Ünden bugüN

KADIN ÖRGÜTLERİ

354

355

KADIN ÖRGÜTLERİ

partilerin kurduğu veya açık siyasal amaçlı dernekler de vardır. Ittihad ve Terakki Cemiyeti'nin kadınlara yönelik İttihad ve Terakki Kadınlar Şubesi ve Osmanlı Kadınları Terakkiperver Cemiyeti gibi dernekler dışında Türk Ocakları da, düzenlediği konferanslarla kadınlara seslenmeye çalışmıştır.

Cumhuriyet'in hemen öncesinde 15 Haziran 1923'te Darülfünun'da Kadınlar Şûrası Ictimaiyesi'nde Kadınlar Halk Fırkası kurulmuştur. Kurucu Nezihe Muhiddin'dir. Partinin kuruluş gerekçesi kadının varlığı ve kişiliğini kitlevi bir şekle dönüştürmek olarak açıklanmıştır. Ancak kuruluş için istenen izin, vilayetten alınamamıştır. Daha sonra program daha ılımlı bir hale getirilerek, programındaki siyasal içerikli maddeler çıkarılmış, 5 Şubat 1924'te bu kez izin alınmıştır. Ancak bu izin parti için değil, demek içindir ve Türk Kadınlar Birliği adlı yeni dernek bu gelişmelerin sonucunda kurulacaktır.

Kadınlar Halk Fırkası ve Türk Kadınlar Birliği'nin kurucusu Nezihe Muhiddin. Kadın Eserleri Kütüphanesi Arşivi

dernekleşmeye uzak durmuş ve daha çok kampanyalar yoluyla (Dayağa Karşı Dayanışma Kampanyası'm sonradan, 1989'da, "Mor iğne" adı verilen cinsel tacize karşı kampanya, 438. maddeye karşı kampanya, 1990'larda da bekâret kampanyası, tecavüze karşı kampanya gibi kampanyalar izleyecekti) çalışmışsa da, harekette yer alan kadınlardan bazıları, Ayrımcılığa Karşı Kadın Derneği (1987-1990) gibi demekler kurdular. Özellikle istanbul'da yoğunlaşan bu çoksesli, çok renkli hareket, basında ve toplumda yarattığı yankı sonucu, 1980'lerin ikinci yarısında, kadın sorunlarına yaklaşımı farklı olan başka kadın gruplarını da harekete geçirdi. Çoğu 1950'ler-de, 1960'larda kurulmuş kadın derneklerinde bir canlanma görüldüğü gibi, 1986' da Şengül Akçar tarafından kurulan Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı, 1986'da Semra Özal tarafından kurulan Türk Kadınını Tanıtma ve Güçlendirme Vakfı, 1988' de başkanlığını Türkân Saylan'ın üstlendiği, laikliğin tehdit altında olduğu noktasından hareket eden Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği gibi yeni ve birbirinden çok farklı örgütler kuruldu.

Günümüzde Kadın Hareketleri: 1990'lı yıllar, genelde 1980'li yılların feminist kadın hareketine yaslanan yeni kurumların ortaya.çkımasıyla başladı; Dayağa Karşı Dayanışma Kampanyası'nm uzantısında 1990'da kurulan Mor Çatı Kadın Sığınma Vakfı ve 1990'da kurulan Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi(-«) ile kadın araştırmaları konusunda uzmanlaşan ilk üniversite birimi olan istanbul Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi ve kadın istihdamı konusunda uzmanlaşan Marmara Üniversitesi Kadın işgücü istihdam Araştırma ve Uygulama Merkezi bu kurumların başlıcalarıdır.

Öte yandan, 1980'li yılların ortalarında üniversitelerdeki "türban'lı kadın öğrencilerle görünürlük kazanan, çalışmalarım 1980'lerin ikinci yarısında Mektup, Kadın ve Aile, Bizim Aile gibi dergiler çevresinde sürdüren islamcı kadınların, yürüttükleri taban çalışmasıyla, Refah Partisi'nin 1994 yerel seçimlerinde İstanbul anakent ve birçok ilçe belediyesi seçimlerini kazanmasına katkıda bulundukları görüldü.

Bu gelişme, "Medeni Kanun Reformu için istanbul Platformu" gibi (1993'te yürütülen imza kampanyasında, büyük bölümü istanbul'dan olmak üzere 100.000 imza toplandı) oluşumlarda zaman zaman işbirliği yapmakla birlikte, aralarında daima bir gerilim bulunmuş olan, Atatürk reformlarının korunmasını hedefleyen eşitlikçi Kemalist kadınlar ile eşitlikçiliğin ö-tesini hedefleyen daha radikal feminist kadınların, Türkiye için "olmazsa olmaz" kabul edilen "laiklik" temelinde, daha geniş tabanlı kadın platformlarında bir araya gelmelerine yol açtı.

