Şahlar həSƏNOĞLU

partlatsalar yer orbitindən çıxıb dünya məhv olar? 
- 
O da gerçəkdi. 
- 
Amma  mən  inanmıram  heç  birinə!  Sözdü  hamısı, 
yalandı! Atom da, hidrogen də, Xirosima da! 
- 
Yalan deyil Sürəyya, gerçəkdi hamısı. 
- 
Mən  inanmıram,  inanmaq  istəmirəm!  Yalandı  hamısı, 
sözdü hamısı! Qoy yalan olsun onlar Kamal! Bir bu yer üzünün 
gözəlliyinə bax! Bu yam-yaşıl arpa zəmisinə, buğda zəmisinə, 
yoncalığa  bax!  Tənək  bağlarına,  topa-topa  olmuş  kəndlərə-
kəsəklərə bax! Belə gözəl dünyanı məhv eləmək! Yalandı bu, 
sözdü bu, yuxudu bu danışırlar! Qoy bir yuxu olsun bu Kamal, 
gerçək  olmasın.  Bir  o  göydəki  buludların  ağlığına,  bir  bu  yer 
üzündəki  havanın  təmizliyinə  bax!  Gözəl  dünya,  yaşamalı 
dünya! Dünyayla nə işiniz Kamal? Qoy var olsun, yaşasın qoy 
dünya!  Mən  qəddarlığa,  amansızlığa,  şərə  inanmıram  Kamal, 
inanmaq is
təmirəm!.. Qoy söz olsun hamısı!.. 
"
Yaxşı  eləyib  də  inanmırsan  Sürəyya.  Lakin  hamısı 
gerçəkdi  onlar.  Hələ  onlar  nədir  Sürəyya,  indi  super  atomlar, 
super  hidrogenlər,  super  qırğın  silahları  hazırlanır.  Dalğalarla, 
radiasiyalarla,  mikroblarla  yaydırılan  super  kütləvi  ölüm 
qaynaqları  hazırlanılır.  Amma  sən  inanma  onlara,  şərdi  onlar, 
nifrətdi,  amansızlıqdı,  qəddarlıqdı  onlar!  Xeyirə,  məhəbbətə, 
ədalətə,  haqqa  inan  sən  Sürəyya!  Haqq  qalib  gələcək,  xeyir 
qalib  gələcək,  Allah  Şeytana qalib  gələcək  axırda  Sürəyya 

---

 
382 
Şərqin Hörmüzü Əhrimənə qalib gələcək axırda! Sən Hörmüzə 
inan!.. 
- Kamal! 
- 
Nədi Sürəyya? 
- 
Mən Qədirin də bir varlıq olduğuna, bir insan olduğuna 
inanmıram! 
- 
Görməmisən televizorda? 
- 
Nə yaxşı heç görməmişəm də! İstəyirəm bir ruh olsun, 
bir nağıl olsun o da! 
- 
Nağıllıq  var  onda  Sürəyya.  Bir  toydan  ona  verəcəkləri 
beş  min  manat  əvəzinə,  xahiş  edir  qapıda  gördüyü  balaca  bir 
tulanı  versinlər.  Tulanı  elə  belə  bəxşiş  verib  pulu  da  vermək 
istəyəndə  Qədir  nə  cavab  versə  yaxşıdır?  “Siz  tulanı 
bağışlayırsınız  mənə,  mən  də  beş  min  manatı  bağışlayıram. 
Sizcə  bu  tula  yaxşıdı,  yoxsa  beşmin  manat?”  Nə  qədər 
eləyirlərsə də pula yaxın düşmür! 
- 
Bay Allah! Nə gözəl! Nə yaxşı!.. 
İndi  Sürəyyanın  eynəsi  açılıb  yenə.  Gözləri  bir  anlığa 
güzgü  içində Kamalın gözlərilə qarşılaşdı: sonsuzca bir dəniz 
dərinliyi  duydu  Orxan  bu  gözlər  içində,  sonsuz  bir  sevgi, 
nəhayətsiz  bir  istənik  gördü,  yavuqluq,  əzizlik,  ərköyünlük 
gördü.  Baxışları bir də Orxanın şəhərdəki iki otaqlı mənzilinə 
girib ona baxdıqlarında qarşılaşdı belə. Bəlkə bu anda Sürəyya 
ömründə ilk dəfə onun boynuna sarılmaq istəyirdi? Amma ona 
doğru bircə addım atıb yenə o dərin baxışlarının sehrinə saldı 
Orxanı:  
- 
Nə  gözəldi  Kamal!  Hələ  divarlarının  kağızına  bax, 
istəyirsən  lap  yu  bunu.  Mətbəxinə  bax  hələ!  Yox  Kamal, 
deyəsən mən burdan heç yerə gedəsi olmadım! Vay, telefon da 
var! İşləyir bu? 
- 
Əlbəttə işləyir. 
Sürəyya tələsik bir nömrə yığıb danışmağa başladı: 

