Reja: Taym-menejment toʼgʼrisida tushuncha

_{2-Mavzu: Boshqaruv muloqoti va faoliyatida vaqtdan unumli foydalanish shartlari.}


Reja:
1. Taym-menejment toʼgʼrisida tushuncha.
2. Rahbarning ish vaqtidan samarali foydalanish usullari.
3. Boshqaruv muloqotining ijtimoiy-psixologik hususiyatlari.

1. 
   Taym menejment haqida tushuncha 
   

Vaqtni boshqarish, vaqtni tashkil qilish, taym-menejment (angl. time management) – vaqtni tashkil qilish va vaqt bilan effektiv foydalanish texnologiyasi Vaqtni boshqarish – ma’lum ishni bajarishda uning samaradarligi oshirish uchun ketgan vaqtni ongli nazorat qilish yo‘li. Vaqtni boshqarish. Vaqt boshqarish muyayan vazifalar, loyihalar va maqsadlarni amalga oshirish uchun foydalaniladigan ko‘nikmamalar, uskunalar va texnik majmuini olish uchun yordam berishi mumkin. Bu esa juda keng ko‘lamli faoliyatni ya’ni rejalashtirish maqsadlarni ketma-ketligi tuzish, vaqtni ishlatish taxlili, monitoring, tashkil qilish, ro‘yxatlarni tuzish kabilani o‘z ichiga oladi. Oldindan boshtarish faqatgina tadbirkorlik yoki ish faoliyatga mo‘ljallangan, lekin keyinchalik shaxsiy faoliyatga mo‘ljallangan. Vaqtni boshqarish bir necha bosqichlarni, instrumentlarni texnika va metodlarni o‘z ichiga oladi. XX asrning 20 yillarida Mehmet ilmiy tashkilotini rivojlanish davrida A. K Gastev-markaziy mehnat institutini direktori tashkil qilish samaradorligi shaxsiy samaradorlikdan ya’ni shahs ish vaqtdan samarali foydalanishdan boshlanishi haqidagi g‘oyani ilgari suradi. Vaqt uchun kurashish ijtimoiy harakati “Vaqt” ligasini tashkil qiliniyaga olib keldi, uining rahbari P.M Kerjensev. Mahaliy gazetalarda “Vaqt uchun kurash” lavhalari paydo bo‘lishni boshlaladi. Shaxsiy vaqt bilan unumli foydalanish sistemasiga asoslanshgan edi. 2007 yil Moskva moliya sanoat universiteti “Sinergiya” da birinchi marta taym menejment kafedrasi ochildi. Muvaffaqiyatli odamlarning bari anchayin samaradorligi bilan ajralib turadi. Ular juda ko‘p ishlashadi va ko‘p narsaga ulgurishadi. Unutmangki, samardorlik deganda, birinchi navbatda natija ko‘zda tutiladi, jarayon emas. Agar samaradorlikni oshirishni istasangiz, bunga qat’iy qaror qiling. Ko‘pchilik aynan qarori qat’iy bo‘lmagani uchun ham vaqtini behuda sarflab qo‘yadi. Xullas, ahdingiz jiddiy bo‘lsa, muvaffaqiyatlilar siri bilan tanishing: vaqtni to‘g‘ri taqsimlash samaradorlikning asosiy garovidir. Taym-menejment biznes yoki karerangizni yutuqlar sari yetaklaydigan eng muhim omillardan biri sanaladi. 10/90 qoidasi Hayotida muvaffaqiyatga erishganlar ko‘p vaqtini rejalashtirishga sarflaydi. Kunlik rejalashtirish samaradorlikni orttirish va vaqtdan unumli foydalanish uchun zarur. Esingizda bo‘lsin: to‘g‘ri rejalashtirish salbiy ko‘rsatkichlarning oldini oladi. Eng yaxshisi, rejalarni qog‘ozga tushiring. Bu sizga yo‘ldan adashmaslik uchun o‘ziga xos xarita vazifasini o‘tab beradi. Qo‘lingizdagi ro‘yxat bilan birinchi kundanoq samaradorlik 25 foizga oshadi. Ertangi qiladigan ishlaringiz ro‘yxatini bugun kechqurun tuzib qo‘ying. Ishga kelganingizda, nimadan boshlashni bilasiz. Kun davomida ishni rejaga muvofiq olib boring: yangi ish chiqib qolsa, muhimligiga qarab rejaga kiritib qo‘yaverasiz. Amalga oshgan vazifalarni albatta ro‘yxatdan