1 Tarih Bilimine Giriş Tarihin Tanýmý

Dagýlmayý Önleme Çabalarý

Osmanlý Devleti’nin dagýlmasýný önlemek ve siyasal varlýgýný sürdürmek amacýyla

bazý düşünce akýmlarý ortaya çýkmýştýr.

Osmanlýcýlýk

Osmanlýcýlýk fikri Tanzimat döneminin sonlarýna dogru ilk defa Genç Osmanlýlar

adý verilen aydýnlar tarafýndan ortaya atýlmýştýr. Osmanlýcýlýk fikrini savunan Genç

Osmanlýlar, devletin sýnýrlarý içerisinde yaşayan bireyler arasýnda dil, ýrk ve din

bakýmýndan hiç bir ayrým gözetmeksizin ayný haklara sahip olduklarý kabul edilirse,

Osmanlý toplumu içinde bir kaynaşma ve dayanýşma saglanacagý

düşüncesindeydiler.

Ancak;

* Azýnlýklarýn bagýmsýz olmak istemeleri ve ulusçuluk akýmýnýn yaygýnlaşmasý

* Avrupalý devletlerin azýnlýklarý kýşkýrtmalarý ve korumalarý

* Balkanlarda isyanlarýn çýkmasý ve Anadolu’da Ermeni olaylarý

Osmanlýcýlýk düşüncesinin gerçekleşmesinin mümkün olmadýgýný göstermiştir.

Islâmcýlýk

Islâmcýlýk düşüncesiyle; imparatorluk içindeki Müslüman unsurlar arasýnda birlik ve

beraberligi saglamak ve imparatorluk dýşýndaki Müslümanlarýn Halifelik kurumunun

dini gücü etrafýnda birleştirilerek beraber hareket edilmesi amaçlanmýştýr.

96

II. Abdülhamit, “Islâmcýlýk” düşüncesini, resmi bir politika olarak benimsemiştir.

Birinci Dünya Savaşý’nda Araplarýn Ingilizlerle birlikte hareket ederek Türk

askerlerine saldýrmalarý, Islâmcýlýk görüşünün Osmanlý Devleti’nin bütünlügünü

korumada başarýlý olamadýgýný göstermiştir.

Türk Birligi (Turancýlýk)

Türkçülük akýmý, bir kültür hareketi olarak başlamýş, ancak daha sonra siyasal bir

karakter kazanmýştýr. Turancýlýk düşüncesinin amacý, Türkleri bir ülkede, bir

yönetim ve bayrak altýnda toplamaktý.

Turancýlýk, Ittihat ve Terakki Partisi’nin programýnda yer almýş, devlet yönetimine

yansýtýlmýştýr. Osmanlý Devleti’nin I. Dünya Savaşý’nda yenilmesi, Turancýlýk

hareketini zayýflatmýştýr.

Türkçülük

Osmanlý Devleti, Balkan Savaşlarýnýn olumsuz sonuçlarý nedeniyle kendisini yýkan

ögelerden birinin milliyet ve millet kavramý oldugunu anlamýştý. Osmanlýcýlýk ve

Islâmcýlýk anlayýşýnýn terkedilmesiyle ülkede, Türkçülük akýmý ön plana çýkarýldý. Bu

akýmýn öncülerinden Ziya Gökalp, çalýşmalarýyla Türkçülük akýmýna toplumsal bir

içerik kazandýrmýştýr.

Batýcýlýk

Batýcýlýk, II. Meşrutiyet döneminde bir düşünce akýmý haline geldi. Bu görüş,

devletin Batýlýlaşmasýyla kurtulabilecegini ve bunun için çeşitli alanlarda ýslahatlar

yapýlmasý gerektigini savunmuştur.

97

16) XIX. Yüzyýl Islahatlarý

II. Mahmut Dönemi’nde Yapýlan Islahatlarý

Sened-i Ittifak (1808)

Bu senet II. Mahmut ile âyânlar arasýnda imzalanmýştýr.

Âyanlarla II. Mahmut arasýnda Sened-i Ittifak’ýn yapýlmasýnda Alemdar Mustafa

Paşa önemli rol oynadý. Sened-i Ittifak ile Osmanlý Devleti âyanlarýn varlýgýný ve

haklarýný tanýmýştýr.

Askeri Alanda Yapýlan Yenilikler

Nizam-ý Cedit’in yerine Sekban-ý Cedit ismiyle yeni bir ocak kurdu. Ancak

yeniçerilerin istegiyle Sekban-ý Cedit Ocagý kaldýrýldý.