---

 
383 
-
Allo,  Nərgiz?..  Adımı  çəkmə.  Burdayam,  şəhərdə... 
Görüşəndə deyərəm.  Tez ol Zauru götür gəl parkın başına, beş 
dəqiqəyə mən ordayam. 
-
Parkın  başında  iki  dəqiqəyəcə  gözləməli  oldular. 
Qucağında  balaca  körpəsini  tutmuş  nazicək  bir  gəlin  maşının 
arxa  tərəfindən  boylana-boylana  yaxınlaşdıqda  Orxan  anladı 
Nərgiz olacaq bu. Qayıdıb geri baxdıqda Sürəyya da görüb onu, 
düşüb qabaqlarına yüyürdü, Zauru hop götürüb öpməyə başladı. 
Gəlib maşında əyləşərək körpəni bağrına basdı: 
- 
Zaurumnan ötrü ölərəm mən, Zaurumnan ötrü yanaram 
mən! 
Nərgiz  də  gəlib  onunla  yanaşı  əyləşdi,  lakin  utanırdı 
Nərgiz,  sıxılırdı  maşında.  Orxan  hardasa  görmüşdü  onu,  lap 
yəqindi görmüşdü, fəqət anışdıra bilmidi. Düzgün görə bilmirdi 
anışdıra, maşının güzgüsündən elə belə ötəricə nəzər sala bilirdi 
gəlinə, üzbəüz olsaydılar bəlkə də dərhal tanıyardı onu. 
Sürəyya  bacılığının  ondan  utanıb  sıxıldığını  anlayaraq 
pıçıldadı: 
- 
Kamal, dur yeri oyuncaq al gətir Zaura. 
Orxan  oyuncaq  almağa  gedərək  onları  sərbəst  qoydu.  O 
uzaqlaşıb gedən kimi Nərgiz pıçıldadı: 
- 
Kamal? Olmaya tapmısan Kamalı? 
- 
Tapmışam Nərgiz! 
- 
Demək o xəstəlik-zad da yalandı! 
- 
Suss! Yalandı Nərgiz! 
- 
Bəs necə oldu tapışdınız? 
- 
Elə Yevlaxdan qatara mindik gedək Bakıya, Kamalla bir 
kupeyə düşdük. Gecə qaranlıqdı bilmədik. Sabah üz-üzə gəldik. 
Məni qınama Nərgiz, o dünyaya gedib qayıtmışam!.. 
- 
O da tanıdımı səni? 
- 
Necə  tanımadı,  o  məndən  pis  abıra  düşdü,  ancaq 
boynuna almadı mənə Kamal olduğunu. Heç demə o da dəyişik 
deyibmiş adını, Orxan imiş adı. Barı sən günahkar bilmə məni 
Nərgiz, başa düş... 

