1 Tarih Bilimine Giriş Tarihin Tanýmý
Yüklə 0,8 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1921 Anayasasý’nýn Kabulü (Teşkilât-ý Esasiye)
- Sevr Antlaşmasý ve Önemi
- 21) Kurtuluş Savaşý Dogu Cephesi
- Batý Cephesi Birinci Inönü Savaşý (6 - 10 Ocak 1921)
- Londra Konferansý (23 Şubat-12 Mart 1921)
- Londra Konferansý’nýn Sonuçlarý
- Moskova Antlaşmasý (16 Mart 1921)
- II. Inönü Savaşý (23 - 31 Mart 1921)
- II. Inönü Savaşý’nýn kazanýlmasýyla
- Eskişehir - Kütahya Savaşlarý (10 - 24 Temmuz 1921)
- Başkomutanlýk Kanunu’nun Çýkarýlmasý
- Tekâlif-i Milliye Emirleri (7 – 8 Agustos 1921)
- Sakarya Meydan Savaşý (23 Agustos - 12 Eylül 1921)
- Sakarya Savaşý’nýn Sonuçlarý
- Itilâf Devletleri’nin Barýş Teklifleri
- Büyük Taarruz’un Sonuçlarý
- Mudanya Ateşkes Anlaşmasý (11 Ekim 1922)
- Lozan Antlaşmasý Lozan Konferansý’nda Alýnan Önemli Kararlar Sýnýrlar
- 22) Inkýlâplar Atatürk Inkýlâplarýnýn Amaçlarý
- Saltanatýn Kaldýrýlmasý (1 Kasým 1922)
- Cumhuriyetin Ilân Edilmesinin Sonuçlarý
- Halifeligin Kaldýrýlmasý Halifeligin Kaldýrýlmasýnýn Nedenleri
20) TBMM Dönemi Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Açýlmasý Mebuslar Meclisi Misak-ý Milli’yi ilan edince Anlaşma Devletleri Istanbul’u işgal ederek Meclis’in çalýşmalarýný engellediler (16 Mart 1920). Mustafa Kemal Paşa, Mebuslar Meclisi’nin bu şekilde sona erebilecegini tahmin ediyordu. Derhal kapanan meclisin yerine yeni bir meclisin açýlmasý için çalýşmalara başladý. 19 Mart 1920'de bir genelge yayýnlayarak Ankara’da olaganüstü yetkilere sahip bir meclisin toplanacagýný, bunun için hemen seçimlerin yapýlmasýný, her sancaktan beş üyenin seçilerek 15 gün içerisinde Ankara’ya gönderilmesini istedi. Mustafa Kemal Paşa Meclisin yetkileri ve hükümetin kurulmasý konusundaki görüşlerini bir önerge şeklinde TBMM’ye sundu. 24 Nisan 1920'de kabul edilen önergeye göre; 1. Hükümet kurmak gereklidir. 2. Geçici kaydýyla bir hükümet reisi tanýmak veya padişah kaymakamý atamak dogru degildir. 3. Mecliste toplanmýş milli iradeyi vatanýn gelecegine hakim kýlmak temel ilkedir. TBMM’nin üstünde güç yoktur. 4. TBMM yasama ve yürütme yetkisine sahiptir. Meclisten ayrýlacak bir heyet Meclise vekil olarak hükümet işlerini görür. Meclis başkaný bu hükümetin de başkanýdýr. 5. Padişah ve halifenin durumu bulundugu baskýdan kurtulduktan sonra Meclis tarafýndan belirlenecektir. Önemi : * 23 Nisan 1920'de TBMM’nin açýlmasýyla yeni Türk Devleti kurulmuştur. * TBMM’nin üstünde güç olmadýgý belirtilerek Istanbul Hükümeti yok sayýlmýştýr (3. madde). * “Geçici bir hükümet reisi tanýmak dogru degildir.” maddesi ile Meclisin bagýmsýzlýgý ve devamlýlýgý belirtilmiştir (2. madde). 130
* Ilk TBMM’de “güçler birligi ilkesi” ve “Meclis Hükümeti sistemi” kabul edilmiştir (4. madde). * “Türkiye Büyük Millet Meclisi” adýnýn kullanýlmasý kurulan yeni devletin milliyetçi bir karakter taşýdýgýný ve Türk milletine dayandýgýný ortaya koymaktadýr. * TBMM, Mustafa Kemal Paşa’yý meclis başkanlýgýna seçti. * ”Milli Egemenlik” ilkesinin gerçekleştirilmesi yolunda önemli bir adým atýlmýştýr. * Çogunlugu padişah ve halifeye baglý olan bu insanlarý birleştiren temel amaç “Misak-ý Milli’nin gerçekleştirilmesi” idi. Mustafa Kemal Paşa inkýlâplarý sonraya býrakarak, öncelikle vatanýn kurtarýlmasýný amaçlamýş, böylece milli birligin korunmasýný saglamýştýr. * 30 Nisan’da Mustafa Kemal Paşa, Avrupa devletlerinin dýşişleri bakanlarýna; TBMM’nin kuruldugunu, yabancý hükümetlerin, Istanbul Hükümeti ile yaptýklarý ve yapacaklarý antlaşmalarýn Türk milletinin gerçek temsilcisi olan TBMM tarafýndan tanýnmayacagýný bildirmiştir.