Sekban-ý Cedit’in kaldýrýlmasý yeniçerilerin şýmarmasýna neden oldu. II. Mahmut

yeniçerilerden Eşkinci adýyla yeni bir ocak kurdu. Bu ocak Avrupa tarzýnda egitim

yapacaktý. Yeniçeriler “egitim istemeyiz” diyerek, ayaklandýlar. Buna karşýlýk halk,

esnaf, medrese ögrencileri, topçu birlikleri padişahýn yanýnda toplanarak Yeniçeri

Ocagý’ný kaldýrdýlar (1826).

Böylece;

* Padişahýn devlet yönetimindeki otoritesi yeniden güçlenmiştir.

* Yeniliklere engel olan bir kurum ortadan kaldýrýlmýştýr.

Yeniçeri Ocagý’nýn kaldýrýlmasýndan sonra yerine Asakir-i Mansure-i

Muhammediye adýyla yeni bir askeri örgüt kuruldu. Bu ordu çagdaş nitelikli merkez

ordusu olarak kuruldu (Bölük, tabur, alay, şeklinde düzenlenmiştir).

98

Hükümet ve Yönetim Alanýnda Yapýlan Yenilikler

* XVIII. yüzyýldan itibaren önemini kaybeden Divan örgütü kaldýrýlarak yerine

bugünkü anlamda bakanlýklar (nazýrlýklar) kuruldu.

* Devlet memurlarý dahiliye ve hariciye diye ayrýlmýştýr. Týmar ve zeamet

kaldýrýlarak devlet memurlarýna maaş baglanmýştýr.

* Görevden alýnan veya ölen devlet adamlarýnýn mal varlýgýna el koymak demek

olan müsadere usulü kaldýrýldý. Böylece II. Mahmut, mülkiyet hakkýnýn güvence

altýna alýnmasýný amaçlamýştýr.

* Osmanlý uyrugundaki herkese tam bir din ve mezhep özgürlügü tanýnmýştýr.

* Iller merkeze baglanmýş ve âyanlýklar kaldýrýlmýştýr.

* Anadolu ve Rumeli’de ilk defa askeri amaçlý nüfus sayýmý yapýlmýştýr (1831).

Egitim ve Kültür Alanlarýnda Yapýlan Yenilikler

* Medreselerin yanýnda Avrupa tarzýnda egitim kurumlarý açýldý. Bu dönemde

Ilkögretimin zorunlulugu kabul edildi.

II.Mahmut döneminde Avruba tarzýnda sivil tarzýnda okullarýn açýlmasý Osmanlý

ülkesinde kültür çatýşmasýna neden oldu. Egitimde dogan bu iki başlýlşýk

Cumhiriyet dönemine kadar devam etti.Tevhid-iTedrisat Kanunu'yla ikilik oratadan

kaldýrýlmýştýr.

* Ilk defa bu dönemde Fransa’ya ögrenci gönderilmiş, yabancý dil bilen

Müslüman çevirmenler yetiştirilmiştir.

Ekonomi Alanýnda Yapýlan Yenilikler

* Vergilendirmede adalet esaslarý göz önüne alýnmýş ve bazý vergiler

kaldýrýlmýştýr.

* Yerli mallarýn kullanýlmasý teşvik edilmiştir. Osmanlý parasýnýn dýşarýya çýkýşýný

önlemek için yabancý kumaştan elbise yapýlmasý yasaklanmýştýr.

99

* Yeni kurulan ordunun elbise ve ayakkabý ihtiyacýnýn karşýlanmasý için

Bakýrköy’de bez, Eyüp’te iplik, Izmit’te çuha ve Beykoz’da deri fabrikalarý

kurulmuştur.

* Osmanlý tüccarlarýnýn yabancý tüccarlarla rekabet edebilmesi için gümrük

vergilerinde kolaylýk saglanmýştýr.

Tanzimat Dönemi (1839 - 1876)

Tazminat Fermaný

Tanzimat Fermaný’nýn ilan edilmesinde;

* Osmanlý Devleti’nin varlýgýný kendi kuvvetiyle koruyamayacagýný anlamasýndan

sonra Avrupalý devletlerin destegini saglamak istemesi

* Rusya’nýn Hristiyan halka yeni haklar verilmesi için yaptýgý baskýlarýn önlenmek

istenmesi

* Osmanlý Devleti’nin kanunlarda bazý düzenlemeler yapmak istemesi

gibi nedenler etkili olmuştur.

1. Müslüman ve Hristiyan bütün halkýn ýrz, namus, can ve mal güvenligi devletin

güvencesi altýnda olacaktýr.

Bu hükümle; din ve mezhep ayrýmý gözetilmeksizin halka eşitlik ve devlet

güvencesi verilmiştir.

2. Vergiler herkesin gelirine göre düzenli bir şekilde toplanacaktýr.

Bu hükümle; vergilerin toplanmasýndaki eşitsizlik ve haksýzlýklar ortadan

kaldýrýlmaya çalýşýlmýştýr.

3. Askerlik işleri düzene konulacak, askere alma ve terhis işleri saglam esaslara

baglanacaktýr.

100

Bu hükümle;

* Askerlikte ocak usulü ortadan kaldýrýlmýş, askerlik vatan görevi haline

getirilmiştir.

* Hristiyanlarýn askerlik yapmasý zorunlu hale getirilmiştir.

4. Mahkemeler açýk olarak yapýlacak ve hiç kimse haksýz yere idam

edilmeyecektir.

5. Herkes mal ve mülküne sahip olacak, miras býrakabilecek ve müsadere

kaldýrýlacaktýr.

Bu hükümle; şahýslarýn mülkiyet hakký devlet garantisi altýna alýnmýştýr. Böylece

sermaye birikimine ortam hazýrlanmýştýr.

6. Rüşvet ve iltimas kaldýrýlacaktýr.

7. Herkes kanun önünde eşit olacaktýr.

Bu hükümle; tüm Osmanlý vatandaşlarý arasýnda eşitligin saglanmasý istenmiş, bu

durum Osmanlýcýlýk fikrine esas olmuştur.

Patişah Abdülmecit Tanzimat Fermaný'yla açýklanan hükümlere

uyaçagýna,fermana dayanarak yapýlacak bütün yasalarý uygulayacagýna yemin

etmiştir.Böylece patişah;

- Yetkişlerini kendi rýzasýyla kýsýtlamýştýr.

- Kendi gücü üzerinde konun gücünü kapul etmiştir.

101

Islahat Fermaný

Islahat Fermaný’nýn başlýca maddeleri şunlardýr:

1. Din ve mezhep özgürlügü saglanacak, okul, kilise ve hastane gibi binalar tamir

ve yeniden inşaa edilebilecektir.

Bu hükümle; Hristiyanlara tam bir dini serbestiyet getirilmiş, açýlan okullar milli

isyanlarýn artmasýna neden olmuştur.

2. Hristiyan ve Musevilere karşý küçük düşürücü sözler ve deyimler

kullanýlmayacaktýr.

Bu hükümle; gayrimüslimlerin isyanlarýnýn önlenmesi ve Müslüman – Hristiyan

çatýşmasýnýn ortadan kaldýrýlmasý amaçlanmýştýr.

3. Hristiyan ve Museviler devlet memuru olabilecek, çeşitli okullara girebilecektir.

Bu hükümle; Hristiyanlarla Müslümanlar arasýndaki en önemli ayrýlýk giderilmiştir.

4. Işkence, dayak ve angarya kaldýrýlacaktýr.

5. Vergiler herkesin gelirine göre toplanacak ve iltizam usulü kaldýrýlacaktýr.

6. Askerlik için nakdi bedel kabul edilecektir.

Bu hükümle; Hristiyanlar para ödeyerek askerlik görevinden muaf tutulmuştur.

7. Hristiyanlarýn il meclisine üye olmalarý kabul edilecektir.

Islahat Fermâný’ndan sonra Hristiyanlarýn çogunlukta oldugu yerlerde yerel

yönetim Hristiyanlarýn denetimine geçti. Bu da devletin parçalanmasýný

hýzlandýrmýştýr.

102

8. Yapýlacak antlaşmalarla yabancý uyruklular vergilerini vermek şartýyla mal ve

mülk sahibi olabileceklerdir.

Bu hüküm, yabancý sermayenin ülkede yatýrým yapmasýna olanak saglamýştýr.

9. Mahkemeler açýk yapýlacak, herkes kendi dinine göre yemin edecektir.

10. Patrikhanede yeni meclisler kurulacak, bu meclislerin aldýgý kararlar Babýali

tarafýndan tasdik edildikten sonra yürürlüge girecektir.

Bu hüküm, Balkanlarda yeni Hristiyan devletlerin kurulmasýna yol açmýştýr.