---

 
384 
- 
Nə  danışırsan  Sürəyya!  Təki  xöşbəxt  görüm  səni,  belə 
sevinən gördüm! 
- 
Ağlama  qancıq,  gözünün  yaşını  sil...  Zaurumun  belə 
qadasın allam, Zaurumun belə canını yeyərəm!.. 
- 
Cehizini qaytarmaq istəyirdilər, mən qoymadım, dedim 
yaz
ıqdılar, ata-anası hələ bilməsinlər. Qoyun bir qabaqca mən 
gedim görüm başa sala bilərəmmi? Həm də qızın özündən bir 
xəbər çıxsın, sonra. 
- 
Rədd  elə  cehizi-mehizi!  Sən  çalış  qoy  evləndirsinlər 
qardaşlarını.  
- 
Evləndiriblər,  ondan  arxayın  ol.  Eşidən  kimi,  burda 
gözaltıları  vardı,  sənnən  qabaq,  aparıb  qoydular  qardaşlarının 
yanında.  Səni  mən  eləmişdim,  Sürəyya.  Səki  xoşbəxt  eləmək 
istəyirdim səni, nə biləydim dönüb belə pislik olacaq? 
- 
Yenə  başladın!  Pislik  niyə  olur?  Sən  tapdımısan  mənə 
Kamalı  Nərgiz  sən  qaytarıb  vermisən  təzədən,  yoxsa  hardan 
rastlaşardıq!?  Bu  ərə  getməyim  də,  yalan  deməyimizin 
cəzasıydı çəkdik. Vallah!.. 
- 
Kamal bəs ərindən qaçdığına necə baxdı? 
- 
Eh,  Nərgiz!  Heç  Kamallığını  boynuna  alırdı?  Qaçırdı 
məndən.  Guya  ailə  səadətimi  pozmaq  istəmirmiş.  Amma  mən 
başqa  cür  anlayırdım,  deyirdim  ərə  getdiyimə  görə  irgənib 
məndən. Nələr çəkmişəm bu iki-üç həftədə Nərgiz Sərsəri kimi 
küçələri  dolaşmışam.  Hələ  Kamalın  toy  dəvətnaməsin  mənə 
verdiklərində  görəydin  məni!  Heç  demə  toy  yalançı  toymuş, 
məni aldatmaq üçünmüş, ərimə qayıdım deyin. 
- 
Bəs axırda necoldu barışdınız? 
- Dünyad
a o qədər yaxşı adamlar var Nərgiz. Kamalın bir 
tələbə  yoldaşı  varmış,  Natella  adlı,  göyçək  bir  gəlin,  o  düşdü 
aramıza, o qovuşdurdu bizi, yoxsa Allah bilir indi hardaydım!.. 
Zaurumun ayağının altında ölləm, Zaurumun başına dolannam! 
Bax, Kamal əmisi indicə ona oyuncaq alıb gətirəcək. Odu bax, 
timsah alıb gətirir Kamal əmisi, tısbağa alıb gətirir... 
- 
Sürəyya olmaya Orxan həkimə deyirsən Kamal? 

---

 
385 
- 
Sən hardan tanıyırsan Nərgiz? 
- 
Vay  Allah!..  Bəs  arvadları  sağaldan  o  poliklininkanın 
baş həkimi, o Leninqradda alim olub gəlmiş ürək həkimi Orxan 
həkim  deyildimi?  Neçə  dəfə  gəlib  bizə.  Vay  Allah!.. Gör ey! 
Bax  o  zaman  pambıqlıqda  o  dəli  olmağa  gedəndə  məni  də 
aparsaydın... O vaxt Kamalı mən də görsəydim heç bir belə də 
acılar  çəkməzdin.  Orxan  həkimi  görüb  yüyürərdim  səni 
muştuluqlamağa. 
Orxan maşına yanaşıb oyuncaqları uşağa verəndə Nərgizi 
görüb dərhal tanıdı: 
-
Anan necədi bacı, vəziyyəti pisləşməyib yenə? 
-
Pisləşib  həkim.  Sizin  adresinizi  təzəcə  öyrənmişdik, 
Bakıya sizin yanınıza aparmaq istəyirdik... 
- 
İndi gedə bilərəkmi ora? 
- 
Yox, Kamal! Məni görəllər, sabah tezdən gedərsən! 
- 
Yaxşı, onda siz söhbət eləyin, mən də bir papiros çəkim. 
Orxan parka girib orada papiros yandıdı. Qoy iki bacılıq 
nə qədər istəyirlər söhbət eləsinlər. 
-  Za
ur üzümü cırmaqlama, üzüm gicişir! Nərgiz, bax bu 
axşam  gedirsən  anamın  yanına,  bu  on  ildə  nə  gəlib  başıma 
danışırsan. Mən heç nə deməmişəm arvada. Bax, ustulufca hər 
şeyi  başa  salırsan.  Özü  də  deyirsən  o  loğman  hesab  elədiyin 
həkimmiş Kamal. Deyirsən kefi göynən gedir qızının, arxayın 
ol  onnan.  Bax,  atama  da  hələ  bir  söz  deyib  eləməsin.  Qadan 
alım Nərgiz, bax, elə elə arvad qəfil sarsılıb eləməsin? 
- 
Narahat olma, Nərgizin dilinə bələd deyilsən? 
- 
Zauruma canım qurban, qoyunum, quzum qurban! 
- 
Ver  bəri  onu,  mən  də  gedim  arvadı  muştuluqluyum, 
deyim həkimin sabah tezdən yanındadı! 
- 
Bax  ha,  Nərgiz,  mən  haqda  hələ  bir  söz  demə! 
Zaurumu
n gözlərin yeyərim, dilin yeyərəm, Zaurumun qadasın 
alarım! Zaur başımın tükünü çəkmə, başım gicişir!.. 
Sürəyya Zauru yerə qoyub yeriməsinə tamaşa elədi. Uşaq 
anasının qucağında dönüb bir çiçək gülüşlə ona doğru açıldıqda 

