1. Mevcut Durum
Türk ekonomisinin yapısal bir sorunu haline gelen kayıtdışılığın temelinde, makroekonomik istikrarsızlık, geçmiş dönemlerdeki yüksek enflasyon, yüksek vergi ve prim oranları, idari-mali-yasal yükler gibi ekonomik nedenlerin yanısıra işletmelerin çok büyük bölümünün küçük ölçekli olması, yoksulluk, işsizlik, yolsuzluk, kamu harcamalarında israf, çarpık kentleşme, bürokratik formaliteler, ekonomide nakit kullanımının gelişmiş ülkelere göre yüksek olması, denetim sisteminin etkin olmaması, kamu kurumları arasındaki koordinasyon eksikliği, sıkça çıkarılan aflar, kayıtdışılıkla mücadelede toplumsal ve siyasi iradenin oluşmaması gibi sosyal ve yapısal nedenler yer almaktadır.
Ülkemizde kayıtdışı ekonomiye yönelik çalışmalar, bu sorunun boyutunun gelişmiş ekonomilere kıyasla yüksek olduğunu göstermektedir. Kayıtdışı faaliyetlerin artması, bireyler ve işletmeler arasında haksız rekabetin doğmasına, gelir dağılımının bozulmasına, kayıtlı çalışan mükelleflerin vergiye gönüllü uyumunun azalmasına ve böylece toplumdaki vergi bilincinin daha da azalmasına neden olmaktadır. Kayıtdışı ekonominin yaygınlaşması, bu sorunun toplum tarafından meşru bir olgu olarak algılanmasına neden olmakta ve böylece toplumsal değerlerin zedelenmesine yol açmaktadır. Kayıtdışı ekonomi nedeniyle artan kamu finansman ihtiyacının vergi oranlarının yükseltilmesi yoluyla karşılanması, vergiye karşı direnci artırarak kayıtdışılığı besleyen bir kısır döngü oluşturmaktadır. Ayrıca kayıtdışı ekonomi, ilk aşamada kayıtdışı çalışan işletmeler açısından rekabet avantajı sağlasa da, bu şirketlerin kurumsallaşmasını ve büyük ölçeklere ulaşmasını engellemekte, ayrıca girdiler üzerinde artan vergi yükü bir bütün olarak ekonomi açısından uluslararası rekabette dezavantaj yaratmaktadır.
Son yıllarda, yatırım ortamının iyileştirilmesi kapsamında bürokrasinin azaltılmasına, enflasyon muhasebesi uygulamasına, gümrük, sosyal güvenlik ve vergi işlemlerinde büyük ölçüde otomasyona geçilmesine, kaçakçılıkla mücadeleye, fikri mülkiyet haklarının korunmasına ve az gelişmiş illerde istihdamın artırılmasının teşvikine yönelik düzenlemeler yapılmıştır. Yapılan bu düzenlemelerle kayıtdışıyla mücadele alanında bir altyapı oluşturulmuş olmasına rağmen kayıtdışılığın boyutu istenilen düzeyde azaltılamamıştır.
Sağlanan ekonomik istikrar ortamı kayıtdışı ekonomiyle mücadele için uygun bir zemin hazırlamış, ayrıca genel ve sektörel düzeyde kayıtdışılığın azaltılması amacıyla bazı önlemler alınmaya başlanmıştır. Kayıtdışılıkla mücadele kapsamında;
Vergi gelirlerinin önemli bir bölümünü ödeyen mükelleflere ayrı olarak hizmet verilmesi ve bunların izlenmesine yönelik olarak kurulan Büyük Mükellefler Vergi Dairesi 2007 yılında faaliyete geçirilmiştir.
Akaryakıt ürünlerinde marker ve akaryakıt pompalarına yazar kasa uygulaması başlatılmıştır. Alkollü içkilerde ve sigaralarda bandrollü izleme sistemi kurulması ve işletilmesine yönelik çalışmalar tamamlanmış ve uygulamaya geçirilmiştir.
Kayıtdışı İstihdamla Mücadele (KADİM) Projesi kapsamında, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı bünyesinde Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele Koordinatörlüğü kurulmuş, broşür ve afiş dağıtımı gerçekleştirilmiş, Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele Koordinasyon Kurulu toplanmış, 26 Şubat 2007 tarihinde 81 İl Vali Yardımcısının katılımıyla Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele Koordinatör Vali Yardımcıları toplantısı yapılmış, 2006 yılı Ekim ayından 2007 yılı Temmuz ayına kadar 75.700 kişiye eğitim verilmiş, Proje İngilizce ve Türkçe olarak hazırlanıp dağıtılarak hem yurt içinde hem de yurtdışında tanınırlığı sağlanmıştır.
KADİM Projesi çerçevesinde 2006 yılı Ekim – 2007 yılı Temmuz ayları arasında 103.176 işyeri denetimi yapılmış, toplam 548.032 çalışan denetlenmiştir. Yapılan denetimler sonucunda 35.961 kişinin kayıtdışı çalıştığı tespit edilmiştir. Bunların 243’ü yabancı kaçak işçi statüsündedir.