Bibi. Y. Arat, "1980'ler Türkiye'sinde Kadın Hareketi: Liberal Kemalizmin Radikal Uzantısı", Toplum ve Bilim, S. 51 (199.1); A. Başbuğ Yaraman, Elinin Hamuruyla Özgürlük, ist., 1992; B. Caporal, Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadım, Ankara 1982; S. Çalar, "II. Meşrutiyet'te Kadın Hareketi ve Kadın-

lar Dünyası Dergisi", (istanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, doktora tezi), 1991; ay, "Osmanlı Kadın Dernekleri", Toplum ve Bilim, S. 53 (1991), s. 139-159; ay, "Beyaz Konferanslar", TT, S. 123 (1994), 28-31; A. Demirdirek, Osmanlı Kadınlarının Hayat Hakkı Arayışının Bir Hikâyesi, Ankara, 1993; N. Şeni, "19. Yüzyıl Sonunda istanbul Mizah Basınında Moda ve Kadın Kıyafetleri", 1980'ler Türkiye'sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar, (der. Ş. Tekeli), 1993; Ş. Tekeli, "80'lerde Türkiye'de Kadınların Kurtuluşu Hareketinin Gelişmesi", Birikim, S. 3 (1989); Z. Toprak, "1935 istanbul Uluslararası Feminizm Kongresi ve Barış", Düşün, S. 24 (1986); ay, "Halk Partisinden Önce Kurulan Parti Kadınlar Halk Fırkası", TT, S. 51 (1988); Z. Toska, "Tanzimat Kadını", TT, S. 124 (1994); S. Çakır, Osmanlı Kadın Hareketi, ist., 1994.

ŞİRİN TEKELİ

KADIN ÖRGÜTLERİ

Kadınlar tarafından ve kadınların çeşitli sorunlarının çözümüne yardımcı olmak ü-zere kurulmuş, yardım, eğitim, kültür, mesleki gelişme, cinsiyet ayrımcılığıyla mücadele veya siyasal amaçlı dernek, birlik, parti vb örgütlenmelerin tümü.

Osmanlı Dönemi

Sadece Cumhuriyet'ten sonra değil Osmanlı döneminde de, II. Meşrutiyet'in ilanını izleyen yıllardan başlayarak, ilk ve en ö-nemli kadın örgütleri istanbul'da kurulmuştur. Rumeli'de Selanik, Anadolu'da istanbul'un imparatorluğun toplumsal hareketlilik açısından en canlı ve gelişkin merkezleri olduğu hatırlanırsa kadın hareke-tinin(->) ve onun temel öğelerinden olan kadın örgütlenmesinin merkezinin İstanbul olması doğaldır.

Osmanlı döneminde, İstanbul'daki ilk kadın örgütü 1908'de Fatma Aliye(~+) Hanım tarafından kurulan Nisvan-ı Osmaniye imdat Cemiyeti'dir ve bir yardım derneği niteliğindedir.

Özellikle Balkan ve I. Dünya savaşları sırasında İstanbul'da yardım derneklerinin sayısında artış görülür. Topkapı Fukara-perver Cemiyet-i Hayriyesi, Kadıköy Fuka-rasever Hanımlar Cemiyeti, Himaye-i Et-fal Cemiyeti, Asker Ailelerine Yardımcı Hanımlar Cemiyeti, Müslüman Kadın Birliği bunlar arasında sayılabilir.

Hilal-i Ahmer Cemiyeti Hanımlar Heyeti, 1911'de Balkan Savaşı'ndan sonra Rumeli'den gelen kimsesiz göçmen kadınlara yardım edip onların geçim problemlerini "iş evleri" açarak çözmeye çalışmıştır. Derneğin kurucusu Dr. Besim Ömer Pa-şa'nın Darülfünun Konferans Salonu'nda verdiği konferanslar büyük ilgi görmüş, sağlık konusu başta olmak üzere pek çok konuda kadınları bilgilendirmiştir.

Asker Ailelerine Yardımcı Hanımlar Ce-miyeti'nin başkanı Nuriye Canbolat, başkan yardımcısı Hayriye Talat Hanım, kâtibe Emine Reşit, muhasebeci Suad Reşad, veznedar Sabiha Nuri, üyeler irfan Bedri, Leyla Vacid, Nezihe Veli, Tevhide Osman, Hediye Sırrı, Kâmile ismail ile Madam Pan-ciri'dir.

Müslüman Kadın Birliği, Süleyman Pa-şa'nın kızı Mediha Süleyman tarafından I. Dünya Savaşı sonlarında kurulmuştur. Der-

nek, yardım toplamak için piyangolar düzenlemiş, konferanslar vermiştir. Sonraları adını "Sulhperver Türk Kadınları Cemiyeti" olarak değiştirmiştir.

Donanma Cemiyeti'yle, Müdafaa-ı Milliye cemiyetleri de Balkan Savaşı sonrasında kurulmuştur. Donanma Cemiyeti'nin kolu olan "Hanımlar Heyeti"; ülke donanması için yardım toplayıp bu amaçla konferanslar, müsamereler ve piyangolar düzenlemiştir.

