Summa caietana de pctis Et noui testamẽti iẽtacula
Yüklə 5,7 Mb.
|
publice siue occulte ꝑ vim aufert res a transeuntibus) spẽs est rapine/& mani= feste peccatum mortale: a quo denominantur latrones. @@0@ @@1@ ¶ Consurgit autem iniquitas legis ex quattuor. Primo ex materia: vt quum mandatur fieri ali= quid quod est peccatum/& precipue mortale: vt sunt leges de sacrificando idolis/de fallendo proximum. Secũdo ex forma: vt sunt leges grauantes inequaliter subditos inequalitate propor tionis, que cōstituit iniustitiam distributiuā. Vt quum fit edictũ de colligendis decem milibus ducatorum a populo, ita ꝙ tales soluant centum & tales viginti &c. quum tamen secundum proportionalẽ iustitiam econuerso forte fieri deberet: sed quia attenditur ad fauores vel ad amicitiā/ideo sic inique distribui{t$} onus. Et sic de similibus. Tertio ex authore legis: quia scilicet non habet potestatem statuendi/vel non habet potestatem super illos vtpote exemptos/aut suꝑ illā rem seu illud opus. Quarto ex fine: quia non ordinatur in veritate ad commune bonum, sed ad proprium commodum principis. Et quocun horum modorum lex seu mandatum iniustitiā habeat, non solum est iniqua / sed non obligat subditos ad sui obseruantiam. Ad secundum modum spectant oẽs gabelle inique ex forma: vt viden{t$} omnes gabelle de his que deferun{t$} pro proprio vsu, que etiā ex ciuili iure sunt prohibite. Ad quar= tum autem omnes inique ex non durante amplius fine: vt si ga bella fuit posita ad faciendum muros ciuitatis, perfectis muris iniusta est si perseuerat exactio. @@0@ @@1@ mum infamat exponendo in iuriosam alicui scedulam vt inueniatur/legatur &c.) ad detractionis crimen spectat/si actoris nomen occultatur. Si vero seipsum nominat/ ad cōtumelie nequiciā ꝑtinet. Et ꝑꝑea semꝑ est scelus magnũ. to dño/pctm̃ est iniustitie & curiositatis. Interuenit siquidẽ in hoc oꝑe in iustitia: qm̃ fit iniuria custodienti literas sub sigillo: ideo. n. apponi{t$} sigillũ/vt custodiatur scriptura interior per sigillum. ¶ Et quia custoditur duobus/scilicet mittenti & ad quem mit= titur (mittens siquidem/custodiam sigilli apposuit vt sic custo dita litera perueniat ad eum ad quem mittit) ideo appellatione domini in ꝓposito venit vter. Et ꝑꝑea nisi alter eo℟ cōsentiat/ aperitur sigillum inuito domino. Et vtri fit iniuria: quia ius aperiendi quod vtri soli conuenit / non solum vsurpatur sed tollitur: non. n. restat quod aperiatur postꝗ̈ apertum est. Curio sitas quo inuenitur in hoc actu: quia ad hoc aperiuntur litere vt legantur/vt sciat legens id quod scire non decet / aut saltem vnde scire non decet: quia ex alienis secretis non decet acquirere notitiam. Est igitur peccatum iniuste curiositatis aperire literas sigillatas inuito domino. ¶ Et ꝗa iniustitia ex suo gñe est mortale pctm̃ formaliter loquẽ do, ideo actus iste ex suo gñe est pctm̃ mortale si formaliter fiat. Dupłr nan cōtingit hoc facere. Primo formaliter & ꝑ se, hoc est ex intẽtione iniuriam talem faciendi: sicut detrahens animo detrahendi/ & dicẽs conuitium animo iniuriandi &c. Et sic est mortale: quia iniuria ista non est inter paruulas in= iurias / que quasi pro nihilo ab hominibus habentur: sed est iniuria estimata ab hominibus: vt patet. Et si quera{t$} in quo<-P> @@0@ @@1@ Secundũ est/ꝙsiquis hmōi literas aperiat ex curiosa leuitate putans pro certo ꝙ non sunt ibi scripte res importantie/paratus tamen ad secretum si casu ibi inueniretur aliquid secreto tenen dum, peccat quidem sed venialiter tantum: quia nec per se facit iniustum/nec per accidens redit iniustum materialiter in natu= ram formalis iniustitie: quia nullum est periculum nocumẽti. Tertium est, ꝙ authoritate publica ex causa rationabili aꝑire hmōi literas/non est iniustum ꝗ̈uis fiat inuito dño: quia respu= blica ius habet prouidendi sibi oportune: ad prouidam autem cautelam publici boni spectat tempore belli vigilare super insi= dijs / proditionibus & tractatibus &c. que per literas possent significari. Et idcirco excusantur aperientes huiusmodi literas de mandato publico ex causa belli aut alia rationabili causa. Et sibijpsi imputet extraneus vel dominus ecclesiasticus aut secu= laris qui mittit literas / si displicet factum: scire enim debet/ ꝙ nulli iniuriam facit qui vtitur iure suo. Et hac eadem rōne (quia scilicet vtitur iure suo) maritus aperit literas vxoris seu ad vxorem/& pater filiorum/& prelatus religiosorum. & sic de similibus. @@0@ @@1@ ¶ Et potest hoc peccatum incurri dupliciter. Vel formaliter: hoc est ex intentione contristandi hominem contradicendo. Vel ma terialiter: hoc est abs hmōi intentione. Et vtro mō est pctm̃: quia cōtra rectā rōnem/exigentẽ hominẽ debere conuersari de= lectabiliter vt decet. Et cōiter est pctm̃ veniale / ꝑꝑ paruitatem nocumenti intenti seu subsequẽtis: nam hmōi tristitia minimũ quid est. Si tñ intenderet aliquis confundere hominem aut con temptibilem reddere per hmōi contradictiones, esset peccatum mortale/propter notabile proximi nocumentum. sibi iuste debitis/vt quotidie fit, pctm̃ est quadrupłr. Primo ex irrōnabili cā: puta si ex cupiditate seu auaricia aut pertinacia quadā vel opprimẽdi aut molestandi cā litiga{t$}. Secundo ex modo personali: si contentiose & quasi inimice/ non colloquendo &c. litigatur. Tertio ex mō iudiciali: si frau dulenter/si peruerse producendo / probando/ prorogando &c. litigatur. Quarto ex scandalo pusillorũ: vt contingit qñ frater contra fratrem, aut religiosi contra laicos grauatos filijs & filia bus / seu alias indigentes &c. quibus deberent donare/litigant. Deberent enim prepositi proponere capitulo / & cum capituli consilio blanda charitate aut donare/aut differre in pinguiorem<-P> @@0@ @@1@ ¶ Ludus autem ex proprio genere peccatum est/qui consistit in actioni bus turpibus vel iniustis. Et distingui tur in tria genera. Primum genus est / quũ ludus assumit turpia verba vel facta. Et si quidẽ verba vel facta sint peccata mortalia / ludus est peccatum mortale: si autem verba vel facta sunt peccata venialia / ludus quo erit peccatũ veniale. Secundum genus est / quum ludus assumit nociua proximo: siue noceant in persona/siue in fama / siue in honore &c. Et sic semper est peccatum mortale: quia nocere proximo est mortale peccatum: nisi propter imperfectionem actus excu= setur. Esto tamen hic prudens interpres: quoniam moderata hastiludia & moderata gladiatoria & similes exercitationes ar morum que parum nocumenti periculo exponunt ob cōmune bonum militaris discipline/que exercitatione comparatur prouo catur & fouetur, non comprehenduntur sub his dānatis ludis. Tertium genus est/quum in ludum assumuntur sanctorum gesta, tanꝗ̈ contemnantur & in derisionem deducantur: hoc. n. peccatum mortale est / iniuriam inferens non homini sed deo in sanctis aut sacris suis. Primo ex fine: vt siquis ita esset affectus ludo vt multum tempus consumeret in ludis, & hoc esset veniale:<-P> @@0@ @@1@ ¶ Potest autem dupliciter superfluitas venereorum inueniri. Primo secundum solas circunstantias: vt contingit inter coniu ges. Et sic communiter est venialis luxuria. Secundo secundum ipsam speciem actus: vt contingit in for nicatione/stupro/adulterio/&c. & his que ad hec ordinantur. Et sic semper est mortale peccatum: vt de qualibet specie in suo loco patet. @@0@ @@1@ ¶ Quantum ad doctrinam peccatur primo docendo noxia anime, siue cōtra fidẽ catholi cam/siue contra bonos mores. Et hoc siue di recte siue indirecte: hoc est ex mō dicendi magnificando cōtra ria/& quasi despiciendo ea que sunt fidei seu bonorum morũ: vt contingit doctoribus multis philosophie/ & poetis arroganti= bus sibi philosophie authoritatẽ libertate ingenij & contemptu fidei & bonorum mo℟: quasi non sint veri philosophi nec veri poete qui boni christiani sunt. Secũdo docendo falsa vt vera. Et hoc si ex industria fit / incurritur mendacium perniciosum mentiendo in his que ad perfectionem spectāt intellectus: qualia sunt scibilia omnia: nocumẽtum. n. inferre in bonis intellectus/ non est minus ꝗ̈ nocere in bonis corporalibus. Secus autem est mentiri de aliquo singulari: quoniā singularia non sunt scibilia/ & illorum notitia non per se spectat ad perfectionem intel= lectus. Si autem non ex proposito falsum dicitur in scibilibus/ non est peccatum mortale: quum non sit mendacium nisi ma= terialiter. nisi forte nocumentum notabile inde proueniens ex incuria aut temeritate doctoris asserentis temere falsum/reducat actum in naturam mendacij/tanꝗ̈ non curauerit mentiri in no cumẽtum aliorum. Tertio negligendo studere vt docere bene possit &c. Quarto nolendo docere aliquid egregium ex in= uidia. Quinto deuiando scolasticos auditores ab alijs doctori= bus in damnum ipsorum auditorum & iniuriam doctoris. Et hoc esset mortale si sic fieret. ¶ Quantum autem ad mores non solum peccat minus corri= gendo vel excedendo in correctione, sed quod magis vrget fo= uendo aut inuitando ad turpia seu ludos &c. sunt. n. cause mul torum per hoc malorum inde subsequentium in adolescentulis.<-P> @@0@ @@1@ Yüklə 5,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|