20 Ocak 1921 tarihinde “Teşkilat-ý Esasiye Kanunu” adýyla Türk Devleti’nin ilk anayasasý olarak kabul edilmiştir.
1. Egemenlik kayýtsýz şartsýz milletindir. 2. Yasama ve yürütme gücü TBMM’ye aittir. 3. Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi’nce yönetilir ve “TBMM Hükümeti” adýný alýr. 4. Şer’i hükümlerin yerine getirilmesi TBMM’ye aittir. 5. Büyük Millet Meclisi başkaný, hükümetin de başkanýdýr. 6. Kanun-u Esasi’nin Teşkilat-ý Esasiye ile çelişmeyen hükümleri geçerlidir. 7. Milletvekilleri seçimi iki yýlda bir yapýlýr. Eski Meclisin görevi yeni Meclis toplanýncaya kadar devam eder. Önemi * Yeni Türk Devleti’nin kuruluşunun hukuki ve siyasal bir belgesi olmuştur. 131 * Olaganüstü şartlardan dolayý çabuk karar almak ve hemen uygulayabilmek için “güçler birligi” ilkesi kabul edilmiştir (2. madde). * Ulusal egemenligin tekligine dayanarak Istiklâl Mahkemeleri meclis içinde kurulmuştur. Böylece TBMM yargý gücünü de kullanmýştýr. * Dönemin şartlarý içinde ulusal birligi zedelememek için devletin rejimi belirtilmemiştir (1. ve 3. maddeler). * Meclis hükümeti sistemi kabul edilmiştir. * “Şeriat hükümlerinin yerine getirilmesi” görevinin TBMM’ye verilmesi devlet yönetimini tek organda toplamayý amaçlamýştýr. Bu durum 1921 Anayasasý’nýn “laik” olmadýgýný göstermektedir (4. madde) 1921 Anayasa'sýnda en önemli degişiklikler 29 Ekim 1923 tarihinde gerçekleşmiştir.Bu tarihte Cumhuriyet ilan edilerek devletin yönetim şekli belirlenmiş''Meclis Hükümeti'' sistemi yerine ''Kabine'' sistemine geçilmiştir. Sevr Antlaşmasý ve Önemi * Osmanlý Devleti bu antlaşma ile başka devletlerin güdümü ve yönetimine býrakýlmýştýr. * Bu antlaşma ile I. Dünya Savaşý’nýn galipleri Osmanlý topraklarýný paylaşmýşlardýr. * Türklere hayat hakký tanýnmadýgý gibi, azýnlýklar çok geniş haklara sahip olmuşlardýr. * Osmanlý Anayasasý’na göre barýş antlaşmalarýnýn mutlaka Mebuslar Meclisi tarafýndan onaylanmasý gerekliydi. Mebuslar Meclisi dagýtýldýgýndan Sevr Antlaşmasý onaylanmadý. Bu yüzden Sevr, hukuki bakýmdan geçerli degildir. Sevr Barýş Anlaşmasý'na TBMM'nin tepkisi çok sert oldu. Meclis bu barýý tanýmadýgýný açýkladý.Sevr'i imazalanlar ve onaylayanlar vatan haini sayýldý. :Türk milleti,yaptýgý Kurtuluş savaşý'yla Sevr'in geçerliligini Önlemiş ve Sevr yerine Lozan Barýş Anlaşmasý yapýlmýştýr. 132