Osmanlı toplumundaki çeşitli dinsel gruplara mensup kadınlar da kendi derneklerinde örgütlenmişlerdir. Beyoğlu Rum Cemiyet-i Hayriye-i Nisvaniyesi bunlardan biridir. Dernek, Kasımpaşa'da yangın felaketine uğrayanlara 360 takım elbise dağıtmıştır. Türk ve Ermeni Kadınlar It-tihad Cemiyet-i Hayriyesi gibi dernekler Müslüman ve gayrimüslim kadınların işbirliğine örneklerdir.

istanbul'da yaşayan yabancı uyruklu kadınlar da yardım derneklerinde bir araya gelmişlerdir. Bir Fransız heykeltıraşın karısı olan Madam Pompard, Abeilles (Balardan Grubu) adıyla bir yardım derneği kurmuştur. Derneğin, Kadınlar Dünyası' nın(-») Fransızca nüshasında yayımlanan Aralık 1913 Raporu'nda, 200'e yakın üyeye sahip olduğu belirtilmiş, Türk kadınlarına da derneğe katılmaları için çağrıda bulunulmuştur.

Yardım dernekleri dışında, yine aynı dönemlerde istanbul'da kadınların kurduğu eğitim amaçlı dernekler vardır. 1913'te, Balkan Savaşı ertesinde, Osmanlı Türk Hanımları Esirgeme Derneği, Sabiha Süleyman, Nezihe Muhiddin, Hamiyet Hulisi, Settare Ahmet Ağaoğlu, Saniye Muhtar tarafından kurulmuştur. Demek, savaş sonucu yoksul ve kimsesiz kalan kadın ve çocukların sorunlarına eğilmiştir. Kız çocuklarının eğitimi temel amaç olarak alınmış, özellikle iş yaşamına girmeleriyle ilgili mesleki eğitim üzerinde durulmuştur. Kadına ekonomik güç ve beceri sağlayacak iş a-lanlarının açılması, böylece ülkenin ekonomik gelişimine de katkıda bulunulması, derneğin planları arasındadır.

Dernek çatısı dışında, kadınların el ü-rünlerinin "Şefkat Pazarı" adıyla sergilenerek satışa sunulması derneğin faaliyet a-lanlarından biridir.

Eğitim alanında Ermeni kadın dernekleri de önemli işlev görmüşler, 1879'da Üsküdar'da Matmazel Zabel Hancıyan ile arkadaşları tarafından kurulan Azkaniver Ha-yuhyaç Ingerutyan, genç kızlara ait özel o-kullar açmayı ve Anadolu'daki Ermeni kadınlarının eğitimine yardım etmeyi amaçlamıştır. 15 yıllık bir faaliyetten sonra kapanan dernek, 1908'de yemden işlerlik kazanmış, yardım toplamak suretiyle, Anadolu'da 23 Ermeni okulu açarak faaliyetlerini sürdürmüştür.

Eğitim sorunu ile ilgilenen dernekler yanında İstanbul'da aynı dönemlerde ö-zellikle kimsesiz kadınlara meslek öğreten, bu mesleği uygulamasını sağlayan, bu amaçla dikişevleri, fabrikalar açan demekler de vardır. Bu tür dernekler sadece İstanbul'da değil, Anadolu'nun çeşidi yerle-

rinde de faaliyette bulunmuşlardı. Özellikle "dikişevleri", derneklerin ilk teşebbüsleriydi. Esirgeme Derneği'nden ayrdan Behi-re Hakkı Hanım, 19l4'te, "Biçki Yurdu" a-dıyla istanbul'da Divan-ı Umumiye civarında, Ciftesaraylar Caddesi no. 21'de böyle bir ticarethane açmış; yurda gelen kadınlara terzilik öğretildiği gibi, dışarıya siparişle dikiş dikilmiş; Kadıköy, Üsküdar gibi istanbul'un çeşitli semtlerinde de şubeler açılarak işin boyutu genişletdmiştir.

Kadınlara istihdam alanı açmayı sadece kadınların oluşturduğu dernekler üstlen-memiştir. Osmanlı Kadınları Çalıştırma Cemiyet-i Islamiyesi, 19l6'da istanbul'da Enver Paşa'mn himayesinde kurulmuştur. Demek üyelerinin tümü erkeklerden oluşmuştur: Harbiye Nezareti Müsteşarı ismail Hakkı, Harbiye Nezareti Mektupçusu Ali Rıza, İstanbul Mebusu Salah Cimcoz, dava vekili Mehmet Selahaddin bunlardan bazılarıdır. Dernek, sadece kadınların çalıştığı fabrikalar açtığı gibi, anlaşma yaptığı özel ve resmi kuruluşlarda da kadınların çalışmasını sağlamıştır. Dernek aracılığıyla, kadınlar gönüllü olarak askere de alınmış, "kadın işçi taburlan" oluşturulmuştur. Savaş sırasında erkek işgücünün azalması benzeri girişimlerin başlıca nedenidir.

Kültür amaçlı dernekler, istanbul kadın hareketi ve örgüdenmesinin bir özelliğidir. Kadınları kültürel açıdan bilgilendirmek, geliştirmek amacıyla kadınlar tarafından çeşitli dernekler kurulmuştur: Asri Kadın Cemiyeti, Musiki Muhibbi Hanımlar Cemiyeti, Osmanlı Kadınları Terakkiperver Cemiyet, Osmanlı Kadınlar Cemiyeti, Nisvan-ı Hey'et-i Edebiyesi, Osmanlı İttihad-ı Nisvan Cemiyeti, Çerkez Ittihad ve Tea-vün Cemiyeti, Teali-i Nisvan Cemiyeti bu tür dernekler arasındadır.

