Bankacılık Sektöründe Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi, Değerlendirilmesi ve Muhasebeleştirilmesi Doktora Tezi
Yüklə 5,16 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tablo 2.2.4 Entelektüel Sermaye Tablosu Analiz Modeli
- 2.2.16 MERITUM Projesi
- 2.2.17 OECD Projesi
- 2.2.18 İnsan Sermayesi Ölçüm Yöntemleri
- 2.2.19 Yapısal Sermaye Ölçüm Yöntemleri
- 2.2.20 Müşteri Sermayesi Ölçüm Yöntemleri
- Tablo 2.2.5 İnsan Sermayesi, Yapısal Sermaye ve Müşteri Sermayesi Ölçüm Göstergeleri
- İnsan Sermayesi Yapısal Sermaye Müşteri Sermayesi
2.2.15 DATI Projesi DATI Projesi, entelektüel sermayenin ölçümü ve raporlanması konusunda Danimarka Ticaret ve Sanayi Bakanlığı (DATI - The Danish Agency for Trade and 
121
Industry) tarafından yürütülmüş bir çalışma ve geliştirilmiş bir yöntemdir. İlk ortaya çıkışı ve bilim dünyasındaki yerini alışı esnasında Danimarka’daki işletmeleri hedef kitlesi olarak seçmiş olsa da, bugün entelektüel sermayenin ölçümü ve raporlanması konusunda en çok bilinen çalışma ve yöntemlerden bir tanesidir. Çalışmayla, proje dahilindeki firmalara bir takım kilit sorular yöneltilmiştir. Örneğin, entelektüel sermayeyi ölçme motivasyonu ve neden ölçülmesinin arzulandığı, firma içerisinden hangi şahısların bahse konu olan projede görev alacağı, entelektüel sermaye ile ne tip bir çalışma yürütüleceği, entelektüel sermaye raporlamasının muhtemel etkilerinin neler olabileceği kilit sorular arasında yer almaktadır. DATI Projesi yöntemleri de belirtilen sorulara verilen yanıtlar doğrultusunda netleşmiştir.334 Danimarka Ticaret ve Sanayi Bakanlığı’nın DATI Projesi ile belirlediği amaçlardan biri, firmaların bilgi çağına hazır olması ve yeni rekabet anlayışıyla örtüşen araç ve modeller yaratılmasına yardımcı olmaktadır. Ayrıca, Danimarka Ticaret ve Sanayi Bakanlığı ile Danimarka Bilim, Teknoloji ve Yenilik Bakanlığı’nın entelektüel sermayeyi ölçme, raporlama ve muhasebeleştirme çalışmaları sayesinde “entelektüel sermaye tablosu analiz modeli” (intellectual capital statements analyzing model) oluşturulmuştur.335 Bahse konu olan analiz modelinin hazırlanması için temel prensiplerin oturtulması ve daha ayrıntılı entelektüel sermaye ölçümlerinin yürütülmesi, projenin bir başka amacıdır.336 Değinilen entelektüel sermaye tablosu analiz modeli, firmaların bilgi kaynaklarını bilgi yönetimi çerçevesinde geliştirme girişimlerini gösterir. Ayrıca belirtilen model, dört farklı perspektiften ele alınarak okunur.337 Bunlar bilgi aktarımı, yönetim öncelikleri, girişimler ve ölçütlerdir. Ayrıca, entelektüel sermayenin ölçümüyle ilgili olan
122
dört temel ölçü (kategori) de entelektüel sermaye tablosu analiz modelinde bulunmaktadır. Bunlar çalışanlar, müşteriler, süreçler ve teknolojidir.338 Entelektüel sermaye tablosu analiz modeli aşağıda gösterilmektedir:339 Tablo 2.2.4 Entelektüel Sermaye Tablosu Analiz Modeli 
Kaynak: Mouritsen, J, Larsen, H. ve Bukh, P. N, “Intellectual Capital and the Capable Firm: Narrating, Visualizing and Numbering for Managing Knowledge”, Accounting Organizations and Society, Cilt: 26, Sayı: 7-8, Elsevier Publishing, Ekim-Kasım 2001, s. 747. Entelektüel sermaye tablosu analiz modelinde konumlandırılmış bilgi aktarımı ise firmaların bilgi kaynaklarını ifade etmektedir. Bu kaynaklar, özellikle firmaların müşterileri için mal ve hizmet üretme becerisiyle yakından ilgilidir.340 Entelektüel sermaye tablosu analiz modelinin ölçütler (kategoriler) kısmında yer alan çalışanlar, müşteriler, süreçler ve teknoloji ise yapısal sermayenin bir parçasıdır. Dördü birlikte yapısal sermayeyi simgelemektedir.341