11. Tarým ve ticaret işleri düzenlenecek, herkes şirket ve banka gibi ticari nitelikli

kurumlar açabilecektir.

Meşrutiyet Dönemi

1. I. Meşrutiyet’in Ilaný ve Kanun–ý Esasi

I. Meşrutiyet’in ilan edilmesinde;

* Yeni Osmanlýlarýn Meşrutiyet’in ilan edilmesi için çalýşmalarý

* Istanbul Konferansý’nda Osmanlý Devleti aleyhine karar alýnmasýnýn önlenmek

istenmesi

* Imparatorluk içindeki uluslarýn isyan etmelerinin önlenmek istenmesi

etkili olmuştur.

Kanun–ý Esasi’nin Önemli Maddeleri

1. Saltanat ve hilafet hakký ve makamý Osmanogullarý soyunun en büyük erkek

evladýna aittir.

Bu madde Osmanlý Meşrutiyeti’nin monarşik karakter taşýdýgýný göstermektedir.

103

2. Devletin dini Islam’dýr. Yasalar dini hükümlere aykýrý olamaz.

Bu madde Osmanlý anayasasýnýn teokratik agýrlýklý bir yapýya sahip oldugunu

gösterir.

3. Yasama görevi; Âyan Meclisi ve Mebusan Meclisi’ne verilmiştir.

4. Ayan Meclisi üyeleri padişah tarafýndan ölünceye kadar tayin edilebilecekti.

Mebusan Meclisi’nin üyeleri dört yýlda bir yapýlan seçimle her ellibin Osmanlý

erkeginin seçecegi milletvekillerinden oluşacaktýr.

Osmanlý Devleti’nde parlamenter sisteme geçilmiştir.

5. Yürütme yetkisi; başýnda padişahýn bulundugu Bakanlar Kurulu’na (Heyet-i

Vükela’ya) verilmiştir.

6. Kanun teklifini sadece hükümet yapabilecektir.

Bu maddeler Mebuslar Meclisi’nin etkinligini azaltmýş ve bir danýşma meclisi

durumuna düşürmüştür.

7. Bakanlar Kurulu’nun başkan ve bakanlarýný padişah seçer, atar ve gerektiginde

azleder.

8. Mebuslar Meclisi’nin başkaný ve iki yardýmcýsý Meclisin gösterdigi adaylar

arasýndan padişah tarafýndan seçilir.

9. Meclisi açmak ve kapatmak padişaha aittir.

10. Hükümet Meclise karşý degil, padişaha karşý sorumlu olacaktýr.

Bu madde, padişahýn yetkilerinin milli iradenin üstünde oldugunu göstermektedir.

104

11. Anayasada kişi özgürlügü, ögretim ve ögrenim özgürlügü, mülkiyet hakký, din

özgürlügü, basýn özgürlügü, konut dokunulmazlýgý, vergi eşitligi, yasal eşitlik ve

dilekçe hakký gibi temel haklar yer almýştýr.

Osmanlý Devleti’nde kişisel haklar ve özgürlükler genişlemiş ve anayasa

güvencesine alýnmýştýr.

12. Padişah, devlet güvenligini bozdugu gerekçesiyle polis araştýrmasý

yaptýrabilecek ve sonunda suçlu görülen kişileri sürgüne gönderebilecektir.

* Kanun-ý Esasi Türk tarihinin Avrupa tarzýndaki ilk anayasasýdýr.

* Halk ilk defa Padişahýn yanýnda yönetime ortak olmuş ve I. Meşrutiyet Dönemi

başlamýştýr. (1876 - 1908)

II. Meşrutiyet’in Ilaný

II. Abdülhamit’in Mebuslar Meclisi’ni kapatmasý ve anayasayý yürürlülükten

kaldýrmasý meşrutiyet yanlýlarýný yeniden harekete geçirdi. Meşrutiyet yanlýlarý

1889 yýlýnda Ittihad–ý Osmani Cemiyeti’ni kurarak örgütlendiler.

Ahmet Niyazi Bey Manastýr’da kendilerine baglý birliklerle ayaklandýlar. Rumeli’de

Meşrutiyet istegiyle gösterilerin artmasý sonucunda II. Abdülhamit Meşrutiyet’in

yürürlüge girdigini ilan etmek zorunda kaldý (23 Temmuz 1908).

II. Meşrutiyet Dönemi’nde Kanun-ý Esasi’de Yapýlan Önemli Degişiklikler

1. Padişah Mebuslar Meclisi’nde anayasaya baglýlýk yemini edecektir.

Kanun üstünlügü ilkesi pekiştirilmiştir.

2. Padişah Bakanlar Kurulu’nun yalnýzca başkanýný seçmekle yükümlüdür.

3. Bakanlar Kurulu Mebuslar Meclisi’ne karşý sorumludur.

105

Padişahýn yürütme ile ilgili yetkileri kýsýtlanmýş, millet iradesi yürütme organý

üzerinde denetim hakký elde etmiştir.

4. Mebuslar Meclisi başkanýný kendisi seçer.

5. Ekonomi, ticaret ve barýş antlaşmalarý Mebuslar Meclisi’nin onayýndan sonra

yürürlülüge girer.

6. Mebuslar Meclisi ve Âyân Meclisi padişahtan izin almadan yasa önerme hakkýna

sahiptir.

7.Padişah, veto ettigi bir yasa tasarýsý degişmeden yeniden mecliste kabul edilirse

bu tasarýyý onaylamak zorundadýr.

5. 6. ve 7. maddeler padişahýn yasama yetkisinin kýsýtlandýgýný göstermektedir.

8. Padişahýn meclisi feshetme yetkisi oldukça zorlaştýrýlmýştýr.

106

17) XX. Yüzyýl Başlarýnda Osmanlý Imparatorlugu

Trablusgarp Savaşý

Savaşýn Nedenleri

Trablusgarp Savaşý’nýn çýkmasýnda;

* Sömürgecilik yarýşýnda geç kalan Italya’nýn sanayisi için hammadde ve pazar

arayýşý

* Osmanlý Devleti’nin Trablusgarp’ý koruyamayacak durumda olmasý

* Cografi konumu itibariyle Italya’ya yakýn olan Trablusgarp’ýn ticaret yollarý

üzerinde bulunmasý ve zengin petrol kaynaklarýna sahip olmasý

gibi nedenler etkili olmuştur.

Osmanlý Devleti, Balkan Savaşlarýnýn başlamasý üzerine Italya ile Ouchy (Uşi)

Antlaşmasý’ný imzaladý (18 Ekim 1912). Bu antlaşma ile Trablusgarp Savaşý sona

ermiştir.

Savaşýn Sonuçlarý

* Osmanlý Devleti, Kuzey Afrika’daki son topragýný da Italyanlara býrakarak bu

kýtadan tamamen çekilmiştir.

* Rodos ve Oniki Ada’yý ele geçiren Italya, Ege Denizi’nde etkin bir güç haline

gelmiş, Osmanlýlarýn Ege’deki hakimiyeti sarsýlmýştýr.

* Osmanlý Devleti, Balkan Savaşlarýndan maglup çýktýgýndan Italya’ya býrakýlan

adalarý geri alacak güce sahip degildi. Bu nedenle Italya adalarý geri vermedi. Oniki

Ada, II. Dünya Savaşý’nýn sonuna kadar Italya’da kaldý. Savaşta maglup olan

Italya, adalarý Yunanistan’a býrakmýştýr (1947).

107

Balkan Savaşlarý

Balkan Savaşlarýnýn Nedenleri

* Rusya’nýn tarihi emellerine ulaşabilmek amacýyla Balkan uluslarýný Osmanlý

Devleti’ne karşý kýşkýrtmasý

* Balkan uluslarýnýn iyice zayýflayan ve yýkýlmakta olan Osmanlý Devleti’nin

Balkanlardaki topraklarýný ele geçirmek istemeleri

* Balkanlarda Panislavizm politikasý takip eden Rusya’nýn milliyetçilik

fikirlerinden yararlanarak Balkan uluslarýnýn aralarýnda uzlaşma saglamasý

* Osmanlý Devleti’nin Almanya’ya yaklaşmasýndan rahatsýzlýk duyan Ingiltere’nin

Reval Görüşmesi (1908) sonucunda Rusya’yý Osmanlý topraklarý, Bogazlar ve

Balkan politikasýnda serbest býrakmasý

* Avrupalý büyük devletlerin kendi politikalarý dogrultusunda Balkan uluslarýný

desteklemeleri

* Osmanlý Devleti’nin politik bölünmüşlük içerisinde bulunmasý ve askeri

birliklerinin bir kýsmýný terhis etmesi

Birinci Balkan Savaşý

Karadaglýlarýn saldýrýsýyla I. Balkan Savaşý başlamýştýr (8 Ekim 1912). Bu savaş

sýrasýnda Bulgaristan, Yunanistan, Sýrbistan ve Karadag devletleri Osmanlý

Devleti’ne karşý aralarýnda ittifak yapmýşlardýr.

I. Balkan Savaşý’nda;

* Balkanlardaki Osmanlý ordusunun düzensiz durumda bulunmasý ve

askerlerinin bir kýsmýnýn terhis edilmesi

* Orduda particilik ve ikiligin çýkmasýndan dolayýsýyla disiplinin bozulmasý

gibi nedenler, Osmanlý Devleti’nin maglubiyetine sebep olmuştur.

108

I. Balkan Savaşý’nýn Sonuçlarý

* Osmanlý Devleti, Edirne ve Kýrklareli dahil Balkan topraklarýndan çekilmiştir.

Midye - Enez hattýnýn dogusundaki topraklar Osmanlý Devleti’nin elinden çýkmýştýr.

* I. Balkan Savaşý sýrasýnda Arnavutluk bagýmsýzlýgýný ilan etmiştir. Arnavutluk,

Osmanlý Devleti’nden ayrýlan son Balkan devletidir (28 Kasým 1912).

* Londra’da görüşmeler devam ederken Ittihat ve Terakki Partisi I. Balkan

Savaşý’ndaki yenilgiden dolayý yýpranan Kamil Paşa Hükümeti’ni “Babýali Baskýný”

ile devirerek iktidarý ele geçirmiştir. (23 Ocak 1913).

* I. Balkan Savaşý sonunda Bulgaristan Ege Denizi’ne ulaşmýştýr.

* Birinci Balkan Savaşý’ndan sonra Osmanlýcýlýk fikrinin başarýlý olamayacagý

görülmüş ve milliyetçilik cereyaný güçlenmiştir. Balkanlarda Türk azýnlýgý meselesi

ortaya çýkmýş, Osmanlý Devleti’nin elinden çýkan Balkan topraklarýndan birçok Türk

ve Müslüman Anadolu’ya göç etmek zorunda kalmýştýr.

Ikinci Balkan Savaşý

Londra Antlaşmasý’na göre en fazla topragý Bulgaristan aldý. Büyük bir Bulgaristan

Devleti’nin ortaya çýkmasý ve topraklarýný Ege Denizi’ne kadar genişletmesi,

Yunanistan ve Sýrbistan’ýn tepkisine neden oldu. Sonuç olarak Osmanlý

Devleti’nden alýnan topraklarýn paylaşýmý Balkan uluslarý arasýnda Ikinci Balkan

Savaşý’na neden olmuştur.

Bu durumdan faydalanmak isteyen Osmanlý Devleti harekete geçti. Kurmay

Yarbay Enver Bey komutasýndaki Türk ordusu Londra Antlaşmasý’nda belirtilen

Midye-Enez sýnýrýný geçerek Kýrklareli ve Edirne’yi geri almýştýr.

109

Birinci Dünya Savaşý (1914 – 1918)

Savaşýn Nedenleri

Savaşýn çýkmasýnda etkili olan genel nedenler; Fransýz Ihtilali’nin getirdigi

ulusçuluk akýmý ve Sanayi Inkýlabý’nýn getirdigi sömürgecilik yarýşýdýr. Birinci Dünya

Savaşý’nýn en önemli nedeni devletler arasýndaki ekonomik yarýştýr.

Birinci Dünya Savaşý’nýn çýkmasýnda;

* Almanya ile Ingiltere arasýndaki hammadde ve pazar rekabeti

* Fransa’nýn Almanya’ya kaptýrdýgý Alsas – Loren kömür havzasýný geri almak

istemesi

* Rusya’nýn dünya ticaretinde pay sahibi olmak amacýyla sýcak denizlere

ulaşmak ve Balkanlarda otoritesini artýrmak için Slav topluluklarý kendi idaresi

altýnda birleştirmek istemesi

* Sömürgecilik yarýşýna geç katýlan Italya’nýn Akdeniz’de etkinligini artýrmak ve

yeni sömürgeler elde etmek istemesi

* Avusturya – Macaristan Imparatorlugu’nun ülkesindeki ulusçuluk hareketlerini

engelleyerek birligini korumaya ve Balkanlarda gücünü artýrmaya çalýşmasý

* Avusturya ile Rusya arasýnda Balkanlara hakim olma yarýşý

* Almanya’nýn Osmanlý topraklarýndaki emellerine ulaşma konusunda Rusya’yý

engel olarak görmesi

* Avusturya – Macaristan veliahtýnýn Saraybosna’da bir Sýrp tarafýndan

öldürülmesi

gibi özel nedenler etkili olmuştur. Avusturya – Macaristan veliahtýnýn öldürülmesi,

Birinci Dünya Savaşý’ný fiilen başlatmýştýr.

