Bible Query from Matthew

Soru: Matta 28:19 ile ilgili. Kutsal Kitap'ta Üçlü Birlik sözcüğü yer almadığından Üçlü Birlik nasıl Kutsal Kitap'a uygun ve bu yüzden de doğru olabilir?

YANIT: Eski ve Yeni Antlaşma, misyonlar, öğrencilik ya da müjdecilik sözleri de Kutsal Kitap'ta bulunmaz. Kutsal Kitap kavramlarına sadece etiketler yapıştırmak onları daha çok ya da daha az doğru kılmaz. Vaftiz olmamız gereken ismi paylaşan Üç Kişi'ye siz ne isim veriyorsunuz?

Müslümanlar için, "Üçlü Birlik" sözü Kutsal Kitap'ta yer almadığı halde, aynı şekilde tawhid sözcüğü de Kur'an'da değildir. Mormonlar'ın "sonsuz ilerleme" sözü de, Mormon Kitabı'nda yer almaz.
Soru: Matta 28:19 ile ilgili. Üçlü Birlik'i neden kafamda canlandıramıyorum?

YANIT: Bunu kafanızda canlandırmanız gerekmez. Tanrı'nın yüce olmasını, her yerde olmasını, ya da sonsuzluğu da kafanızda canlandıramazsınız ama insanlığın acizliği Tanrı'yı sınırlamaz. Sonsuz Tanrı hakkındaki her şeyi tam olarak anlamayı bekler misiniz? Bizler ancak Tanrı'nın Kendisi hakkında vahyettiği şeyleri anlayabiliriz.

Üçlü Birlik'in üç nedenden ötürü kafa karıştırıcı olduğu kabul edilmektedir.

1. Tanrı'nın gerçeği, kurtulmamış insanlar için sık sık kafa karıştırıcıdır.

2. Sahte öğretmenler, bu kafa karışıklığına eklemede bulunmuştur. Örneğin, Yehova Şahitleri Üçlü Birlik'i kabul etmez, ancak kendileri de ret ettikleri Üçlü Birlik'i ya yanlış tanıtır, ya da ret ettikleri Üçlü Birlik'in ne olduğunu bilmezler bile. Bazı Mormonlar, Üçlü Birlik'i ret ettiklerini söyledikleri halde, Üçlü Birlik'i kabul ettiklerini söyleyen birçok Mormon tanıdım. Ancak, konuştuğum kişiler onun ne olduğunu bilmiyorlardı. Üçlü birlik, üç Kişi'nin sadece sevgi, ruh ve amaçta bir olmasından çok daha fazlasıdır.

3. Sadece tarikatları suçlayamayız. Birçok gerçek Hristiyan da Üçlü Birlik konusunu açıklamakta yeterince bilgili değildir.
Soru: Matta 28:19 ilgili olarak, Üçlü Birlik, benim Tanrı anlayışıma uymuyor.

YANIT: Önyargılarınız her ne olursa olsun, Tanrı'yı izlemeyi seçmelisiniz. Ya da kendi aklınızdaki imajı, ya da putu ya da tanrıyı izlemeyi seçebilirsiniz.

Soru: Matta 28:19'la ilgili. Eğer Üçlü Birlik doğruysa, İsa 1/3 Tanrı mıdır?

YANIT: Hayır, Üçlü Birlik hakkındaki bu yanlış tasvir insan mantığına uygun bir şeydir de ancak mantıklı bir yanı da yoktur. Bir masanın yüksekliği masanın 1/3'ü değildir.

Koloseliler 2:9’a göre İsa Tanrı’nın bütün doluluğuna sahiptir. Güneş ışık verdiğinden ısı veremeyeceğini söylemek gülünçtür. İsa’nın Tanrı’nın bütün doluluğuna sahip olması, Baba ve Ruh’un da Tanrı’nın doluluğuna sahip olamayacağı anlamına gelmez.
Soru: Matta 28:19’la ilgili olarak, Üçlü Birlik kavramı, üçlü tanrılara sahip olan Babil ve Asur dinlerinden mi gelmektedir.

YANIT: Hayır. Tanrı, Baba, Oğul ve Kutsal Ruh’un ______ vaftiz ettiğinde “adlarıyla” değil, “adıyla” demiştir. Üçlü bir grup, üç ayrı varlık ve üç ayrı tanrısı olan çoktanrılıktır. Üçlü birlik, Bir ayrılmaz Tanrı ve üç ayırt edilen varlıktır.