---

 
386 
Sürəyyanın  sevincinin  həddi-hüdudu  olmadı.  Zaur  anasının 
çiynində tini burularkən əlilə guya Sürəyyanı vurmaq istəyirdi, 
oyuncağıyla qıjanırdı ona tərəf. 
Orxan g
əlib  maşının  sükanı  arxasında  əyləşdikdə 
Sürəyyanı təlaş içində gördü: 
- 
Kamal, bir o beşmərtəbədəki evimizə sür... 
- 
Nə var orda Sürəyya? 
- 
Nəsə  canıma  gicişmə  düşüb.  Elə  bil  taxtabiti  gəzib 
canımda. 
- 
Nə danışırsan Sürəyya? Hardan çıxıb taxtabiti? 
- 
Bəlkə sənin mənzilindəymiş? 
- 
Qətiyyən! Heç ola bilməz. 
-
Vallah alışmışam Kamal. 
Sürəyya  mənzildə  o  biri  otağa  keçib  qapını  içəridən 
bağladı. Görünür  soyunub taxtabitini axtarırdı. Az sonra təlaşla 
qayıdıb gəldi: 
-  Taxtabiti-
zad  yoxdu,  amma  bütün  bədənim  bax  belə 
səpişikdi! – Sürəyya çırmanmış qolunu ona sarı uzatdı. 
Orxan  onun  qolundakı  səpişiyə  baxıb  danacaq  qaldı:  bu 
allergiyadı, məxmirək kimi bir şeydi nəsə? 
- 
Nə yemisən sabah-sabah? 
- 
Heç nə, çay-çörək, kərə yağı. 
- 
Konfet, şokold necə? 
- 
Heç nə, heç nə! 
- 
Bəs  nədən  olub  bu?  Məxmirək  kimi  bir  şeydi, 
yeməkdən,  içməkdən,  paltardan  olur.  ətriyyatdan,  lap  adi  gül 
iyisindən ola bilər. 
- 
Kremdən olmaz görən? Lap siftə üzümdən başladı. 
- 
Birdən ikiyə olub belə, kremdən? 
- 
Krem vurmuşam heç? 
- Tez ol üz-
gözünü təmiz-təmiz yu. Su var kranda. 
Orxan  Şifonerin  gözündən  bir  Leninqrad  sabunu  tapıb 
gətirdi. Sürəyya köpüklədib dönə-dönə üzünü yumağa başladı. 
Dörd-
beş  dəfə  sabunladı  üzünü.  Sonra  aşağı  düşüb  maşına 

