Transport vositalari detallarining ishlash qobiliyatini tiklash I. B. As q arov

4.8-rasm. Ultratovushli defektoskopning chizmasi 
Bu asbob yordamida avtomobillarni ta‘mirlash korxonalarida 
detallarning 
ishlash 
imkoniyati 
metall 
qoplash 
yo‗li 
bilan 
tiklanganlikdagi sifatini nazorat qilishda ham qo‗llanilishi mumkin.
4.4. Detallarni nazorat qilish va saralashning texnikaviy shartlari 
 
Mashina va mexanizmlarda ishlatiladigan har bir agregat va 
detallar uchun ilmiy tekshirish institutlari tamonidan, detallarni 
bajaradigan ishiga qarab, ishlab chiqilgan ma‘lum texnik shartlar 
qo‗yiladi. Bunday texnik shartlar detallarni yeyilishi va yeyilish 
sabablarini o‗rganib ishlab chiqiladi. 

---

75 
Texnik shartlarda detallarning nominal, eng oxirgi va yul 
qo‗ylilishi mumkin bo‗lgan o‗lchamlari, tutashuvchidagi tirqishlar 
hamda tigizlik qiymatlari keltirilgan bo‗ladi. 
Detallar ma‘lum yeyilishgacha normal ishlaydi, so‗ngra u detal 
yoki agregat ishga yaroqsiz bo‗lib qoladi. Normal ishlaguncha bo‗lgan 
yeyilish detalni chekli yeyilishi bo‗ladi. 
Mexanizm ishga tushirilgan paytdan boshlab detallar yeyilgan sari 
ular orasidagi tirqish orta boradi. Ishlash davomida tirqishlarni ma‘lum 
chegaragacha ortishga yul qo‗yliladi. Bu chegara turli tutashuvlarda 
ularning tuzilishiga va qanday maqsadlarga mo‗ljallanganligiga qarab 
turlicha bo‗ladi.
Detalni chegaralangan yeyilishdan so‗ng ishlatish natijasida detal 
juda tez yeyila boshlaydi. Buni oqibatida agregat va qismlar ishdan 
chiqishiga va ishlatiladigan ekspluatatsion materiallarni ko‗p sarfla-
nishiga va mexanizm ishini iqtisodiy kursatkichlari pasayib ketishiga 
olib keladi. Belgilangan texnik shartlar detallarni chegaraviy yeyilishdan 
keyingi ekspluatatsiyasini oldini olishga imkon beradi. 
Shesternyalarning asosiy nuqsonlari: ish sirti va tishlarning uva-
lanishi; ularning qalinligi, uzunligi bo‗ylab yeyilishi va uzunligi bo‗ylab 
konussimon bo‗lib holishi; ichki shlitslar o‗yiqlarining eniga 
yeyilishidan iborat. 
Shesternya tishlari ish sirtlarining axvoli ko‗zdan kechirib 
tekshiriladi. Ayrim tishlar ish sirtlari umumiy yuzasiga nisbatan 15% 
dan ko‗proq paroon darz ketganda yoki toliqib uvadalanganda (bu 
tishning balandligini uning uzunligiga nisbatan 20% dan ko‗proq 
uzunasiga yeyilganda, qisman yemirilganda yoki uvadalanib tushganda 
shesternyalar yaroqsiz deb topiladi. Tish uzunligi yuqorigi qirrasi 
bo‗ylab lineyka yoki shtangensirkul bilan o‗lchanadi. 
Tishlarning yeyilganligi qalinligi bo‗ylab shtangentisho‗lchagich
(4.9-rasm, 
a
) yoki shablon (4.9-rasm, 
b
) bilan o‗lchanadi. har bir 
shesternya uchun texnik talablarda shtangentisho‗lchagich bilan o‗lchash 
balandligi va tishlarning yo‗l qo‗yiladigan qalinligi belgilangan. Shablon 
bilan o‗lchashda (62-rasm, 
b
) agar shablon tish profiliga uning cho‗qqi-
sida zazor bilan tegsa, shesternya yaroqli hisoblanadi. Agar shablon tish 
cho‗qqisiga yaqinlashib, uning profiliga tegmasa, shesternya yaroqsiz 
deb topiladi. Doimiy tishlanmagan shesternyalar uchun tish uzunligi 

---

76 
bo‗ylab notekis yeyilganlik (konuslilik) o‗lchanadi. U 10mm uzunlikda 
ko‗pi bilan 0,03 mm bo‗lishiga yo‗l qo‗yiladi. 
Shtangeltsirkul, zubomer 
Shesternya tishlarini o„lchagich-
shagomer