Diğer yandan, eğer bir tek varlığın parçaları olsalardı, Grekçe metin, “Baba, Oğul ve Kutsal Ruh’un adıyla” derdi. Ama aslında böyle demez. Onların bir tek varlık olduklarını vurgulayan bir biçimde tekil olarak “isim” der. Ama onların birbirinden ayırt edilebilir olduğunu vurgulayarak, “Baba, Oğul ve Kutsal Ruh” sözlerini de içerir.
Soru: Matta 28:19’la ilgili. Bir, Birlik Pentikostçu vaizin söylediği gibi, neden bunu Kendisi yapmak yerine oğlunu işkence görüp ölmeye gönderen bir babaya tapmayı neden ret etmeyelim ki?

YANIT: Tanrı’ya kendi şartlarınız dışında tapmayı ret etmeniz çok yazıktır. Baba, sadece İsa’yı gönüllü olarak bizim için ölmesi için göndermekle kalmamış, İbrahim’e de, İshak’ı kurban etmeye razı olup olmayacağını sormuştu.

Soru: Matta 28:19’la ilgili. İznik İnanç Bildirisi ilk olarak M.S. 325 yılında İznik’te mi oluşturulmuştu?

YANIT: Aslında daha önce oluşturulmuştu.

Birçok insan bunun farkında değildir, ama Elçisel Atalar anlamına gelen Apostolic Fathers, cilt 7, sayfa 524’e göre, İznik’teki İznik İnanç Bildirisi, eski Yeruşalim İnanç Bildirisi’nin hafifçe düzeltilmiş haliydi. Ayrıca Neosezariye İnanç Bildirisi’ne de çok benzer.
Soru: Matta 28:19’la ilgili. İznik İnanç Bildirisi’ne hiç eklemeler yapıldı mı?

YANIT: Evet. Aşağıda M.S. 325 yılında yazılan özgün İznik İnanç Bildirisi yer almaktadır (çeviri İznik Öncesi Atalar anlamına gelen

Ante-Nicene Fathers, cilt 7, sayfa 524’den alınmıştır.)

Özgün belge, M.S. 325 yılında, İznik’te 318 piskopos tarafından imzalanmıştır.

Biz, görünen ve görünmeyen her şeyin Yaratıcısı, Yüce Baba olan tek Tanrı’ya,

Ve Baba’dan çıkmış, biricik Oğul, yani Baba’nın özünden olan Tanrı Oğlu, tek Rab İsa Mesih’e inanıyoruz.

Hem gökteki, hem de yeryüzündeki her şey O’nun aracılığıyla yaratılmıştır.

O biz insanlar ve bizim kurtuluşumuz için yeryüzüne geldi, beden alıp insan oldu.

Acı çekti ve üçüncü gün dirildi.

Ve göğe alındı.

Ve hem dirileri, hem de ölüleri yargılamak için yeniden gelecektir.

Ve Kutsal Ruh’a inanıyoruz.

[anatema]

Ve Katolik ve Elçisel Kilise, O’nun olmadığı bir zaman olduğunu, ya da Baba’dan çıkmadan önce var olmadığını ya da O’nun hiçbir şeyden yaratıldığını ya da Tanrı Oğlu’nun başka bir özden olduğunu ya da O’nun değişebilir ve tutarsız olduğunu söyleyenleri aforoz eder.

Eke, M.S. 381 yılında Konstantinopolis Konseyi’nde yetki verilmiş ve Efes Konseyi’nde onaylanmıştır (M.S. 421).

Gök ve yerden.

Bütün dünyalardan önce Baba’dan çıkan.

Kutsal Ruh aracılığıyla Bakire Meryem’den olan.

Ayrıca Pontiyus Pilatus’un yönetiminde bizim için çarmıha gerilen,

Ve gömülen.

Baba’nın sağında oturur,

Egemenliği hiçbir zaman son bulmayacaktır.

Rab ve Yaşamı Veren’dir,

Baba’dan çıkan;

Baba ve Oğul’la birlikte tapınılır ve yüceltilir;

Peygamberler aracılığıyla konuşan:

Bir tek Kutsal Katolik ve Elçisel Kiliseye.

Günahların silinmesi için bir tek vaftizi kabul ediyoruz.

Ölülerin dirilişini

Ve gelecek dünyadaki yaşamı bekliyoruz. Amin.

[Anatema burada yer almaz.]