123
Görüldüğü gibi entelektüel sermaye tablosu analiz modelinde bir de faaliyetler ile kaynaklar sütunları bulunmaktadır. Faaliyet sütununda değişik bilgi kaynaklarının uygulanabilirliğinin sağlanması amacıyla, işler halde bulunan tanımlanmış faaliyetler açıklanır. Kaynaklar sütununda ise çalışanlar, müşteriler, süreçler ve teknolojinin meydana getirdiği portföyle bağlantılı kararlar bulunmaktadır.342 Son olarak, entelektüel sermaye tablosu analiz modelinde ölçütler (kategoriler) bölümü altında bulunan çalışanlar, müşteriler, süreçler ve teknolojiyi ölçmek için belirlenen ölçütlerden bahsetmek gerekir. Çalışanlarla ilgili temel ölçütler olarak kıdem, eğitim, personel başına eğitim maliyeti, personel memnuniyeti ve personel başına katma değer baz alınmıştır. Müşterilerle ilgili ölçütlere ise personel başına müşteri sayısı, müşteri memnuniyeti, pazarlama maliyetleri ve gelirlerin pazara, ürüne ve müşteriye göre yüzdesel dağılımı örnek olarak verilebilir. Süreçler için ölçütler ise ürün geliştirme süresi, kalite, müşteri tepki süresi ve firma reputasyonudur. Son olarak bilgi teknolojileri ölçütlerinin de toplam bilgi teknolojisi yatırımları, bilgi teknolojilerine hakim personel sayısı ve bilgi teknolojilerine firma içerisinde erişilebilecek noktaların adedi olduğu söylenebilir.343 2.2.16 MERITUM Projesi Entelektüel sermayenin ölçümü ve raporlanması konusunda istifade edilen MERITUM (Measuring Intangibles to Understand and Improve Innovation Management) projesi, Avrupa Birliği tarafından desteklenen bir çalışmadır.344 Projenin ana amacı entelektüel sermayenin ölçülmesi ve raporlanması hususunda rehber prensiplerin belirlenmesidir. Ana hedefin yanında MERITUM projesinin dört alt amacı daha bulunmaktadır. Bunlar entelektüel sermayenin kategorize edilmesi, 
124
Avrupa’nın en iyi entelektüel sermaye ölçüm uygulamasını tespit etmek için firma yönetim ve kontrol sistemlerinin belgelenmesi, piyasa veri analizleri vasıtasıyla sermaye piyasalarının fonksiyonelliği - entelektüel sermaye ilişkisinin açıklığa kavuşturulması ve entelektüel sermayenin ölçümü ile raporlanmasıdır.345 MERITUM projesi üç adımdan oluşan bir yönetim sürecini de kapsamaktadır. İlk adımda, firmanın stratejik hedefleriyle bağlantılı önemli maddi olmayan varlıklar tespit edilir. İkinci adımda, bahse konu olan maddi olmayan varlıklar geliştirilen ölçütlerle ölçülür. Üçüncü ve son adımda ise maddi olmayan varlıklara yapılan yatırımların etkisi takip edilir.346 Son olarak, değinilen yönetim süreci adımlarına dayanan bir entelektüel sermaye raporu da MERITUM projesinin kapsamındadır. Bahse konu olan rapor, entelektüel sermayenin ölçümüyle de yakından ilgili olması nedeniyle önem taşır. Zira raporda firmaların misyon, vizyon, hedef ve kritik maddi olmayan varlıklarının yanı sıra, hedeflerine ulaşma başarısına ışık tutan entelektüel sermaye ölçütleri de yer almaktadır.347 2.2.17 OECD Projesi OECD Projesi, entelektüel sermayenin ölçülmesi ve raporlanması için yirmi ayrı ülkedeki 1800 şirketi kapsayan bir çalışma olup, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (Organization for Economic Cooperation and Development) tarafından geliştirilmiştir.348 Çalışmanın temel amacı ise entelektüel sermayenin ölçülmesi ve raporlanması ile ilgili uluslararası rehber prensiplerin ve standartların tespit edilmesidir. Böylece evrensel bir takım ilkelere ulaşılması düşünülmüştür.