o‘chirib tashlang. Bu sizga qoniqish hissini beradi, sizga kuch va g‘ayrat bag‘ishlaydi. Rejani ishlarning mushkulidan osoniga, uzoq muddatlisidan qisqa muddatlisiga qarab tuzing. Har bir vazifaga muayyan vaqt belgilang. Biror narsaga kirishishdan oldin 10/90 qoidasini yodda tuting: rejalashtirishga sarflangan 10 foiz vaqt vazifani bajarishda 90 foiz vaqtni iqtisod qilishga yordam beradi. Eng asosiysi – asosiyni belgilash Taym-menejmentning vazifasi o‘z vaqtida eng asosiy ishni aniqlab olishdir. Ro‘yxatingizda eng muhim ish eng boshda, undan keyin ahamiyati kamroqlari tartib bilan kiritilgan bo‘lishi lozim. Eng asosiy ishni belgilab olgandan keyin uni bajarish yoki bajarmaslikning oqibati qanday bo‘lishini baholang. O‘z vaqtida bajarilmagan muhim vazifa jiddiy oqibatlarga sabab bo‘ladi. Ishlarni muhimligi jihatidan ro‘yxatga kiritishda ABVGD usuli yordam beradi: A harfining ro‘parasiga eng muhim ishni yozasiz, Bning qarshisiga ahamiyati undan sal kamroq bo‘lganini va hokazo. D – muhimligi jihatidan eng oxirida turadigan ish. Majburiy samaradorlik qonuni Diqqatingiz bir ishga qarating. Ishni birinchi darajadagi muhim vazifalardan boshlab, tartib bilan davom eting. Ishni tashlab qo‘yib, uni qayta-qayta boshlayverish esa samaradorlikni 5 foizga kamaytiradi. Mosart ayni paytning o‘zida uchta musiqa ustida ishlab, o‘lmas asarlar yaratgan. Lekin u istisno edi. Bax, Gaydn yoki Verdi ma’lum vaqt davomida faqatgina bir asar ustida ishlashgan, birini tamomlamay turib, ikkinchisini boshlashmagan. Majburiy samaradorlik qonunidan foydalaning: vaqt hamma ishga emas, eng muhim ishlarga yetadi. Shuning uchun diqqatingizni jamlab, birinchi navbatda eng katta foyda keltiradigan ish bilan shug‘ullaning. Barcha ishlarni to‘rt guruhga bo‘lish mumkin: – shoshilinch va muhimlar; – muhimlar, lekin shoshilinch bo‘lmaganlar; – shoshilinch, lekin muhim bo‘lmaganlar; – shoshilinch ham, muhim ham bo‘lmaganlar. Bu Eyzenxauer usuli deb ataladi. Birlamchi vazifalar – shoshilinch va muhimlar. Ularni kechiktirish sizga ortiqcha muammolarni tug‘diradi, shuning uchun o‘z vaqtida hal qilishga kirishing. Ikkinchi o‘rinda – muhimlar, lekin shoshilinch bo‘lmaganlar. Ularni kechiktirish mumkin, lekin istiqbolda kuchli ta’sirga ega bo‘lishi mumkin. Buning oldini olish uchun bunday vazifalarni hadeb kechiktiishning o‘rniga ularga vaqt ajrating. Muhim, lekin shoshilinch bo‘lmagan ishlar muvaffaqiyatingizga unchalik ta’sir ko‘rsatmaydi. Shuningdek, bunday ishlar samardorlikni orttirmaydi ham, biroq vaqt zaxirangizning kattagina qismini olib ketadi. Bunday ishlar sonini qisqartirgan ma’qul. Shoshilinch ham, muhim ham bo‘lmagan ishlarning hech qanday ahamiyati yo‘q, ularni bajarmasangiz, hech qanday salbiy oqibatlarni keltirib chiqarmaydi. Shunday ekan, ularni qo‘rqmasdan ro‘yxatdan o‘chirib tashlayvering. Muvozanat tamoyili/ Ish hajmi ortib ketgan paytda vahimaga berilmaslikning eng oson yo‘li – chuqur nafas oling va «Qo‘limdan kelganini uddalayman» degancha xotirjamlik bilan ro‘yxat tuzishga kirishing. Oldingizda turgan ishlarni tahlil qilar ekansiz, eng muhimlarini amalga oshirishga vaqtingiz yetishiga ishonch hosil qilasiz. Hayotingizda muvozanat saqlanib qolishiga e’tibor qarating. Ishga qattiq berilib ketgan