Hristiyanlığın İnanç Bildirileri anlamına gelen Creeds of Christendom, cilt 1, 24-29 sayfalara göre, buradaki cümleciklerden bazıları Epifanyus’un iki inanç bildirisi ve Yeruşalimli Kiril’in M.S. 350 yılında yazdığı inanç bildirisinde de yer almaktadır.

İnanç Bildirisi’ne yapılan ikinci bir değişiklik de, Kutsal Ruh’un Baba’dan ve Oğul’dan gönderilmiş olduğunu söylerken “ve Oğul” sözünün konulmasıdır. Bu ilk olarak, M.S. 589 yılında Üçüncü Toledo Konseyi’nde görülmüştür.

Bu, İnanç Bildirisi’ne resmi olarak Katolik Kilisesi tarafından eklenmiştir ve M.S. 879 yılında Ortodoks Patrik Fotiyus’un altında Ortodoks Kilisesi’yle resmi bir ayrılışın nedeni olmuştur.

Soru: Matta 28:19’la ilgili. “Bütün ulusları öğrencilerim olarak yetiştirin; onları ...vaftiz edin” dediğinde, buradaki “onlar” sözcüğü, Yahudi olmayan uluslardan söz ettiğinden ve diğer uluslar suya batırılamayacağından, bu sözler, bu ayetin suyla vaftizle ilgili olarak anlaşılamayacağı anlamına mı geliyor?

YANIT: Hayır. Bir “ulus” da öğrenci olarak yetiştirilip öğretilemez, ama “uluslar” sözü, diğer ulusların halklarından söz etmektedir. Bu, Matta 28:19’u suyla vaftizden söz ettiğini anlayan ilk Hristiyanlar için çok açık bir şeydi. Aşağıda bunun kanıtını göreceksiniz.

Didache (M.S.125 civarı) bölüm 7, sayfa 379’da şöyle der: “Diri suda Baba, Oğul ve Kutsal Ruh’un adıyla vaftiz edin. Ama eğer diri su yoksa, başka suyla vaftiz edin; ve eğer soğuk suyla vaftiz edemiyorsanız ılık suyla vafiz edin. Ama ikisi de yoksa, vaftiz olan kişinin başından aşağıya, Baba, Oğul ve Kutsal Ruh’un adıyla su dökün.”

Tertulyan’ın (M.S. 198-220) Vaftiz Üzerine anlamına gelen On Baptism adında On Baptism. bütün bir eseri vardır. Bu eserin bir yerinde Tertulyan şöyle der: “Ama şimdi artık iman açıldığından ve O’nun doğuşu, çektiği acılar ve dirilişine inanan bir iman haline geldiğinden, dini törene bir şey daha eklendi. Yani, vaftiz etkinliğinin mühürlenmesi; giysiler, bir anlamda daha önce çıplak olan ve şimdi de doğru yasası olmadan var olamayan iman genişlemiştir. Çünkü vaftiz yasası verilmiştir ve formülü şöyle olarak bildirilmiştir: “Bu nedenle gidin, bütün ulusları öğrencilerim olarak yetiştirin; onları Baba, Oğul ve Kutsal Ruh`un adıyla vaftiz edin.” Vaftiz hakkında anlamına gelen On Baptism, bölüm 13, sayfa 676.

Portus piskoposu Hippolitus (M.S. 222-235/6), “Baba, Oğul ve Kutsal Ruh’un adıyla vaftiz edin” der. Kısaca Kornelyus’tan söz eder. Noetus Adlı Birinin Öğrettiği Sapkınlığa Karşı anlamına gelen

Against the Heresy of One Noetus, bölüm 14, sayfa 228.

Novatian’a Karşı Anonim Tez anlamına gelen Anonymous Treatise Against Novatian (M.S. 254-257) bölüm 3, sayfa 658, “Baba, Oğul ve Kutsal Ruh’un adıyla vaftiz edin” der.

Yeniden Vaftiz Etmek Konusunda Anonim Tez anlamına gelen Anonymous Treatise on Re-Baptism (M.S. 254-257) “onları Baba, Oğul ve Kutsal Ruh adıyla vaftiz et” der (bölüm 7, sayfa 671).

