Ünden bugüN

HATİCE SULTAN SAHİLSARAYI

Ortaköy ile Kuruçeşme arasında, Defter-darburnu'nda bulunuyordu.

17. yy boyunca giderek günlük devlet işlerinden kopan Osmanlı sultanları, hanedanın kadın üyeleri ile birlikte bir anlamda Topkapı Sarayı'nı terk etmişlerdi. Bu dönemde İstanbul'un önce Haliç, sonra da Boğaziçi sahillerinde, sultanları uzun sürelerle ağırlayan sahilsaraylar inşa edildi. Bunların büyük çoğunluğu, geleneksel olarak üst yöneticilerle evlendirilmekte olan sultan kızlarına, kız kardeşlerine ve kardeş kızlarına aitti. III. Mustafa'nın (hd 1757-1774) kızı Hatice Sultan'ın (1768-1822) Ortaköy'deki sahilsarayı bunlardan biridir.

Hatice Sultan, amcası L Abdülhamid'in (hd 1774-1789) girişimi ile 1786'da Hotin muhafızı Seyyid Ahmed Paşa ile evlendiril-mişti. Kardeşi III. Selim'e (hd 1789-1807) yakınlığıyla dikkati çeken bu sultan, padişahın hayatında özel bir yer alırken, çağdaşı bazı diğer sultanlar gibi özgür bir yaşam sürdürmeye başlamıştı. 1796'da Eyüp' te Defterdar İskelesi'nde bir sahilsarayı olduğu bilinen Hatice Sultan, bir taraftan burayı yenilerken, aynı zamanda 1804'te Or-taköy-Kuruçeşme arasındaki Defterdar-burnu'nda bulunan Neşatâbâd Sarayı'mn kısmen onarımı ile iç dekorasyonunun tümüyle yenilenmesine girişmiş; ayrıca 1809' da Arnavutköy'de bir arazi satın alarak, Beyhan ve Esma sultanlar gibi kendi adına yeni bir sahilsaray inşa ettirmeye başlamıştı. Bu sıralarda İstanbul'da faaliyet göstermekte olan mimar-ressam Antoine-Ig-nace Melling (1763-1831) ile bir yakınlık kurarak, onu Neşatâbâd Sarayı'mn bütün iç dekorasyonunun tepeden tırnağa değiştirilmesiyle görevlendirdi. Zor da olsa yaratılan güven ortamında, mimar ile sultan efendinin sahilsarayın iç süslemeleri konusunda görüş alışverişinde bulunabildiği anlaşılmaktadır. Balmumundan hazırladığı modellerle ilgili olarak Hatice Sultanla yazışabilmek için Melling Osmanlıca öğrenirken, Hatice Sultan da Melling'den bu dili Latin harfleri ile yazmayı öğrenmiştir. Hattâ aralarında özel bir ilişki olduğu rivayet olunur. Bu açıdan, Hatice Sultan

Sahilsarayı'mn hemen yanında, sultanın başmimarı olduğu kadar kethüdalığı görevini de üstlendiği anlaşılan Melling'in ö-zel dairesinin inşa edilmiş olması dikkat çekicidir.

Melling'in Voyagepittoresque de Cons-tantinople et deş rives du bospbore isimli albümde yer alan ve yapının tamamlanmasından sonraki durumunu gösteren gravürü, sahilsarayın deniz cephesini tüm ayrıntılarıyla betimlemektedir. Albüm metninde Melling'in tasarladığı belirtilen bir köşk dışında, Defterdarburnu Sahilsarayı'nda geleneksel Osmanlı sivil mimarisi ilkelerinin korunduğu anlaşılmaktadır. Gravüre eşlik eden metin ve arşiv belgeleri, yapı gruplarını ve sahilsarayın iç mekân organizasyonunu anlamamıza olanak sağlamaktadır. Saraya bağlı olan ilk yapı başağa dairesi, yani harem ağalarının başı olan görevli ile maiyetinin ikametgâhıydı. Sarayı çevreleyen duvarların dışında kaldığı belirtilen bu iki katlı dairenin, gravürde ancak eliböğründelerle taşınan bir çıkması gösterilmiştir. Metinde, alt katın başağa ve maiyetinin kullanımına, üst katın da kız kardeşini sık sık ziyaret etmekte olan sultanın maiyetine ayrıldığı ve maiyetini burada bıraktıktan sonra padişahın sahilsarayın diğer bölümlerine yalnız ilerlediği belirtilmiştir. Beyhan ve Esma sultanların Boğaziçi sahilsaraylarının iç organizasyonuyla karşılaştırdığımızda emsalleriyle aynı konumda bulunduğunu gördüğümüz bu yapının, başağa ile kalabalık görevli ordusunun yerleşebilmesi için, gravürde gösterilemeyen oldukça geniş bir alanı kaplamış olduğu düşünülmelidir. Metinde kafessiz olduğu belirtilen her iki kat pencerelerinde de, Boğaziçi'nin Rumeli yakasındaki yapılarda sık görülen, rahatsız edici sabah güneşine karşı koruyucu, alt ve üst gölgelikler bulunuyordu.

Başağa dairesinin hemen yanında yer alan ve Melling'in olan kagir köşkte ise, 18. yy Avrupa mimarlık prensiplerinin uygulandığı görülmektedir. Zemin katında Dorik sütunlar, birinci katta ise İyon başlıklı yivli yarım sütunların kullanıldığı istiridye kabuklu nişlerle süslü, üçgen alın-lıklı, çelenkli, draperili cephesiyle bu köşk,