TürklüK ÇAĞDAŞliq

- Roman-german HS;

- İngilis-sakson HS;

- Sosialist HS;

- Dini HS;

- Ənənəvi HS.

Roman-german HS Roma hüququ əsasında formalaş-mışdır. Bu HS-də hüququn əsas mənbəyini normativ hüquqi akt təşkil edir. Kontinental Avropada yayılmışdır. Azərbaycan Respublikasının hüquq sistemi də Roman-German hüquq sisteminə aiddir. Bu sistemdə vətəndaşlar arasındakı mü-nasibətlərin tənzimlənməsi əsas götürülür, hüquq xüsusi və ümumi olmaqla iki yerə ayrılır.

İngilis-sakson HS XI əsrdə İngiltərədə formalaşmışdır. Bu HS-də məhkəmə presedenti əsas (hüquq mənbəyi kimi) götürülür. Hazırda bu sistem Böyük Britaniya, Kanada, ABŞ, Yamayka və Avstraliyada müəyyən qədər saxlanılır.

Sosialist HS keçmiş SSRİ-də və digər sosialist ölkələrində mövcud olmuş, roman-gürman HS-ə və Marksizm ideyalarına əsaslanan HS-dır. Bu HS-də istehsal vasitələri üzərində yeganə mülkiyyət forması kimi ictimai mülkiyyət müəyyən edilir və xüsusi mülkiyyət hüququ tanınmır. İdarəçilikdə zəhmətkeşlərin tam hakimiyyəti və “sosialist demokratiyası” əsas götürülür. Antisosialist düşüncə və hərəkata qarşı mübarizə qanuniləş-dirilir.

Dini HS-nin əsasını dini ehkamlar (dini kitabların və dini təlimlərin müəyyən etdiyi normalar) təşkil edir. Orta əsr dövlətlərinin HS-i əsasən dini xarakter daşımışdır. Hazırda dini HS dini təmayüllü bir çox dünya dövlətlərində (Əksər ərəb ölkələri, Vatikan, İran, Pakistan və s.) az və ya çox dərəcədə mövcuddur. İslam hüququnun mənbəyi kimi Quran, sünnə (Məhəmməd peyğəmbərin (s) kəlamları və davranışları), “ic-ma” (din alimlərinin görüşləri) və “qiyas” (oxşarlığa əsasən mülahizələr) götürülür.

Ənənəvi HS yerli xalqın milli adət-ənənələrinə əsaslanan HS-lərinə deyilir. Əsasında qəbilə-tayfa münasibətləri dayanır. Burada idarəçilik, tabeçilik, davranış qaydaları, cəzalandırma, mülkiyyət məsələləri, istehsal münasibətləri və s. milli adət-ənənələrə əsaslanır. Ənənəvi HS-ləri hüququn tarixi inkişafının adət hüququ mərhələsinə uyğundur və qəbilə-tayfa münasibət-lərinin hələ də qaldığı bəzi dünya ölkələrində mövcuddur.