Osmanlý Devleti’nin Savaşa Girmesi

Osmanlý Devleti’nin savaşa girmesinde;

* Devlet adamlarýnýn savaşý Almanlarýn kazanacagýna inanmalarý

110

* XIX. yüzyýlýn sonlarýnda ve XX. yüzyýlýn başlarýnda kaybedilen topraklarýn geri

alýnmak istenmesi

* Ittihat ve Terakki Fýrkasý’nýn Alman hayranlýgý ve askeri ýslahatlarda

Almanya’dan faydalanýlmasý

* Ege adalarýnýn geri alýnmak istenmesi

* Osmanlý Devleti’nin kapitülasyonlar ve Duyun-u Umumiye borçlarýndan

kurtulmak istemesi

* Osmanlý Devleti’nin siyasi yalnýzlýktan kurtulmak istemesi

* Osmanlý devlet adamlarýnýn Almanya’nýn destegiyle ülkenin kalkýnabilecegine

inanmalarý

gibi nedenler etkili olmuştur.

Osmanlý Devleti’nin Birinci Dünya Savaşý’na girmesi sonucunda;

– Yeni cepheler açýlmýş ve savaş alaný genişlemiştir.

– Ingiltere Kýbrýs’ý topraklarýna kattýgýný açýklamýştýr.

– Osmanlý Devleti tek taraflý olarak kapitülasyonlarý kaldýrdýgýný ilan etmiştir.

– Osmanlý Devleti birçok cephede birden savaşmak zorunda kalmýştýr.

– Osmanlý topraklarý Itilaf Devletleri arasýnda yapýlan gizli antlaşmalarla

paylaşýlmýştýr.

Osmanlý Devleti I. Dünya Savaşý’nda Kafkasya, Çanakkale, Irak, Suriye-Filisten,

Yemen-Hicaz, Kanal, Galiçya, Romanya ve Makedonya Cephelerinde savaşmýştýr.

Birinci Dünya Savaşý’nýn Genel Sonuçlarý

* Osmanlý, Almanya ve Avusturya - Macaristan Imparatorluklarý ile Rus Çarlýgý

parçalanmýştýr.

111

* Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya, Litvanya, Macaristan ve Türkiye gibi yeni

devletler kurulmuştur.

* Dünya barýşýný korumak amacýyla Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti)

kurulmuş, sömürgeciligin yerini manda yönetimi almýştýr.

* Sýnýrlarýn çizilmesinde “milliyetçilik” ilkesine dikkat edilmemesi azýnlýklar

sorununa neden olmuştur.

* Cumhuriyet rejimleri agýrlýk kazanmýş bazý ülkelerde rejim degişiklikleri

olmuştur. Almanya, Türkiye, Bulgaristan ve Avusturya’da Cumhuriyet Rusya’da ise

sosyalist yönetimler kurulmuştur.

* Osmanlý Imparatorlugu’nun yýkýlmasý, Almanya, Avusturya - Macaristan ve

Rusya’daki degişiklikler Orta Dogu ve Avrupa’da dengelerin bozulmasýna ve otorite

boşluguna neden olmuştur.

* Ingiltere ve Fransa en önemli rakipleri Almanya’yý safdýşý ettiler. Savaştan en

kârlý çýkan devlet Ingiltere olmuş, Almanya gücünü yitirmiştir.

* Ümmetçilik anlayýşý sona ermiş, Araplar Osmanlý Devleti’nden ayrýlmýştýr.

* Ilk kez kimyasal silahlar, denizaltý ve tanklar bu savaşta kullanýlmýştýr.

Kimyasal silahlarýn ve uçaklarýn kullanýlmasý sivil savunma teşkilatýnýn

kurulmasýnda etkili olmuştur.

* Savaş sonunda Almanya’ya çok agýr şartlarda antlaşma imzalatýlmasý ve

Italya’ya savaş içerisinde vaadedilen topraklarýn verilmemesi Ikinci Dünya

Savaşý’na neden olmuştur.

