Ünden bugüN

HATİCE SULTAN TÜRBESİ

20

21

HAVA HARP OKULU

Hatuniye Tekkesi'nin hazire kapısı üzerindeki 1304 tarihli besmele ve Mevlevî sikkeleri. M. Baha Tanınan, 1982

Hava Harp Okulu öğrencileri bir yemin töreninde. Cumhuriyet Gazetesi Arşivi, 1982

belki de istanbul'daki ilk neoklasik yapıdır. Sarayın geri kalan kısmı ile sultan e-fendinin özel kullanımına ayrıldığı anlaşılan bu daire arasındaki karşıtlık dikkat çekicidir. Ancak metinde saray kadınlarını gizleyen kafesli pencereleri bulunduğu belirtilmiş olan bu köşkün nasıl kullanıldığı açıklık kazanmamaktadır.

Aynı zamanda sahilsaraya girişi sağlayan bu neoklasik yapı, uzun, üzeri açık ve kafesli bir galeri ile sahilsaraym diğer dairelerine bağlanıyordu. Bu galeri üzerinde, iki ahşap direk üzerinde denize doğru çıkma yapan bir köşk bulunuyordu. Tabam Boğaziçi yalılarında sık görülen balıkhane köşklerinde olduğu gibi ızgaralı olan bu köşk geçildikten sonra ulaşılan asıl yapı, sultan efendinin maiyetine ve özel kullanımına ayrılmış daireler ile, ortada yalnızca III. Selim'in ziyaretleri sırasında açılan bir daireden oluşuyordu. Rıhtıma oturan bu iki katlı sultan dairesinin iki yanındaki, yapı boyunca dizilen odalarla uzanan sultan efendi ve maiyetinin daireleri de iki katlıydı. Her iki yanda da rıhtımdan biraz içeri çekilmiş olan birinci kat ü-zerinde, eliböğründelerle taşınan üç adet çıkma ile vurgulanan ikinci kat yükseliyordu. Sarayın asıl yapısının biraz ötesinde, denize taşan üç sofalı tipte bir köşk ve onu takip eden iki duvar arasında, sultan efendinin eşinin istanbul'da bulunduğu sıralarda oturduğu gösterişsiz özel dairesi bulunuyordu. Metinde Melling'in özel dairesinin de burada olduğu kaydedilmiştir. Paşa dairesi ile Hatice Sultan'ın daireleri arasında, zemin katında geçişi sağlayan tek bir kapı bulunuyordu ve bu kapı yalnızca sultan efendininin emri üzerine başağa tarafından açılabiliyordu. Sahilsaray duvarlarının dışında kalan bu yapıdan sonra, Hatice Sultan'ın kâhyasının paşa dairesinden biraz daha görkemli olduğu anlaşılan yalısı geliyordu.

Melling, Neşatâbâd Sarayı'nın önceki çok renkli ve yaldızlı iç süslemelerini, zarif ve sade bir süslemeyle değiştirmişti. Vo-yagepittoresque de Constantinople et deş rives du bosphore albümünde, Hatice Sul-tan'ı kız kardeşlerinden birinin ziyareti sırasında sahilsaraym kabul salonlarından birini gösteren bir diğer gravür de yer almaktadır.

Melling ayrıca Defterdarburnu Sahilsa-rayı'nın bahçesini de yeniden düzenlemiş, sürekli olarak kardeşi III. Selim'i eğlendirmenin yollarını arayan sultan efendiye leylak, gül ve akasya ağaçlarından labirent biçiminde bir bahçe yapmıştı. Metinde, ö-zellikle bu yörede çok büyüdüklerinden söz edilen akasyaların makasla istenilen tarzda bfçimlendirildiği kaydedilmiştir. Labirentte hemen bütün yolların merkezde toplandığını, çıkışı bulmanın çok güç olduğunu öğreniyoruz. Hatice Sultan, sarayını sık sık yabancı ziyaretçilere açtığından bazı yazılı tasvirlerine de rastlanır.

Bibi. T. Artan, "Boğaziçi'nin Çehresini Değiştiren Soylu Kadınlar ve Sultanefendi Sarayları", İstanbul, S. 3 (Ekim 1992) s. 112-113; Melling, Voyage; N. Aslan, Gravür ve Seyahatnamelerde istanbul (18. Yüzyıl Sonu ve 19.

Yüzyıl'), ist., 1992, s. 136-140; N. Aslan, "Osmanlı Sarayı ve Mimar Antoine-Ignace Melling", Osman Hamdi Bey ve Dönemi, ist., 1993, s. 113-122.

TÜLAY ARTAN