125
Yirmi farklı ülkeyi içeren çalışma vasıtasıyla gerçekleştirilen araştırmalar neticesinde de entelektüel sermayenin ölçülmesi, raporlanması ve değerlendirilmesi hususunda Avrupa’nın dünya geneline göre önde olduğu belirlenmiştir. Avrupa dışındaki firmalar, belirtilen konularda Avrupa’daki firmaların gerisinde kalmışlardır.349 Şüphesiz, OECD projesi ile yapılan araştırmalar sonucunda başka sonuçlara da ulaşılmıştır. Örnek vermek gerekirse, firmaları entelektüel sermayeyi ölçmeye sevk eden motivasyonların çok çeşitli olduğu saptanmıştır. Firmalar arası rekabetle ilişkili olarak kıyaslamalarda bulunmak, entelektüel sermayenin önemli olduğuna dair firmalarda etkin bir görüşün yaygınlaştırılması ve işgücü ile sermaye piyasalarında firmaların daha iyi algılanmasını sağlamak belli başlı motivasyonların başında gelir.350 Ulaşılan bir diğer sonuç ise, entelektüel sermaye ölçüm sistemleri geliştirme işinin ve en ideal ölçüm yönteminde karar kılmanın kıdemli yöneticiler ve finansal kontrolörlere bırakılması gerektiğidir. Ayrıca, entelektüel sermayenin raporlanması, personelin moralini yükseltmekte, personel devir hızını azaltmakta ve entelektüel sermaye yatırımlarını arttırmaktadır. 2.2.18 İnsan Sermayesi Ölçüm Yöntemleri Entelektüel sermayenin ölçümünde istifade edilen metodlardan biri de insan sermayesi ölçüm yöntemleridir. İnsan sermayesinin rekabetçi avantaj sağlama ve müşteri ihtiyaçlarını karşılama hususlarındaki önemi, insan sermayesi ölçüm yöntemlerinin geliştirilmesini sağlamıştır. İnsan sermayesinin ölçümünde dikkate alınan kriterlerden biri hiç kuşkusuz yönetim ve personel yaratıcılığıdır. Bu anlamda, işletmenin piyasaya sürdüğü ürünlerin sayısı ölçüm için yaratıcılıkla ilgili dikkate alınan göstergelerin arasında yer almaktadır.
