüşünə  getdi.  Nərgiz  üç  gün  buraxmadı  onu 
yanından.  Atasını  kəndə  göndırib  dərslərindən  üç  gün  icazə 
aldıdı  ona.  Nərgiz  anlamışdı  bacılığının  keçən  dəfəki  söh-
bətlərindən  dəyindiyini.  Onunçun  da  Sürəyya  balaca  göygözə 
qulluq elədikcə içindən qovrulub yanırdı gənc ana. Sürəyyanın 
balaca  körpəyə  necə  şirin  yanaşmasına,  sevib  oynatmasına 
baxıb  qəm  gətirirdi  Nərgiz.  Dayana  bilməyib  ağladı  son  ucu. 
Bacılığının  baxtına,  taleinə,  uğursuz  məhəbbətinə  ağladı. 
Kirimək  bilmirdi  Nərgiz,  için-için  sızıldayırdı,  pırıl-pırıl 
a
ğlayırdı.  Elə  bil  öz  dərdiydi  belə  ağladan  onu,  özgə  dərdi 
deyildi heç. 
Sürəyya  isə  hey  gülümsünürdü  bacılığı  belə 
ağladıqca, ovundurub kiritməyə çalışırdı bacılığını. Guya onun 

---

 
211 
dərdi deyilmiş. Nərgizi belə hönkürdən, ağladan, nəsə  yad bir 
dərd imiş, özgələrə aid bir qəm imiş. Axırda dayana bilməyib 
açıldı Sürəyya, bacılığını ovundurub kiridə bilməkçin qəlbinin 
daha bir sirrini açdı ona: ağlamasın Nərgiz, yaş tökməsin belə. 
Dördcə ili qalıb onun da, nə qalıb ki? Bir də belə baxacaqsan bu 
dörd  il  də  gəlib  keçdi.  Öz-özünə  and  içib,  on  il  gözləyəcək 
Kamalı,  bu  on  il  tamam  olmayınca  bir  kimsəyə  ərə  getmə-
yəcəkdi.  İndi  bax,  söz  verir  bacılığına,  bu  on  il  tamam  olan 
günün sabahısı kim gəlsə onların qapısına elçiliyə, Nərgizin bu 
balaca göygözünün can
ı üçün keçəl də olsa, qoca-qoltax da olsa 
o  adam,  elçilərini  rədd  etməyəcək  Sürəyya,  o  adama  da  ərə 
gedəcəkdi.  Kirisin  Nərgiz,  insanın  düz  danışdığına,  düz 
dediyinə, uşağın canına yalandanmı and içir? Fəqət gözləyəcək 
bu dörd ili! Ürəyinin harasındasa belə bir duyğu var ki, tapacaq 
bu dörd il içində Kamalı, tapıb da qovuşacaq öz sevgisiylə lap 
bu  dörd  ilin  son  günündə  olsa,  belə  tapışacaqdı  Kamalıyla. 
“görərsən  indi  Nərgiz,  bir  yaşa  gör  noolacaq!  Olacaq  bu 
dediyim,  yoxsa  olmayacaq?  Olacaq  vallah,  Nırgiz  olacaq  bu! 
Ürəyimə  ayar  olub  Nərgiz,  tapacağıq  bir  gün  bir-birimizi. 
Yoxsa  bu  dünya  bur  dünya  olmaz  Nərgiz,  bir  mə.”na,  bir 
məntiq olmaz yoxsa bu dünyada!”