Anadolu üNİversitesi yayini no: 2900 AÇIKÖĞretim faküLtesi yayini no: 1857

ÜCRETİN İLGİLİLERİ AÇISINDAN ÖNEMİ

SIRA S‹ZDE

Ülkemizde ana-kök ücret nas›l ödenir?

2

Ücret, ekonomik ve sosyal yaİamın hemen hemen tüm alanlarını etkileyen çok yönlü bir kavramdır. Bu bağlamda ücretin öneminin çalıİanlar, iİverenler, sendi- kalar, devlet ve toplum açısından kısaca incelenmesi yararlı olacaktır (Bkz. İekil 6.2).

Çalıİanlar açısından ücrettin önemi: Çalıİanlar açısından ücretin ekonomik yö-

nü, çalıİan bir bireyin tek temel gelir kaynağı olması ve ekonomik gücünü belirle- mesi nedeniyle çok önemlidir. Ücret, çalıİan bireyin ve onun bağımlılarının (aile- si ve geçindirmekle sorumlu olduğu kiİiler grubunun) hemen hemen tüm ihtiyaç- larını karİılamada temel araç olma özelliği taİır. Birey kendi çabasıyla elde edece-

ği ekonomik kaynak olan ücreti yiyecek, barınma, eğitim, sağlık, eğlence, tatil vb. ihtiyaçlarını karİılarken ve diğer hizmetlerden yararlanırken kullanır.

Bir baİka açıdan ücret, bireyin çalıİtığı kurum ve sosyal yaİantısındaki statüsü- nü belirleyen önemli bir faktör niteliği taİır. Yapılan araİtırmalar güven duygusu, statü, saygınlık kazanma, toplumsal kabul görme gibi temel bireysel ihtiyaçlar ile

Resim 6.2
Ücrettlerle ‹lgili Taraflar

‹flverenler

Çal›flanlar

Toplum

Sendikalar

Devlet

alınan ücretler arasında yakın bir iliİki olduğunu ortaya çıkarmıİtır. Bireyler, paraya ve onun alım gücüne gerektiğin- den fazla önem vermektedirler. Çünkü para, toplumda statü elde etmek için ya- rarlanılan önemli bir araç olarak görül- meye baİlanmıİtır. Yüksek statü de gü- nümüz toplumlarında daha fazla saygı ve daha çok ilgi topladığından bireyler için değerli bir hâle gelmiİtir (Can, Ak- gün & Kavuncubaİı, 1995, s.246).

Ücretin bireyi çalıİmaya motive edici faktörler arasında önceliği üzerinde bir İ- kir birliği yoktur. Ancak son yıllarda yapılan araİtırmaların bulguları ücretin bireyi motive etmek için birinci dereceden bir faktör olmadığı görüİünün ağırlık kazan- masına neden olmuİtur. İİ yerinde bireyi motive etmede onu tanıma, iİ ile birey arasında uyum sağlama; sağlıklı bir iİ ortamı oluİturma; eİitlik ve adalet ilkesine uygun bir ödül-ceza sisteminin olması; çalıİanlara iİ güvenliği sağlanması; iİ geniİ- letme, iİ zenginleİtirme, kararlara katılma gibi teknikleri kullanma; iİ ortamının sosyal, psikolojik ve İziksel koİullarını etkililiği ve verimliliği sağlayacak İekilde düzenleme vb. araçlar kullanılmalıdır. Ancak, ücret ve diğer ödemelerin artıİı bi- rey için baİarı elde etmiİ olma duygusunun sembolik bir aracı olabilir. Örneğin, ücret artıİı alan bir birey gelirindeki bu artıİı çabalarının tanınması olarak görebi- lir ve iİi açısından bir baİarı duygusuna eriİebilir. Bu iç tatmin, birey için parayla satın alınabilecek tatminden çok daha olumlu bir etkiye sahiptir.

İİverenler açısından ücrettin önemi: İİverenler için ücret ödemeleri önemli bir maliyet kalemidir. Gerçekten de üretim iİletmelerinde ücretler toplam maliyetleri- nin % 20’sinin altına nadiren düİmekte, hizmet iİletmelerinde de genellikle % 80’ini aİmaktadır. Ancak bu konuda iİverenlerin cevap aramaları gereken bazı so- rular vardır. Örneğin, iİçilik ücretleriyle iİ gücü maliyetleri aynı İey midir? İİçilik ücretlerinin kısılması iİ gücü maliyetlerini düİürür mü? İİ gücü maliyetleri bir iİlet- menin toplam maliyetlerinin gerçekten ne kadarlık bir bölümünü oluİturur? İİ gü- cü maliyetlerinin düİük tutulması güçlü ve sürdürülebilir bir rekabet üstünlüğü ya- ratır mı? Bu sorulara verilecek yanıtlar konusunda yerleİik kanıların önemli bir bö- lümü yanıltıcıdır ve yanlıİtır. Özellikle de iİçilik ücretleriyle iİ gücü maliyetlerinin aynı İey olduğu kanısı yanlıİtır. İİçilik ücreti, çalıİılan zamana göre bölünen top- lam ücrettir. İİ gücü maliyeti ise üretkenliği dikkate alır.