Hayriye Melek Hunç tarafından 1919' da istanbul'da kurulan Çerkez Ittihad ve Teavün Cemiyeti, Diyane isimli bir yayın organına sahiptir. Derneğin amacı, Çerkez-ler hakkında araştırma yapmak, kadınlara milli bilinç vermek ve bügilendirmektir.

Teali-i Nisvan Cemiyeti, Halide Edip ve arkadaşları tarafından II. Meşrutiyet'te faaliyete geçmiştir. Derneğe üye olmak için Türkçeyi çok iyi okuyup yazmak ve İngilizce derslerine devam etmek gibi bazı koşullar aranmıştır. Derneğin amacı kadınları geliştirmek, bilgilendirmek, dolayısıyla bilinçlendirmektir.

Ülke sorunlarına çözüm arayan, dar anlamda olmasa da geniş anlamda siyasal dernekler arasında Mamulat-ı Dahiliye İs-tihlâk-ı Kadınlar Cemiyet-i Hayriyesi sayılabilir. Yerli üretimi yaymak ve yerli malı kullanımını teşvik için 1913'te Melek Hanım tarafından kurulmuştur. Osmanlı ekonomisinin gelişememe nedenleri üzerinde durulmuş, ekonomik bağımlılık olayına dikkat çekilerek kadınların bu problemi çözmedeki belirleyici rolleri açıklanmıştır. Dernek bir terzihane açmış, yerli mamulleri, desteklemek için sergiler düzenlemiştir. Siyanet isimli dergi, tüm bu amaçların gerçekleştirilmesinde somut işlev görmüştür.

Ayrıca istanbul'da, doğrudan siyasal

Osmanlı Türk Hanımları Esirgeme Derneği idare Heyeti.

Kadın Eserleri Kütüphanesi Arşivi

II. Meşrutiyet dönemi istanbul kadın dernekleri içinde, feminist olarak tanımlanabilen belki de tek dernek, yayın organı Kadınlar Dünyası olan Osmanlı Müdafaa-ı Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti'dir (Osmanlı Kadınının Hukukunu Savunma Derneği). Mezhep ayrımı gözetmeksizin her Osmanlı kadınına, hattâ ecnebi kadınlara da açık olan dernek, 28 Mayıs 1913'te kurulmuştur. Dernek başkam Ulviye Mevlan, sekreteri Pakize Sadri, muhasebecisi Aziz Haydar Hanım'dır. idare heyeti Fatma Pakize, Süreyya Lütfü, Sıdıka Ali Rıza, Aziz Haydar, Belkıs Şevket, Yaşar Nezihe, Sara Arif, Nimet Cemil, Şükûfe Nihal'den oluşmuştur. Dernek, kadınların eşidik ve hak taleplerini somudaştırmış, eğitim, çalışma, aile ve toplumsal yapıda değişim için model önermiş, bir kadın inkılabının gerekliliğini vurgulamıştır.

Bibi. Z. Toprak, "Osmanlı Kadınları Çalıştırma Cemiyeti, Kadın Askerler ve Milli Aile", TT, Mart 1988; S. Çakır, "Osmanlı Kadın Dernekleri", Toplum ve Bilim, Bahar 1991; ay, Osmanlı Kadın Hareketi, ist., 1994.

SERPiL ÇAKIR

Cumhuriyet Dönemi

Cumhuriyetin ilanından sonra, ilki 7 Şubat 1924'te istanbul'da kurulan Türk Kadınlar Birliği olmak üzere çeşitli dönemlerde farklı amaçlarla çok sayıda kadın örgütü kurulmuştur. Bunların çoğu, doğrudan olmasa da dolaylı olarak çeşidi siyasal eğilimlerin kadın örgütlenmesine yansımasının ürünüdür. Bu yüzden Cumhuriyet sonrasında kadın örgüderinin amaçlarına göre gruplandırılması daha güç olmakla birlikte, tüzüklerindeki amaçları ve ağırlıklı faaliyetlerine göre bir sınıflandırma yapmak olanaklıdır.