22 Haziran 1920'de Yunan saldýrýsýnýn başladýgý sýrada, Doguda da Ermeni saldýrýlarý sürekli artýyordu. Bu sýrada Kýzýlordu’nun önünde Kafkasya yolu açýlmýştý. Ruslarýn Kars ve çevresini işgali an meselesiydi. Kýzýlordu’nun Kafkasya’ya girmesi üzerine TBMM Hükümeti taarruza karar verdi. 24 Eylül 1920'de Ermenilerin saldýrýya geçmesi üzerine Türk ordusu da karşý taarruza başladý. Türk ordusu Misâk-ý Milli sýnýrlarýna ulaşýnca ilerleyişini durdurdu. Böylece Kâzým Karabekir komutasýndaki Türk ordusu amacýna ulaştý. Türk ordusunun kazandýgý başarýlar Ermenilerin barýş istemelerine neden oldu. Görüşmeler sonunda Gümrü Antlaşmasý imzalandý. Gümrü Antlaşmasý’yla, * Yeni Türk Devleti’nin uluslararasý ilk siyasi başarýsý Gümrü Antlaşmasý’dýr. * Misak-ý Milli’nin bir kýsmý gerçekleşmiştir. * Ermenistan, TBMM’nin siyasal varlýgýný kabul ederek antlaşma yapan ilk devlet olmuştur. * Ermeniler, Sevr’i tanýmadýklarýný belirterek, Türk topraklarýndaki iddialarýndan vazgeçmişlerdir. * Gümrü Antlaşmasý, dýş ilişkilerimizi canlandýrmýştýr. Gürcistan ve Rusya ile ilişkilerin kurulmasýnda etkili olmuştur.
Iskenderun, Kilis, Antep, Maraş ve Urfa Ingiliz, Mersin, Osmaniye ve Adana Fransýz işgaline ugradý (Ocak 1919). Ingilizlerin çekilmesinden sonra Antep, Urfa ve Maraş Fransýzlar tarafýndan işgal edildi. Fransýzlar, Mýsýr ve Suriye’den getirdikleri Ermenileri örgütleyip Türkler 133
üzerine saldýrýlar düzenlettirdiler. Bu durum Fransýzlara karşý büyük bir tepkinin dogmasýna neden oldu. Halk yaşadýgý yerleri korumak amacýyla örgütlenmeye başladý. Sivas Kongresi’nde Güneydogu illerinde de “Kuvay-ý Milliye” kurulmasýna karar verildi. Fransýzlar, halkýn direnişi karşýsýnda Urfa, Antep ve Maraş’ý elde tutmanýn mümkün olmadýgýný anladýlar. TBMM’nin ardarda kazandýgý askeri zaferlerle gerçegi anladý. Sakarya Savaşý’ndan sonra Ankara Antlaşmasý’ný imzalayarak Anadolu’da işgal ettikleri yerleri geri verdiler (20 Ekim 1921). Italyanlara karşý bir direniş olmamýş ve cephe açýlmamýştýr. Bunun nedeni Italyanlarýn Ege bölgesinin Yunanlýlara verilmesinden dolayý kýrgýnlýk içinde bulunmalarý ve Kuvay-ý Milliye hareketini desteklemeleridir. Italyanlar ileride ekonomik açýdan sömürebilmek için halkla iyi geçinmeye çalýştýlar. II. Inönü Savaşý’nýn kazanýlmasýndan sonra işgal ettikleri yerleri terkettiler (5 Temmuz 1921).
Batý Cephesi Birinci Inönü Savaşý (6 - 10 Ocak 1921) Savaşýn Nedenleri; * Türk ordusunun güçlenmesini engellemek * Çerkez Ethem Ayaklanmasý’ndan yararlanmak * TBMM Hükümeti’ne Sevr Barýş Antlaşmasý’ný kabul ettirmek istemişlerdir. Yunanistan ile yeni Türk devleti arasýnda yapýlan savaşý, yeni kurulan Türk düzenli ordusu kazanmýştýr.