Kayıtdışılıkla mücadele kapsamında hayata geçirilen söz konusu proje ve uygulamalar dışında; ekonomide rekabet gücünün artırılması, iş ortamının iyileştirilmesi ve finansal sistemin geliştirilmesine yönelik alınan tedbirlerin de kayıtdışı ekonominin azaltılmasında önemli bir rol oynaması beklenmektedir.
Ekonominin rekabet gücünün artırılması ve kamu finansmanının sağlıklı bir yapıya kavuşturulmasına katkıda bulunulması hedefi doğrultusunda kayıtlı ekonomiye geçiş sürecinin hızlandırılması temel amaçtır.
Güçlü bir toplumsal ve siyasi iradeyle toplumun tüm kesimlerinin katıldığı kapsamlı bir mücadele stratejisi oluşturularak kayıtlı ekonomiye geçiş sürecinin hızlandırılması hususunun bir devlet politikası haline getirilmesi, kayıtdışı ekonominin zararlarına yönelik olarak toplumun bilinçlendirilmesi, kamu finansmanı imkanları çerçevesinde istihdam üzerindeki mali ve sosyal yükümlülüklerde indirimler yapılarak kayıt altına girmenin teşvik edilmesi ve ilgili kuruluşlar arasında etkin bir koordinasyon sağlanması temel hedeflerdir.
Ayrıca, KADİM projesi çerçevesinde eğitim faaliyetlerine devam edilmesi, projenin tanınırlığını artırmak amacıyla görsel medya araçlarına ağırlık verilmesi, kayıtdışı istihdamın yoğun olduğu inşaat, turizm ve hizmet sektörlerinde denetimlerin yoğunlaştırılması ile kayıtdışı ekonomiyle mücadelede kurumlararası işbirliğinin daha etkin bir hale getirilmesi planlanmaktadır.
3. Politika Öncelikleri ve Tedbirler
Öncelik/Tedbir
|
Sorumlu Kuruluş
|
İşbirliği Yapılacak
Kuruluşlar
|
Süre
|
Yapılacak İşlem ve Açıklama
|
Öncelik 1. Kayıtdışı ekonominin azaltılmasına yönelik strateji belirlenecektir.
|
Tedbir 1.1. İlgili tüm tarafların katkısıyla kayıtdışı ekonomiyle mücadele stratejisi oluşturulacaktır.
|
Gelir İdaresi Başkanlığı
|
DPT, Hazine Müsteşarlığı, Gümrük Müsteşarlığı, Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Sosyal Güvenlik Kurumu, EPDK, TAPDK, BDDK
|
Haziran sonu
|
Kayıtdışı ekonominin nedenlerini, sonuçlarını ve boyutunu bütüncül bir şekilde ortaya koyan bir analiz yapılacaktır (Mart sonu). Söz konusu nedenlerin ortadan kaldırılmasına yönelik çözüm önerileri geliştirilecek ve konuya ilişkin atılacak somut adımlar, performans göstergeleriyle birlikte belli bir takvime bağlanarak kayıtdışı ekonomiyle mücadele stratejisi hazır hale getirilecektir.
|
Öncelik 2. Kayıtdışı ekonomi ve kayıtdışı istihdamın azaltılmasına yönelik olarak kamu kurumları arasındaki koordinasyon artırılacaktır.
|
Tedbir 2.1. Kayıtdışı işçi çalıştırılmasını önlemeye yönelik kurumlararası etkin işbirliği ve koordinasyon sağlanacaktır.
|
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
|
Gümrük Müsteşarlığı, Maliye Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Gelir İdaresi Başkanlığı, Sosyal Güvenlik Kurumu, Meslek Kuruluşları, Sivil Toplum Kuruluşları
|
Haziran sonu
|
Kurumların mevzuatları çerçevesinde kayıt dışı istihdam ve yabancı kaçak işçi çalıştırılmasının önlenmesi konusunda birlik sağlanması ve kurumlar arasında işbirliğinin geliştirilmesi suretiyle kayıtdışı istihdamın önlenmesi amacıyla “Ortak Eylem Protokolü” imzalanacaktır.
|
Öncelik 3. İnsanların kayıtlı ekonomi içinde yer almalarını özendirecek ve kayıtdışı ekonominin zararlarını anlatmaya yönelik faaliyetler düzenlenecektir.
|
Tedbir 3.1. KADİM Projesi çerçevesinde kayıtdışı çalışmayla ilgili bilgilendirme ve eğitim faaliyetleri düzenlenecektir.
|
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
|
Gümrük Müsteşarlığı, Maliye Bakanlığı, Gelir İdaresi Başkanlığı, Sosyal Güvenlik Kurumu, Meslek Kuruluşları, Sivil Toplum Kuruluşları
|
Yıl boyunca sürekli
|
KADİM Projesi çerçevesinde kayıtdışı ekonomi ve kayıtdışı istihdamın zararları anlatılacak, bilgilendirme kampanyaları ve televizyon programları düzenlenecek, broşürler dağıtılacak ve eğitimler verilecektir.