Kadın Haklarını Savunma Amacıyla kurulan Örgütler: istanbul'da Cumhuriyet sonrasında, kadın haklarını savunmak a-macıyla kurulan örgüderin ilki Türk Kadınlar Birliği'dir (7 Şubat 1924). Kurucuları, Nezihe Muhiddin, Nimet Remide, Şukû-fe Nihal, Matlube Ömer, Seniye, Nesime İbrahim, Zaliha, Emrullah Tuğrul Faize hanımlar olan derneğin amacı, kadınların düşünsel ve toplumsal alanlarda düzeylerini yükselterek onları toplumsal ve siyasal haklarını kullanacak sorumluluk ve bilince ulaştırmak ve yoksul aile, kadın ve çocuklara yardım etmektir. Dernek Nezihe Muhiddin'in başkanlığı döneminde Kadın

KADIN ÖRGÜTLERİ

356-

357

KADEM ÖRGÜTLERİ

Yolu, Latife Bekir'in başkanlığı döneminde ise Kadın Sesi adlı bir dergi çıkarmıştır. Kadınlara oy hakkı istemiyle, miting ve toplantı gibi etkinlikler düzenlenmiş, 1933 Marsilya Dünya Kadınlar Kongresi'ne, 1935 istanbul 12. Feminizm Kongresi'ne katılmıştır. 11 Mayıs 1935'te kapanmış, 13 Nisan 1949'da Ankara'da yeniden açılmış, bu tarihten itibaren istanbul'da şube düzeyinde çalışmaya başlamıştır.

1954'te Kadın Haklarım Koruma Demeği kurulmuştur. Kumcuları, Mediha Gezgin (emekli müzik öğretmeni), Safiye Kara-duman (ev kadını), Saide Çalt (muharrir), Muammer Develi'dir (eski Tokat milletvekili). Derneğin amacı Türk devriminin kadınlara sağladığı hakları korumak ve kadın haklarım her alanda erkek hak ve yetkilerine eşit hale getirmeye çalışmaktadır. Dernek 1959'da Uluslararası Feminist Kadınlar Kulübü'ne üye olmuş, bu çerçevede Avrupa'da veya İstanbul'da her yıl a-çılan kadın sanatçılara ait sergilere katılmıştır. Kadın haklarıyla ilgili konularda bilimsel toplantılar düzenlenmiş, 1977'de Medeni Kanun'daki değişiklik yasa tasarısını hazırlayarak parlamentoya iletmişlerdir.

İleri Kadınlar Derneği'nin kuruluş tarihi 1965'tir. Kurucuları Beria Onger (avukat), Hayrunissa Candan (ilkokul müdiresi), Türkân Çavuşoğlu (memur), Güzin Güner (memur), Mevhibe Demiray'dır (memur). Dernek, tüzüğünde çalışan kadınların bağımsızlık, özgürlük ve eşitlik haklarım Atatürk ilkeleri ışığı altında savunmak, bu konudaki gericilikle savaşmak ve kadınların haklarını kullanmadaki bilinç düzeylerini yükseltmek amacında olduğunu belirtir. İ970'te kapanmıştır.

Türk Kadınını Güçlendirme ve Tanıtma Vakfı, İstanbul'da 6 Nisan 1986'da başta Semra Özal (dönemin başbakanı Turgut Özal'ın eşi), Emine Adla Cerrahoğlu, Semra Edes, Necla Kavala, Melike Tugay Haşefe, Leyla Yeniay Köseoğlu, Aynur Yurtçu, Türkân Sabancı olmak üzere toplam 31 kadın tarafından, çalışan kadınların, kırsal kesimde, tarımda, kültür, sanat ve politika-

Osmanlı

Müdafaa-ı

Hukuk-ı

Nisvan

Cemiyeti

üyelerinden

ve şiirlerinde

toplumsal

içerikli

konulan

ilk kez işleyen

şair Nezihe

Yaşar Hanım.

Kadın Eserleri

Kütüphanesi Arşivi

da, ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda dayanışmalarını geliştirmek, güçlendirmek ve Türk kadınlarının ulaştığı sosyal, ekonomik ve kültürel düzeyi tüm dünyaya tanıtmak amacıyla kurulmuştur. Türk Kadını adlı bir dergi çıkarmış, bu dergi toplam 24 sayı yayımlanmıştır. Resmi nikâhı olmayan aileler için toplu nikâh kıyma çalışmaları ve gezici sağlık otobüsleri ile anne ve çocuk sağlığına yönelik çalışmalar yapmıştır. Vakıf merkezi 1987'de başkanı Semra Özal'ın isteği üzerine Ankara'ya taşınmıştır.

Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği' nin kuruluş yılı 1989, kurucuları Aysel Ekşi (profesör, öğretim üyesi), Türkân Saylan (profesör, öğretim üyesi), Aysel Çeli-kel (profesör, öğretim üyesi), Necla Arat (profesör, öğretim üyesi), Tüten Ayla Ang (doktor, okutman), Birnur Özümert (emekli banka müdürü), Hatice Şiyma Arsel (ev kadını), Süreyya Ağaoğlu'dur (avukat). Amacı Atatürk ilke ve devrimleri ile gerçekleşen kadın haklarının korunması, gelişmesi, yaygınlaştırılması, bu bağlamda da kadınların siyasal, ekonomik, toplumsal, yasal ve kültürel tüm özgürlüklerden yararlanmalarının sağlanmasıdır. Ayrıca çağdaş eğitim yolu ile çağdaş insan ve topluma ulaşılması yolunda çalışmaktır. Kadınların kurduğu bir dernek olmakla birlikte çalışmalarını "laiklik", "kadın hakları" ve "öğretim birliği yasası" üzerine yoğunlaştırmıştır. Bu konularda panel, seminer, konferans gibi bilimsel toplantılar yapmaktadır.

