@@0@
@@1@Libel. famosus. Lr̃aꝝ alienaꝝ aꝑtio. 162
LJbellus Famosus (
quo quis proxi=
mum infamat exponendo in
iuriosam alicui scedulam vt inueniatur/legatur
&c.)
ad detractionis crimen spectat/si actoris
nomen occultatur. Si vero seipsum nominat/
ad cōtumelie nequiciā ꝑtinet. Et ꝑꝑea semꝑ est scelus magnũ.
LJteras Alienas sigillatas aꝑire inui
to dño/pctm̃ est iniustitie &
curiositatis. Interuenit siquidẽ in hoc oꝑe in
iustitia:
qm̃ fit iniuria custodienti literas sub
sigillo:
ideo. n. apponi{t$} sigillũ/vt custodiatur
scriptura interior per sigillum.
¶ Et quia custoditur duobus/scilicet mittenti & ad quem mit=
titur (
mittens siquidem/custodiam sigilli apposuit vt sic custo
dita litera perueniat ad eum ad quem mittit)
ideo appellatione
domini in ꝓposito venit vter. Et ꝑꝑea nisi alter eo℟ cōsentiat/
aperitur sigillum inuito domino. Et vtri fit iniuria:
quia ius
aperiendi quod vtri soli conuenit / non solum vsurpatur sed
tollitur:
non. n. restat quod aperiatur postꝗ̈ apertum est.
Curio
sitas quo inuenitur in hoc actu:
quia ad hoc aperiuntur litere
vt legantur/vt sciat legens id quod scire non decet / aut saltem
vnde scire non decet:
quia ex alienis secretis non decet acquirere
notitiam. Est igitur peccatum iniuste curiositatis aperire literas
sigillatas inuito domino.
¶ Et ꝗa iniustitia ex suo gñe est mortale pctm̃ formaliter loquẽ
do, ideo actus iste ex suo gñe est pctm̃ mortale si formaliter fiat.
Dupłr nan cōtingit hoc facere. Primo formaliter & ꝑ se,
hoc est ex intẽtione iniuriam talem faciendi:
sicut detrahens
animo detrahendi/ & dicẽs conuitium animo iniuriandi &c.
Et sic est mortale:
quia iniuria ista non est inter paruulas in=
iurias / que quasi pro nihilo ab hominibus habentur:
sed est
iniuria estimata ab hominibus:
vt patet. Et si quera{t$} in quo<-P>
@@0@
@@1@Literarum alienarũ apertio.
<-P>iniustitia hec nocet proximo, dicendum est ꝙ leditur proximus
in proprio iure custodie scriptorũ suorum: quod contra ius gen
tium violatur/quasi ius legatorum inanimatorum: cōmuni. n.
fidei sigilla lr̃arũ credita intelliguntur. Alio modo aperiuntur
lr̃e sigillate non animo iniuriam hanc irrogandi. Et tunc non
proprie incurritur iniustitia: quia non fit iniustum formaliter/
sed materialiter. ac per hoc non est peccatũ mortale/nisi actus
redeat in naturam sue forme aliunde: puta ex nocumento subse
quuto in fama/honore/rebus &c. vel forte ex excellentia perso
ne offense/puta principis: vel ex alio accidente.
Exhis Aũt hr̃e potes tria spālia. Primũ est/ꝙ siquis sigil
latas alienas lr̃as legat sub ratihabitiōis spe in mit
tente vel ad quẽ mittitur, excusatur: quia non aperit inuito dño.
Secundũ est/ꝙsiquis hmōi literas aperiat ex curiosa leuitate
putans pro certo ꝙ non sunt ibi scripte res importantie/paratus
tamen ad secretum si casu ibi inueniretur aliquid secreto tenen
dum, peccat quidem sed venialiter tantum:
quia nec per se facit
iniustum/nec per accidens redit iniustum materialiter in natu=
ram formalis iniustitie:
quia nullum est periculum nocumẽti.
Tertium est, ꝙ authoritate publica ex causa rationabili aꝑire
hmōi literas/non est iniustum ꝗ̈uis fiat inuito dño:
quia respu=
blica ius habet prouidendi sibi oportune:
ad prouidam autem
cautelam publici boni spectat tempore belli vigilare super insi=
dijs / proditionibus & tractatibus &c. que per literas possent
significari. Et idcirco excusantur aperientes huiusmodi literas
de mandato publico ex causa belli aut alia rationabili causa. Et
sibijpsi imputet extraneus vel dominus ecclesiasticus aut secu=
laris qui mittit literas / si displicet factum:
scire enim debet/
ꝙ nulli iniuriam facit qui vtitur iure suo. E
t hac eadem rōne
(quia scilicet vtitur iure suo) maritus aperit literas vxoris
seu ad vxorem/& pater filiorum/& prelatus religiosorum. &
sic de similibus.