1. Türk milletinin düzenli orduya olan güveni artmýştýr. 2. TBMM, bu zaferden sonra Londra Konferansý’na davet edilmiştir. 134
3. Zaferden sonra Afganistan’la dostluk ve yardýmlaşma anlaşmasý, Rusya ile Moskova Antlaşmasý imzalanmýştýr. Londra Konferansý (23 Şubat-12 Mart 1921) I. Inönü Savaşý’nýn kazanýlmasý üzerine Ingilizler de TBMM gerçegini kabul etmek zorunda kaldýlar. Itilaf Devletleri, Istanbul Hükümeti’ni Londra Konferansý’na davet ettiler. Istanbul Hükümeti’nin gönderecegi delegeler arasýnda M. Kemal’in ya da M. Kemal’in yetki verdigi birisinin de yer almasýný istediler. Bu davranýşlarýyla TBMM Hükümeti’ni tanýmadýklarýný göstermek istemişlerdir.
* Itilaf Devletleri, TBMM Hükümeti’ni konferansa çagýrmakla onun varlýgýný hukuken tanýmýşlardýr. * Sevr Barýş Antlaşmasý’nýn çeşitli hükümleri tartýşma konusu yapýlmaya başlamýştýr. * TBMM Hükümeti, bu konferanstan önemli sonuçlar beklemiyordu. Fakat konferansa katýlmakla “Türkler barýş görüşmelerine yanaşmýyorlar, savaşý uzatýyorlar” şeklindeki propagandanýn önlenmesi saglanmýştýr. * Londra Konferansý’nýn başarýsýzlýkla sonuçlanmasý üzerine Anadolu’da Yunan saldýrýsý yeniden başladý. Bu durum II. Inönü Savaşý’na neden olmuştur. * Londra Konferansý sonrasýnda TBMM temsilcisi Fransa, Ingiltere ve Italya ile ikili antlaşmalar yaptý. Fakat bu antlaşmalarda “devletlerin eşitligi” ilkesine uyulmamýştýr. Yapýlan antlaşmalar TBMM tarafýndan onaylanmadýgýndan yürürlüge girmemiştir. 135
I. Inönü Savaşý’nda Yunanlýlara karşý kazanýlan başarý ve TBMM temsilcisinin Londra Konferansý’na çagrýlmasý üzerine Moskova Antlaşmasý imzalandý (16 Mart 1921).
Moskova Antlaşmasý’yla; * Ilk defa büyük bir devlet TBMM’yi tanýmýştýr. * Sovyet Rusya, Misak-ý Milli’yi tanýyan ilk Avrupa devleti olmuştur. * Sovyet Rusya, Sevr Antlaşmasý’ný tanýmadýgýný ilan etmiştir. * Her iki devlet de kendilerinden önceki döneme ait antlaşmalarýn geçersiz oldugunu bildirmiştir. * Batum Gürcistan’a, dolayýsýyla Sovyet Rusya’ya býrakýldý. Buna karşýlýk Sovyetler, Kars ve çevresinin yeni Türk Devleti’ne ait oldugunu kabul ettiler. Dönemin olaganüstü şartlarýndan dolayý Batum Gürcistan’a býrakýlmýştýr. Bu durum Misak-ý Milli sýnýrlarýndan verilmiş ilk tavizdir. II. Inönü Savaşý (23 - 31 Mart 1921) I. Inönü Savaşý’ndan kýsa bir süre sonra Yunanlýlar yeniden saldýrýya geçtiler. Yunan saldýrýsýnýn başlamasýnda: * Londra Konferansý’ndaki barýş tekliflerinin TBMM Hükümeti tarafýndan kabul edilmemesi * Ingilizlerin yeni bir saldýrý konusunda Yunanlýlarý teşvik etmeleri * Yunanlýlarýn Türk ordusunun teşkilatlanmasýna fýrsat vermeden Eskişehir ve Afyon’u almak, Ankara üzerine yürüyerek TBMM’yi dagýtmak istemeleri * Sevr Antlaşmasý’nýn TBMM’ye kabul ettirilmek istenmesi etkili olmuştur. 136
* Halkýn Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne olan güveni artmýştýr. * Italyanlar, Anadolu’da işgal ettikleri yerleri boşaltmaya başlamýşlardýr (5 Temmuz 1921). * M. Kemal Paşa, Ismet Paşa’ya bir telgraf çekerek tebrik etmiş ve; Siz orada yalnýz düşmaný degil, milletin ters alýnyazýsýný da (makus talihini de) yendiniz.” demiştir.