Kadınlarımız Fikir ve Kültür Derneği' nin kuruluş tarihi 1990'dır. Kurucuları Süreyya Hiç (öğretim üyesi), Özden Günergin (emekli banka müdürü), Ayten Çetiner (ev kadını), Meliha Köken (ev kadını), Türkân Bozyer (hekim, öğretim üyesi), Sema Kasapoğlu (yüksek endüstri mühendisi), Fehamet Ülker'dir (emekli öğretmen). Amacı, üyelerinin sosyal, ekonomik ve kültürel alanlardaki çeşitli düşünsel etkinliklerine olanak hazırlamak, kadınları gene bu alanlarda güçlendirmek, yüceltmek,

bunun yanında da ulusal kültüre sahip çıkarak gelişmesine katkıda bulunmaktır. Genelde panel, konferans gibi bilimsel toplantılar düzenlemektedir. 1993'e kadar 11 toplantı düzenlemiştir, bunların yalnızca 2'si kadın konusundadır.

Kadın Hakların: Araştırma ve Geliştirme Derneği, 1991'de kurulmuştur. Kurucuları Süreyya Hiç (öğretim üyesi), Güner Gürol (mimar), Vildan Özbak (avukat), Ülay Han-cıoğlu (emekli turizmci), Nazan Tamöz (sigortacı), Sema Kasapoğlu (endüstri mühendisi), SennurKaya'dır. Amacı kadın haklarının korunması, geliştirilmesi, kadınların da sahip oldukları haklar konusunda bilinçlendirilmesi, kadınlar arasında mesleki dayanışma sağlanmasıdır. Her yıl bir konuyu ele alarak o konuda çalışmalar yapan dernek, bu bağlamda, 1992'de "Eğitim Sistemi" ve "Siyasal İrade" konusunda, 1993'te de "Dünyada ve Türkiye'de Kadın" konusunda panel, konferans gibi bilimsel toplantılar düzenlenmiştir.

Uluslararası Kadın Derneklerinin Türkiye'deki Örgütlenmeleri: Soroptimist Kulüpleri Federasyonu (kuruluşundaki ilk a-dı Meslek Kadınları Yardım Cemiyeti'dir); ilk kez 1921'de ABD'de California Eyaleti Oakland kentinde kurulmuştur, istanbul' da kuruluş tarihi 1948'dir. Kurucuları Müfide Ferit Tek (muharrir), Pakize Tarzi (hekim), Müfide Küley (hekim), Ülken Akçu-ra (hekim), Nüzhet Gökdoğan (profesör), Muazzez Tahsin Berkant (romancı), Lütfi-ye Arıbal (terzi), Nerime Çapan'dır (şapkacı). Amacı, çeşitli ülkelerdeki aynı ya da ayrı meslekten kadınların görüş alışverişinde bulunmaları, böylece bilgi ufuklarını genişletmeleri ve bu şekilde mesleklerinde daha yararlı olmalarının sağlanması ve dostluklarının güçlendirilmesidir. 1948' den itibaren okuma yazma ve kadınlara ekonomik bağımsızlık kazandıracak el becerisi kursları açmaktadır, bu kurslar 1972'denberi Gültepe Toplum Eğitim Mer-kezi'nde düzenlenmektedir. Her yıl belirli sayıda, lise ve üniversitede okuyan kız öğrenciye burs vermektedir.

Türk Üniversiteli Kadınlar Derneği 1949' da Sara Akdik (profesör, fen fakültesi), Beraet Zeki Üngör (avukat), Müfide Küley (doçent, tıp fakültesi), Süreyya Ağa-oğlu (avukat), Türkan Rado (doçent, hukuk fakültesi), Pakize Tarzi (hekim) tarafından kurulmuştur. Amacı, üniversite ve yüksekokul bitirmiş kadınlar arasında düşünce alışverişini, dostluğu, anlaşma ve yardımlaşmayı sağlamak, bu yolla kültür hareketlerinin gelişmesine yardımcı olmaktır. Derneğin merkezi ilk kez 19l4'te Londra'da kurulmuştur.

Zonta (İş ve Meslek Kadınları Derneği), ilk kez 1919'da ABD'de Buffalo New York'ta kurulmuştur. Kızıldereli Sioux'lar-dan alınmış Zonta sözcüğünün anlamı "namuslu ve güvenilir" demektir. Kuruluş tarihi 1963; kurucuları, Ayşe Sarıalp (genel müdür), Adnan Eseniş (Özel Eseniş Koleji sahibi), Suzan Akpınar (eğitimci), Gül-seren Ramazanoğlu (halkla ilişkiler), Ner-min Somersan (hukukçu), Suna Erik (ABD1 de mukim), Asuman Baytop'tur (profesör,

eczacılık fakültesi). Dernek, iş ve meslek yaşamına girmiş ve girecek olan kadınların sosyal, kültürel, eğitimsel ve ekonomik statülerini yükseltmeyi amaçlamaktadır. Edebiyat toplantıları yapmaktadır.