126
Ayrıca, yeni ürün ve hizmetlerin satış yüzdesi de hesaplanmaktadır. İşletmenin sahip olduğu patent sayısının hesaplanması da yaratıcılıkla ilgili olup, insan sermayesi ölçümlerinde kullanılmaktadır. Bu bağlamda yapılan patent başvuruları da dikkate alınmaktadır.351 Ek olarak, yeni ürünlerden sağlanan gayri safi kar ile eski ürünlerden sağlanan gayri safi kar karşılaştırmalarından ölçümlerde yararlanılmaktadır.352 Personel çalışma süresi, devir hızı ve deneyim ile öğrenme kriterlerinden de insan sermayesi ölçümlerinde faydalanılır. Bu çerçevede, işletmede gerekli bilgi ve tecrübeye sahip personel sayısı, personelin işletmede çalıştığı yıl sayısı ve personel değişim oranları hesaplanır. İsveç’in 1986 yılında kurulan ve pazarlama ile yönetim danışmanlığı konularında faaliyet gösteren Celemi şirketi de entelektüel sermayenin insan sermayesi unsurunu ölçerken bir takım kriterleri dikkate almaktadır. Örneğin, işletmedeki yönetici personel sayısı, personelin eğitim seviyesi ve tüm çalışanların ilkokuldan itibaren eğitim gördükleri yıl sayısı hesaplanır. Ayrıca işletmede çalışan uzman sayısı bulunur. Uzmanlar, projelerde direkt olarak müşterilerle muhatap olan çalışanlardır. İşletmenin en büyük beş müşterisinden elde ettiği kazançlar ve işletme profesyonellerinin firmada çalıştıkları yıl sayısı da tespit edilir. Yönetici sayısının yıl sonundaki toplam personel sayısına bölünmesiyle hesaplanan yönetim personeli oranı önemlidir. Yenilenen siparişlerin yanında işletmedeki yeni personelin (2 yıldan az çalışanların yüzdesi) oranı da belirlenir. Ayrıca yönetici başına satışlar, toplam satışların yönetici sayısına oranlanmasıyla ve müşteri başına satışlar, toplam satışların müşteri sayısına oranlanmasıyla bulunur. Çalışanların işletmede bulundukları yıl sayısı da hesaplanır. Personel devir hızı ise firmadan ayrılanların dönem başındaki çalışan sayısına oranlanmasıyla bulunur.353 Thomas Steward da entelektüel sermayenin insan sermayesi unsurunu ölçmek için firmaların bir takım göstergelerden yararlandığını açıklamıştır. Örnek vermek
127
gerekirse, pozisyonunu devredeceği personeli eğitme ve geliştirme planları yapan yönetici oranı belirli firmalarca hesaplanmaktadır. Ayrıca bazı işletmeler, personelin müşterilerin az değer verdiği işlerde harcadığı sürenin oranını bulmaktadır. Benzer şekilde, uzmanların bahse konu olan işlerde harcadıkları zamanın oranı da hesap edilebilmektedir.354 2.2.19 Yapısal Sermaye Ölçüm Yöntemleri Entelektüel sermayenin yapısal sermaye unsurunu ölçmek için de çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Bunlardan ilki, Weston Anson tarafından bilim dünyasına sunulmuş ve bilgi stoklarına değer biçme yöntemi olarak adlandırılmıştır.355 Bahse konu olan yöntem, entelektüel sermaye gibi maddi olmayan varlıkları üç ana kategoride inceler. Bunlar teknik unsurlar, pazarlama unsurları ve bilgi ile becerilerdir. Ticari sırlar, formüller ve tescilli test sonuçları teknik unsurlara dahildir. Pazarlama unsurları ise firma adı, logosu, telif hakları, garanti ve yetki belgeleri ile ticari marka tescil belgelerinden oluşmaktadır. Veri tabanları, işletme el kitapları, kalite kontrol standartları, ticari lisanslar ve tescilli yönetim bilgi akış sistemleri ise bilgi ile beceriler altında yer almaktadır. Yapısal sermayenin ölçümü için önce bahse konu olan varlıklar işletme içerisinde belirlenir ve tanımlanır. Bir sonraki aşamada ise belirtilen varlıkların piyasa değerlerinin olup olmadığı tespit edilir. Son adımda ise tüm bu varlıkların değerleri belirli yöntemlerle hesaplanır. Maddi varlıklarda olduğu gibi maliyetlerin incelenmesi, maddi olmayan varlıklarda da mümkün olmakla beraber çok fazla tercih edilmemektedir. Ancak, maliyetlere odaklanmaya ek olarak maddi olmayan varlıklarla ilgili karşılaştırmalar yapmak ve benzerlerinin değerlerini dikkate almak kesinlikle daha akıllıca bulunmaktadır. Bilgi stoklarına değer biçme yönteminin yanında, net çalışma sermayesi devir hızı oranı da yapısal sermayenin ölçümü için kullanılmaktadır. Bu noktada, önce işletmenin kısa vadede nakde çevirebileceği dönen varlıkları ise kısa vadede ödemekle