Yunan saldýrýsýnýn amacý; TBMM Hükümeti’ni dagýtarak kesin sonucu elde etmekti. Bütün güçleriyle hazýrlanan Yunan ordusu geniş bir cephe üzerinde saldýrýya geçti. Bu cephe Inönü’den Afyon’a kadar uzanýyordu. Türk ordusu henüz II. Inönü Savaşý’nýn yorgunlugunu üzerinden atamadýgýndan Yunan kuvvetleri karşýsýnda başarýlý olamadý. Üstün kuvvetlerle yapýlan Yunan saldýrýsý karşýsýnda Türk kuvvetleri yenilgiye ugradý. Bu gelişmeler üzerine M. Kemal Paşa, Ismet Paşa’ya “Sakarya’nýn dogusuna çekilmesi” tavsiyesinde bulundu. Bunun üzerine Türk ordusu Sakarya nehrinin dogusuna çekildi. Başkomutanlýk Kanunu’nun Çýkarýlmasý * TBMM, Meclisin sahip oldugu yetkileri şahsýnda toplamak ve Meclis adýna uygulamak üzere M. Kemal Paşa’ya üç ay süreyle Başkomutanlýk yetkisi veren kanunu kabul etti (5 Agustos 1921). Başkomutanlýk Kanunu’nun çýkarýlmasýyla M.Kemal Paşa; * TBMM’ye ait olan “yasama ve yürütme” yetkilerini dogrudan kullanmaya başladý. * Istiklâl Mahkemelerinin de kendisine baglanmasýyla “yargý” yetkisine de sahip oldu. * Erzurum Kongresi’nde askerlik mesleginden ayrýlan M. Kemal Paşa, milli irade ile başkomutan oldu. 137
Tekâlif-i Milliye Emirleri (7 – 8 Agustos 1921) Mustafa Kemal Paşa başkomutan olduktan sonra Türk ordusunu yapýlacak yeni savaşa hazýrlamak amacý ile çalýşmalara başladý. Ordu asker sayýsý olarak yetersiz oldugu gibi silah ve teçhizat bakýmýndan da çok zor durumda idi. Bundan dolayý Mustafa Kemal Paşa, Tekalif-i Milliye Emirlerini yayýnladý. Çýkartýlan kanun ile Türk ordusunun ihtiyaçlarýnýn karşýlanmasý ve savaş gücünün artýrýlmasý amaçlanmýştýr. Sakarya Meydan Savaşý (23 Agustos - 12 Eylül 1921) Yunan kuvvetleri 22 Agustos 1921'de Sakarya nehrini geçerek Türk kuvvetleriyle karşýlaştýlar. 22 gün gece ve gündüz devam eden savaş 13 Eylül 1921'de Türk ordusunun zaferiyle sona ermiştir.
* 1683 Viyana bozgunu ile başlayan Türk gerileyişi Sakarya’da sona ermiştir. * Türk ordusu ilk defa savunma durumundan taarruz durumuna geçmiştir. * TBMM ile Kafkas Cumhuriyetleri arasýnda Kars Antlaşmasý yapýlmýştýr (13 Ekim 1921). * Kars Antlaşmasý ile Türkiye’nin Dogu sýnýrý kesinlik kazandý. * Fransýzlarla Ankara Antlaşmasý imzalanmýştýr (20 Ekim 1921). * Yunanlýlar taarruz gücünü kaybettikleri gibi, Ingiltere desteginden de mahrum kalmýşlardýr. * Itilaf Devletleri TBMM’ye ateşkes ve barýş teklifinde bulunmuşlardýr. Itilâf Devletleri’nin Barýş Teklifleri 2 Mart 1922 tarihinde Itilâf Devletleri Dýşişleri Bakanlarý Türk ve Yunan taraflarýna ateşkes teklifinde bulundular. Yapýlan teklifte, “iki taraf arasýnda askersiz bölge býrakýlmasý, her iki tarafýn asker ve silah bakýmýndan güçlenmemeleri, askeri 138 açýdan Türk tarafýnýn Itilâf Devletleri’nin denetimi altýnda bulunmasý ve çarpýşmalarýn üç ay süreyle durdurulmasý” yer alýyordu. Böylece Türk ordusunun taarruz hazýrlýklarý durdurulacaktý. Bu teklifler Yunanlýlar tarafýndan hemen kabul edildi. Türk tarafý ise bagýmsýzlýk anlayýşýna ters düşen askeri denetim teklifini kabul etmedigini bildirdi. Ateşkesin ancak memleketimizdeki yabancý kuvvetlerin çýkmasýyla yapýlabilecegi belirtildi.
