Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

8- Mükafatı Allahdan Gözləmənin və Digərlərinə Əhəmiyyət Verməmənin Mənas(n)ı

İnsanın ictimai həyatında axirət mükafatını ümumi məqsəd qəbul etmənin, insanın təbii quruluşunun əldə edilməsinə çağırdığı həyati məqsədlərin gündəmdən düşməsini tələb edəcəyi sanıla bilər. Bunun da ictimai nizamı pozduğu, insanı həyatdan qopararaq məhrumiyyətlərə məhkum etdiyi irəli sürtülə bilər. Başqa əhəmiyyətli məqsədlər motivlərkən bir tək məqsədə necə bağlı qalına biləcəyi və bunun ziddiyyətdən başqa bir şey olub olmadığı soruşula bilər.

Lakin bu düşüncə ilahi hikmətdən və Quran məlumatının açıqlığa qovuşdurduğu sirlərdən xəbərdar olmamaqdan qaynaqlanar. Bu kitabın daha əvvəlki araşdırmalarında təkrar təkrar vurğulandığı üzrə İslam, qanunlarını yaratma təməlinə söykəyər. Uca Allah belə buyurur: "Ey Məhəmməd, Allahı bir bilərək yüzünü düz dinə çevir. Allahın yaratma qanununa uyğun olan dinə dön ki, O insanları ona uyğun olaraq yaratdı. Allahın yaratması dəyişdirilməz. İşdə doğru din budur." (Rum, 30)

Bu ayədən çıxan nəticə budur: Xarici aləmdəki yaratma səbəblər zənciri, uzadılmalarında insan növünün mövcudluğu üçün əl-ələ verdilər, onu özü üçün hazırlanan həyati məqsədə doğru sövq etmək üçün əlbirlik etdilər. Buna görə insanın həyatını, mübarizə və seçim çərçivəsində, bu səbəblərin istəkləri və istiqamətləndirmələri ilə uyğun olma qanununa söykəməsi lazımdır. Belə etsə həyatı ilə bu səbəblər arasında ziddiyyət olmaz. Belə bir ziddiyyət həlaka və bədbəxtliyə aparar.

Əgər yuxarıdakı fikiri irəli sürənlər bu gerçəyi qavradılarsa, bu İslam dinin də özüdür. Ayrıca bu səbəblərin üzərində olan yeganə səbəb var ki O, bu səbəblərin yoxdan var edicisi, əhəmiyyətli-əhəmiyyətsiz bütün inkişaflarının əvvəldən hazırlayıcısıdır. Bu uca Allahdır ki, sözün bütün mənas(n)ı ilə bütün səbəblərin üzərindəki tam səbəbdir. Buna görə insanın ONA təslim olması və əmrinə boyun əyməsi lazımlı olmuşdur. İşdə tövhid qanununun İslamın yeganə təməli olduğunun mənas(n)ı budur.

Bundan açıqca aydın olur ki, sözü tövhidi qorumaq, Allaha təslim olmaq və həyatda Allahın razılığı arxasından qaçmaq, səbəblər ilə atbaşı getmək, şiryə və qəflətə düşmədən həyatda səbəblərdən hər birinə öz haqqını verməkdir. Müsəlmanın həm dünyəvi həm də ührəvi məqsədləri vardır. Onun, bir hissəs(n)i maddi və o biri hissəs(n)i mənəvi olan məqsədləri vardır. Lakin o bu məqsədlərinə lazımlı olandan çox əhəmiyyət verməz. Bundan ötəri İslamın eynilə belə etdiyini görərik: O insanlara uca Allahı bir bilməyə, hər şeydən qopub sırf ONA bağlanmağa, ONA ixlasla qulluq etməyə, ONun xaricindəki hər səbəbi və hər məqsədi bir tərəfə atmağa çağırar. Bunun yanında insanlara həyatın gərəklərinə uyğun gəlməyi və təbii inkişaflarla atbaşı getməyi əmr edər.

Bundan ortaya çıxır ki, İslam cəmiyyətinin fərdləri həm dünyada, həm də axirətdə gerçək mənada xoşbəxtdirlər və əməllərdə Allahın razılığını əldə etməkdən ibarət olan məqsədləri, ortaya çıxdığı və prioritet qazandığı vəziyyətlərdə digər məqsədlər ilə zidd düşməz.

Yenə buradan başqa bir sanının əsassızlığı ortaya çıxar. Bir qrup sosioloq tərəfindən ortaya atılan bu səhv görüşə görə dinin özü və təməl məqsədi ictimai ədaləti reallaşdırmaqdır. İbadətlər isə bu təməl məqsədin detallarıdır. Buna görə ictimai ədaləti reallaşdıran kimsə, heç bir inanca və qulluğa sarılmamış olsa belə din yolundadır, dinə bağlı sayılar.

Quranı və sünnəs(n)i yaxşı araşdıran və xüsusilə Peyğəmbərimizin həyatını yaxşı araşdıran kimsənin, bu görüşün əsassızlığını anlamaq üçün, başqa bir köməyə və dəlil axtarış/arama külfətinə dözməyə ehtiyacı yoxdur. Üstəlik tövhidi və əxlaqi ərdəmləri dini sistemin bütünündən salmağı ehtiva edən bu fikirdə, sözü tövhiddən ibarət olan dini məqsədi, maddi fayda verməkdən ibarət olan mədəni cəmiyyətlərin məqsədinə çevirmək vardır. Halbuki daha əvvəl vurğuladığımız kimi, bunlar iki fərqli məqsədlərdir və nə təməllərində, nə detallarında və nə nəticələrində biri birlərinə çevrilə bilməzlər.