@@0@
@@1@Litigium. Litigare pro tꝑalibus. 163
LJtigium Duo significat pctā. Alte℟
quod vocatur cōtentio/qua
quis contra veritatem ex proposito litigat. de
qua superius dictum est. Alterum quod pro
prium nomen non habet/quo homo in con/
uersatione humana omnibus opponit verbo
vel motu aliquo: ac per hoc molestam habet conuersationem,
vtpote tristitiam ingerens his cum quibus conuersatur. Est aũt
peccatum hoc contrarium affabilitati: qua homo conuersatur
cum omnibus delectabiliter vt decet.
¶ Et potest hoc peccatum incurri dupliciter. Vel formaliter: hoc
est ex intentione contristandi hominem contradicendo. Vel ma
terialiter:
hoc est abs hmōi intentione. Et vtro mō est pctm̃:
quia cōtra rectā rōnem/exigentẽ hominẽ debere conuersari de=
lectabiliter vt decet. Et cōiter est pctm̃ veniale / ꝑꝑ paruitatem
nocumenti intenti seu subsequẽtis:
nam hmōi tristitia minimũ
quid est. Si tñ intenderet aliquis confundere hominem aut con
temptibilem reddere per hmōi contradictiones, esset peccatum
mortale/propter notabile proximi nocumentum.
LJtigare In iudicio pro tꝑalibus rebus
sibi iuste debitis/vt quotidie fit,
pctm̃ est quadrupłr.
Primo ex irrōnabili cā:
puta si ex cupiditate seu auaricia aut pertinacia
quadā vel opprimẽdi aut molestandi cā litiga{t$}.
Secundo ex modo personali: si contentiose & quasi inimice/
non colloquendo &c. litigatur.
Tertio ex mō iudiciali:
si frau
dulenter/si peruerse producendo / probando/ prorogando &c.
litigatur.
Quarto ex scandalo pusillorũ:
vt contingit qñ frater
contra fratrem, aut religiosi contra laicos grauatos filijs & filia
bus / seu alias indigentes &c. quibus deberent donare/litigant.
Deberent enim prepositi proponere capitulo / & cum capituli
consilio blanda charitate aut donare/aut differre in pinguiorem<-P>
@@0@
@@1@Ludus peccatum.
<-P>fortunam. Hec enim est vera fides boni dispensatoris rerum
christi: & non scandalizare mundum litibus/quasi suffocando
debitorem (redde quod debes) pretextu ecclesie: quasi christus
non habeat vnde aliunde cultores suos pascat.
LVdere Ex duplici capite inue=
nitur peccatum. vel ex
genere ludi/vel ex circunstantijs.
¶ Ludus autem ex proprio genere
peccatum est/qui consistit in actioni
bus turpibus vel iniustis. Et distingui
tur in tria genera.
Primum genus
est / quũ ludus assumit turpia verba
vel facta. Et si quidẽ verba vel facta
sint peccata mortalia / ludus est peccatum mortale:
si autem
verba vel facta sunt peccata venialia / ludus quo erit peccatũ
veniale.
Secundum genus est / quum ludus assumit nociua
proximo:
siue noceant in persona/siue in fama / siue in honore
&c. Et sic semper est peccatum mortale:
quia nocere proximo
est mortale peccatum:
nisi propter imperfectionem actus excu=
setur. Esto tamen hic prudens interpres:
quoniam moderata
hastiludia & moderata gladiatoria & similes exercitationes ar
morum que parum nocumenti periculo exponunt ob cōmune
bonum militaris discipline/que exercitatione comparatur prouo
catur & fouetur, non comprehenduntur sub his dānatis ludis.
Tertium genus est/quum in ludum assumuntur sanctorum
gesta, tanꝗ̈ contemnantur & in derisionem deducantur:
hoc. n.
peccatum mortale est / iniuriam inferens non homini sed deo
in sanctis aut sacris suis.
Ludus Vero ex circunstantijs malus censetur ex septẽ.