Kartacalı Kipriyan (M.S. 246-258) “Rab, dirildikten sonra, öğrencilerini gönderirken onlara ne şekilde vaftiz etmeleri gerektiği hakkında talimat verdi ve öğretti. Onlara, “Gökte ve yeryüzünde bütün yetki bana verildi. Bu nedenle gidin, bütün ulusları öğrencilerim olarak yetiştirin; onları Baba, Oğul ve Kutsal Ruh`un adıyla vaftiz edin” dedi. Rab, ulusların ismiyle vaftiz olması gereken Üçlü Birlik’i ima etmiştir. O zaman Marciyon Üçlü Birlik”i savunuyor mu? Bizim yaptığımız gibi aynı Baba’yı, Yaratıcı’yı vurguluyor mu? Aynı Oğul’u, Tanrı Sözü olarak beden alıp insan olan, bizim günahlarımızı taşıyan, ölerek ölüm üzerinde zafer kazanan, bedende ilk olarak dirilen ve öğrencilerine aynı bedenle dirildiğini gösteren Bakire Meryem’den doğan Mesih’i tanıyor mu?

Marsiyon ve diğer sapkınlar için iman çok farklıdır. Onlar için, kutsallık ve gerçeğe düşman olan sadakatsizlik, hainlik, küfür ve çekişmeden başka bir şey yoktur. Öyleyse, kendisi imanın gerçeğine sahip değilken, onların arasında vaftiz olmuş biri, imanı aracılığıyla, nasıl günahların bağışlanmasına ve ilahi merhamet lütfunu almış gibi görünebilir?” Siyriyan’ın Mektupları anlamına gelen Letters of Cyprian, Mektup 72, bölüm 3, sayfa 380-381.

Soru: Matta Müjdesi’ni Matta’nın yazdığı konusunda ne gibi kanıtlar vardır?

YANIT: Hristiyanlık’tan kuşku duyan Asimov’un Kutsal Kitap’a Kılavuzu anlamına gelen Asimov’s Guide to the Bible, sayfa 772’de, “Hadislerin ötesinde bir kanıt yoktur” der. Bu, ilk Hristiyanlar’ın yazdıklarından başka bir kanıt yok demek gibidir. Tabii ki, elimizde videokasetler yoktur ama o dönemle ilgili olarak elyazmalarından fazlasına sahip olamayız. İlk kilise, Matta Müjdesi’ni elçi Matta’nın yazdığını evrensel olarak kabul etmişti. Aslında epey çok kanıt vardır:

Papyas (M.S. 130-150), Matta ve Markos Kitapları’ndan isimleriyle söz eder.

Eusebius’un Kilise Tarihi anlamına gelen Fragment 6 from Eusebius’ Ecclesiastical History, kitap 3, bölüm 39.

Claudius Apollinaris (M.S. 160-180), Matta, Müjdeler ve yasadan söz eder. İznik Öncesi Atalar anlamına gelen Ante-Nicene Fathers, cilt 8, bölüm 772.

İreneyus (M.S. 182-188) Matta Müjdesi’nin Matta tarafından yazıldığını göstermek için

Matta 1:1’i aktarır. İreneyus Sapkınlıklara Karşı anlamına gelen Irenaeus Against Heresies, kitap 3, bölüm 16.2, sayfa 440.

İskenderiyeli Klement (M.S. 193-217/220) “Ve Matta’nın Müjdesi’nde, İbrahim’le başlayan soyağacı, Rab’bin annesi Meryem’e kadar devam eder.” Stromata, kitap 1, bölüm 21, sayfa 334.

Tertulyan (M.S. 198-220) şöyle der: “Yuhanna ve Matta Müjdeleri’nden söz ediyorum: Markos’un yayınladığı Müjde, tercümanı Markos olan Petrus’a mal edilebilir. Luka’nın Müjdesi’ni bile insanlar olağan dışı bir şekilde Pavlus’a mal ediyorlar. Ve öğrencilerin yayınladığı eserler öğretmenlerine ait gibi gözükebilir” Tertulyan, Marsiyon’a Karşı Beş Kitap anlamına gelen Five Books Against Marcion, kitap 4, bölüm 5, sayfa 350.

Tertulyan şöyle yazmıştır: “…Müjdeci Antlaşma’nın yazarlarının elçiler olması ... Bu yüzden elçilerden, Yuhanna ve Matta ilk olarak bize iman aşılar. Diğer iki elçi, Luka ve Markos da bu imanı daha sonra yeniler. Marsiyon’a Karşı Beş Kitap anlamına gelen Five Kitaps Against Marcion, kitap 4, bölüm 2, sayfa 347.

Julius Africanus (M.S. 232-245), Aristides’e Mektup anlamına gelen Letter to Aristides, bölüm 3, sayfa 126’da, İsa’nın iki soyağacını kıyaslarken “Müjdeci Matta” ve “Luka”dan söz eder.