Maliyetler ile ücretler arasındaki karıİıklığın sürmesinin bir nedeni de iİçilik üc- retlerinin etki yaratmak isteyen yöneticiler için elveriİli bir hedef olmasıdır. Ücret- ler son derece belirgindir ve iİletmenin ödediği ücretlerin ülke içindeki rakipleri- nin ödediği ve dünyanın diğer yerlerinde ödenen ücretlerle karİılaİtırılması kolay- dır. Ayrıca ücretler genellikle bir iİletmenin en kolay değiİtirilebilir İnansal değiİ- keniymiİ gibi görünür. Maliyetlerin üretim süreçlerinin yeniden düzenlenmesi, ör- güt kültürünün değiİtirilmesi ya da ürün tasarımının ve pazarlama yöntemlerinin değiİtirilmesi gibi yöntemlerle kontrol edilmesi yerine ücret giderlerinin azaltılma- sı daha kolay ve daha hızlı gerçekleİtirilebilecek bir uygulama olarak algılanır. İİ gücü maliyeti en kolay eriİilebilir araç olarak görüldüğü için yöneticiler bunu en büyük kaldıraç gücüne sahip manivela sayma yanılgısına düİmektedirler.

Günümüzde personelinin büyük bir bölümünü iİten çıkaran, üretimlerini iİçi- lik ücretlerinin daha düİük olduğu yerlere taİıyan, ücretleri donduran ya da bun- ların birkaçını bir arada uygulayan iİletmelerin sayısının artması bu yanılgının çok yaygın olduğunu göstermektedir. İİverenler bu yanılgılarından kurtulup hem iİlet- melerinde çalıİmaya istekli personel potansiyeli yaratmayı hem nitelikli personeli ellerinde tutmayı hem de personelin örgüte katkısını en yüksek düzeye çıkarmayı sağlayacak bir ücret politikası ve stratejisi saptamalıdırlar. Bunu yaparken gelirleri, maliyetleri ve ücret giderleri arasında bir denge sağlamaları ve kendi çıkarlarını ko- rumaları gerekir.

Sendikalar açısından ücrettin önemi: Sendikalar açısından da ücretin önemi büyüktür. Çünkü çoğu durumda sendikaların baİarıları, toplu pazarlık sonucunda iİverenden sağladıkları ücret artıİlarıyla ölçülmektedir. Özellikle geliİmekte olan ülkelerde sendikaların en önemli amaçlarının üyelerinin refah düzeyini yükselt- mek olduğu görülmektedir. Bu amaçla sendikalar, toplu pazarlık görüİmelerinde üyelerinin daha fazla gelir sağlamaları için diğer konulardan daha çok ücretlerin artırılmasına ağırlık verirler. Bu nedenle, ülkemizde olduğu gibi uyuİmazlık konu- larının baİında ücret artıİ oranları gelmektedir.

Gerçekte dünyada istihdam iliİkilerinin ve iİçi-iİveren iliİkilerinin doğal yapısı radikal bir değiİime uğramıİtır. Bu bağlamda sendikaların ücretlerle ilgilerini sade- ce toplu pazarlıklarda yüksek ücretleri elde etme çabalarıyla sınırlandırmak yanlıİ olur. Günümüzde sendikalar, ücret düzeyleri kadar eİitlik ve adalet ile birlikte ça- lıİanların bilgilerine, becerilerine, yetkinliklerine ya da performanslarına göre de ücretlendirilmeleriyle yakından ilgilenmeye baİlamıİlardır.

İİverenler tarafından ücret, önemli bir maliyet unsuru olarak görülür.



Devlett ve ttoplum açısından ücrettin önemi: Her ülkede nüfusun büyük bir bö- lümü ücretlidir. Ekonomik bakımdan geliİmiİ ve endüstrileİmiİ ülkelerde ise nü- fusun içinde ücretlilerin daha yüksek bir oranı oluİturdukları görülmektedir. Bu nedenle devlet ve hükümetler açısından kiİisel gelir dağılımında adaletin sağlan- ması temel hedeİerin baİında gelir. Ücretler gelir dağılımını, istihdamı, geliİme hı- zını, yatırımları ve tasarruİarı doğrudan etkilemesi nedeniyle devlet ve hükûmet- ler açısından büyük önem taİır. Ücretler sosyal barıİın sağlanması, toplumsal refa- hın artırılması, fırsat eİitliğinin yaratılması ve ekonomik istikrarın sağlanması açı- sından önemli olduğu için de toplumun genelini ilgilendirir.

SIRA S‹ZDE

Devletin ücretlere müdahale etmesi günümüzün liberal ekonomi anlay›fl›yla çeliflmez mi?

3

Kiİisel gelir dağılımında adaletin gerçekleİtirilmesi sonucunda sosyal barıİın sağlanması, toplumsal refahın artırılması, fırsat eİitliğinin yaratılması ve ekonomik istikrarın sağlanması mümkün olacaktır. Adil bir gelir dağılımı konusunda bilim- sel bir ölçü geliİtirmek teorik olarak mümkün olmakla birlikte uygulamada olduk- ça güçtür. Daha pragmatik bir yaklaİımla herhangi bir ekonomide gelir dağılımı sosyal barıİı sağlıyorsa, toplumsal refahı artırıyorsa herkese fırsat eİitliği yaratıyor- sa ya da fırsat eİitsizliklerini gideriyor ve gelir dağılımındaki eİitsizlikler tepkisel hareketlere yol açmıyorsa, o ekonomideki gelir dağılımının adil olduğunu kabul etmek gerekir. Gelir dağılımı değiİtirilmek istediğinde izlenecek en kestirme yol gelir dağılımındaki eİitsizlik nedenlerini ortadan kaldırmaktır. Bununla birlikte uygulamada devletler gelir dağılımını yeniden yaparak değiİtirme yolunu tercih etmektedirler.