|
Öncelik 4. Kayıtdışı ekonomiyle mücadelenin denetim boyutunu güçlendirmeye ve etkinleştirmeye yönelik uygulamalar hayata geçirilecek ve gerekli yasal düzenlemeler yapılacaktır.
|
Tedbir 4.1. Kayıtdışı istihdamla mücadelenin denetim boyutunda kurumlar arası işbirliği sağlanacaktır.
|
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
|
Hazine Müsteşarlığı, Gelir İdaresi Başkanlığı, Sosyal Güvenlik Kurumu, BDDK
|
Eylül sonu
|
İşçi ücretlerinin bankalar aracılığıyla ödenmesi ve bankalar ile ilgili kamu kurumları arasında, bu ödemelere ilişkin bilgilerin paylaşımı doğrultusunda yasal düzenleme yapılacaktır. Bu sayede işçilerin kayıtlılık durumu ve eksik bildirimlere ilişkin kontrollerde kolaylık sağlanmış olacaktır.
|
Tedbir 4.2. İhbarların zamanında ve kolaylıkla yapılabilmesini teminen "Alo Kaçak İşçi Hattı" kurulacaktır.
|
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
|
Sosyal Güvenlik Kurumu, Telekomünikasyon Kurumu
|
Haziran sonu
|
İşçilerin sosyal güvenlik konusunda hak kayıplarının önlenmesi ve kişilerin en kısa ve kolay şekilde ihbar ve şikayetlerini yaparak kısa sürede sonuç alabilmeleri ve denetimlerin zamanında yapılabilmesi amacıyla “Alo Kaçak İşçi Hattı” kurulacaktır.
|
Tedbir 4.3. Kaçak işçi çalıştıran işletmeler, kamu ihalelerinden belli bir süreyle men edilecektir.
|
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
|
Kamu İhale Kurumu
|
Eylül sonu
|
4734 sayılı Kamu İhale Kanununda kayıtdışı istihdamla mücadele amacıyla değişiklik yapılacak, kayıtdışı işçi çalıştırdığı saptanan işverenin, tüzel kişi olması halinde tüzel kişiliğin yanı sıra ortakları ve onların ortak olduğu diğer şirketler de kamu ihalelerine 5 yıl süreyle giremeyeceklerdir.
|
Tedbir 4.4. Kayıtdışı istihdamla mücadeleyi kolaylaştırmak amacıyla 1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanununda değişiklik yapılacaktır.
|
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
|
İçişleri Bakanlığı
|
Aralık sonu
|
Kimlik Bildirme Kanununda yapılacak değişiklikle genel kolluk kuvvetlerine ait karakollara il merkezlerinden de sorgulanabilen bilgisayar terminalleri kurulması yoluyla başta otel, özel sağlık kurumları, tatil köyleri olmak üzere her türlü ticaret ve sanat amacı güden işyerlerinde çalışanlara ait bilgilerin sigorta müdürlüklerindeki bilgilerle çapraz kontrolü yapılabilecek ve bu işyerlerinde kayıtdışı çalışanların sosyal güvenlik kapsamına alınması sağlanabilecektir.
|
Tedbir 4.5. Bilgisayar Destekli Denetim ve Risk Analizi Merkezi kurulacaktır.
|
Gelir İdaresi Başkanlığı
|
|
Haziran sonu
|
Denetimde etkinliğin artırılması kapsamında Bilgisayar Destekli Denetim ve Risk Analizi Merkezi kurulacaktır.
|
Öncelik 5. Kaçakçılıkla ve suç gelirlerinin aklanmasıyla etkin bir şekilde mücadele edilecektir.
|
Tedbir 5.1. Taşıt Kimlik Birimi Sistemi Projesi uygulamaya konulacaktır.
|
Gelir İdaresi Başkanlığı
|
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
|
Mart sonu
|
Bu projeyle, akaryakıt istasyonlarınca belgelerin gerçek sahiplerine düzenlenmesi ve akaryakıt sektöründe kayıtdışılığın önüne geçilmesi amaçlanmaktadır.
|
Tedbir 5.2. Suç gelirlerinin aklanması ve terörün finansmanının önlenmesine yönelik ikincil düzenlemeler hayata geçirilecektir.
|
Maliye Bakanlığı
|
Hazine Müsteşarlığı, Gümrük Müsteşarlığı, Dışişleri Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, T. C. Merkez Bankası, BDDK, SPK, Gelir İdaresi Başkanlığı, Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye Katılım Bankaları Birliği, Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşlar Birliği, Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği
|
Mart sonu
|
Suç Gelirlerinin Aklanması ve Terörün Finansmanının Önlenmesine İlişkin Olarak Yükümlülerin, Eğitim, İç Denetim, İç Kontrol ve Risk Yönetim Sistemleri Oluşturmaları, Uyum Görevlisi Atamaları ve Diğer Tedbirler Hakkında Yönetmelik çıkarılacak, ayrıca Kimlik Tespiti Tebliği ve Şüpheli İşlem Tebliği yayımlanacaktır.
|
Dostları ilə paylaş: |