Orijen (M.S. 225-254), Matta, Markos, Luka ve Yuhanna’dan söz eder. Orijen, Celsus’a Karşı anlamına gelen Origen Against Celsus, kitap 5, bölüm 56, sayfa 568.

Kartacalı Kipriyan (M.S. 246-258), Kipriyan’ın Tezleri - Tanıklıklar anlamına gelen Treatises of Cyprian - Testimonies bölüm 3, sayfa 533’de Matta 5:23,24’den alıntı yaparken, “Matta’nın Müjdesi”nden söz eder. Ayrıca bkz. The Treatises of Cyprian Treatise 12, üçüncü kitap 1.40.

İskenderiyeli Dionisyus (M.S. 246-265), Matta’nın söylediği gibi, ‘Şabat gününü izleyen haftanın ilk günü;’ ‘Yuhanna’nın yazdığı gibi, ‘erkenden, ortalık daha karanlıkken;’ Luka’nın söylediği gibi, ‘sabah erkenden’ ve Markos’un bize söylediği gibi, ‘sabah erkenden.’ Böylece hiçbiri bize O’nun dirildiği zamanı tam olarak açık bir şekilde göstermemiştir” Piskopos Basilides’e Mektup 5 anlamına gelen Letter 5 to the bishop Basilides, sayfa 94.

Arhelas (M.S. 262-278) “Müjdeci Matta’da Ruh, Rabbimiz İsa Mesih’in şu sözlerine dikkat çekme konusunda dikkatlidir: ‘Sakın kimse sizi saptırmasın! Birçokları, `Mesih benim` diyerek benim adımla gelip birçok kişiyi aldatacaklar. Eğer o zaman biri size, `İşte Mesih burada`, ya da `İşte şurada` derse, inanmayın. Çünkü sahte mesihler, sahte peygamberler türeyecek; bunlar büyük belirtiler ve harikalar yapacaklar. Öyle ki, ellerinden gelse, seçilmiş olanları bile saptıracaklar. İşte size önceden söylüyorum. Bunun için size, `İşte Mesih çölde` derlerse gitmeyin. `Bakın, iç odalarda` derlerse inanmayın.” Manes’le Tartışma anlamına gelen Disputation with Manes, bölüm 35, sayfa 209.

Adamantiyus (M.S. 300 civarı) “Bunların uydurma olmadığını Müjdeler’den gösterirsem kabul edecek misin?” … “Onları Mesih’in öğrencileri, Yuhanna and Matta; Markos and Luka yazdı: Gerçek İnanç Üzerinde Diyalog anlamına gelen Dialogue on the True Faith, birinci kısım “b 5” sayfa 41.

Petaulu Victorinus (M.S. 304 yılında şehit edilmiştir) Mezmurlar, Matta, Yeşaya ve Daniel’den söz eder (Dünyanın Yaratılışı Üzerinde Yorum Kitabı anlamına gelen Commentary on the Creation of the World, sayfa 342).
Soru: Papyas, Matta’nın Müjdesi’nden söz ettiğinde, Asimov’un Kutsal Kitap Kılavuzu anlamına gelen Asimov’s Guide to the Bible, sayfa 771’in bildirdiği gibi Papyas’ın şimdi elimizdeki Matta’nın Müjdesi’nden söz ettiği kesin değil midir?

YANIT: Asimov, kilise tarihinden çok kimya alanında bilgiliydi. Ayrıca, bundan önce sözünü ettiğimiz kişiler, bu Müjde’nin hem Matta tarafından yazıldığını söylemişler, hem de Matta’nın Müjdesi’nden ayetler aktarmışlardır. Ayrıca aşağıda adları bildirilen ilk kilise yazarlarının Matta’nın Müjdesi’nden yaptıkları alıntılara sahibiz. Hepsi de, yazarının kim olduğunu söylemedikleri halde, bugün elimizde olan Matta’nın Müjdesi’nden alıntı yapıyorlar.

Romalı Klement’in yazıları ve Barnaba’nın Mektubu anlamına gelen The Epistle of Barnabas, İgnatyus’tan daha erken bir dönemde yazmışlardı.