Yardım Amaçlı Kadın Dernekleri ve Vakıfları: Hanımlar İlim ve Kültür Derneği'nin kuruluş tarihi 1973; kurucuları, Fev-ziye Nuroğlu (eczacı), Emine Çolak, Mual-la Baloğlu, Şükran Derinde, Seyhan Kayar, Fatma Mirasyedi, Meliha Okur'dur. Gençlere maddi ve manevi yönden yardımcı olmayı, bunun yanında Türk ahlak ve geleneğini savunmak amacıyla hanımlara ve genç kızlara yardımcı olmayı amaçlamaktadır. 1973-1978 arasında Şadırvan adlı bir dergi yayımlamıştır. Üniversitede okuyan kız öğrencilere burs vermektedir. Kadınlara kültür, sanat ve el becerisi kursları düzenlemektedir. Babası olmayan, okuyan çocuklara yardım etmektedir.

Hanımlarımız Eğitim ve Kültür Vakfı, 1988'de kurulmuştur. Kurucuları, Gülsen Ataseven (doktor), Yıldız B. Tanrısever (doktor), Semra Böhürler (iktisatçı), Lale Kuran (kimya mühendisi) ve Nigâr Akhan' dır. Hanımlar İlim ve Kültür Derneği'nin vakfıdır. Kadınları iş ve meslek sahibi yapabilmek için dikiş, nakış, konfeksiyon gibi kurslar açmaktadır. Üniversitede okuyan kız öğrencilerin barınma sorunlarım çözmek için 2 yurt açmışlardır. "İslam ve Kadın", "Feminist Akımlar", "Kitle iletişim Araçlarında Kadın" vb konularda konferanslar düzenlemekte, "Gülmeyi Unutanlar", "Öğretmen Destek Fonu" gibi adlarla yardım programlan uygulamaktadır.

Şefkat Vakfı, 1986'da Fevziye Nuroğlu, Meliha Yalçıntaş, Gülten Deniz, Zeynep Gürsel, Rabia Kaçar tarafından kurulmuştur. Gerek vakıf üyeleri arasında sosyal ve kültürel gelişmeyi gerçekleştirmek, gerekse ülkenin "içtimai" ve "ilmi" kalkınmasına katkıda bulunmak amacındadır. Kimsesiz kız ve erkek çocukları ilkokuldan yüksekokula kadar okutmakta, bu süreçte yeme, yatma, barınma, giyim, okul masraflarını karşılamaktadır. Bu vakfı kuranların aynı dönemde kurdukları Dost Hanımlar Derneği de vardır.

Dost Hanımlar Derneği, 1986'da Adalet Avanoğlu, Güler Demirci, Zehra Toksan, Semin Silahtaroğlu, Gülen Ağra, Meliha Yalçıntaş, Ayşegül Demirci, Neyir Bilge tarafından Türk ahlak ve geleneğini savunmak, bu konuda hanımlara ve genç kızlara ilmi ve kültürel yönden yardımcı olmak ve gençlere maddi ve manevi yardımda bulunmak amacıyla kurulmuştur. Kız ve erkek öğrencilere burs vermektedir. Daha çok polis aileleri yararlanmaktadır.

Vakıflar Kız Talebe Yurdu'ndan Yetişenler Eğitim ve Kültür Vakfı'nın (VATEV) kuruluş tarihi 1993; kurucuları Şükran Ci-nemre (sigorta müfettişi), Saime Akpınar Toptan (hâkim), Günay Aykaç Atalayer (öğretim üyesi), R. Melike Güler Çimen (yüksek mimar), Nurdan Özöney Erkanlı (kimyager), Hatice İpekten (personel müdürü), Zerrin Ediz (İTÜ öğretim görevlisi), Habibe Türkoğlu Öndek'tir (öğretmen). Amacı üniversite eğitimlerini Vakıflar Kız

Yurdu'nda kalarak tamamlayan kadınlar arasında kültürel ve ekonomik dayanışma sağlamak, bunun yanında maddi olanağı olmayan üniversiteli kız öğrencilere maddi ve manevi katkı sağlamaktır. Türkiye'de ilk kez aynı yurtta kalan kız öğrencilerin dayanışmasına yönelik bir kadın örgütlen-mesidir. Üniversiteli kız öğrencilere burs vermektedir.

Devrimci, Siyasal Amaçlı Örgütlenmeler: Türkiye Devrimci Kadınlar Demeği, 1969'da kurulmuştur. Kurucuları, Necla Özgür, Saadet Baraner, Eflan Aytaç, Mediha Özçelik, Asiye Eliçin, Neriman Hikmet Öz-tekin, Birsen Balcıkardeşler, Gültaze Erdem, Hale Özgür, Tülay Kurnaz'dır. Türk kadınlarım, emperyalizme, işbirlikçilerine, feodal mütegallibeye karşı verilmekte olan "milli demokratik devrim" ile dünyada barışı egemen kılma savaşı için bir araya toplamak ve bu amaçta öncü durumuna gelmelerini sağlamak amacını belirtmiştir. 1971'de kapanmıştır.

ilerici Kadınlar Derneği, 1975'te, Beria Onger (avukat), Nursel Üstün (mühendis), Vahide Yılmaz (montör), Zuhal Meriç (öğretmen), Şeyda Talu (ev kadını), Dora Kü-çükyalçın (hekim), Zülal Kılıç (memur), Gönül Taylan tarafından kurulmuştur. Dernek, kadınlara tanınmış sosyal ve ekonomik hak ve özgürlüklerin kâğıt üzerinde kalmaması, günlük yaşamda somut olarak uygulanması ve geliştirilmesi için yasaların tanıdığı tüm olanakları kullanarak uğraşmak amacındadır. Ağustos 1975'ten 1980'e kadar düzenli olarak Kadınların Sesi adlı bir dergi çıkarmıştır. Kadın Sorununun Tarihsel Gelişimi, Ana ve Emekçi Kadın Olarak işçi Kadının El Kitabı gibi çeşitli yayınları bulunmaktadır. Emekçi kadınlara yönelik, dernek lokalinde; sendikalarla ortak olarak sendika lokalinde, fabrikalarda okuma yazma kursları açmıştır. Kadınlar için 20 yılda emeklilik, kreş, gündelikçi kadınların sigorta kapsamına alınması konularında kampanyalar açmış, 8 Mart ve 5 Aralık günlerinde etkinlikler düzenlemişlerdir. UKDF'ye (Uluslararası Demokratik Kadınlar Federasyonu) üye olmuştur. 1979'da Sıkıyönetim Komutanlığı kararıyla kapatılmıştır.

Demokrasi Mücadelesinde Kadın Derneği'nin (DEMKAD), kuruluş tarihi 1988' dir. Kurucuları Ayten Can, Filiz Tarakçı, Feride Kurtulan, Sara Kapucu'dur. Emekçi kadınlar arasında örgütlülük gücüyle erkeklerle omuz omuza mücadele etmenin koşullarını yaratmayı ve kadınların ülke sorunlarından bağımsız olarak görmedikleri sosyoekonomik sorunlarının çözümünü amaçlamaktadır. Hayat pahalılığına karşı mücadele, Filistin halkıyla dayanışma, gecekondu yıkımına karşı eylemler ile 8 Mart günlerinde de etkinlikler düzenlemiştir. 1992'de Dernekler Yasası'na göre kapatılmıştır.

Demokratik Kadın Derneği'nin kuruluş tarihi 1988'dir. Kurucuları Hikmet Beski-siz, Nahide Algın, Nurten Atagül, Figen Öcal, Fatma Tansu Sakarya, Şükran Şahin, Cavide Özdemir, Nesrin Ulu, Ayşe Gücük-çavuş'tur. Kadını cins olarak ezilmişliğe

Osmanlı Müdafaa-ı Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti üyesi Belkıs Şevket Hanım. Kadın Eserleri Kütüphanesi Arşivi

mahkûm eden ekonomik, toplumsal kurumların değiştirilmesi, kadınlar üzerinde yüzyıllardır süregelen her türlü baskının kaldırılması, gelenek ve değer yargılarının dönüştürülmesi için mücadele ettiğini vurgular. Kadınlar Dayanışma Yürüyüşü'ne, 1989'da Türkiye'de ilk kez düzenlenen Kadın Kurultayı'na katılmış, 8 Mart etkinlikleri, paneller düzenlemiş, 1990'da İnsanca Yaşamda Kadın Derneği ile birleşmiş, Sesimiz adlı bir dergi yayımlamıştır.

Feminist Kadın Örgütlenmesi: Özellikle 1980 sonrasında önemli yer tutar. Kadın Çevresi Yayıncılık Hizmet ve Danışmanlık AŞ, 1984'te Müzeyyen Aytaç, Ayşe Nilgün Himmetoğlu, Zekiye Gülser Kayır, Stella Ovadiya, Nursen Öztunalı tarafında kurulmuştur. Amacı ev içinde ve dışında, ücretli, ücretsiz çalışan kadınların ürünlerini tanıtmak, pazarlamak, bilim, teknik ve sanat alanlarında bilgi düzeylerini yükseltmek ve kültürel iletişimi sağlayacak her türlü üretim ve etkinlikte bulunmaktır. Bir kitap kulübü kurmuş, burada feminizmle ilgili konularda tartışma toplantıları düzenlemiştir. Feminist adlı bir dergi çıkarmış, Feminizm, Kadınlık Durumu, Evlilik Mahkûmları, Ben Bir Feministim gibi kitaplar yayımlamıştır. 1987' de kapanmıştır.

Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı' nin kuruluş tarihi 1986'dır. Kurucuları Şen-gül Akçar, Zehra Coşkun, Leyla Onur'dur. Amacı atıl kadın emeğini geleneksel ev işleri dışına çıkararak gelir getirici yaratıcılığa dönüştürmek, verimini artırmak, bu yolla kadının sosyoekonomik statüsünü yükseltmektir. Kadınlar için bir dizi eğitim programı uygulamaktadır. Kadınların ürünlerini aracısız pazarlayabilecekleri bir merkez, çocuklar için gündüz bakımevi, yuvalar açmıştır ve yönetmektedir.