bilan organizmingizni alday olmaysiz, o‘z vaqtida to‘xtamasangiz, u payt poylab qasdini oladi. Bu esa rejalaringizga kiritilmagan. Albatta, samarador bo‘lish uchun taym-menejementning o‘zi kamlik qiladi. Salomatlikni asrashga majbursiz. Ishingiz juda ko‘p bo‘lishi mumkindir, lekin oilangiz va dam olishga har doim vaqt ajrata biling. Muvozanatning asosiy tamoyili: uyda va ishda o‘tkazadigan vaqtingizni belgilab oling. Ish vaqtini tanqisligi sabablari Ish vaqtini tanqisligi bu ish vaqtini to‘g‘ri rejalashtishtirmasligi, boshqaruvchilarning ish vaqtini to‘g‘ri tashkil qilmasligi natijasida yuzaga keladigan vaqt yetishmovchiligi. Bu esa ishni cho‘zilishiga, ihbajarilgan ishni sifatsizligiga, ishlab chiqarishdagi yo‘qotishlarga olib kelishi mumkin. Boshqaruvchiga vaqti yetishmasligi haqiad quyidagilardan bilish mumkin. - Bugunga ish rejasini tuzilmaganlgi - Boshqaruvchi yordamchisi o‘z raxbarini kun rejasini bilmasligi - Mutaxasisni bandligi sababli ish xatlariga javobni vaqtida bermasligi - Shaxsiy qo‘ng‘iroqlar, ishchini xayolini buzadigan mehmonlar - Menejer o‘z ishchilarini ishlarini o‘zi bajarishi - Har kungi ishlar asosiy ishni bajarishga xalaqit berishi - Ishni shoshilinchlik bilan bajarish tez charchashga olib kelishi. Ish vaqtini tanqisligini asosiy sabablari: - Rejasizlik - Xodimni o‘z lavozimiga to‘g‘ri kelmasligi - O‘z qobiliyatini, ish tezligini noto‘g‘ri baholash - Xodimni shaxsiy missiyasi yo‘qligi - O‘z talablarini nazorat qilishni bilmaslik - Ish motivatsiyasini kamligi Mutaxsisning ish vaqtini rejalashtirish Rejalashtirish maqsadlarni tayyorlash va ularni amalga oshirishga qaratilgan. Amaliyot shuni ko‘rsatadiki rejalashtirishga 10 daqiqa vaqt ketkazish natijasida 2 soat vaqtni tejashga olib keladi. Vaqtni rejalashtirishni asosiy qoidalari:
1. Kunni rejalashtirganda 40 % bo‘sh vaqtga ajratish kerak, ya’ni 60% rejali ishlarga vaqt ajratish kerak, 40% ni 20% i - rejalashtirilmagan ishlarga qolgan 20% to‘satdan paydo bo‘ladigan ishlarga.
2. Biron ishga ketadigan vaqtni aniq belgilash.
3. Samarali rejani tuzishda uzoq, o‘rta, qisqa muddatli ishlarni aniq ko‘rsatish.
4. Rejani aniq bajarilishini ta’minlash uchun xodim aniq bajarishi mumkin bo‘ladigan ishlarni ko‘rsatishi kerak.
Ish vaqtini rejasini tartibga solish metodlari Alp metodi 5 bosqichdan iborat:
- Vazifalarni taribga solish - Harakat muddani baholash - Ortiqcha vaqt qoldirish - Ustivor ishlar bo‘yicha qarorlani qabul qilish
- Ish bajarilishini nazorat qilish Ustivor ishlar bo‘yicha qarorlani qabul qilishda ABS analizini o‘tkazish. U analiz 3 sinfdan iborat: 1. Eng asosiy ishlar 15 %ni tashkil qiladi. Bunga xodim o‘z vaqtini 65 %ni sarflaydi 2. Asosiy ishlar 20 % ni tashkil qiladi. Bunga xodim o‘z vaqtini 20% ni sarflaydi 3. Asosiy bo‘lmagan ishlar 65%ni tashkil qiladi. Bunga xodim o‘z vaqtini 15 % ni sarflaydi
Eyzenxauer prinsipi bo‘yicha tezlashtirilkan taxlil. U quyidagilardan iborat:
1. Zarur ishlar. (eng asosiy) Uni boshqaruvchi bajaradi 2. Zarur ishlar (unchalik asosiy bo‘lmagan ishlar). Bu ishlarni boshqaruvchi boshqalarga buyurishi mumkin. 3. Zarur ishlaryu (asosiy ishlar). Bularni boshqaruvchini bajarishi shart emas. 4. Zarur bo‘lmagan ishlar. Bu ishlarni boshqaruvchi boshqalarga buyurishi mumkin