Romalı Klement, M.S. 97/98

Barnaba’nın Mektubu, M.S. 100 civarı

Diognetus’a anlamına gelen To Diognetus M.S. 130

Yuhanna’nın öğrencisi, İzmir piskoposu Polikarp M.S. 150 civarı

Hermas Çobanı, M.S. 160

Justin Martyr, M.S. 138-165

Antakyalı Teofilus, 168-181/188

Athenagoras, M.S. 177 civarı

Bu yüzden, eğer antik zamanlardaki alıntılar kitaba uyuyorsa, ilk Hristiyanlar, kitabın yazarının Matta olduğunu söylediyse ve Matta’nın Müjdesi adı verilen başka bir kitapları yok idiyse, ilk kilisenin bildiklerinden şüphe etmemizi gerektirecek hiçbir kanıt yoktur.

Soru: Matta Müjdesi ne zaman yazılmıştı?

YANIT: Bu konuda sadece, Matta Müjdesi’nin M.S. 33 yılından sonra ve büyük bir olasılıkla M.S. 70 yılından önce yazıldığını söyleyebiliriz. İlk olarak bildiklerimizi, sonra da çeşitli bilginlerin düşüncelerini aktaracağız.

Müjdeler’in tarihleri hakkında bilinen gerçekler

Luka: Pavlus, 1 Timoteos 5:18’de,

Yasa’nın Tekrarı [Yasa’nın Tekrarı 25:4] ve Luka [Luka 10:7] kitaplarından Kutsal Yazılar diye söz ederek onlardan aktarma yapmıştır. Çoğu bilgine göre, 1 Timoteos Kitabı M.S. 63 yılında yazılmıştı. (Ancak Markos White, 1 Timoteos Kitabı’nı M.S. 100-125 civarı olarak tarihlendirir)”

Paris’te bulunan Luka’nın birinci bölümünden 6’cı bölümünün sonuna kadar olan kısmının parçalarını içeren Luka elyazması, Philip Comfort tarafından M.S. 100 civarı olarak tarihlendirilmiştir. Tabii ki, Luka Müjdesi, Elçilerin İşleri Kitabı’ndan daha önce yazılmıştır. Bu konu hakkında daha çok bilgiyi şu kitapta bulabilirsiniz:

Thiede, Carsten SAYFA and Matta d’Ancona tarafından yazılan ve İsa’nın Görgü Tanıkları: Müjdeler’in Çıkışı Hakkında Harika Yeni Elyazması Kanıtları anlamına gelen Eyewitness to Jesus: Amazing New Manuscript Evidence About the Origin of the Gospels (NY Doubleday 1996 206 ve sonraki sayfalar). Ancak, Thiede ve d’Ancona bunu, “M.S. 68’den daha ileri bir tarihte değil” şeklinde tarihlendirdiği halde, Philip Comfort daha ihtiyatlıdır; kitabı M.S. 100 olarak tarihlendirmiştir.

Yuhanna: Elçi Yuhanna’nın bir öğrencisi olan Sezariyeli Eusebius, Matta and Markos’un kendi müjdelerini yazdıklarından söz eder. Eusebius, Matta’nın Müjdesi’ni ilk olarak İbranice (Aramice?) yazdığını söylemiştir. Bazıları, bunun sadece İbranice edebi stilde yazıldığı anlamına gelebileceğini düşünür ancak bu epey şüphelidir. Elimizde Yuhanna Müjdesi’nin bir parçası var (M.S. 117-138’de yazılan John Rylands elyazması). Genelde Yuhanna’nın yazılan son Müjde olduğu düşünülür.
Çeşitli Bilginler Bu Konuda Ne Düşünüyor?

Yorumcu’nun Kutsal Kitap Yorum Kitabı anlamına gelen The Expositor’s Bible Commentary, cilt 8, sayfa 20-21, M.S. 66-100 der ve “büyük bir olasılıkla altmışlı yıllarda yazılmıştır” diye ekler. Ayrıca Gundry’nin, özellikle de Luka’nın Matta’yı temel aldığını ve Luka ve Luka-Elçilerin İşleri M.S. 63’den önce tamamlandığından Matta’nın tarihi için M.S. 40-100 dediğini de ilave eder.

The NIV Study Bible, sayfa 1439, bazılarının M.S. 50 kadar erken bir tarihte yazıldığını, başkalarının ise M.S. 70’den de sonra yazıldığını düşündüğünü bildirir.

Yeni Cenova Etüt Kutsal Kitabı anlamına gelen New Geneva Study Bible, sayfa 1503, bazı insanların Matta’nın tamamlanış tarihini M.S. 50 ve M.S. 100 gibi aşırı, olmayacak şekillerde bildirdikleri halde, uygun bir tarihin M.S. 64-70 olduğunu söyler.