26 Agustos 1922'de taarruz başladý. 27 Agustos’tan itibaren Türk ordusunun üstünlügü eline geçirmesi üzerine Yunan kuvvetleri geri çekilmeye başladý. Aslýhanlar bölgesinde yapýlan bu savaşa Dumlupýnar Meydan Savaşý denilmiştir. 30 Agustos 1922 tarihinde de Yunan kuvvetlerinin tamamen yok edildigi ve Başkomutan Mustafa Kemal’in dogrudan yönettigi savaşa Başkomutanlýk Savaşý denilmiştir. Yunan kuvvetlerinin yeni bir savaş hattý oluşturmalarýna engel olmak amacýyla M. Kemal Paşa, “Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir, Ileri!” emrini verdi. Yunan kuvvetleri Izmir’e dogru kaçarken Türk ordusu 6 Eylül’de Balýkesir, 8 Eylül’de Manisa, 9 Eylül’de Izmir’e girdi. 17 Eylül’de ise Bandýrma’ya ulaştý. 18 Eylül 1922 tarihinden itibaren Anadolu’da artýk hiçbir Yunan kuvveti kalmamýştýr.
* Milli mücadele başarýya ulaşmýştýr. * Anadolu’da Italyan ve Fransýz işgalinden sonra Yunan işgali de sona ermiştir. * Kurtuluş Savaşý’nýn askeri safhasý başarýyla tamamlanmýştýr. * Türk ordusu Çanakkale ve Izmit civarýnda Ingiliz kuvvetleri ile karşý karşýya gelmiştir. * Içte milli birlik ve bütünlük saglanmýştýr.
Mudanya Ateşkes Anlaşmasý’na göre: 1. Türk - Yunan kuvvetleri arasýndaki savaş sona erecektir. 139
2. Yunan kuvvetleri Meriç nehrine kadar olan Dogu Trakya’yý 15 gün içinde boşaltacaklardýr. 3. Dogu Trakya TBMM’nin jandarma kuvvetlerine býrakýlacaktýr. Ancak bu kuvvetler 8.000'i geçmeyecektir. 4. Istanbul, Bogazlar ve çevresinin yönetimi TBMM Hükümeti’ne býrakýlacaktýr. Itilaf Devletleri barýş yapýlýncaya kadar Istanbul’da kuvvet bulunduracaklardýr. 5. Barýş antlaşmasý yapýlýncaya kadar Türk silahlý kuvvetleri Çanakkale ve Izmit yarýmadasýnda belirlenen çizgiyi geçemeyeceklerdir. Mudanya Ateşkes Anlaşmasý’yla: * Türk Kurtuluş Savaşý’nýn askeri safhasý sona erdi. * Yeniden silahlý çatýşmaya girilmeden diplomatik başarýlarla Dogu Trakya ve Istanbul kurtarýldý. * Istanbul, Bogazlar ve çevresinin TBMM Hükümeti’ne býrakýlmasý ile Osmanlý Devleti hukuken sona erdi. Lozan Antlaşmasý Lozan Konferansý’nda Alýnan Önemli Kararlar Sýnýrlar Suriye Sýnýrý : 20 Ekim 1921 tarihli Ankara Antlaşmasý’nda belirlenen sýnýrlar kabul edilmiştir. Irak Sýnýrý : Musul-Kerkük sorunundaki anlaşmazlýktan dolayý sýnýr belirlenememiştir. Sýnýrýn daha sonra TBMM ile Ingiltere arasýnda yapýlacak ikili görüşmelerle belirlenmesine karar verilmiştir. Bogazlar * Bogazlarýn idaresi, başkanlýgýný bir Türk’ün yapacagý uluslararasý komisyona býrakýlmýştýr. 140
* Bogazlarýn her iki yakasýnda 20'şer km’lik askerden arýndýrýlmýş bölge oluşturulmuştur. * Oluşturulan askersiz bölgeye olaganüstü bir durum yaşandýgýnda Türkiye’nin asker sokabilecegi kararlaştýrýlmýştýr. * Bogazlardan ticaret gemilerinin serbestçe geçmesine karar verilmiştir. Savaş gemilerine ise tonaj sýnýrlamasý getirilmiştir. * Istanbul’daki işgal güçlerinin şehri bir buçuk ay içerisinde boşaltmalarý kararlaştýrýlmýştýr. Kapitülasyonlar Lozan’ýn en çok tartýşýlan konusu, hiç taviz verilmeden çözülmüş ve kapitülasyonlar kesin olarak kaldýrýlmýştýr. Ermenistan Sorunu Sevr Antlaşmasý ile Dogu Anadolu’da kurulmasýna karar verilen Ermeni Devleti’nin kuruluşundan vazgeçilmiş ve bölgenin Türk topragý oldugu kabul edilmiştir. Adalar Oniki Ada Italyanlara, Bozcaada ve Gökçeada Çanakkale Bogazý’ný kontrol ettigi için TBMM’ye, diger Ege adalarý ise Yunanistan’a verilmiştir. Yunanistan’ýn Anadolu kýyýlarýna yakýn olan adalarý askeri amaçlarý için kullanmasý yasaklanmýştýr.
* Duyun-u Umumiye (Genel Borçlar Idaresi) kaldýrýlacaktýr. * Osmanlý Devleti’nden ayrýlan devletlere Osmanlý borçlarýndan hisse verilecektir. * Osmanlý borçlarýnýn büyük bölümünü TBMM ödeyecektir. * Borçlar Türk lirasý olarak ve taksitler halinde ödenecektir. 141
XIX. yüzyýl başlarýndan beri Türkiye’nin başýný agrýtan azýnlýklar sorunu Türkiye’deki bütün azýnlýklarýn Türk vatandaşý kabul edilmesi ile çözümlenmiştir. Azýnlýklara, Türk vatandaşlarýna tanýnan tüm haklar tanýnmýş, ayrýcalýklarý ise kaldýrýlmýştýr. Türkiye’deki en kalabalýk azýnlýk durumunda bulunan Rumlarýn Istanbul’dakiler hariç Yunanistan’a gönderilmesi kararlaştýrýlmýştýr. Buna karşýlýk Batý Trakya hariç Yunanistan’da yaşayan Türklerin Türkiye’ye gönderilmesine karar verilmiştir. Yabancý Okullar Türkiye’deki yabancý okullarýn baglý bulunacaklarý rejim Lozan’da bir esasa baglanmýştýr. Buna göre yabancý okullar Türk kanunlarýna ve diger okullarýn baglý bulunduklarý tüzük ve yönetmelik hükümlerine uyacaklardýr. Türk Hükümeti bu okullarýn ögrenimini düzenleyecektir.
Kurtuluş Savaşý’nýn en büyük sorumlusu durumunda bulunan, Anadolu’nun büyük bir bölümünü tahrip eden ve Türk milletini iki yýl boyunca savaş felaketi ile karşý karşýya býrakan Yunanistan savaş tazminatý olarak Karaagaç’ý Türkiye’ye býrakmýştýr.
I. Dünya Savaşý ve Kurtuluş Savaşý boyunca azýnlýklar ve dýş güçlerle birlikte hareket eden Fener Patrikhanesi’nin, yabancý kiliselerle ilişki kurmamasý şartý ile Türkiye’de kalmasý kabul edilmiştir. 142
1. Türkiye’yi muâsýr medeniyet seviyesinin üzerine çýkartmak 2. Modern Avrupa devletleri ile Türkiye’yi bütünleştirmek 3. Osmanlý Devleti’nden kalmýş ve halkýn ihtiyaçlarýna cevap vermeyen müesseselerin yerine çagdaş müesseseler kurmak 4. Türkiye’de milli egemenlik ilkesini yerleştirmek şeklinde sýralanabilir.
Saltanatýn kaldýrýlmasýyla; * TBMM, Abdülmecid Efendi’yi halife seçerek, halifeligin devam ettirilmesini saglamýştýr. * Milli egemenligin gerçekleşmesi yolunda önemli bir adým atýlmýştýr. * Saltanatýn kaldýrýlmasýyla devletin lâikligi konusunda ilk aşama gerçekleştirilmiştir. * Itilâf Devletleri’nin Lozan Konferansý’nda ikilik çýkarma planlarý sonuçsuz kalmýştýr.
29 Ekim 1923'te TBMM anayasa degişikligini kabul ederek yeni Türk Devleti’nin bir Cumhuriyet oldugunu onayladý. 143
Cumhuriyetin Ilân Edilmesinin Sonuçlarý * Yeni Türk Devleti’nin yönetim şeklinin Cumhuriyet olarak belirlenmesiyle 1921 Anayasasý’nda esaslý degişiklikler yapýlmýştýr. Türkiye’nin hükümet şeklinin Cumhuriyet, dininin Islâm, resmi dilinin Türkçe oldugu şeklindeki madde Anayasaya konulmuştur. * Cumhuriyetin ilaný ile devlet rejiminin adý belirlenmiş, bu konudaki tartýşmalar sona erdirilmiştir. * M. Kemal Paşa, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkaný seçilmiştir. Cumhurbaşkaný, ilk Cumhuriyet hükümetini kurma görevini Ismet Paşa’ya vermiş, Fethi (Okyar) Bey de TBMM Başkanlýgý’na seçilmiştir. * Cumhurbaşkaný’nýn seçilmesiyle devlet başkanlýgý sorunu çözüme kavuşmuştur. * Meclis hükümeti yerine kabine sistemi getirilerek, yürütme işlerinin gecikmemesi saglanmýştýr. * Milli Mücadelenin başýndan beri amaçlanan ulusal egemenlik düşüncesi başarýlý olmuş, çagdaşlaşma yolunda da önemli bir adým atýlmýştýr. * Cumhurbaşkaný seçimini Meclisin yapacagý kesinleşmiştir.
* Saltanatýn kaldýrýlmasý ve Vahdettin’in ülkeyi terketmesinden sonra TBMM, Abdülmecit Efendi’yi halife seçti. Çünkü kamuoyu henüz halifeligin kaldýrýlmasýna hazýr degildi. Halbuki, Cumhuriyetin ilâný ve devlet başkanýnýn seçilmesi ile halifeligin rolü kalmamýştý. * Saltanatýn kaldýrýlmasý ve Cumhuriyetin ilanýndan sonra eski rejim taraftarlarýnýn sýgýnabilecekleri tek güç olarak halifelik kalmýştý. * Bazý TBMM üyeleri, halifeyi milletin üzerinde görmeye başlamýşlar, “TBMM Halifenin, Halife de TBMM’nindir.” şeklinde propagandalara girişmişlerdi. * Türkiye, çagdaşlaşma yolunda olduguna ve laikligi amaçladýgýna göre halifeligin böyle bir rejimde yeri yoktu. 144
Bütün bu sebeplerden dolayý 3 Mart 1924 günü alýnan bir kararla halifelik kaldýrýldý. Ayný gün; * Şer’iye ve Evkâf Vekâleti kaldýrýldý. Böylece lâik devlet yolunda önemli bir adým atýldý. Daha sonra yerine Diyanet Işleri Başkanlýgý ve Vakýflar Genel Müdürlügü kuruldu. * Erkân-ý Harbiye-i Umumiye Vekâleti Kaldýrýldý. Böylece Genelkurmay Başkanlýgý’nýn hükümet ve siyaset dýşýna çýkmasý saglandý. * Osmanlý Hanedaný’nýn Türkiye Cumhuriyeti sýnýrlarý dýşýna çýkarýlmasý kararlaştýrýldý.
Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|