---

 
387 
əyləşərək aptekə gəldilər. Orxan dimidrol, kalsixlor duzu, bir də 
klaritin alıb gətirdi, aptekçidən stəkan, isti-su şüşəsi alıb gətirdi. 
Sürəyya  kalsixlor  duzunu  çox  çimçişə-çimçişə  qəbul  edib, 
dimidrol tabletkasını və klaritini üstündən ataraq yarım stəkan 
da İsti-su içdi. 
Orxan kəndə yola düşüb maşını ağır-ağır sürməyə başladı. 
Sürəyya  pəncərələri  açıb  özünü  küləyə  verirdi.  Yamanca 
həyəcanlanmışdı. 
- 
Tez sür Kamal, qoy külək bərk vursun. Vay Allah, bu 
nə işdi düşdüm! 
İndi Orxan elə pərt olmuşdu, bilmirdi neyləsin. Axı niyə 
belə  oldu,  bu  nə  mərəzdi  tutdu  Sürəyyanı?  Şad-şalayın 
durduqları yerdə, ilk toy gəzintisinə çıxdıqları yerdə. Sabahdan 
bəri  Sürəyyanın  bütün  hərəkətləri,  danışıqları,  həyəcanları 
tükənməz  bir  sevinc,  səadət,  xoşbəxtlik  qaynağıydı  onunçun, 
dinlədikcə,  duyduqca,  sinirdikcə  ruhu  teylənir,  qəlbi  atlanırdı, 
bir bahar ətri çilənirdi sinirlərinə. Nə oldu ona birdən-birə, niyə 
belə oldu? Gözlərində göz yaşları şölələnib, ürəyində təlatümlü 
duyğular oyanışıb, di gək qəfil oyanmış bu mərəzdən pozulub 
damağı, qaralıb qanı, qoymur öz sevinci, öz səadətiylə yaşaya, 
öz  odlu  duyğularını  sinirə.  Dimidrol,  klaritin  kəsəcək 
kəsməyinə  gicişməsini,  amma  dərhal  kəsməyəcək,  hələ  bir 
müddət də narahat edəcək bu mərəz onu. 
- 
Evə  dönmə  Kamal,  bax,  o  qoşa  yalın  başına  sür,  evdə 
atandan-
anandan  utanacam,  nə  qaşına  biləcəm,  nə  özümü 
küləyə verə biləcəyəm.  Yalın başı  yəqin küləklidi, hava vurar 
məni orda. 
Qoşa  yal kəndə dönən  yoldan beş-altı kilometr qabaqda, 
yolun sol tərəfindədi. Yalların yüzotuz-yüzəlli metr hündürlüyü 
var.  Orxanın  bütün  uşaqlığı  o  yalların  başında  keçib.  Düz 
bu
yurur  Sürəyya,  həm  küləklidi  yal,  həm  yiyəsizlikdi. 
Dərmanlar  öz  təsirlərini  göstərənədək  orada  uvanarlar,  sonra 
yenə  evlərinə  qaytarar  Sürəyyasını.  Indi  maşının  oturacağına 
söykənib  yumubdu  gözlərini,  deyəsən  bir  az  da  ötüşən  kimi 

---

 
388 
olub mərəzi, sakitləşən kimi olub. Gözəlliyinə baxmaq olmur, 
incəliyindən  doymaq  olmur,  həyəcanından  qurtulmaq  olmur. 
Maşını  lap  astaca-astaca  sürürdü,  qoy  çökəkliyə  düşüb 
yırğalanmasın  maşın,  paltarı  bədəinə  sürtülüb  qaşındırmasın 
Sürəyyanı.  Yala  doğru  qayıdan  torpaq  yola  düşüb  iki  yalın 
arasındakı yamaca qalxdı. Buradan yol aşıb yalın o biri üzünə 
addıyırdı. Orxan yoldan çıxıb sol tərəfdəki yal başına dikləndi, 
yalın lap başına qalxıb maşını saxladı. Gördü uyuyub Sürəyya, 
mışıl-mışıl  yatmaqdadı  maşında.  Özü  maşından  düşüb  yalın 
güney döşlərinə enərək bir iri qucaq topal yığıb  gətirdi. Quzey 
döşlərinə  enib  bir  iri  qucaq  da  yovşan  yolub  gətirdi.  Topalı 
ortadan, yovşanı ayaq, baş tərəfdən döşəyib Sürəyyanın boyuna 
bir döşək düzəltdi. Yavaşca maşından götürüb bu döşək üstünə 
uzatdı.  Başının  altını  alçaq  bilib  gedib  bir  qucaq  da  yovşan 
yolub gətirdi. Bu gətirdiyini də başı altına qoydu, açıq ayaqları 
üstünə, dizləri üstünə sərdi. Sonra da bir dimidrol tabletkasının 
təsirindən belə şip-şirin uyumuş Sürəyyasına dikildi. 
Qənirsiz  gözəldi  Sürəyya,  üzündə-gözündə,  boyunda-
buxunun
da  bir  eyib  sayılacaq,  bir  nöqsan  tutulacaq  cəhəti 
yoxd
u.  Bəm-bəyaz  ayaqları,  şüp-şümşəd  qolları,  göp-göyçək 
üzü  vardı,  up-uzunca  kiprikləri,  sünbül  hörünüşlü  yop-yoğun 
saçları vardı. Nə uzun deyildi, nə qısa deyildi, nə kök deyildi, 
nə arıq deyildi. Yaradan elə bil bir qüdrət qələmiylə çəkmişdi 
qaşlarını, gözlərini, cizgilərini. Baxdığınca baxırdı Sürəyyasına 
doymaq bilmirdi baxdığınca.  
Təpə  başından  açılan  ana  torpağın  bu  gözçəkən  mənzə-
rəsində də bu uyuyb yatmış el gözəli kimi bir qüsur, bir ləkəntə 
görünmürdü.  Füsunkar  bir  görüntü,  ürək  oxşayan  bir  gözəllik 
açılırdı təpədən. Uzaq-uzaq dərələrdə, tarlalarda, çökəkliklərdə 
göylüklər,  yaşıllıqlar  peşində  qoyun-quzu  sürüləri,  mal-qara 
naxırları  görünməkdəydi.  Yovşanlı  bir  sinədə  tərəkəmə 
alaç
ıqları qurulmuşdu. Göz işlədikcə uzaqlarda bir kənd-kəsək, 
bir oba gözə dəymirdi. Təkcə sol tərəfə baxdığında Orxangilin 
öz kəndlərini görmək olardı beş-altı kilometr aralıda. Lakin indi 