Yeni Cenova Etüt Kutsal Kitabı anlamına gelen New Geneva Study Bible, sayfa 1558’de, “Genelde, Matta ve Luka’nın M.S. 80-90 civarında yazılmış olduğu düşünülür” der.

Ayrıca, Luka and Elçilerin İşleri’nin M.S. 62 civarında tamamlanmış olabileceğini ve bazı insanların Yeni Antlaşma’nın bütün kitaplarının M.S. 70’den önce yazılmış olduğunu savunduğunu da bildirir.

NIV Kutsal Kitap Yorum Kitabı anlamına gelen New International Bible Commentary, Matta’nın en eski Müjde olduğu düşünüldüğü zaman hariç, normalde M.S. 75-80 olarak tarihlendirildiğini bildirir.

İnanlının Kutsal Kitap Yorum Kitabı anlamına gelen Believer’s Bible Commentary, sayfa 1202, Matta’nın M.S. 45 kadar erken bir tarihte Aramice olarak bir şey yazmış olabileceğini ve M.S. 55 ya da hatta daha sonra daha bütün, kanonik bir Müjde’yi tamamladığını söyler. Şöyle ekler:

“Müjde’nin Yeruşalim’in yıkılışından (M.S. 70) sonra yazılmış olması gerektiği görüşü, büyük ölçüde Mesih’in gelecekteki bu olayı ayrıntılı bir şekilde bildirmesine inançsızlığa ve tanrısal esini görmezden gelen ya da inkâr eden başka rasyonalist teorilere dayanır.

Yeni Uluslararası Kutsal Kitap Sözlüğü anlamına gelen New International Dictionary of the Bible sayfa 631, tam olarak bilmediğimizi ama Markos’a bağımlılığının ve Yeruşalim’in yıkılmasından söz etmeyişinin M.S. 70 yılından kısa bir süre önce yazıldığını önerdiğini bildirmektedir.

Wycliffe Kutsal Kitap Sözlüğü anlamına gelen Muhafazakâr Wycliffe Bible Dictionary, sayfa 1090, Matta Müjdesi’nin M.S. 30-115 yılları arasında yazılmış olduğunu söyler.

C.I. Scofield, M.S. 37, The Bible Knowledge Commentary New Testament, sayfa 16’ya göre bu tarihin M.S. 37 kadar erken bir tarih olabileceğini söylemiştir,

Kutsal Kitap Bilgi Yorumu: Yeni Antlaşma anlamına gelen The Bible Knowledge Commentary: New Testament, sayfa 15-16, kesin bir yıl söyleyebilmenin imkânsız olduğunu söyler. Çok az bilgin M.S. 70’den sonraki bir tarihi verir ve bu da, söz konusu kaynağa, Matta 4:5; 27:53’de sözü edilen “Kutsal Kent”in daha hâlâ yıkılmamış olduğu imasını ekler. M.S. 50 civarında bir tarihin sözü edilen bütün talepleri yerine getireceğini söyler ve Matta’nın ilk yazılan Müjde olduğu düşüncesini savunur.

Şüpheci Asimov’un Kutsal Kitap Kılavuzu anlamına gelen Asimov’s Guide to the Bible, sayfa 771, Matta’nın son halini büyük bir olasılıkla

M.S. 70 ’den hemen sonra aldığını söyler.

İsa ve Müjdeler’in Sözlüğü anlamına gelen Dictionary of Jesus and the Gospels, sayfa 528, karışık olarak liberal ve muhafazakâr bilginler tarafından yazılmıştır. O da kesin bir yanıt vermez ama, “Matta’nın yazılmış olabileceği en erken tarih, M.S. 75-80 arasıdır. M.S. 75-85 tarihlerinde yazılmış olduğu tahminleri yaygındır (Bonnard, Grundmann, Davies, and Allison adlı yorumcular).

Muhafazakâr olmayan Matta 1-7: Bir Yorum anlamına gelen Matta 1-7 : A Commentary, sayfa 93, ayrıntılı bir bilgi verdikten sonra varsayımsal olarak, “Matta Müjdesi’nin tarihi M.S. 80 yılından çok ilerisine konulmamalıdır” sonucuna varır.

Austin’deki University of Texas’tan muhafazakâr olmayan profesör Markos White, ders notlarında Matta’nın M.S. 80-90 civarında yazıldığını bildirir.

Bir liberal tahmin de, eğer Matta, Markos’tan ayetler aldıysa, Markos’un Matta’nın yazılışından yıllar önce elden ele dolaşıyor olması gerektiğidir. Bir başka ön varsayım da, Tanrı’nın Yeruşalim’in M.S. 70 yılındaki yıkımını önceden bildirmiş olabileceğini inkâr eder.
SORU: Bugün elimizde olan Matta Müjdesi’nin özgün olarak yazılmış olan Matta Müjdesi’nin güvenilir bir şekilde korunmuş kopyası olup olmadığını nasıl biliyoruz?

YANIT: Bunun en az üç iyi nedeni vardır:

1. Tanrı, Yeşaya 55:10-11; Yeşaya 59:21; Yeşaya 40:6-8; 1 Petrus 1:24-25; Matta 24:35’de Kendi Sözü’nü koruyacağına söz vermiştir.

2. İlk kilisenin kanıtı. Birçok yazar, Matta’nın Müjdesi’nden aktarma yapmış ya da ondan söz etmiştir. Bunların en erkenleri aşağıda yer alır:

Romalı Klement (M.S. 97/98) Matta 6:12-15; 7:2; 15:8’i aktarır. Ancak Matta 15:8 (bölüm 5, sayfa 9) Markos 7:6 ve Yeşaya 29:13 ile aynıdır.

İgnatyus, İzmirliler’e Mektup anlamına gelen Letter to the Smyrnaeans 1:1 (M.S. 90-116), Polikarp’a Mektup anlamına gelen Letter to Polycarp, bölüm 2, sayfa 94, Matta 10:16b’yi aktarır.

The Didache (= On İki Elçinin Öğretisi) (M.S. 120-150) bölüm 8, sayfa 379 Matta 6:5,9-13’den Rab’bin Duası’nı aktarır. Dipnot 24’e göre bu Luka’dan değil, kesinlikle Matta’dandır.

2 Klement bölüm 3, sayfa 252 Matta 10:32’yi İsa’nın sözleri olarak aktarır ve ayrıca Matta 22:37’den de bahseder.

2 Klement bölüm, sayfa 252, Matta 7:21’i kendi sözleriyle aktarır.

2 Klement bölüm 5, sayfa 252, Matta 5:28’yi İsa’nın sözleri olarak kendi sözleriyle aktarır. 2 Klement bölüm 9, sayfa 253 Matta 12:50’yi İsa’nın sözleri olarak kendi sözleriyle aktarır.

Barnaba’nın Mektubu anlamına gelen The Letter of Barnabas (M.S. 100-150), bölüm 5, Matta 20:16’dan (ve ayrıca 22:14’den) aktarma yapar. İznik Öncesi Atalar anlamına gelen The Ante-Nicene Fathers, 139’cu sayfadaki dipnot bunun, önünde “Yazılmıştır” şeklindeki yetkili formül bulunan ilk aktarma olduğunu söyler.

Polikarp’ın Filipililer’e Mektubu anlamına gelen Letter of Polycarp to the Filipililer, bölüm2 sayfa 33 (M.S. 110-155) Matta 7:1’yi olduğu gibi aktarır: “Ama Rab’bin öğretisinde ne dediğini aklınızda tutun: ‘Başkasını yargılamayın ki, siz de yargılanmayasınız.’”

Polikarp, Polikarp’ın Filipililer’e Mektubu anlamına gelen Polycarp’s Letter to the Philippians, bölüm 7, 34-35 sayfalarda Matta 6:13a’yı aktarır.

Polikarp, Polikarp’ın Filipililer’e Mektubu anlamına gelen Polycarp’s Letter to the Philippians bölüm 7, sayfa 34-35’de Matta 26:41b’yi aktarır.

Diognetus’a Mektup anlamına gelen The Letter to Diognetus, bölüm 9, sayfa 28 (M.S. 130 civarı), Matta 6:25’den söz ederek, “Kurtarıcı’nın bize, ‘giyecek ve yiyecek konusunda kaygılanmamamız için’ Kendisine güvenmemizi öğrettiğini söyler.

Diognetus’a Mektup anlamına gelen The Letter to Diognetus, bölüm 8 sayfa 28 (M.S. 130 civarı) Matta 19:17’den söz eder.

(parça 1’e göre) Papyas, Petrus, Yakup, Yuhanna, Matta ve diğerleriyle şahsen konuşan ilk kilise yazarlarından biriydi. Parça 6’da, Matta’nın [İsa’nın] bildirimlerini İbranice olarak bir araya getirdiğini söylemiştir.