128
yükümlü olduğu borçları arasındaki fark hesaplanır. Bu net çalışma sermayesini vermektedir. Daha sonra ise net çalışma sermayesi, net satışlara bölünür ve böylece net çalışma sermayesi devir hızına ulaşılmış olur.356 Yapısal sermayeyi ölçmek için üçüncü bir yöntem olarak ise bir takım işletmelerin bürokratik direnci hesapladıkları bilinir. Bahse konu olan hesaplama, firma çalışma sistemlerinin personel ile müşteri arasında bir engel oluşturup oluşturmadığının bulunmasıyla yapılır.357 2.2.20 Müşteri Sermayesi Ölçüm Yöntemleri Entelektüel sermayenin müşteri sermayesi unsurunu ölçmek için geliştirilen yöntemlerin başında müşteri tatmini hesaplamaları gelmektedir. Bahse konu olan hesaplamaları yapmak için en sık başvuruların yollardan biri ise firma müşterilerine mal ve hizmetler hakkında sorular yöneltmek, bunu derecelendirmesini talep etmektir. Müşterilerden sağlanan cevaplara paralel olarak yorumlar yapılabilmekte, faydalı sonuçlara ulaşma imkanı doğmaktadır. Bu noktada, müşterilerden sağlanan bilgilerin firmanın operasyonlarına ilişkin neticelerle ilişkilendirilebilecek nitelikle sahip olması ve analize imkan tanıması özellikle önemlidir.358 Müşteri tatminini ölçme hususunda en önde gelen şirketlerden biri ise hiç kuşkusuz Xerox firmasıdır. Xerox, 1990 yılında kalite departmanı direktörü Norman E. Rickard Jr.’in liderliğinde müşterilerinin ürün, hizmet ve yönetimsel prosedürler anlamında tatmin derecesini ölçmüştür. Bu vesileyle, her ay 45.000 araştırma formunun %50’si kullanıcılara, %25’i satın almacılara ve yine %25’i yöneticilere dağıtılmıştır. Burada amaç, araştırmanın mümkün olduğunca çok ve değişik müşteri kitlelerinin temsiliyetini sağlamak olmuştur. Xerox, yapılan araştırma ve çalışma sayesinde müşteri memnuniyetini ölçmekle
129
kalmamış, aynı zamanda en sık karşılaşılan sorunları en yakın Xerox bölge bayiilerine de ileterek sorunları çözmüş, müşteri memnuniyetini arttırmıştır.359 Xerox firmasının sergilediği güzel örneğe rağmen, müşteri tatmininin ölçülmesi aslına bakılırsa kolay bir faaliyet değildir. Zira bu konuda yetersiz veri toplanması ve süreci tam olarak temsil etmekten yoksun verilerin kullanılması, veri toplama ve değerlendirme maksadıyla istifade edilen araçların yanlış seçimi, istatistiki yöntemlere tam olarak hakim olunmaması ve elde edilen sonuçların kimi zaman yanlış yorumlanması gibi çeşitli hatalara rastlanmaktadır.360 Son olarak, müşteri sermayesi ölçümlerinde sıkça uygulanan bir diğer yöntem de işletmenin sadık müşterilerinin değerinin tespit edilmesidir. Sadık müşterilerin değerinin hesap edilmesi son derece önemlidir. Zira günümüzde işletmelerin halihazırdaki müşterilerini elde tutma maliyeti, yeni müşteri edinme maliyetine göre son derece düşüktür. Üstelik sadık müşterilerin ve beraberinde işletmeye sağladıkları değerin yitirilmesi, firma reputasyonunu da negatif yönde etkilemektedir. Aşağıda ise insan sermayesi, yapısal sermaye ve müşteri sermayesi ölçüm göstergelerini içeren bir tablo yer almaktadır:361 Tablo 2.2.5 İnsan Sermayesi, Yapısal Sermaye ve Müşteri Sermayesi Ölçüm Göstergeleri
130
Yüklə 5,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||