C. M. Keyns və onun davamçılarının adı ilə bağlı olub, iqtisadi nəzəriyyədə "inqilabi dəyişikliklər" P. Samuel­



Yüklə 2,89 Mb.
səhifə86/114
tarix26.11.2023
ölçüsü2,89 Mb.
#136532
növüDərs
1   ...   82   83   84   85   86   87   88   89   ...   114
C fakepathelave vesait

Utilitarizm siyasi-fəlsəfi məktəbin nümayəndələri (C.Milli və başqaları) hesab edirdilər ki, hökumət cəmiy­yət­dəki hər bir nəfərinin faydasını və rifahını təmin etmə­lidir. Onların fikrincə, insanların xoşbəxtlik və razılıq me­ya­rı olan fayda anlayışı, cəmiyyətin dayaq nöqtəsi kimi həm ayrı-ayrı fərdlərin, həm də dövlətin son məqsədi sayıldığından, hər kəsin rifahı qayğısına diqqət yetirilməsi şərti, gəlirlərin bölgüsündə nəzərə alınmalıdır.
Liberalizm mövqeyinin tərəfdarları (C.Rouls və başqaları) hökumətləri gəlirlərin bölgüsündə ədalətli bir möv­qe tutmağa çağıraraq, «hamının ümumi faydasını mak­simallaşdırmaqdansa, minimum faydanı mak­si­mal­lasdır­maq» ideyasını irəli sürmüş, yəni ilk növbədə hakimiy­yə­tin, cəmiyyətin yoxsul təbəqələrinin rifahı üçün məsuliy­yət daşıdığını göstərmişdilər.
Libertarianizm istiqaməti nümayəndələrinin (R.Nozik və başqaları) fikrincə, cəmiyyətin gəliri anlayışı doğru deyildir, çünki gəliri əldə edənlər konkret insanlardır. Ona görə də, hökumətin gəlirlərin bölgüsü adı altında bəzilə­ri­nin əməyinin nəticələrini onlardan alınıb digərlərinə ve­ril­məsi siyasəti bəyənilə bilməz. Hakimiyyət elə hüquqi-təşkilatı imkanlar yaratmalıdır ki, cəmiyyətin hər bir üzvü öz istedad və qabiliyyətindən daha dolğun faydalana bil­sin, «çünki imkanların bərabərliyi, gəlirlərin bərabərli­yin­dən daha vacibdir».
Klassik iqtisadi məktəbin tərəfdarları isə hesab etmişlər ki, gəlirlərin bölgüsünü dəyişmək olmaz. Onların fikrincə, ölkənin yoxsul əhalisinin vəziyyətini dövlətin bu işə qoşulması və müdaxiləsi yolu ilə yaxşılaşdırılması mə­nasız bir addım olub, son nəticə etibarilə cəmiyyətin milli gəlirinin azalmasına gətirib çıxaracaqdır.
Lakin XIX əsrin sonlarından bu sahədə, ilk növbə­də Avropa ölkələrinin siyasi dairələrində yeni düşüncə tərzi formalaşmağa və konkret addımlar atılmağa başlan­mışdır. O dövrdə Almaniya və İngiltərədə ölkənin rəsmi dairələrinin əhalinin həyat səviyyəsi, dolanacağı üçün mə­su­liyyət daşıması ideyası irəli sürülmüş, habelə bu istiqa­mətdə müəyyən səylər göstərmişdir. Sonralar, XX əsrin 30-cu illərində ABŞ prezidenti F.Ruzvelt, 1929-1933-cü illəri əhatə etmiş dünya iqtisadi böhranının ağır nəticə­lə­rini aradan qaldırmaq üçün dövlət tərəfindən əhalinin yox­sul təbəqələrinə yardım göstərilməsinin zəruriliyini əsas­lan­dırdı. Bu kömək əhaliyə təqaüdlər verilməsi, ərzaqla yar­dım, sığorta ödənişləri, çoxuşaqlı ailələrə və tənha ana­lara güzəştli ərzaq talonları paylanması, habelə müxtəlif tə­yi­natlı yardım Proqramları vasitəsilə həyata keçirilmişdi.
Müxtəlif ölkələrin təcrübəsi sübut edir ki, dövlətin vergi siyasəti və transfer ödənişləri sistemi (əvəzsiz yar­dımları) əhalinin müxtəlif təbəqələrinin gəlirləri arasın­dakı kəskin bərabərsizliyin (qeyri-bərabərliyin) müəyyən dərəcədə azalmasına, yaxud problemin «yumşalmasına» şərait yaradır. Hesablamalar göstərir ki, transfer ödənişləri vasitəsilə olan əvəzsiz yardımlar, ölkədə əhalinin gəlirlə­rinin qeyri-bərabərliyinin tənzim­lənməsi mexaniz­minin 75-80 faizini təşkil edir. Bu əvəzsiz ödənişlərin, pul və məhsullarla (natural formada) yardımın dörddə üç hissəsi dövlət tərəfindən, üçdə bir hissəsi isə müxtəlif şirkətlər, birliklər, korporasiyalar tərəfindən göstərilir. Transfer ödə­nişlərində iştirak etmiş şirkət və korporasiyaların həmin məqsədlərə yönəlmiş məbləğləri, onların illik mənfəətlə­rin­dən vergilər tutularkən nəzərə alınır.
Dünyanın bütün ölkələri öz imkanları çərçivəsində və müxtəlif sosial proqramları vasitəsilə, əhalinin maddi vəziyyətini yaxşılaşdırmaq, habelə mədəni səviyyəsini yük­səltmək üçün adətən 2 tip Proqramlardan istifadə edir­lər: a) sosial sığorta (belfer) Proqramından; b) dövlət yar­dımı Proqramlarından. Həmin proqramların hazırlanıb və müəyyən şərt tələblər daxilində həyata keçirilməsində məq­səd, bir tərəfdən əhalinin gəlirlərinin səviyyəsindəki bərabərsizliyi tənzimləyib, cəmiyyətdə sosial gərginliyə yol verməmək; digər tərəfdən isə dövlətin zəruriliyi və onun orqanlarının fəaliyyətinin səmərəliliyini sübut et­məkdir.
Dövlət sosial təminat Proqramlarının cəmiyyət hə­yatında oynadığı rol müsbət qiymətləndirməklə yanaşı, eyni zamanda həmin Proqramların tənqidçiləri qeyd edir­lər ki, bu işdə xeyli bürokratik əngəllər vardır, ayrılan va­si­tələr təyinatına görə xərclənmir, ayrı-ayrı ölkələrdə yar­dımlardan faydalanmaq imkanları eyni deyildir, müəyyən qanun pozuntularına və ədalətsizliklərə yol verilir. Lakin dövlətin ümumi iqtisadi siyasətinin tərkib hissəsi sayılan müxtəlif təyinatlı sosial Proqramların ayrı-ayrı ölkələrdə konkret şərait və imkanlardan asılı olaraq həyata keçiril­məsi, müasir bazar münasibətləri iqtisadi sistemi şəraitin­də zəruri bir tədbir kimi müsbət qiymətləndirilməlidir.

Yüklə 2,89 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   82   83   84   85   86   87   88   89   ...   114




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin