10. Sinif dil ve anlatim ders notlari I. ÜNİte sunum-tartişma-panel
Yüklə 2,29 Mb.
|
ADLAŞMIŞ SIFAT Sıfat tamlamasında anlatımın kısaltılması amacıyla ad düşürülebilir. Bu durumda sıfat, adlaşır. Adın sonunda çekim eki varsa bu ek, sıfatın sonuna gelir. Akılsız dosttan, akıllı düşman yeğdir. sıfat ad sıfat ad Kimi zaman akılsız, akıllıdan yeğdir. adlaşmış adlaşmış sıfat sıfat Yönetmen kadroda genç oyunculara yer verdi. sıfat ad Yönetmen kadroda gençlere yer verdi. adlaşmış sıfat Korkakların kendine güveni yoktur. İhtiyarlar kısık sesle konuşuyorlardı.
Sıfatlar yapı bakımından üçe ayrılır: 1. Basit (yalın) sıfatlar 2. Türemiş sıfatlar 3. Birleşik sıfatlar
Suskun gözleriyle beni seyrediyordu. Büyük bir bahçesi varmış evin. Duygusal insanların hassas yapıları vardır. III.BİRLEŞİK SIFATLAR Birden çok sözcüğün anlamlı bir birim oluşturduğu sıfatlardır. 1. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Sıfatlar: Kalıplaşmış ve bu nedenle bitişik yazılan sıfatlardır Akşama zeytinyağlı yemekler var. Gördüğüm ağırbaşlı insanlardan biridir o. Birkaç gün buralardan uzaklaşacağım. Kahverengi giysiler insanı sıradanlaştırıyor 2. Kurallı Birleşik Sıfatlar: Belli kurallarla oluşturulan ancak ayrı yazılan sıfatlardır.
kısa boyu - lu adam (kısa boylu adam) Evin üç aylık kirasını peşin vermişler. Kırmızı Başlıklı Kız masalını çok severdim.
mermer merdiven-li konak (mermer merdivenli konak) Altın işlemeli oyalarını sergiledi genç kızlar. Köyümüzde tahta bacaklı bir amca vardı.
bozuk yol (yol-u bozuk) Yolu bozuk sokaklarda dolaştım gün boyu. Cilası silinmiş bir sandık getirdiler odaya. Gönlü kırık mevsimler yaşıyorum içimde. 3.Sözcük Gruplarından Oluşan Sıfatlar: Çeşitli yollarla, birden çok sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan ancak ayrı yazılan sıfatlardır. Amcam iyiler iyisi bir insandı. Durumu anlatan rapor masanıza konuldu. Kıvrım kıvrım saçları rüzgârla dalgalanıyordu. Salonda ne dedikleri anlaşılmayan on iki kişi vardı. Saray gibi evde yaşıyor yine de şikâyet ediyor. Ceviz büyüklüğünde dolu yağmış ben doğduğumda Benim cana yakın bir arkadaş olduğumu söylerler. Konuşacak dünya kadar sözümüz var bizim. COŞKU VE HEYECANA BAĞLI (LİRİK) ANLATIM Lirik anlatım, okuyucuda coşku, heyecan, hüzün, sevinç, mutluluk gibi duygular yaratan, okuyucuyu duyusal ve düşünsel olarak etkileyebilen metinlerde kullanılan anlatım biçimidir. Coşku ve Heyecana Bağlı (Lirik) Metinlerin Özellikleri :
Lirik Anlatım Örnekleri a)Şiir Örnekleri: BENCE SEN DE ŞİMDİ HERKES GİBİSİN Gözlerim gözünde aşkı seçmiyor Onlardan kalbime sevda geçmiyor Ben yordum ruhumu biraz da sen yor Çünkü bence şimdi herkes gibisin
Kaçıyorum bugün senden gizlice Kalbime baktım da işte iyice Anladım ki sen de herkes gibisin Büsbütün unuttum seni eminim Maziye karıştı eski yeminim Kalbimde senin için yok bile kinim Bence sen de şimdi herkes gibisin Nazım Hikmet BU AŞK BURADA BİTER Bu aşk burada biter ve ben çekip giderim Yüreğimde bir çocuk cebimde bir revolver Bu aşk burada biter iyi günler sevgilim Ve ben çekip giderim bir nehir akıp gider Bir hatıradır şimdi dalgın uyuyan şehir Solarken albümlerde çocuklar ve askerler Yüzün bir kır çiçeği gibi usulca söner Uyku ve unutkanlık gittikçe derinleşir Yan yana uzanırdık ve ıslaktı çimenler Ne kadar güzeldin sen! Nasıl eşsiz bir yazdı! Bunu anlattılar hep, yani yiten bir aşkı Geçerek bu dünyadan bütün ölü şairler Ataol BEHRAMOĞLU Nesir örneği: İDEALİ BULAMADIĞIM ZAMAN Bir uçurum gibi büyüyen sükût; hayattan, ışıktan, ümitten kopuş... Nihayet gönlüme baharı getiren sesiniz. Kırık bir tekne, karanlık bir deniz. Ufukta siz olmasanız hayat denen bu yolculuk; bu rezil, bu pespaye, bu komik sürükleniş dayanılmaz bir çile olurdu. Yeniden kendimi buldum mektubunuzda, ömrümün en kederli anları sizi kaybettiğimi sandığım anlardı: Şubat'ın ilk günleri, Ankara. Gök kubbenin bütün yıldızları başımda parçalandı ve güneş kahkahalar atarak uzaklaştı ufkumdan ve gece, ıslak, yağlı, isli bir gece bütün benliğimi bir ahtapot gibi kucakladı. Kimsiniz? Otuz yıldır gördüğüm rüya. Artık benim için yol üçe ayrılmıyor. Şehzadelerin karşısına çıkan yol iki: Ölüm veya ... Cemil MERİÇ LİRİK ANLATIMDA DUYGU DEĞERİ VE ÇAĞRIŞIM Bir sözcük, duyulduğu ya da okunduğu zaman zihnimizde değişik tasarımlar belirebilmektedir. Bu durum şairlerin, sözcükleri “ilk anlam değerlerinden” (gerçek anlamlarından) çok, yan ve mecaz anlamlarıyla kullanmalarından kaynaklanmaktadır. Çünkü şair, sözcüklerin anlamlarını genişletmeye çalışır ve böylece kendine özgü bir söyleyiş yaratır. Örneğin; ‘’İnsanların değişmez huyu vardır. Unuturlar Yollarında kuyu vardır Tehlikeli bir oyundur bu’’ dizelerinde altı çizili sözcükler ilk anlam değerlerinin yani temel anlamlarının dışında kullanılmıştır.
Örnekler: ‘’İnsan bir akşam üstü ansızın yorulur Tutsak ustura ağzında yaşamaktan Kimi zaman ellerini kırar tutkusu” dizelerinde “ustura” sözcüğü “yaralanma, kan, acı” gibi çağrışımlarda bulunmaktadır. "Karadutum, çatal karam, çingenem" dizesinde "çingene" bir kavim adı olarak ya da Türkçedeki "cimri" anlamında değil, esmer deri rengi anlatmak üzere kullanılmış. "Sen yüzüne sürgün olduğum kadın” dizesinde “sürgün” sözcüğünün “belli bir yerde zorunlu oturma, buna zorunlu olan kimse” değil, “vazgeçemez durumda olma, bağımlılık, çaresizlik, umutsuzluk” gibi anlamlarıyla duygu değerleri anlatılmaya çalışılmış. ‘’Hasretinden prangalar eskittim” dizesinde “pranga” sözcüğü “ayağına pranga vurulmuş mahkûm” anlamında olmayıp “aşırı umutsuzluk, karamsarlık” duygu değeriyle prangaları eskitecek kadar uzun bir sürenin geçmiş olduğu anlatılmaktadır. “Pranga” ile aynı zamanda okuyanda “mahkûmiyet, zindan, karanlık, ağır suçlu” gibi çağrışımlar oluşturulmuştur. LİRİK ANLATIMDA İMGE İmge, gerçeği herkes tarafından bilinen özelliklerinden soyutlayarak başka bir şekle dönüştürerek sunma biçimidir. İmge, şairin gözlemlediği olay ve nesneleri, kendi zihinsel süzgecinden ya da düş dünyasından geçirerek oluşturduğu yeni tasarımlar, kişiye özgü izlenimlerdir. Aynı zamanda şairin düşünce ve duygu dünyasından hareketle okuyucunun zihninde oluşturulan görüntü ve duygudur. Örneğin: ‘’Ağacın birine bir balta dayalı O ağaç benim Diz boyu yaprak dökmüşüm düşünceden Çıkabilmek ah bu bin yıl süren düşünceden’’ dizelerinde şair kendini, yapraklarını döken bir ağaca benzeterek kişisel tasarımını okuyucuya yansıtmaya çalışmakta ve gerçek hayatta olmayan sahneleri zihnimizde canlandırmaktadır.
Örneğin; ‘’Fatih’te yoksul bir gramofon çalıyor eski zamanlardan bir cuma çalıyor’’ dizelerinde şair “yoksul bir gramofon” tamlamasıyla alışılmamış bağdaştırma yaparak İstanbul’un zengin olmayan semti Fatih’e bir gönderme yapmaktadır.’’ Eski zamanlar’’ “cuma” ve “çalmak” sözcüklerini yan yana getirip bu soyut ve somut sözcükleri bağdaştırırken de eski günlerin atmosferini yansıtmaya çalışmaktadır. ‘’devlet solgundu güya ki yaprağın biri düşmüş de ağaç kökünden sarsılmış gibi’’ Bu dörtlükte kullanılan “devlet solgundu” bağdaştırmasıyla görsel bir imge sunmuş şair. “Solgun” sözcüğü “zayıflığı, güçsüzlüğü” çağrıştırıyor. Dönem içinde yaşanan karmaşa sonrasında devletin hakimiyetinin yetersizliğini somutlaştırmaya çalışıyor. “Kökünden sarsılan ağaç” imgesiyle de devletin temellerinden sarsılarak içine düştüğü durum anlatılmak istenmiştir.
Örneğin:
Ve bir zambak kadar beyazdır yüzün; Süzülüp akasya dallarında gün Erir damla damla ayaklarında ’’ dizelerinde şair, “kararan yollar”, “günün süzülmesi”, “günün damla damla erimesi” imgeleriyle bir günün daha bitmek üzere olduğunu anlatmaya; bunu da “görme” duyusuyla zihnimizde canlandırmaya çalışmıştır ‘’Sokak lambaları öksürüyordu Yukarıda bulutlar yürüyordu Terkedilmiş bir çocuk gibiydim Dokunsanız ağlayacaktım’’ Yukarıdaki dizelerde ise şair, gözlemi sonucu dikkat çeken ögeleri imgelerle dile getirmektedir. ‘’Sokak lambalarının öksürmesi”, “bulutların yürümesi” gibi alışılmamış bağdaştırmalarla sözcüklere yeni duygu değerleri katarak anlattığı tasarımları okurun zihninde canlandırmaktadır.
Örnek: ‘’Geçti, geçti mevsimler Süpürüldü takvimler Gidenlerden kalan şey, Duvarlarda resimler’’ Bu dörtlükte şair, zamanı (takvim) süpürülme yönüyle çöpe benzetmiş. Benzeyeni söyleyip kendisine benzetileni belirtmeyerek kapalı istiare yapmıştır. Şair, zamanın “geçiciliği ve değersizliği” imgesini bu yolla oluşturmuş. Örnek: ‘’ Elinin arkasında güneş duruyordu Aylardan kasımdı üşüyorduk Ağacın biri bulvarda ölüyordu Şehrin camları kaygısız gülüyordu ’’ Şair, “ağacın ölmesi”, “şehrin camlarının gülmesi” imgelerini oluştururken ağaç ve camları kişileştirmiş, teşhis sanatından faydalanmıştır
BAHAR ŞARKISI Titrek bir damladır aksi, sevincin Yüzünün sararmış yapraklarında; Ne zaman kederden taşarsa için Şarkılar taşırsın dudaklarında Sesin perde perde genişledikçe Solan gözlerinden yağarken gece Sürür eteğini silik ve ince Bir gölge bahçenin uzaklarında Sen böyle kederden taştığın akşam Derim: Dudağında şarkı ben olsam Gözlerinde damla ve içinde gam Eriyen renk olsam yanaklarında! (Ahmet Muhip Dıranas) Yukarıdaki şiirde geçen imgeleri bulup altını çiziniz. LİRİK ANLATIMDA AHENK UNSURLARI Sözcükleri oluşturan hecelerin, heceleri oluşturan seslerin ve bunların dizelerde uyumlu bir biçimde sıralanışı ahengi oluşturur. Şiiri düz yazıdan ayıran, şiirin kolay ezberlenip akılda kalmasını sağlayan en önemli özellik ahenktir. Şiirde kullanılan imge, sözcüklerin duygu ve çağrışım yükü, bunların dizeye dökülüşü ve dizelerin birbiriyle örgüleniş biçiminin yanı sıra ustaca kullanılan ses akışı (vurgu ve tonlama), söyleyiş, ritim, ölçü, uyak, redif, aliterasyon ve asonans, seci gibi her türlü ses benzerliği ahengi oluşturarak metnin şiirselliğin sağlar. Ses unsurları aynı zamanda şiirin anlamının ve çağrışım değerinin ortaya çıkmasını sağlar. ZAMİR (ADIL) İsim olmadıkları hâlde isim gibi kullanılan, isimlerin yerini tutan kelimelere zamir denir.
cümlesinde “İzmir” adını tekrar etmemek için, bu adın yerine kullanılan “ora” sözcüğü zamirdir. ‘’Bunu ona kim verdi?’’ cümlesinde “bu, o, kim” sözcüklerinin yerine ad getirilebilir. (Kitabı Ali’ye Ahmet verdi.) “Bu, o, kim” sözcükleri, “kitap, Ali, Ahmet” adlarının yerini tuttuğu için zamir görevindedir. Zamirler sözcük ve ek durumunda olmak üzere ikiye ayrılır. A. Sözcük Hâlindeki Zamirler 1. Kişi Zamirleri 2. İşaret Zamirleri 3. Belgisiz Zamirler 4. Soru Zamirleri
1. İlgi Zamiri 2. İyelik Zamirler
İnsan isimlerinin yerine kullanılan zamirlerdir: "ben, sen, o, biz, siz, onlar."
‘’Benim onu tanıdığımı söylemişsin.’’ ‘’Sizin görüşünüze katılmıyorum.’’ ‘’Bu konuda sana ve bana haksızlık yapıldı.’’ Not: Bu cümlede, yönelme hal ekini (-e, -a) alan I. ve II. tekil kişi zamiri olan “ben” ve “sen” sözcükleri “bana” ve “sana” biçimine dönüşmüştür.
Benim kalemim, senin defterin, onun çantası, bizim okulumuz, sizin sınıfınız, onların bahçeleri, bizlerin kaygısı, sizlerin iyiliği.....gibi kalemim, defterin, çantası, okulumuz, sınıfınız, bahçeleri….gbi.
Çocuklar yalnız sizin sözünüze inanırlar. (Başkasının değil, senin. Burada "sizin" kelimesi atılırsa cümle başka türlü anlaşılır.) Biz bugün senin misafiriniz. (Başkasının değil, senin.)
Onun eşyalarını bize getir. > Eşyalarını bize getir Senin doğum tarihini bilen yok mu? >Doğum tarihini bilen yok mu?
Dönüşlülük zamiri, “kendi” sözcüğüdür. Dönüşlülük zamiri , iyelik eki alarak kullanılabilir: Kendi – m Kendi – n Kendi – si Kendi – miz Kendi – niz Kendi – leri Dönüşlülük zamiri, kişi zamirinin yerine kullanılabildiği gibi, kişi zamiriyle birlikte, cümleye pekiştirme anlamı katacak şekilde de kullanılabilir. ‘’Bu soruyu kendim çözdüm.’’ ‘’Bu soruyu ben kendim çözdüm.’’ Birinci cümlede “kendim” sözcüğü I. tekil kişiyi belirtecek şekilde, kişi adılının yerine; ikinci cümlede kişi adılıyla (ben) birlikte, cümleye pekiştirme anlamı katacak şekilde kullanılmıştır. 2. İşaret (Gösterme) Zamiri İsimleri, yerini işaret yoluyla, göstererek tutan zamirlerdir. İşaret zamirleri tekil ve çoğul olarak kullanılabilir. Başlıca işaret zamirleri şunlardır: "bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, öteki, beriki, bura, şura, ora, burası, şurası, orası, böylesi, şöylesi, öylesi..." “Bu bana dedemden kaldı.” “O dün kapıya bırakılmış.” “Şunlar neden masanın üzerinde duruyor.” “Şu senin değil mi?” “Bunlar en sevdiğim kitaplarımdır.” ‘’Ötekini bana ver.’’ ‘’Burası da fena değil.’’ ‘’Orası çok uzak.’’ ‘’Böylesi, insanı rahatsız eder.’’ ‘’Öylelerinden her zaman kaçarım.’’
bundaki, burada, onlarla, şundan, ötekiler... bunun rengi, buranın havası, ötekinin bahçesi
“O, tatilde dayısının yanına gidecek.” “Onlar, sınıfın en çalışkan öğrencileridir.” cümlelerindeki altı çizili zamirler insanların yerine kullanıldığından şahıs zamiri,
“Onlar, bayatladığı için çöpe atılacak.” cümlelerindeki altı çizili zamirler, insan dışındaki nesneleri karşıladığı için işaret zamiridir.
--İsmin yerini mi tutuyorlar, yoksa ismi niteliyor ya da belirtiyorlar mı? Zamirler ismin yerini tutar; sıfatlar isimle birlikte kullanılır. --Cümle içinde kullanılırken bu sözcüklerden sonra virgül (,) kullanılmış mı? İşaret sıfatlarından sonra virgül kullanılmaz. Bu sözcüklerden sonra virgül kullanılmışsa bu sözcükler, zamirdir. --Tekilleri ve çoğulları var mı? Sıfatların çoğulları yoktur; zamirlerinse vardır. --Hâl eklerini alıyorlar mı? Sıfatlar hâl ekleri almaz, zamirler alır. bu: Bunu biliyor musun? (işaret zamiri) Bu bilgiyi nereden aldın? ( işaret sıfatı ) şu: Şunu görmüştüm. (…………………………………...) Şu eşyaları taşıyalım. (………………………………...) Şunları da siz götürün. (……………………………….)
O, benim elmam. (…………………………………...) O elma benim. (…………………………………...)
Ötekini bana ver. (…………………………………...) öylesi: Öylesinden her zaman kaçarım. (………...………...) Öylesi insanlardan her zaman kaçarım: (…………………..) 3. Belgisiz zamirler Birden fazla ismin yerini tutan ya da hangi ismin yerini tuttuğu açıkça belli olmayan zamirlerdir. Başlıcaları şunlardır: "biri, birisi, hepsi, kimi, kimisi, tamamı, tümü, bütünü, bir kısmı, her biri, başkası, hiçbiri, herkes, kimse, hiç kimse, çoğu, bazısı, birkaçı, birazı, birçoğu, pek çoğu, pek azı, her biri, öteberi, falan, filan, şey..." Hepsini tekrar çağırdılar. Kimi de gelmeyi hiç düşünmedi. Tamamından sen sorumlusun. Herkes böyle düşünmez. Aşağıdaki cümlelerde belgisiz zamirleri bulup altlarını çiziniz. Kimse senin gibi olamaz zaten. Çarşıdan ne kadar öteberi aldın? Birkaçı dün de gelmişti. Bazıları bu sabah gelmeyi düşündüler. Biri yer biri bakar; kıyamet ondan kopar. İnsanların pek çoğu bu konuda bilinçsizdir. Çalışanların pek azı hak ettiğini alır. Bazısı da hep mağdurdur. Elindekilerin tümünü yere bırak. Bütününü görmeden bir şey diyemem. Bir kısmını görmekle karar verilmez. Her biri ayrı özellikler taşır. Başkasının yerine konuşamam. Hiçbiri bunu uygun görmez. Falanın filânın ne dediği önemli değil. Kendisine bir şey söyleyecektim.
Para mara istemem. Kalem malem alacağım.
Öğrencilerin pek çoğu Pek çoğunun velisi Adamın kimsesi yoktu Kimsenin işine karışmam. Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|