112

18) Mondros Ateşkesi ve Sonrasýndaki Gelişmeler

Mondros Ateşkes Anlaşmasý

1. Çanakkale ve Istanbul Bogazlarý açýlacak, Karadeniz’e serbestçe girişin

saglanmasý yanýnda, buralardaki istihkamlar müttefikler tarafýndan işgal edilecektir.

* Osmanlý Devleti’nin siyasi varlýgý ve Istanbul tehdit aldýna girmiştir.

* Anadolu ve Rumeli topraklarýnýn baglantýsý kesilerek Osmanlý Devleti’nin

toprak bütünlügü bozulmuştur.

2. Sýnýrlarýn korunmasý ve iç güvenligin saglanmasý için gerekli görülecek

askerlerin fazlasý terhis edilecektir. Askeri kuvvetin sayýsý Osmanlý Devleti ile Itilaf

Devletleri arasýnda yapýlacak görüşmelerden sonra kararlaştýrýlacaktýr.

Osmanlý Devleti, askeri yönden savunmasýz bir duruma getirilmiştir. Bu durum Itilaf

Devletleri’nin işgallerini kolaylaştýrmýş ve Türk halkýnýn silahlanarak direnişe

geçmesine neden olmuştur.

3. Itilaf Devletleri güvenliklerini tehdit edecek bir durum ortaya çýktýgýnda herhangi

stratejik bir noktayý işgal edebilecektir.

* Ateşkesin en tehlikeli maddesidir.

* Itilaf Devletleri’nin istedikleri takdirde bütün Anadolu topraklarýný ve stratejik

noktalarý işgal edebileceklerini göstermektedir.

* Itilaf Devletleri işgalleri bu maddeye dayanarak yapmýşlar ve Wilson Ilkelerine

de ters düşmekten kurtulmuşlardýr.

4. Hükümet haberleşmeleri dýşýndaki bütün haberleşme istasyonlarý (telsiz, telgraf

ve kablo) Itilaf Devletleri’nin denetimine verilecektir.

Bu maddeyle;

113

* Itilaf Devletleri bütün haberleşme hatlarýný ele geçirerek kendilerine karşý

yapýlabilecek organize hareketleri zamanýnda ögrenmeyi ve direnişleri bastýrmayý

amaçlamýşlardýr. Ayrýca, bütün istasyonlarýn Itilaf Devletleri’ne býrakýlmasý Anadolu

topraklarýnýn bütünüyle işgal edilebileceginin belirtisidir.

* Itilaf Devletleri haberleşme araçlarýný ellerinde bulundurarak işgaller karşýsýnda

tepkilerin genişlemesini önlemek istemişlerdir.

5. Itilaf Devletleri bütün liman ve tersanelerden faydalanabileceklerdir.

6. Toros tünelleri, demiryollarý ve deniz işletmeleri Itilaf Devletleri’ne býrakýlacaktýr.

7. Denizcilige, askerlige ve ticarete ait maddelerin ve malzemelerin tahribi

önlenecektir.

5. 6. ve 7. maddelerle Itilaf Devletleri, agýr ekonomik yükümlülükler koyarak

Osmanlý Devleti’nin ekonomik bagýmsýzlýgýný elinden almýştýr. Böylece, ayakta

duramayacak olan Osmanlý Devleti’ni kendilerine bagýmlý hale getirmeye

çalýşmýşlardýr.

Vilâyat-ý Sitte’de (Erzurum, Van, Diyarbakýr, Elazýg, Sivas, Bitlis) herhangi bir

karýşýklýk çýktýgýnda Itilaf Devletleri bu illeri işgal edebileceklerdir (Ateşkesin 24.

maddesi).

24. maddenin Ingilizce metninde altý vilayet “Six Armenian Vilayets” altý Ermeni

vilayeti olarak geçmektedir. Bundan hareketle bu şehirlerin Ermenilere verilecegi

ve bölgede Ermeni Devleti’nin kurdurulacagý sezilmektedir. Ermeniler korunarak

ileride kurulmasý planlanan Ermeni Devleti’ne ortam hazýrlanmaya çalýşýlmýştýr.

Osmanlý devleti,Mondros Ateşkesi'ni imzalayarak kayýtsýz şartsýz Itilaf Devletleri'ne

teslim olmuş ve fiilen sonra ermiştir.Bu durumda Osmanlý Devleti çökmüş ,galip

devletlerin hakkýnda verecegi klarara razý olmuş ve Anadolu'nun isgalini

kapulenmiştir. Ingiltere ise,tek başýna ateşkesi imzalayarak Fransa ve Italya'ya

üstünlük saglamýştýr.

114