---

 
389 
onun  
baxışlarını yerlə-göyün bitişgəklərinəcə uzanıb gedən bu 
qarşı  tərəfin  kəndsiz-kəsəksiz,  dərəli-talalı  dalğa  çölləri  dartıb 
aparırdı. Gözçəkən bir yabanılıq, xamlıq, təbiilik uyumuşdu bu 
əyri-üyrü çöllərdə. Göy üzünə ağ-ağ buludlar sərələnmişdi. Bu 
ağ  buludlar  aralığından  zümrüd  göllü  göylər  süsənlənirdi, 
butalanırdı.  
Birdən Orxana elə gəldi ki, adi bir təpə başında deyil bu 
dayanmaq,  bu  tamaşa.  Sevincin,  səadətin,  qüdsiyyətin  zirvə-
sindədi bu dayanış, bu duruş- bu yatış. Gözləri önündə bu uza-
nıb gedən yabanı çöllük doğma vətən torpağının bir parçasıdı, 
başı  üzərində  qanad  gərmiş  bu  ağ  buludlar  doğma  Vətən 
göylərinin  bir  süsən  bölgəsidi,  əcnəbi  kremini  bədəni  götür-
məyib  məxmirəyə  tutulmuş,  bir  yabletka  dimedrol  təsirindən 
belə uyuyub  yatmış bu Vətən gözəli öz sevgilisidi. Onun başı 
altındakı  burun  uyuşduran  bu  yastıq  yovşan  topası  da  Vətən 
torpağının  bitirdiyi  bir  şəfa  bitgisidi  belə  ətrli,  belə  göm-göy. 
Vətən  göylərinin  əsdirdiyi  meyxoş  payız  küləyi  ana  torpa-
ğımızın ətrini, rayihəsini bu yovşan qoxusuna qatıb bu uyumuş 
Vətən gözəlinə qoxuladacaq, canına-qanına hopuzulub bir şəfa 
qaynağına  çevriləcək,  şəfa  tapıb  sağalacaqdı  bu  qoxudan 
sevgilisi.  O  nağıllarda  deyildiyi  kimi  də  asqırıb  ayılacaq, 
qəfilcə  gözlərini  sap-sağlam  açıb  pırıl-pırıl  tamaşa  edəcək, 
gülüm
sünəcəkdi;  sonsuz  bir  xoşbəxtliyə,  sevincə,  səadətə 
çatdıracaqdı  onu,  parlaq  bir  gələcəyə  aparacaqdı.  Bu  Vətən 
torpağında,  bu  təmiz  Vətən  göyləri  altında  qutlu,  fərəhli  bir 
ömür  payı  yaşayıb,  mutlu,  xoşbəxt  bir  dövran  sürəcəkdilər. 
Sonra  da  yenə  o  nağıllarda  söylədikləri  kimi,  yeyib-içib  yerə 
keçəcəkdilər,  Vətən  torpağına  qarışacaqdılar,  müqəddəsliyə, 
əbədiyyətə qovuşacaqdılar!.. 

---

 
390 
Mündəricat 
 
Ön söz..................................................................... 3 
 
Birinci  
hissə.“Sona bülbüllər”.. .......................... 6 
 
İkinci  hissə.“Girdim yarın bağçasına”................ 202 
 
EPİLOQ  ............................................................................. 374