Primo ex fine:
vt siquis ita esset affectus ludo
vt multum tempus consumeret in ludis, & hoc esset veniale:<-P>
@@0@
@@1@Luxuria. 164
<-P>vel etiam nō curaret de preceptis dei vel ecclesie propter ludũ,
quia hoc esset mortale. Secundo ex persona: vt si dedecet perso
nam talem ludere tali ludo/vt prelatos &c. Tertio ex loco: vt
si in ecclesia luderetur. quod esset mortale quo ad ludos theatra
les & similes. Veniale autem si sine rationabili causa quis ibi
luderet ad scaccos. Quarto ex tẽpore: vt si diebus festis nimis
abstraheretur a diuinis propter ludum. Quinto ex qualitate:
vt si talis ludus (puta alearum) sit prohibitus. Hodie tamen
solis clericis prohibiti quidam ludi videntur: vide in verbo cleri
cus. laicis enim omnis ludus non secũdum se malus licitus vr̃:
nisi vbi specialiter prohibitio seruari cōsueuit. Sexto ex modo:
vt si fraudulẽter ludatur. Septimo ex abusu, dum multi ludo
qui causa recreationis licitus & sanctus est / abutuntur vt
negociatione ad lucrum. ita ꝙ non ludunt propter delectatio=
nem principaliter / & pecuniam interponunt quasi stimulum
ad vere ludendum, sed ludunt principaliter propter lucrum.
Et hoc semper est peccatum: quoniam est dare operam turpi
lucro: si tamen nulla alia deformitas immisceatur/non est pec=
catum mortale.
LVxuria Apud morales peccatum gene=
rale est animi superfluitatibus
vacantis. Appropriate tamen vsurpa{t$} pro super
fluitate in venereis. Et sic ponitur vnum inter
septem vitia capitalia.
¶ Potest autem dupliciter superfluitas venereorum inueniri.
Primo secundum solas circunstantias:
vt contingit inter coniu
ges. Et sic communiter est venialis luxuria.
Secundo secundum ipsam speciem actus: vt contingit in for
nicatione/stupro/adulterio/&c. & his que ad hec ordinantur.
Et sic semper est mortale peccatum:
vt de qualibet specie in suo
loco patet.
@@0@
@@1@Magistrorum peccata.
MAgistrorum Pctā circa tria sunt:
doctrinā/mores/ &
lucrum.
¶ Quantum ad doctrinam peccatur primo
docendo noxia anime, siue cōtra fidẽ catholi
cam/siue contra bonos mores. Et hoc siue di
recte siue indirecte:
hoc est ex mō dicendi magnificando cōtra
ria/& quasi despiciendo ea que sunt fidei seu bonorum morũ:
vt contingit doctoribus multis philosophie/ & poetis arroganti=
bus sibi philosophie authoritatẽ libertate ingenij & contemptu
fidei & bonorum mo℟:
quasi non sint veri philosophi nec veri
poete qui boni christiani sunt.
Secũdo docendo falsa vt vera.
Et hoc si ex industria fit / incurritur mendacium perniciosum
mentiendo in his que ad perfectionem spectāt intellectus:
qualia
sunt scibilia omnia:
nocumẽtum. n. inferre in bonis intellectus/
non est minus ꝗ̈ nocere in bonis corporalibus. Secus autem est
mentiri de aliquo singulari:
quoniā singularia non sunt scibilia/
& illorum notitia non per se spectat ad perfectionem intel=
lectus. Si autem non ex proposito falsum dicitur in scibilibus/
non est peccatum mortale:
quum non sit mendacium nisi ma=
terialiter. nisi forte nocumentum notabile inde proueniens ex
incuria aut temeritate doctoris asserentis temere falsum/reducat
actum in naturam mendacij/tanꝗ̈ non curauerit mentiri in no
cumẽtum aliorum.
Tertio negligendo studere vt docere bene
possit &c.
Quarto nolendo docere aliquid egregium ex in=
uidia.
Quinto deuiando scolasticos auditores ab alijs doctori=
bus in damnum ipsorum auditorum & iniuriam doctoris. E
t
hoc esset mortale si sic fieret.
¶ Quantum autem ad mores non solum peccat minus corri=
gendo vel excedendo in correctione, sed quod magis vrget fo=
uendo aut inuitando ad turpia seu ludos &c. sunt. n. cause mul
torum per hoc malorum inde subsequentium in adolescentulis.<-P>
@@0@
@@1@Maledictio. 165
<-P>¶ Quo ad lucrum vero peccatur/si exigit plusꝗ̈ sibi debeatur/
aut a quibus non sibi debetur.
Dostları ilə paylaş: